|
23. Ex abusive igitur analogis ad proprie analogiam ascendendo,
dicimus: analoga secundum proportionalitatem dici, quorum nomen est
commune, et ratio secundum illud nomen est proportionaliter eadem.
Vel sic: Analoga secundum proportionalitatem dicuntur, quorum nomen
commune est, et ratio secundum illud nomen est similis secundum
proportionem: ut videre corporali visione, et videre
intellectualiter, communi nomine vocantur videre; quia sicut
intelligere, rem animae offert, ita videre corpori animato.
24. Quamvis autem proportio vocetur certa habitudo unius quantitatis
ad aliam, secundum quod dicimus quatuor duplam proportionem habere ad
duo; et proportionalitas dicatur similitudo duarum proportionum,
secundum quod dicimus ita se habere octo ad quatuor quemadmodum sex ad
tria: utrobique enim dupla proportio est, etc.; transtulerunt tamen
Philosophi proportionis nomen ad omnem habitudinem conformitatis,
commensurationis, capacitatis, etc. Et consequenter
proportionalitatem extenderunt ad omnem similitudinem habitudinum. Et
sic in proposito vocabulis istis utimur.
25. Fit autem duobus modis analogia haec: scilicet metaphorice et
proprie. Metaphorice quidem, quando nomen illud commune absolute unam
habet rationem formalem, quae in uno analogatorum salvatur, et per
metaphoram de alio dicitur: ut ridere unam secundum se rationem habet,
analogum tamen metaphorice est vero risui, et prato virenti, aut
fortunae successui; sic enim significamus haec se habere, quemadmodum
homo ridens. Et huiusmodi analogia sacra Scriptura plena est, de
Deo metaphorice notitiam tradens.
26. Proprie vero fit, quando nomen illud commune in utroque
analogatorum absque metaphoris dicitur: ut principium in corde respectu
animalis, et in fundamento respectu domus salvatur. Quod, ut
Averroes in comm. septimo I Ethic. ait, proportionaliter de eis
dicitur.
27. Praeponitur autem analogia haec caeteris antedictis dignitate et
nomine. Dignitate quidem, quia haec fit secundum genus causae
formalis inhaerentis: quoniam praedicat ea, quae singulis inhaerent.
Altera vero secundum extrinsecam denominationem fit.
28. Nomine autem, quia analoga nomina apud Graecos (a quibus
vocabulum habuimus) haec tantum dicuntur; ut ex Aristotele etiam
colligitur, qui in Metaphysica nomina quae dicimus analoga per
attributionem, ex uno, vel ad unum, vel in uno vocat: ut patet in
principio IV et in VII, text. 15. In V autem Metaphysicae,
cap. de uno, text. 12, definiens unum secundum analogiam, ut
synonimis utitur unum analogia et unum proportione; et definit ea
esse, « quaecumque se habent ut aliud ad aliud »: aperte insinuans
illam esse proprie analogatorum definitionem, quam diximus. Quod
tamen clarius habetur in Arabica translatione, ubi dicitur: « Illa
quae sunt unum secundum aequalitatem, scilicet proportionalem, sunt
quorum proportio est una, sicut proportio alicuius rei ad aliam rem
». Ubi Averroes exponens ait: « Et illa dicuntur unum, quae sunt
unum secundum proportionalitatem; sicut dicitur, quod proportio
rectoris ad civitatem et gubernatoris ad navem, est una ». In
secundo quoque Posteriorum, cap. XIII huiusmodi nomina
proportionalia, analoga vocat.
Et quod plus est, in I Ethic., cap. 7 distinguit supradicta
nomina ad unum aut ex uno, contra analoga; dum, loquens de
communitate boni ad ea quae bona dicuntur, ait: « Non assimilantur a
casu aequivocis; sed certe ei, quod est ab uno esse, vel ad unum
omnia contendere, vel magis secundum analogiam ». Et subdens
exemplum analogiae dicit: « Sicut enim in corpore visus, in anima
intellectus ». In quibus verbis diligenti lectori, non solum nomen
analogiae hoc, quod diximus, sonare docuit; sed praeferendam esse in
praedicationibus metaphysicis hanc insinuavit analogiam (in ly
magis), ut S. Thomas ibidem propter supradictam rationem optime
exponit.
29. Scimus quidem secundum hanc analogiam rerum intrinsecas
entitates, bonitates, veritates etc., quod ex priori analogia non
scitur. Unde sine huius analogiae notitia, processus metaphysicales
absque arte dicuntur. Acciditque huiusmodi ignorantibus, quod
antiquis nescientibus logicam, ut in II Elenchorum dicitur. Nec
fuit forte ab Aristotelis tempore tam periculosus casus iste, sicut
modo apud nos est; quoniam blasphemare fere videtur, qui
metaphysicales terminos analogos dicens, secundum proportionalitatem
communes exponit. Cum tamen Averroes dicat super praedicto textu: «
Et dignius his tribus modis est, ut sit nomen boni dictum de eis
secundum viam, quae dicitur de proportionalibus ».
30. Vocatur quoque a Sancto Thoma in I Sent., dist. 19,
ubi supra, analogia secundum esse et secundum intentionem; eo quod
analogata ista, nec in ratione communis nominis, nec in esse illius
rationis parificantur, et tamen tam in ratione illius nominis, quam in
esse eiusdem, proportionaliter, conveniunt. Sed quoniam, ut dictum
est, obscura et necessaria valde res haec est, accurate distincteque
dilucidanda est per plura capitula.
|
|