|
18. Et tamen dicimus longum tempus, et breve tempus; neque hoc
nisi de praeterito aut futuro dicimus. Praeteritum tempus longum,
verbi gratia, vocamus ante centum annos; futurum itidem longum, post
centum annos. Breve autem praeteritum, sicut puta, dicimus ante
decem dies; et breve futurum, post decem dies. Sed quo pacto longum
est aut breve, quod non est? Praeteritum enim jam non est, et
futurum nondum est. Non itaque dicamus, Longum est; sed dicamus de
praeterito, Longum fuit, et de futuro, Longum erit. Domine meus,
lux mea, nonne et hic veritas tua deridebit hominem? Quod enim longum
fuit praeteritum tempus, cum jam esset praeteritum longum fuit, an cum
adhuc praesens esset? Tunc enim poterat esse longum, quando erat quod
esset longum: praeteritum vero jam non erat; unde nec longum esse
poterat, quod omnino non erat. Non ergo dicamus, Longum fuit
praeteritum tempus; neque enim inveniemus quid fuerit longum, quando
ex quo praeteritum est, non est: sed dicamus, Longum fuit illud
praesens tempus; quia cum praesens esset, longum erat. Nondum enim
praeterierat ut non esset, et ideo erat quod longum esse posset.
Postea vero quam praeteriit, simul et longum esse destitit, quod esse
destitit.
19. Videamus ergo, o anima humana, utrum praesens tempus possit
esse longum; datum enim tibi est sentire moras atque metiri. Quid
respondebis mihi? An centum anni praesentes longum tempus est? Vide
prius utrum possint praesentes esse centum anni. Si enim primus eorum
annus agitur, ipse praesens est; nonaginta vero et novem futuri sunt,
et ideo nondum sunt: si autem secundus annus agitur, jam unus est
praeteritus, alter praesens, caeteri futuri. Atque ita si mediorum
quemlibet centenarii hujus numeri annum praesentem posuerimus; ante
illum praeteriti erunt, post illum futuri: quocirca centum anni
praesentes esse non poterunt. Vide saltem utrum qui agitur unus, ipse
sit praesens. Et ejus enim si primus agitur mensis, futuri sunt
caeteri; si secundus, jam et primus praeteriit, et reliqui nondum
sunt. Ergo nec annus qui agitur, totus est praesens; et si non totus
est praesens, non est annus praesens. Duodecim enim menses annus
est, quorum quilibet unus mensis qui agitur, ipse praesens est;
caeteri autem, praeteriti aut futuri. Quanquam neque mensis qui
agitur, praesens est, sed unus dies: si primus, futuris caeteris;
si novissimus, praeteritis caeteris; si mediorum quilibet, inter
praeteritos et futuros.
20. Ecce praesens tempus quod solum inveniebamus longum
appellandum, vix ad unius diei spatium contractum est. Sed
discutiamus etiam ipsum, quia nec unus dies totus est praesens.
Nocturnis enim et diurnis horis omnibus viginti quatuor expletur,
quarum prima caeteras futuras habet, novissima praeteritas; aliqua
vero interjectarum ante se praeteritas, post se futuras. Et ipsa una
hora fugitivis particulis agitur: quidquid ejus avolavit, praeteritum
est; quidquid ejus restat, futurum. Si quid intelligitur temporis,
quod in nullas jam vel in minutissimas momentorum partes dividi possit,
id solum est quod praesens dicatur. Quod tamen ita raptim a futuro in
praeteritum transvolat, ut nulla morula extendatur. Nam si
extenditur, dividitur in praeteritum et futurum: praesens autem nullum
habet spatium. Ubi est ergo tempus quod longum dicamus? An futurum?
Non quidem dicimus, Longum est, quia nondum est quod longum sit;
sed dicimus, Longum erit. Quando igitur erit? Si enim et tunc cum
adhuc futurum erit, non erit longum; quia quod sit longum, nondum
erit: si autem tunc erit longum cum ex futuro, quod nondum est, esse
jam coeperit, et praesens factum erit, ut possit esse quod longum
sit; jam superioribus vocibus clamat praesens tempus, longum se esse
non posse.
|
|