EXPLICATUR. 1. PONITUR QUAESTIO

Doctor Angelicus sensus communis mentem hac in re fortiter sic nuntiat: "quidquid dicatur de potentiis animae, tarnen nullus unquam opinatur, nisi insanus, quod habitus et actus animae sint ipsa ejus essentia" [99].

Et quidem hoc ipsum quod sensu percipitur, v. g. coloratum, statim, modo saltem confuso, ut substantia intellectui apparet, scil. ut aliquid existens in se, absolute, ab aliis distinctum, subjectum coloratum. Quo sensu substantia dicitur "sensibilis per accidens", eo quod statim "ad occursum rei sensatae apprehenditur intellectu" [100].

Mox autem intellectus in hoc viso plura detegit: mutationes scilicet, actiones, aliaque uni eidemque subjecto tribuuntur. Exinde ipsum subjectum, una ex parte, et accidentia quae illud afficiunt, ex altem parte, omnes unanimes distinguunt: ita, loqui, ambulare, aegrotare, aliaque similia de eodem subjecto praedicantur.

Intellectus ergo sponte in realitate percepta distinguit 1° quod est in se, substantiam, et 2° quod est in alio seu substantiae inhaeret, accidens.

Qualiter substantia et accidentales essendi modi distinguantur, an distinctio semper et necessario requiratur, et quo ultimatim nitatur inquirendum est.

Sed praeprimis sedulo quaestio ponatur.

1. Ens, nedum sit aliud ens vel pars ejus, substantialiter est seipsum. Ens finitum, ex essentia et esse compositum, "est" (ratione existentiae) et est "limitatum" (ratione essentiae). Ratione essentiae est "tale" ens, ab omnibus aliis "distinctum". Quae proinde essentia, cum realiter sit "inseitatis" ratio, substantia nuncupatur. Ulterius autem oritur quaestio an praeter ordinem substantialem, scil. praeter substantiam ejusque existentiam, alia adhuc realia inveniantur entis principia. Responsio ex entium activitate eruitur.

Dum continua accrescimus evolutione, nostram experimur activitatem, quae, tendentias vitae manifestans, intime mutationi inhaeret. Omnis autem motus qua talis realem ex actu et potentia compositionem involvit. Ergo quo ampliores enti insunt tendentiae, eo magis componitur ejus structura.

2. Quaenam structura metaphysica semper requiritur, quae entium mutationes explicet?

Quod si datur ens pure simplex, essentia ejus cum existentia coincidit. Tale ens mutari nequit, quia, omne determinabilitatis principium excludens, non nisi rationem determinationis prae se fert [101]. Mutatio e contra entis limitationem, compositionem scil. ex essentia et existentia, flagitat.

Praeterea mutatio in ipsa linea mutationis realem supponit compositionem. Atqui, mutatio in ordine essendi conceptu est impossibilis. Quod mutatur, ab uno ad alium transit terminum. Sed, cum praeter ens qua tale nil habeatur, omnis mutatio proprie dicta excluditur in transitu a nihilo ad esse vel ab esse in nihilum [102]. Proinde, ubi de creatione vel de destructione agitur, omnis habitudo ad veram mutationem arcetur. Ergo mutatio, praeter compositionem ex essentia et esse, novam structuram ex actu et potentia, in ipsa scil. mutationis linea, requirit.

Ex compositione rerum materialium ex materia prima et forma substantiali, liquet mutationem substantialem in mundo materiali non repugnare. Ulterius autem rogitatur an omnis mutatio materialis in ordine substantiali qua tali versetur, et, posthaec, an mutatio etiam spiritualis intelligi possit.