|
Esse in se et ab alio secerni cuivis enti, in quantum ens est
(completum), competit. Conceptus autem entis analogicus est, cum
entia sunt multiplicia; inter se differunt, et esse in se in omnibus
non eodem modo sed ratione analogice eadem reperitur.
Ita, magna datur discrepantia inter ens materiale et ens spirituale,
licet ambo sint entia. Ut ens (ergo etiam ut ens in se, scil.
individuum), spirituale perfectione praestat materiali. Qua de causa
nomen peculiare, scil. "persona", adhibetur ut "individuum
spirituale" designetur.
Ubinam latet personae perfectio? Quomodo et quare persona
praestantior est quam individuum materiale?
Ens materiale, ut individuum, actuali fruitur existentia, - est
-, et per essentiam ad existentiam finitam coarctatur, - est tale
quid -. Etsi determinatio essentialis, quae totum ens afficit, e
forma substantiali depromitur, attamen in ente materiali essentia non
tantum est forma sed compositio materiae et formae; aliis verbis,
essentia non modo est fons determinationis verum etiam
determinabilitatis, ergo et indeterminationis. Qua indeterminatione
essentiali, quae de principio materiali profluit, totum ens materiale
signatur, quod proinde modo imperfecto est individuum, est ens
determinatum simul et indeterminatum, essentialiter formatum et tamen
incompletum; est tale quid et realiter in potentia ad aliud; potest
realiter mutari; in se est completum, et nihilominus quoad substantiam
incompletum: substantialiter perfici valet. Ens materiale est
individuum prorsus imperfectum, quod ad mutationem individualitatis et
ad evolutionem dirigitur.
In ordine accidentium determinabilitas speciem passivitatis induit:
res materiales simul sunt activae et passivae. Sunt inertes et non
agunt nisi ad actionem impellantur: activae efficiuntur in quantum
vires exteriores, ab extrinseco adductae, activitatem sustinent.
Absque opibus externis ens materiale iners esset et omni activitate
orbatum. Hoc autem de facto repugnat, cum omne ens qua tale sit
activum.
Necessitas connexionis cum rebus materialibus vicinis, quae in ordine
activitatis elucet, eadem evidentia requiritur in existentia
substantiali, cum omne ens secundum naturam suam agat. In
existentia, sicut in actione, entia materialia ad invicem relatione
necessaria ordinantur.
Ergo ens materiale, sejunctim consideratum, repugnat, cum
substantialiter sit ens imperfectum. Ens materiale prorsus mutationi
subjicitur: est, fit; finibus temporis et spatii interclusum, ordini
mundano universali obstrictum, sensum non habet nisi in quantum
evolutionis cosmicae sit momentum. Proprium finem non habet; fini
ultimo universi materialis necessario subest; ab aliis movetur, alia
movet, et activitatem ac substantiam evolvit ut in determinismo
universae naturae partem habeat. Mundus complete consideratus, seu
complexio entium quae sese invicem complent, completum constituit ens
materiale [246].
Homo etiam, quoad corpus, est individuum materiale, de se
incompletum. Ex materia jam existenti concipitur et nascitur,
nutritur et crescit, sese movet in tempore et spatio, veterascit et
moritur, involutus in decursu mutationis universi. Corpus humanum est
momentum naturae materialis, quae per infinitam formarum mutationem ad
bonum universi tendit.
Quoad animam autem, homo est spiritualis. Anima, quia
immaterialis, nulla mutatione materiali turbatur; in quantum mera
forma est, immortalis, immutabilis et aeterna prostat, semper
completo modo seipsa. Cum per actiones necessario hanc immutabilitatem
exprimat, tendentiam monstrat mere activam et eodem tramite
procedentem. Quod est, agit; quod habet existentiam propriam,
propriam habet activitatem et in proprium finem ordinatur. Tali sensu
homo est persona, cum complete habeat esse in se (quia ut ens
spirituale non est determinabilis) proprium et agere (quia non est
passivus in activitate sua spirituali).
Persona humana fastigium tenet dignitatis propter actiones
spirituales. Intellectus et voluntas, quia spirituales facultates,
agunt quin proprio sensu impellantur. Eorum activitas, cum a nulla
causa extrinseca determinetur, in amplitudine transcendentali entis et
boni versatur. Homo, veritatis cognitione ductus, actionem accurate
perpensam ponit et plena libertate atque responsabilitate summa finem
ultimum prosequitur. Homo, qui est ens completum et activitatis
compos, personae fruitur dignitate.
Verum est mundo materiali tendentiam vehementem ad pleniorem
determinationem substantialem esse insitam. Pura autem potentia seu
materia prima, semper indeterminata, rebus intime inhaeret, ut entia
per spatium spargat et prohibet quominus determinationem definitivam
acquirant et perfecte sui sint juris. In plantis et brutis forma,
etsi altius penetrans et arctiorem unitatem efficiens,
determinabilitatem tam parum excludit ut tandem aliquando "fieri"
victoriam referat.
In homine autem, mente partes praecipuas agente, forma praevalet,
"esse" plenius est quam "fieri", "persona" subsistit in
aeternum. Anima spiritualis, quae est forma substantialis hominis,
materiae imperat. Homo, licet in spatio extendatur et evolutioni
mundanae interponatur, vitae tamen principio fruitur integro, quo
materia animatur et corpus personale evenit. Pariter in ordine
activitatis accidentalis mutatio materialis activitate spirituali
dirigitur, colligitur, ad "esse-seipsum" evehitur: ens ad
"conscientiam sui" excitatur. Homo materiae, qua utitur, tota
activitate innititur ut ad ordinem altiorem assurgat. Etenim in vita
sensibili latent medium et fundamentum, quibus mens propriam suam
activitatem, scil. cogitare et velle, mira evolutione propellat et
proprium bonum prosequatur. Tali modo homo sibi felicitatem futuram
comparat, qua, ab omni materia solutus, in claritate sublimi
conscientiae spiritualis versatus proprio fine ultimo in aeternum
fruetur.
|
|