|
Probatur thesis.
Agens finitum sua actione perficitur: finitum actu agens majorem
includit perfectionem quam idem finitum virtualiter tantum continens
effectum, seu adhuc in potentia agendi. Ergo agens finitem est ens
realiter compositum ex substantia et accidentibus.
Quare, vel contradictio affirmatur, scil. majus a minore produci,
vel admittitur nullum agens finitum esse rationem sufficientem suae
activitatis, ideoque rationem habere extrinsecam.
Ergo, agens finitum ad agendum est radicaliter incapax, nisi sub
cujusdam causae influxu operetur: finitum qua agens causatur.
EXPLICATUR
1. Ponitur quaestio.
Potentia non est ens, sed elementum entis constitutivum. Ens semper
est tale quid, determinatum, de se formam includens. Quare nec ullum
ens prorsus est passivum: omne quod est (etiam materiale, quod alia
ex parte est passivum) activum est et ad perfectionem possibilem
tendit.
Quare tendentia non est mera determinabilitas passiva sed tendentia
"determinata", facultas activa. Ita in ente materiali, quod, ab
alio motum, in actum transit et fit activum ut etiam alia et, si
vivat, seipsum moveat. Ita in ente immateriali, quod ex seipso
agit, quin ab aliis impellatur - (etiam in homine activitas
intellectus et voluntatis, "essentialiter" a causis materialibus
independens et immunis, prostat).
Activitas entis ad perfectionem tendentis, non in linea substantiali
sed in ordine accidentali evoluitur, cum substantia, in quantum
informata, completa sit. Nihilominus activitas, cum enti inhaereat
quod praeprimis est in se, in substantia innititur, in perfectione
essendi intimam rationem reperit (ens enim agit quia est) et
perfectione naturae dirigitur et ordinatur (agit enim secundum suam
naturam). Viribus suis ens ad perfectionem accidentalem ascendit:
agit quia est; agit sicut est; quod si natura ejus pura est forma,
actio ejus prorsus erit activa, absque passivitate; quo altius et
melius ens, eo altior et activitas ejus.
De causalitate aliquando modo aequivoco loquimur: materia iners ab
alio movetur et mutatio ejus "causari" dicitur; idea, volitio ab
ipso subjecto excitatur seu, uti dicitur, "causatur". Permagna
tamen discrepantia inter utrumque casum viget: hic aliquid in seipso
producitur, illic aliquid in alio efficitur.
Etiam occasionalismus admittit hominem esse activitatis voluntariae
principium. Quod et Leibniz annuit, cum monadibus activitatem
immanentem tribuat. Non autem intelligere valent, quomodo corpus in
alio corpore et anima in corpore et vice versa efïicientiam producat
[16].
Ultimam rationem activitatis materialis (cum passivitate permixtae)
in compositione corporum hylemorphica reponentes, activitatem
transitivam explanavimus. Ubi autem relatio inter animam et materiam
in homine consideratur, agitur non de duobus individuis efficientia
mutua conjunctis sed de principiis constitutivis, quae simul unam
efformant substantiam. Proinde "causalitas" (scil. extrinseca)
invocari nequit ut relationes mutuae principiorum clarescant.
Aliquando putamus nos esse conscios actuum voluntatis eorumque influxus
in totam nostram activitatem etiam corporalem, ac si causalitas de
facto experientia subesset. Etiam si constaret influxum voluntatis
omnibus in casibus directe inspici ac attingi, (latet autem quomodo
corpus moveat) -, attamen adhuc oculis subjiciendum voluntatem,
intellectum, sensum, phantasiam et etiam corpus ad unum ens humanum
pertinere. Activitas composita et substantia, de qua profluit, unum
constituunt ens, cujus elementa constitutiva inter se alias perhibent
relationes quam entia quae cum aliis causalitatis nexu conjunguntur.
Utique verum est omnia elementa, quibus ens constat, non eodem modo
esse dijudicanda, cum alia aliis inhaereant, uti v. g. accidentia in
substantia innituntur. Mutationes accidentales, cum nusquam in
seipsis ultimam includant rationem, per relationem ad substantiam
patescant oportet. Proinde profundior ratio activae entis evolutionis
in ipsa entis substantia reconditur.
Quibus positis, quaestio de causalitate, nedum enodetur, tantummodo
clara in luce exsurgit. Quod si agitur de activitate transitiva unius
entis in aliud, aut de activitate qua ens propriam efficit
evolutionem, semper, cum activitas accidentalis individui
substantialis adsit, quaestio oritur: utrum substantia subjecti activi
sit ratio ultima activitatis, an subjectum in sua substantia activa
influxum alterius entis, causae nempe extrinsecae, subeat?
2. Solvitur quaestio.
Quaestio ut solvatur, expositionem de structura entis activi
flagitat.
Substantia realiter distinguitur ab accidentibus, quae subjectum
complent (non autem in ordine substantiali, cum substantia necessario
perfecta sit in quantum informata et determinata) et determinationem
afferunt quae nondum in substantia cohibetur. Substantiae perfectio
perfectioni accidentium attexta, soli substantiae perfectioni
praevalet. Activitas proinde, evolutionem accidentalem inducens,
subjectum activum auget et amplificat.
Subjectum autem plene evolutum, si majorem continet perfectionem quam
subjectum substantiale, quod est fons activus evolutionis
accidentalis, non potest esse ratio sufficiens evolutionis suae
activae. Etenim quod non est, rationem non continet entis; quod
minus est, non continet rationem ejus quod majus est; imperfectum non
praestat rationem perfecti. Itaque elementum substantiale, ex quo
exorditur omnis entis evolutio, non est ratio sufficiens evolutionis,
cum plena determinatio subjecti activi perfectionem includat
accidentalem, quae perfectio substantialis non est, quia realiter ab
ea distincta eique superaddita.
Ergo aliud ens est ratio sufficiens activae illius evolutionis. Ens
finitum agere nequit nisi vires propriae substantiales per causam
extrinsecam suffulciantur et sustineantur.
|
|