Thomas de Vio Cardinalis Cajetanus

1469-1534

DE NOMINUM ANALOGIA


CAPUT I. QUOTUPLEX SIT ANALOGIA, CUM DECLARATIONE PRIMI MODI

1. Invitatus et ab ipsius rei obscuritate, et a nostri ęvi flebili profundarum litterarum penuria, de nominuin analogia in his vacationibus tractatum edere intendo. Est siquidem eius notitia necessaria adeo, ut sine illa non possit metaphysicam quispiam discere, et multi in aliis scientiis ex eius ignorantia errores procedant. Quod si ullo usquam tempore accidit, hac ętate id evenire clara luce videmus, dum analogiam, vel indisiunctionis, vel ordinis, vel conceptus pręcisi unitate, cum inaequalis participatione constituunt. Ex dicendis namque patebit, opiniones huiusmodi a veritate, quę ultro se offerebat, per abrupta deviasse.

2. Analogię igitur vocabulum proportionem sive proportionalitatem (ut a Gręcis accepimus) in proposito sonat. Adeo tamen extensum distinctumque est, ut multa nomina analoga abusive dicamus; et multarum distinctionum adunatio si fieret, confusionem pareret. Ne tamen rectum obliqui iudicio privetur, et singularitas in loquendo accusetur, unica distinctione trimembri omnia comprehendemus, et a minus proprie analogis ad vere analoga procedemus.

3. Ad tres ergo modos analogię omnia analoga reducuntur: scilicet ad analogiam inaequalitatis, et analogiam attributionis, et analogiam proportionalitatis. Quamvis secundum veram vocabuli proprietatem et usum Aristotelis, ultimus modus tantum analogiam constituat, primus autem alienus ab analogia omnino sit.

4. Analoga secundum inęqualitatem vocantur, quorum nomen est commune, et ratio secundum illud nomen est omnino eadem, inaequaliter tamen participata. Et loquimur de inęqualitate perfectionis: ut corpus nomen commune est corporibus inferioribus et superioribus, et ratio omnium corporum (in quantum corpora sunt) eadem est. Quęrenti enim quid est ignis in quantum corpus, dicetur: substantia trinę dimensioni subiecta. Et similiter quęrenti: quid est cęlum in quantum corpus, etc. Non tamen secundum ęqualem perfectionem ratio corporeitatis est in inferioribus et superioribus corporibus.

5. Huiusmodi autem analoga Logicus univoca appellat, Philosophus vero ęquivoca, eo quod ille intentiones considerat nominum, iste autem naturas. Unde et in X Metaph., text. ultim. Aristoteles dicit quod corruptibili et incorruptibili nihil est commune univocum, despiciens unitatem rationis seu conceptus tantum. Et in VII Physic., text. 13 dicitur juxta genus latere ęquivocationes; quia hujusmodi analogia cum unitate conceptus non dicit unam naturam simpliciter, sed multas compatitur sub se naturas, ordinem inter se habentes, ut patet inter species cuiuslibet generis, specialissimas et subalternas magis. Omne enim genus analogum hoc modo appellari potest, (licet non multum consueverint nisi generalissima et his propinqua sic vocari), ut patet de quantitate et qualitate in prędicamentis, et corpore, etc.

6. Hanc analogiam S. Thomas, in I Sent., dist. 19 vocat analogiam secundum esse tantum, eo quod analogata parificantur in ratione significata per illud nomen commune, sed non parificantur in esse illius rationis. Perfectius enim esse habet in uno, quam in alio, cuiuscumque generis ratio, ut in Metaphysica pluries patet. Non solum enim planta est nobilior minera; sed corporeitas in planta est nobilior corporeitate in minera: et sic de aliis.

7. Perhibet quoque huic analogię testimonium Averroes in XII Metaph., text. 2 dicens, cum unitate generis stare prioritatem et posterioritatem eorum, quę sub genere sunt. Hęc pro tanto analoga vocantur, quia considerata inęquali perfectione inferiorum, per prius et posterius ordine perfectionis de illis dicitur illud nomen commune. Et iam in usum venit, ut quasi synonime dicamus aliquid dici analogice et dici per prius et posterius.

Abusio tamen vocabulorum hęc est; quoniam dici per prius et posterius, superius est ad dici analogice. In huius modi autem analogis, quomodo inveniantur unitas, abstractio, prędicatio, comparatio, demonstratio et alia huiusmodi, non oportet determinare; quoniam univoca sunt secundum veritatem, et univocorum canones in eis servandi sunt.