|
N. 1. Undenam pluralitas vel unitas relationis sumatur
Quaestio duplex est, agens prior de numerica, altera de specifica
relationum distinctione. Eodem autem modo utraque solvitur, scil.
relationis notioni - (est "ordo unius ad aliud") - attendendo.
1. Numerice relationes multiplicantur numerica terminorum et
fundamentorum multiplicatione: numerica alterutrius multiplicatio
sufficit; quia, cum relatio sit "ordo unius ad aliud", alterutro
multiplicato novum "esse ad" oritur. Itaque in uno patre duos filios
habente, duae sunt paternitates.
2. Specifice relationes multiplicantur, scil. relationes esse
specifice distinguendas percipimus, ex specifica distinctione vel
fundamenti, vel termini.
Etenim relationes non specificantur subjectis, cum idem subjectum
relationes specifice diversas habere possit; neque solis fundamentis
remotis, ob eamdem rationem. Neque specificantur proximis fundamentis
vel terminis seorsim sumptis, quia relatio est "ordo unius ad
aliud", ideoque haec unum et aliud ad illum ordinem constituendum
concurrunt.
Quare tum fundamentum proximum, cum terminus ad specificam unitatem
vel pluralitatem relationum conferunt. Specifica unitas fundamenti et
termini ad specificam relationis unitatem requiritur; specifica vero
alterutrius aut utriusque diversitas relationes specifice multtpllcat
[207].
N. 2. Relationis praedicamentalis generalis divisio
Numerice et specifice ergo relationes dividuntur secundum regulas modo
traditas; at praeterea sequenti adhuc modo dividuntur.
1. Relatio realis et relatio rationis: realis habetur in rebus
independenter ab intellectu: est ordo rei ad rem; rationis consequitur
operationem rationis in rebus cognitis: consistit in ordine
intellectorum qua talium, seu in ordine cognitionis qua talis
[208].
Quae divisio est analogica sicut divisio entis malis et entis rationis
analogica est [209].
2. Relatio secundum esse et relatio secundum dici: "dicuntur
relativa secundum esse, quando nomina sunt imposita ad significandas
ipsas relationes; relativa vero secundum dici quando nomina sunt
imposita ad significandas qualitates vel aliquid hujusmodi
principaliter, ad quae tamen consequuntur relationes" [210].
Ita pater et filius sunt relativa nomina secundum esse; movens et
motum sunt relativa nomina secundum esse; sensibile et sensus sunt
relativa nomina secundum dici.
Haec distinctio ad "nomina" praeprimis spectat, nec quantum ad hoc
differt, utrum sint relationes reales vel rationis tantum. Requidem
vera "quaedam sunt relativa secundum esse quae non sunt realia, sicut
dextrum et sinistrum in columna; et quaedam sunt relativa secundum
dici, quae tamen important relationes reales, sicut patet de scientia
et sensu" [211].
3. Relatio est mutua vel non mutua [212]: mutua est cum
utrumque extremum, scil. subjectum et terminus, eodem modo, i. e.
aut realiter aut logice, ad alterum refertur. Ita relatio inter
causam finitam et effectum est mutua realis; relatio inter subjectum
judicii et praedicatum est mutua logica. Non mutua seu mixta habetur,
cum ex una parte est relatio realis et ex altera parte relatio
rationis. Ita relatio inter creaturam et Deum est mixta: realis in
creatura, rationis in Deo.
4. Relatio mutua est aequiparantiae vel disquiparantiae: est mutua
aequiparantiae, seu ejusdem denominationis, si a parte termini
respondet relatio ejusdem rationis. Ita relatio similitudinis,
aequalitatis, amicitiae. Est mutua disquiparantiae, seu diversae
denominationis, si a parte termini respondet relatio diversae
rationis. lta inter patrem et filium, causam et effectum
[213].
COROLLARIUM ARTICULORUM DE
PRAEDICAMENTIS TRACTANTIUM
1. Decem Aristotelis categoriae enti materiali applicantur omnes.
2. Substantia, qualitas, relatio omni enti finito, etiam
spirituali applicantur. Quoad substantiam, hoc patet. Quoad
qualitatem facultates et habitus spirituales requiruntur ad
operationem; imo si supernaturalis ordo possibilis est, praeprimis
habitibus constet necesse est. Quoad relationem, etiam patet: saltem
dependentiae relatio erga causam spirituali creaturae inesse debet.
3. Nullum praedicamentum, in sua generica et univoca significatione
enti infinito applicari posset.
Attamen, Dei infiniti existentia probata, notio "substantiae" in
sensu analogico, "quod est in se", ei necessario tribuitur.
Insuper nihil prohibet quin notio "ad aliquid" ei applicetur, cum
formaliter sumpta relatio nullam imperfectionem includat. De facto
relationes rationis plures de Deo affirmantur.
Supernaturali vero revelatione, Deum unicam esse naturam et tres
personas, docemur. Rursus notio "ad aliquid" hic est adhibenda.
Imperfectio relationis accidentalis ex nota "esse in alio" oritur.
Quodsi alicubi "esse ad" identicum esset cum "esse in se", "esse
ad reale" jam nullo defectu signaretur. Hoc autem in SS.
Trinitate verum est. Pater, Filius, Spiritus Sanctus sunt tres
"esse ad" (Pater est "a quo Filius", Filius est "a Patre",
Spiritus Sanctus est "a Patre Filioque"); unica tamen est natura
divina seu "esse in se"; ita ut quaeque relatio sit subsistens, cum
"esse in se" realiter identica. Est tantum oppositio relativa,
(quae oritur ex eorum constitutivis "esse ad"), inter Patrem,
Filium et Spiritum Sanctum, simul in unica numerice natura
communicantes. Merito unaquaeque talis relatio, cum sit subsistens et
incommunicabilis, persona vocatur.
Itaque substantia et relatio quae de se nullam imperfectionem
includunt, sunt solae categoriarum notiones, quae analogice de Deo
dicuntur [214].
NOTA. -
Nomina "absolutum" seu "inconditionatum", et "relativum" non
unico sensu ab auctoribus adhibentur. Modo generali "absolutum" est
quod sibi sufficit, "relativum" est quod sibi non sufficit
[215].
I. Hoc autem, in metaphysica, pro ordine considerato, in
multiplici sensu intelligi potest. Variae significationes modo
sequenti summatim indicantur.
|
1. Relativum, quod ordinem dicit ad aliud correlativum: relatio
praedicamentalis. Absolutum, quod ad se existit: substantia,
qualitas, quantitas.
2. Relativum, quod subjecto inhaeret: accidens praedicamentale.
Absolutum, quod in se subsistit: substantia.
3. Relativum, quod alio ad existendum indiget: creatura.
Absolutum, quod a se subsistit: Deus.
|
|
Eo ipso etiam "relativismum" in multiplici sensu adhiberi
intelligitur: est negatio omnis accidentis absoluti, vel est negatio
omnis substantiae, vel est negatio Dei, entis a se subsistentis.
II. Generatim hodie illa nomina in ordine cognitionis adhibentur:
cognitio humana dicitur relativa. Haec tamen relativitas etiam
diversimode interpretari potest.
|
1. Non omnes rei aspectus nobis innotescunt, sed tantum
apparentiae.
2. Quas apparentias subjectum cognoscit, dummodo facultates ad illas
cognoscendum habeat.
|
|
His duabus observationibus cognitio apparet relativa eo sensu quod
cognitio nostra limitata, partialis et incompleta est.
|
3. Rerum apparentiae ab homine cognitae, eo ipso mente subjecti
ordinari dicuntur, proindeque subjecti activitate modificari, ita ut
nullatenus res in seipsis, sed res in conscientia nostra, scil.
activitate nostra permixtae, cognoscantur. Uno verbo modificationes
activas propriae conscientiae tantum cognoscimus.
|
|
Quam tertiam cognitionis relativitatem praesertim Kant elaboravit
[216].
|
4. Objectum semper ut ab alio distinctum cognoscitur, scil. ut ad
aliud relatum: omne cognitum, ut tale, relativum est ad aliud
cognitum; nullum cognitum ut absolutum cognoscitur.
|
|
Haec relativitas, jam a Kant et Hegel notata, etiam a Sir William
Hamilton [217], J. St. Mill[218], Alex.
Bain[219], Herbert Spencer admittitur, atque ad ultimas
usque consequentias praesertim a Renouvier [220] et Hamelin
[221] deducitur.
Qui ultimi sensus, epistemologiam spectantes, ex professo hic non
sunt examinandi.
|
|