CAPUT XI. DE CAUTELIS NECESSARIIS CIRCA ANALOGORUM NOMINUM INTELLECTUM ET USUM

114. Quia vero Aristoteles in praedicta ex Elenchis auctoritate, doctissimos viros circa horum nominum conceptus errare dicit, ob latentem eorum unitatis modum: idcirco necessarium fore duximus, in fine huius tractatus cautelas quasdam tradere, quibus possit se quis ab errore multiplici in re hac præservare.

115. Cavendum est igitur in primis, ne ex univocatione ipsius nominis analogi respectu quorumdam, credamus simpliciter ipsum esse univocum: omnia enim fere analoga proprie, prius fuerunt univoca, et deinde extensione, analoga communia proportionaliter illis quibus sunt univoca et aliis vel alii, facta sunt. Sapientiae enim nomen primo impositum est humanae sapientiae, et univocum omnium hominum sapientiis erat. Deinde, ad divinae naturae cognitionem ascendentes, proportionalemque similitudinem inter nos ut sapientes et Deum contemplantes, sapientiae nomen extenderunt ad id in Deo significandum, cui nostra sapientia proportionalis est; sicque univocum nobis, analogum factum est nobis et Deo. Et similiter de aliis accidit.

116. Falli autem contingit faciliter ex hoc, quia illa ratio prior, utpote notior et familiarior et prior quoad nos, semper profertur ab illustribus viris, et ab eorum sequacibus, cum analogi significatio quæritur; et dicitur esse tota analogi ratio, pro qua simpliciter prolatum stat, et omnia analogata illam participare: ut patet cum sapientiae ratio redditur. Assignatur enim differentialis eius conceptus pro ratione, secundum quam communis ponitur Deo et creaturis.

Et similiter est in aliis. Creditur enim ex hoc, quod illa sit ipsa analogi ratio, et incaute univocatio acceptatur: non enim illa ratio est ratio analogi, sed eius origo quoad nos; quoniam non illa, sed illa proportionaliter in altero analogato invenitur, ut ex dictis patet.

117. Cavendum secundo est, ne nominis unitas, aut diversitas rationum, analogam unitatem obnubilet; hoc enim tamquam quoddam accidens, in re hac suscipiendum est. Nihil enim minus analogice idem sunt sepion, os, et spina, unum non habentia nomen, quam si unum nomen haberent. Nec magis idem essent, si unum nomen haberent, et tamen si communi nomine ossa vocarentur, ita quod defectu vocabulorum, vel rerum proportionali similitudine ossis nomen ad cætera extensum esset, crederemus eiusdem esse naturæ et rationis, ossa, sepion, et spinas. Præsertim quia, ut dictum fuit, ad ea quæ sunt proportionaliter eadem, consequuntur passiones tamquam si eorum esset natura una.

118. Cavendum tertio est, ne vocalis unitas rationis analogi nominis mentem involvat. Ex eo namque verbi gratia, quod principium dicitur esse id ex quo res fit, aut est, aut cognoscitur; et hæc ratio in omnibus quæ principia dicuntur, salvatur: principii nomen univocum creditur. Erratur autem, quia ratio ipsa non est una simpliciter, sed proportione et voce. Vocabula enim, ex quibus integratur, analoga sunt, ut patet; neque enim fieri, neque esse, neque cognosci, neque ly ex unius omnino est rationis, sed proportionalis salvatur. Et propterea ratio illa in omnibus utpote proportionalis salvatur: sicut et principii nomen proportionaliter commune dicitur.

119. Cavendum demum est, ne diversa doctorum dicta de analogis nos perturbent. Considerandum quippe est quod, quia analogum medium inter univocum et aequivocum est, et medium extremorum naturam sapiens: ad alterum comparatum, alterum induit; adeo ut quando medio, secundum id quod de uno extremo habet, utimur, illius extremi conditiones ei attribuamus, ut in V Physic., text. comm. 6 et 52 patet.

Ideo plerumque doctores utentes analogo ex parte unitatis, quam ex univocis participat, univocorum non solum conditiones, puta abstractionem, indistinctionem, etc. sed etiam nomen ei attribuunt. Utentes vero analogo ex parte diversitatis, quam ex aequivocis trahit, conditiones quoque supradictis oppositas, et nomen illi imponunt aequivoci.

120. Et ut de multis pauca dicantur, Aristoteles in II Metaph., text. comm. 4, ens et verum univoca vocat; quia ex parte identitatis illis utitur, ut processus suus aperte ostendit.

S. Thomas quoque pluries dicit, in ratione alicuius analogi, puta paternitatis communis divinae et humanae paternitati, omnia contenta esse indivisa et indistincta; et quod paternitas, verbi gratia, abstrahit a paternitate humana et divina: quia utitur analogo ex parte identitatis.

121. Nec tamen falsae sunt aut abusivae praedictae utriusque locutiones et similes; sed amplae potius et largae, quemadmodum pallidum nigro contrarium est et dicitur. Salvatur siquidem in analogis identitas nominis et rationis, in qua (ut ex dictis patet) non solum analogata, sed etiam singulae analogi rationes uniuntur, et quodammodo confunduntur, utpote abstrahentes aliqualiter ab earum diversitate.

122. Rursus pater Aristoteles in I Physic., ex parte diversitatis ente utens contra Parmenidem et Melissum, multiplex seu aequivocum, (ut ipsemet illum textum sic exponendum specialiter in II Elenchorum tradit) vocavit. Unde et Porphyrius, Aristotelem dicere ens esse aequivocum accepisse videtur, utens ente ex parte diversitatis. Quod tamen Scotus, in I Sent., dist. 3, q. 3, in Logica Aristotelis non inveniri ideo dixit: quia praedictos textus non coniugavit. Propter quod, ibidem quoque contra textum, glossavit principium Aristotelis contra Parmenidem in I Physic., text. comm. 13, ut in Elenchis (ut dictum est) clare patet.

123. S. Thomas etiam, ens prius non esse primo analogato, nihilque Deo prius secundum intellectum esse, dicit pluries: utens analogo ex parte diversitatis rationum eius. Quaelibet siquidem eius ratio secundum se, quia proprium analogatum in se claudit, et in sui abstractione illud secum trahens, cum illo convertitur, ut supra diximus: ideo prior secundum consequentiam, aut abstractior suo analogato negatur. Ac per hoc, primo analogato et Deo nihil est prius: quia eius ratio secundum analogi nomen, quae ipso prior secundum se non est, sed convertitur, caeteris prior est rationibus.

124. Cum his tamen stat, quod ratio illa in Deo ut eadem est proportionaliter alteri rationi, secundum idem nomen superior, et secundum consequentiam prior logice loquendo sit, ut ex dictis patet. Dico autem logice: quia physice loquendo, analogum nec est prius secundum consequentiam omnibus analogatis (quia ab eorum propriis abstrahere non potest, quamvis ut salvatur in uno sit prius altero), nec potest esse sine primo analogato, ubi analogata consequenter se habent.

125. Unde si quis falli non vult, solerter sermonis causam coniectet, et extremorum conditiones medio applicaturum se recolat; sic enim facile erit omnia sane exponere, et veritatem assequi, quae a prima est Veritate. Cuius cognitio ex hoc exaltetur et firmetur Opusculo.

Completo in conventu S. Apollinaris, Papiae suburbio, die primo Septembris MCCCCXCVIII.

Explicit Tractatus De Nominum Analogia.