|
8. Analoga autem secundum attributionem sunt, quorum nomen commune
est, ratio autem secundum illud nomen est eadem secundum terminum, et
diversa secundum habitudines ad illum: ut sanum commune nomen est
medicinæ, urinæ et animali; et ratio omnium in quantum sana sunt,
ad unum terminum (sanitatem scilicet), diversas dicit habitudines.
Si quis enim assignet quid est animal in quantum sanum, subiectum
dicet sanitatis; urinam vero in quantum sanam, signum sanitatis;
medicinam autem in quantum sanam, causam sanitatis proferet. Ubi
clare patet, rationem sani esse nec omnino eamdem, nec omnino
diversam; sed eamdem secundum quid, et diversam secundum quid. Est
enim diversitas habitudinum, et identitas termini illarum habitudinum.
9. Quadrupliciter autem fieri potest huiusmodi analogia, secundum
quatuor genera causarum (vocando pro nunc causam exemplarem causam
formalem). Contingit siquidem multa ad unum finem, et ad unum
efficiens, et ad unum exemplar, et ad unum subiectum, secundum
aliquam unam denominationem et attributionem diversimode habere: ut
patet ex exemplis Aristotelis, IV Metaph., text. 2. Ad causam
enim finalem pertinet exemplum de sano in III Metaph., text. 2,
ad efficientem vero exemplum de medicinali ibidem positum; ad
materialem autem analogia entis ibidem subiuncta; ad exemplarem demum
analogia boni, posita in I Ethic., cap. 7.
10. Attribuuntur autem huic analogiæ multæ conditiones, ordinate
se consequentes: scilicet quod analogia ista sit secundum
denominationem extrinsecam tantum; ita quod primum analogatorum tantum
est tale formaliter, cætera autem denominantur talia extrinsece.
Sanum enim ipsum animal formaliter est; urina vero, medicina et alia
huiusmodi, sana denominantur, non a sanitate eis inhærente, sed
extrinsece, ab illa animalis sanitate, significative vel causaliter,
vel alio modo. Et similiter idem est de medicativo et de substantia,
quæ sunt formaliter in primo; in cæteris vero denominativa
significatione denominantur et extrinsece. Boni quoque ratio in bono
per essentiam salvata, quo exemplariter caetera denominantur bona, in
solo primo bono formaliter invenitur; reliqua vero extrinseca
denominatione, secundum illud bonum, bona dicuntur.
11. Sed diligenter advertendum est, quod hæc huiusmodi analogiæ
conditio, scilicet quod non sit secundum genus causæ formalis
inhaerentis, sed semper secundum aliquid extrinsecum, est formaliter
intelligenda et non materialiter: idest non est intelligendum per hoc,
quod omne nomen quod est analogum per attributionem, sit commune
analogatis sic, quod primo tantum conveniat formaliter, cæteris autem
extrinseca denominatione, ut de sano et medicinali accidit; ista enim
universalis est falsa, ut patet de ente et bono; nec potest haberi ex
dictis, nisi materialiter intellectis. Sed est ex hoc intelligendum,
quod omne nomen analogum per attributionem ut sic, vel in quantum sic
analogum, commune est analogatis sic, quod primo convenit formaliter,
reliquis autem extrinseca denominatione.
Hoc siquidem verum est, ex formal intellectu præcedentium; ex eisque
manifeste sequitur. Ens enim quamvis formaliter conveniat omnibus
substantiis et accidentibus etc., in quantum tamen entia, omnia
dicuntur ab ente subiective ut sic, sola substantia est ens
formaliter; cætera autem entia dicuntur, quia entis passiones vel
generationes etc. sunt; licet entia formaliter alia ratione dici possint.
Et simile est de bono. Licet enim omnia entia bona sint, bonitatibus
sibi formaliter inhærentibus, in quantum tamen bona dicuntur,
bonitate prima effective aut finaliter aut exemplariter, omnia alia
nonnisi extrinseca denominatione bona dicuntur: illamet bonitate, qua
Deus ipse bonus formaliter in se est.
12. Et ex hac conditione statim infertur alia: scilicet quod illud
unum, ad quod diversæ habitudines terminantur in huiusmodi analogis,
est unum non solum ratione, sed numero. Quod dupliciter intelligi
potest, secundum quod analogata dupliciter sumi possunt: scilicet
universaliter et particulariter.
Si enim sumantur analogata particulariter, illud unum necessario est
unum numero vere et positive. Si autem sumantur universaliter, illud
unum necessario est unum numero negative, idest non numeratur in illis
analogatis ut sic, quamvis in se sit universale quoddam, et non unum
numero. Verbi gratia, si sumantur hæc urina sana, hæc medicina
sana, et hoc animal sanum: hæc omnia dicuntur sana a sanitate quæ
est in hoc animali, quam constat unam numero vere esse. Sortes enim
dicitur sanus, quia habet hanc sanitatem; medicina, quia illam
facit; urina, quia eamdem significat, etc.
Si vero sumantur animal sanum in communi, et urina sana in communi et
medicina sana in communi: sic, formaliter loquendo, sanitas a qua
huiusmodi sana dicuntur, non est una numero in se: eo quod causæ
universales effectibus universalibus comparandæ sunt, ut II
Phys., text. 39 dicitur. Et simile est de signis, et
instrumentis, et conservativis, et aliis huiusmodi; sed est una
numero in istis analogatis negative. Non enim numeratur sanitas in
animali, urina et diæta; quoniam non est alia sanitas in urina, et
alia in animali, et alia in diæta.
13. Et sequitur conditio ista ex præcedenti: quoniam commune
secundum denominationem extrinsecam non numerat id a quo denominatio
sumitur in denominatis, sicut univocum multiplicatur in suis
univocatis; et propter hoc dicitur unum ratione tantum, et non unum
numero in suis univocatis. Alia est enim animalitas hominis, et alia
equi, et alia bovis, animalis nomine adunatæ in una ratione.
14. Ex hac autem conditione infertur alia, quod scilicet primum
analogatum ponitur in definitione cæterorum, secundum illud nomen
analogum; quoniam cætera non suscipiunt illud nomen, nisi per
attributionem ad primum, in quo formaliter salvatur eius ratio. Cadit
siquidem in ratione medicinæ, et diætæ, et urinæ etc., in
quantum sanæ sunt, animalis sanitas: sine qua intelligi cætera sana
non possunt. Et simile est de aliis iudicium.
15. Ex hoc autem sequitur ulterius, quod nomen sic analogum, unum
certum significatum commune omnibus partialibus eius modis, seu omnibus
analogatis, non habet. Et consequenter, quod nec conceptum
obiectivum, nec conceptum formalem abstrahentem a conceptibus
analogatorum habet; sed sola vox cum identitate termini diversimode
respecti communis est: ita quod cum in hac analogia sint tria: vox
scilicet, terminus et respectus diversi ad illum; nomen analogum
terminum quidem distincte significat, ut sanum sanitatem; respectus
autem diversos ita indeterminate et confuse importat, ut primum
distincte vel quasi distincte ostendat, cæteros autem confuse, et per
reductionem ad primum. Sanum enim respectus multos ad sanitatem, puta
habentis, significantis, causantis, etc., sic in una voce sanitatem
distincte importante confundit, ut respectum primum scilicet habentis
seu subiecti, distincte significet (Sanum enim absolute dicimus
sanitatem habentem, ut subiectum); cæteros autem respectus
indeterminate importat et per attributionem ad primum, sicut patet ex
dictis.
16. Et propter hoc tria de huiusmodi analogo dicuntur: scilicet
quod commune est omnibus analogatis non secundum vocem tantum; - et
quod simpliciter prolatum stat pro primo; - et quod non est prius
primo analogato, in quo tota sua ratio formaliter salvatur. Primum
quidem peculiarius significat, et super omnia analogata superius
significatum non habet.
17. Dividitur autem a sancto Thoma analogia hæc in analogiam
duorum ad tertium, ut urinæ et medicinæ ad animal sanum; et in
analogiam unius ad alterum, ut urinae vel medicinae ad animal sanum
18. Nec habet ista divisio alia membra a supradictis: quoniam haec
circuit analogiam secundum omnia genera causarum. Sed ad hoc facta
est, ut ostendatur differenter suscipi nomen analogum, quando ponitur
primum analogatum ex una parte, et caetera ex altera parte; et quando
secundorum analogatorum unum hinc et alterum inde ponitur, secundum
quodcumque genus causae analogia fiat. Primo enim et caeteris sic
commune est analogum, ut nihil eis prius ponat aut significet: et
propterea vocatur analogia unius ad alterum, ponendo omnia alia a
primo, loco unius. Secundis autem analogatis sic commune est nomen
analogum, ut aliquid omnibus eis prius ponat: primum scilicet ad quod
omnia secunda attribuuntur. Et vocatur analogia duorum ad tertium,
vel multorum ad unum: quia non inter se est attributio, sed ad
primum.
19. Appellantur autem haec analoga a Logico aequivoca, ut in
principio Prædicamentorum patet, ubi animal aequivocum dicitur ad
animal verum et animal pictum. Animal enim pictum non pure aequivoce,
sed per attributionem ad animal verum, animal dicitur; et in ratione
eius in quantum animal manifeste patet animal verum accipi. Quaerenti
enim: quid est animal pictum in eo quod animal? respondebitur: imago
animalis veri.
20. A philosophis vero Graecis, nomina ex uno, vel ad unum, aut
in uno, et media inter aequivoca et univoca dicuntur, ut pluries in
Metaphysica patet; et expresse in I Ethic. huiusmodi nomina contra
analoga distinguuntur, ut infra amplius dicetur. A Latinis autem
vocantur analoga vel aequivoca a consilio.
21. Hanc analogiam S. Thomas in I Sent., dist. 19, q. 5
a. 2 ad 1 vocat analogiam secundum intentionem, et non secundum
esse: eo quod, nomen analogum non sit hic commune secundum esse,
idest formaliter; sed secundum intentionem, idest secundum
denominationem. Ut enim ex dictis patet, in hac analogia nomen
commune non salvatur formaliter nisi in primo; de caeteris autem
extrinseca denominatione dicitur. Haec ideo apud Latinos analoga
dicuntur: quia proportiones diversas ad unum dicunt, extenso
proportionis nomine ad omnem habitudinem. Abusiva tamen locutio haec
est, quamvis longe minor quam prima.
22. Quomodo autem de huiusmodi analogis sit scientia, et
contradictiones et demonstrationes, et consequentiae et alia huiusmodi
de eis fiant, ex dictis, et consuetudine Aristotelis patet. Oportet
enim significationes diversas prius distinguere (propter quod ambigua
apud Arabes haec dicuntur), et deinde a primo ad alia procedere,
sicut a centro ad circumferentiam diversis proceditur viis.
|
|