3. DE RECTA CONCEPTIONE COMPOSITIONIS EX SUBSTANTIA ET ACCIDENTIBUS

Substantia et accidentia non sunt entia sed elementa entis constitutiva, quae absque mutua relatione nullam praebent significationem: mutuae sunt relationes, simul unum ens constituentes.

Errat qui accidentia qua talia immediate experiri contendat. Neque substantia neque accidentia separatim observantur, sed ens compositum, quod eis constat, experientiae subest. Colorem in se non videmus, sonum qua talem non audimus; neque actionem animadvertimus, neque statum experimur; sed rem coloratam videmus, subjectum in statu determinato versatum experimur. Immediate non animadvertimus colorem "juxta" rem ad quam pertinet nec actionem "juxta" hominem agentem, sed rem coloratam et hominem agentem. Objectum tali modo coloratum (et nullo pacto a tali colore separatum), homo in tali actione quam ipse ponit, immediate experientia observantur [106]. Non nisi per reflexionern in objecta, experientiae pervia, constat res et personas multis componi principiis realiter distinctis, inter quas praecipue substantia et accidentia numerantur.

Perperam ergo H. Bergson, Ed. Le Roy, aliique [107] substantias esse divisiones in spatiali continuo ob vitalem utilitatem a nobis factas, contendunt. Non enim phantasiae sunt fictiones, sed intellectuali operatione stricte probantur. Accidens nec juxta, nec supra, nec infra, nec intra substantiam existit: est "id quo" potius quam "ens quod"; est principium quo totum subjectum, jam in seipso substantialiter completum, insuper alio modo, scil. accidentaliter, determinatur.

Nec cum pluribus [108] substantia dicatur iners accidentium fundamentum, omnis vitae et activitatis extraneum. Omnis enim substantia "natura" quaedam est, primum operationis principium [109]. Facultas accidentalis non agit, sed subjectum subsistens per illam agit; atque omnis motus accidentalis ipsum subjectum afficit, non autem in suis substantialibus principiis, sed secundum determinationes accidentales: ipsum enim compositum reale movetur totum, sed non totaliter; in casu accidentaliter tantum movetur. Ceteroquin intimus inter substantiam et accidentia nexus, ex influxu activo prioris resultans, idem evidenter comprobat, ut infra ostenditur.