|
41. Oportet autem ex praemissis ostendere, qualiter analogum
abstrahat ab his, quibus commune secundum analogiam dicitur, puta
qualiter ens abstrahat a substantia et quantitate. Insurgit siquidem
difficultas quaedam in re hac, et ex parte rerum, et ex parte conceptus.
Ex parte siquidem rerum, quia videtur analogi nominis res
significata, eodem abstrahibilis et abstracta modo, quo res univoco
nomine significata. Quoniam cum, ut in V Metaph. dicitur, unum in
qualitate faciat simile, nulla apparet ratio, cur a quibusdam
similibus sit una res abstrahibilis, et a quibusdam non; licet evidens
ratio sit, cur ab his similibus, puta Sorte et Platone,
abstrahibilis sit res magis una, et ab illis, puta homine et lapide,
minus una. Unde si substantia et quantitas assimilantur in hoc, quod
utraque est ens, et consequenter in eis est aliquid unum, quod est
fundamentum illius similitudinis: quid vetat ab eis abstrahi rem unam
utrique communem?
42. Ex parte vero conceptus, quia videtur eodem modo conceptus
analogi abstrahere ab analogatis, sicut univocum ab univocatis: eo
quod analogum nomen importat in confuso singulas proportiones
analogatorum, et distincte non significat nisi proportionem in
communi. Verbi gratia, ens non significat habens se ad esse sic vel
sic, puta ut substantia, aut ut quantitas; sed si proportionale nomen
est, significare videtur, habens se ad esse secundum aliquam
proportionem, quaecumque illa sit. Hoc autem constat esse aeque
abstractum a substantia et a quantitate; et consequenter per modum
univoci in analogis abstractio conceptus apparet.
43. Ut autem evidens fiat huius ambiguitatis determinatio, sciendum
est, quod licet abstrahere diversa significet, cum dicimus intellectum
abstrahere animal ab homine et equo, et cum dicimus animal abstrahere
ab homine et equo: eo quod tunc significat ipsam intellectus
operationem attingentem in eis unum et non alia; nunc vero significat
extrinsecam denominationem ab illa intellectus operatione, qua res
cognita abstracta denominatur: in unum tamen et idem semper tendit,
quoniam semper sonat intelligi unum, non intellecto altero.
44. Ideoque nihil aliud est agere de abstractione analogi ab
analogatis quam inquirere et determinare, quomodo res significata
analogo nomine intelligi possit, non cointellectis analogatis; et
quomodo conceptus illius habeatur, absque conceptibus istorum.
45. Cum igitur ex supradictis, et ex ipso analogiae vocabulo
pateat, quod analogo nomine non simpliciter una res, sed res
proportione una significatur, talis autem idem est quod res diversae,
ut similes proportionaliter: facile deduci potest, quod res analoga
potest quidem intelligi, non cointellectis analogatis, et consequenter
abstrahere ab eis.
46. Sed non sicut in univocis res una, (puta natura sensitiva,
seu animal intelligitur, non cointellectis omnino natura humana et
equina ut sic), sed sicut duae res ut proportionaliter similes
intelliguntur, non cointellectis ipsismet duabus rebus secundum suas
proprias naturas absolute. Ita quod analogi abstractio non consistit
in cognitione unius et non cognitione alterius; sed in unius et eiusdem
intellectione ut sic, et non intellectione absolute. Verbi gratia,
entis abstractio non consistit in hoc, quod entitas apprehenditur, et
substantia aut quantitas non; sed in hoc: quod substantia aut
quantitas apprehenditur ut sic se habens ad proprium esse; (in hoc
enim similitudo proportionalis attenditur) et non apprehenditur
substantia, aut quantitas absolute. Et simile est de aliis rebus
analogis, quales sunt fere omnes metaphysicales.
47. Unde concedi potest, rem analogam abstrahere, et non
abstrahere ab analogatis diversimode. Abstrahit quidem, pro quanto
abstrahit ab eis, quemadmodum res ut sic, idest ut res similis alteri
proportionaliter abstrahit a se absolute sumpta. Non abstrahit vero,
pro quanto res ut sic accepta seipsam necessario includit, et absque
seipsa intelligi non potest. Quod de univocis dici non potest: quia
res univoca, absque aliis quibus est univoce communis, intelligitur
sic, quod res in suo intellectu nullo modo actualiter includit ea
quibus est comm unis, ut patet de animali
48. Obiectioni autem in oppositum adductae, ex analogae
similitudinis natura facile satisfit, dicendo, quod cum unum
multipliciter dicatur, non oportet omnem similitudinem attendi secundum
unum simpliciter; sed quandoque sufficit, quod unum secundum
proportionem faciat simile. Unum autem proportionaliter non est
simpliciter unum; sed multa similia secundum proportiones, a quibus
ideo non potest abstrahi res una simpliciter: quia similitudo ipsa
proportionalis tantum est, et fundamentum non est unum nisi
proportionaliter
49. De ratione siquidem unius proportionaliter est habere quatuor
terminos (ut in V Ethicorum dicitur). Quoniam proportionalitas qua
similitudo proportionum fit, inter quatuor ad minus, (quae duarum
proportionum extrema sunt), necessario est; et consequenter unum
proportione non unificatur simpliciter, sed distinctionem retinens,
unum pro tanto est et dicitur, pro quanto proportionibus dissimilibus
divisum non est. Unde sicut non est alia ratio quare unum
proportionaliter non est unum absolute, nisi quia ista est eius ratio
formalis; ita non est quaerenda alia ratio, cur a similibus
proportionaliter non potest abstrahi res una; hoc enim ideo est, quia
similitudo proportionalis talem in sua ratione diversitatem includit.
Et accidit ulterius procedentibus, ut quaerant id, quod sub
quaestione non cadit: ut quare homo est animal rationale, etc.
50. De abstractione quoque conceptus, eodem modo est dicendum:
abstrahit enim conceptus analogi nominis non sicut unum simpliciter,
sed sicut unum proportione, seu simile secundum proportiones a multis
absolute.
51. Sed quia in obiciendo tangitur de abstractione conceptus analogi
a specialibus conceptibus illius analogiae, et abusive analogata ibidem
vocantur partiales analogi rationes; ideo diligenter cavendum est, ne
apparentia in obiectione tacta in illum errorem ducat, qui ibi tangitur.
Sciendum siquidem est, quod licet in analogis secundum attributionem
in hoc omnia analogata conveniant, quod eamdem formam omnino
respiciunt, ita quod non solum conveniunt in uno termino, sed in hoc,
quod est respicere illum: erroneum tamen est, analogo per
attributionem conceptum unum respectus in communi ad illum terminum,
per abstractionem a tali et tali respectu, attribuere. Verbi gratia:
animal in quantum sanum, urina in quantum sana, et medicina in quantum
sana, licet conveniant et in sanitate tamquam termino: cuius animal
est subiectum, urina signum, et medicina causa; et conveniant in
hoc, quod est respicere sanitatem (quodlibet enim eorum sanitatem
respicit, licet diversimode); ab his tamen specialibus respectibus
non abstrahitur respectus in communi ad sanitatem, importatus nomine
sani, in cuius conceptu omnes speciales respectus ad sanitatem,
confuse et in potentia clauduntur.
52. Falsum enim est, quod sanum significet hoc quod dico,
respiciens vel aliqualiter se habens ad sanitatem. Tum quia sic sani
nomen univocum vere esset ad urinam et animal etc., ut patet ex
univocorum definitione. Tum quia hoc est contra intentionem
dicentium, urinam aut diaetam sanam. Percunctantibus siquidem, quid
est urina in quantum sana, non respondetur: respiciens sanitatem; sed
omnes respectum illum specificant respondentes: signum sanitatis; et
similiter de diaeta respondetur, quod est conservativa sanitatis,
etc. Tum quia contra omnes Philosophos et Logicos (hucusque a me
visos) hoc est.
53. Sicut autem in praedictis analogis praedictus cavendus est
error, ita in analogis secundum proportionem (quae sola simpliciter
analoga sunt) similis cavendus est error, ex simili causa apparentiae
firmitatem trahens.
Quia enim analogata conveniunt in hoc, quod unumquodque eorum
commensuratum seu proportionatum est (licet diversimode), credi
potest quod ab his specialibus proportionibus abstrahatur proportionatum
in communi, et nomine analogo significetur. Ac per hoc analogum
habeat conceptum unum, in quo confuse et in potentia claudantur omnes
speciales proportiones analogatorum; verbi gratia, ut quia substantia
proportionata est suo esse, et similiter quantitas et qualitas (licet
diversimode) ideo a substantia et quantitate et qualitate etc.,
diversimode proportionatis suis esse, abstrahatur res seu quidditas
proportionem habens ad esse, qualiscumque sit illa proportio, et hoc
sit entis primarium significatum, in quo omnes speciales proportiones
substantiae quantitatis et qualitatis etc., ad sua esse confuse
claudantur et in potentia.
54. Sed hoc falsissimum est. Tum quia hoc quod dicitur, scilicet
res proportionata ad hoc quod sit, non est res una simpliciter etiam in
esse obiectivo, nisi chimerice. Tum quia proportionalia nomina
univoca essent (ut patet ex univocorum definitione), et consequenter
periret proportionalitatis ratio, quae extrema unum simpliciter esse
non compatitur; et sic essent proportionalia et non proportionalia:
quod intellectus capere nullo modo potest. Tum quia contra
Aristotelis auctoritatem, in II Poster. inferius adducendam, et
adductam ex I Ethic., et S. Doctorem et Averroem et Albertum
expresse est.
Unde confusio, qua analogum tam secundum attributionem quam secundum
proportionem, importat speciales habitudines aut proportiones: non est
confusio plurium conceptuum in uno communi conceptu; sed est confusio
significationum in una voce, licet difformiter. Quoniam in analogia
attributionis vox analoga primum distincte significat, caetera autem
confuse. In analogia vero proportionis, nomen analogum ad omnes suas
significationes indistincte se habere permittitur.
55. Cautum tamen et attentum oportet hic esse; quia cum analogi
rationes dupliciter sumi possint: scilicet secundum se, et ut eaedem
et ipsĉ ut eĉdem propter identitatis proportionalis naturam non
abstrahant a seipsis, et tamen aliquid convenit eis ratione
identitatis, seu in quantum eĉdem sunt, quod non convenit eis ratione
diversitatis, ut patet de communibus eis: videtur quod duo
incompossibilia secundum apparentiam, analogi rationibus conveniant;
scilicet quod ipsae ut eĉdem non abstrahant a seipsis, et quod ipsĉ
ut eĉdem aliquid causent et habeant, quod non ut diversĉ;
reduplicarique possint ut eĉdem, non reduplicatis ut diversĉ sunt.
Hĉc enim non solum compossibiliter, sed necessario sibi simul
vindicat identitas proportionalis; quoniam et extrema uniri omnino non
patiens, ab eis abstrahi omnino non permittit; et extrema aliqualiter
indivisa et eadem ponens, ut eadem ea considerabilia et reduplicabilia
exigit.
56. Sicque fit, ut in analogo secundum identitatem in se clausam,
ad diversitatem rationum in se quoque clausam comparato, abstractio
quĉdam, quĉ non tam abstractio quam quidam abstractionis modus est
inveniatur; propter quam non solum ab analogatis (puta substantia et
quantitate), analogum (puta ens), abstrahere dicitur, ut supra
diximus; sed ab ipsis eius rationibus, seu a diversitate ipsarum
rationum eius: puta rationis entis in substantia, et rationis entis in quantitate.
Non quia quamdam rationem eis communem dicat: quia hoc est fatuum;
nec quia illĉ rationes sint omnino eĉdem, aut eas omnino uniat: quia
sic non esset analogum, sed univocum; sed quia eas proportionaliter
adunans, et ut easdem proportionaliter significans, ut easdem
considerandas offert: annexa inseparabiliter, diversitate quasi
seclusa; et identitate proportionali unit, et confundit quodammodo
diversitatem rationum.
57. Sicque non sola significationum in voce confusio, analogo
convenit, sed confusio quĉdam conceptuum, seu rationum fit in
identitate eorum proportionali, sic tamen ut non tam conceptus, quam
eorum diversitas confundatur.
Et quoniam analogum talem identitatem prĉcipue importat, et tali
confusione frequenter utimur; analoga nomina ab omni rationum eius
diversitate abstrahere dicentes, dum confuse pro omnibus supponere
ipsum pluries exponimus, ideo non mediocri opus est vigilantia, ne in
univocationem labi contingat.
58. Abstrahit ergo analogum a suis analogatis, puta ens a
substantia et quantitate, sicut unum proportione a multis; seu sicut
similia proportionaliter a seipsis absolute, tam quoad conceptum
obiectivum, quam mentalem, sive sit sermo de abstractione totali sive
de formali. Hĉ enim abstractiones non differunt in eodem, nisi
secundum praecisionem et non prĉcisionem, ut alibi declaravimus.
Unde nihil aliud est dicere ens abstractum a naturis praedicamentorum
abstractione formali, quam dicere naturas prĉdicamentales
proportionales ad sua esse ut sic prĉcise; a specialibus autem seu
singulis analogiĉ rationibus extremis, non tertio conceptu simplici,
sed voce communi et identitate proportionali earumdem, quodammodo
abstrahit.
|
|