PARS I: DE ENTE QUA TALI; SECTIO I: DE ENTE IN COMMUNI


QUORUMDAM VOCABULORUM EXPLICATIO

"Parvus error in principio, magnus est in fine". (S. THOM., De Ente et Essentia, prooem.).

RATIO, in sensu latiore, sumitur in quocumque ordine, turn existentium, cum cognitionis, et vocatur quidquid homini utile esse potest ad aptam notionem constituendam alicujus objecti.

Unde v. g. "causae" vocantur rationes, scil. reales, quatenus, cognitis causis, mens humana meliorem rerum cognitionem acquirere valet. In ordine mere mentali, "praemissae syllogismi" rationes vocantur, quia ope praemissarum mens in conclusionis cognitionem deducitur.

Ratio ergo est quidquid cognitioni utile: causae, praemissae, argumenta. Est etiam ipse rei conceptus, vel adhuc respectus sub quo res consideratur, v. gr. ratio entis. - Ratio est adhuc intellectus humanus qua discursivus seu ratiocinans. - Ratio est tandem quaedam intellectus productio, ita ordo, methodus, regula, medium, systema, etc.

PRINCIPIUM sumitur in quocumque ordine, turn existentium, cum cognitionis. Est notio valde indeterminata, quae tantum significat id quoll quodammodo primum est, seu id a quo aliquid quocumque modo procedit. Jamvero processio habetur vel secundum fieri, vel Secundum esse, vel aecundum cognosci; quare Aristoteles principium rette sie definivit [1]: principium est quoddam primum ende aliquid vel est, vel fit, vel cognoscitur.

Ita "causa divina" est principium reale creaturarum, secundum esse; "causa motrix" est principium reale motus, secundurn fieri; in ordine cognitionis, "praemissae" sunt principia conclusionis; "aurora" dicitur principium diei, secundum tempus; "terminus a quo incipit motus" est principium motus, secundurn locum etc. [2].

Summatim dicamus omne principium esse rationem et vicissim omnem rationem esse semper quodammodo principium, saltem in ordine cognitionis; praeterea, omnem causam esse principium et rationem, sed non omnem rationem, neque omne principium esse causam [3], cum causa (ut infra explicabitur) imprimis in ordine "existentium" tantummodo sumatur, atque causa insuper sit principium quod influxum quemdam a realem et positivum n in ipsum subjecturn exerceat.