4. QUAE SINT BONO OPPOSITA

Bonum est ens qua appetibile; quare malum, quod bono opponitur, est hujus appetibilitatis negatio.

Bonum est transcendentale et cum ente et vero convertitur. Quare malum convertitur cum nihilo et absurdo; scil. "ens qua tale non-appetibile" est absoluta impossibilitas.

Malum ergo neque ut positivum existens, neque ut quid mere negativum seu de facto non-existens concipiendum est; nam omne ens (i. e. quod est, et etiam quod non est sed esse potest) bonum est. Ceteroquin si malum esset quid mere negativum, "sequeretur quod ea quae nullo modo sunt, mala essent" [85]; et adhuc sequeretur quod omnis creatura, quia limitata et perfectibilis, esset mala dicenda.

Est ergo malum negatio privativa seu PRIVATIO [86], i. e. carentia boni debiti, absentia relationis ad appetitum de jure requisitae, non-conformitas cum regula, seu deordinatio [87].

Leges vero metaphysicae exceptionem non patiuntur; quare deordinatio entis qua talis est inintelligibilis: malum metaphysicum dari nequit [88].

Exinde malum, si datur, in ordine particulari (non in ordine entis qua talis) quaerendum est [89]. Deordinatio autem seu privatio boni particularis debiti vel in ordine physico, vel in ordine morali consideratur [90].

1. Malum physicum, seu rei (non qua entis, sed qua talis naturae), privat subjectum entitate, seu perfectione quam natum est habere. Hoc sensu morbus, dolor, mors sunt mala viventi. Talia dari experientia constat.

Attamen considerandum est res materiales, qua tales, finem proprium, "personalem" habere nullum, sed existere et agere ad "bonum totius" obtinendum. Quando vero aliquid dicitur malum physicum, tantum ordo individui, abstractione facta ab ordine universi, consideratur. Ita mors agni est agno malum, sed lupo est bonum; imo in ordine materiali integro simpliciter bonum: quid de mundo si nullum animal moreretur! Quare malum physicum est in completo suo ordine, i. e. entis "materialis", malum secundum quid, i. e. secundum quoddam totius elementum seorsim sumptum, sed est bonum simpliciter.

2. Malum morale, seu operis, vocatur peccatum estque privatio recti ordinis qui actioni liberae, qua tali, debetur.

Voluntas ad bonum de se ordinatur; cum autem libera sit, boni apparentis [91] prosecutione a regula rationali deflectens, ipsum suum appetitionis actum deordinare valet. Ens vero intellectuale, quia immortale est, quod substantialiter est indeficienter esse pergit, ideoque eumdem semper finem natura sua constanter prosequitur: scil. fine "personali" gaudet; atque a tali fine ultimo sese avertens, committit in completo suo ordine, i. e. entis "intellectualis", malum simpliciter [92].

Quare simpliciter malum particulare in entibus "intellectualibus creatis" tantum haberi potest, sicut, ut antea observatum est, error tantum in a intellectu creato n haberi valet.

Imo error (qui est intellectus deordinatio ideoque intellectus malum), secundum S. Thomam, semper voluntarius est et in mala voluntate radicatur [93]. Ergo omnis deordinatio intellectualis a voluntate creaturae procedit.

Historice loquendo, est etiam nexus inter malum physicum et malum morale quatenus, in ordine Providentiae vigenti, omnia mala physica quae hominem affligunt peccatum originale consequuntur et rationem habent poenae [94]; quo sensu dixit S. Augustinus "omne quod dicitur malum, aut peccatum esse, aut poenam peccati" [95].

Nota. - Problema mali hic non solvitur neque solvendum est. Sed quaedam tantum notiones nunc traduntur atque enucleantur, ut, opportunitate data, quaestiones relate ad malum debite poni et solvi possint.

Bonum transcendentale omni malo praesupponitur; imo, malum relate ad illud determinandum est.

Subjectum quatenus est aliquid, est bonum sibi. Ideoque propria activitate ad suam conservationem et augmentum tendit. Malum materiale est quod huic subjecto videtur in ordine physico nocere; est tamen bonum simpliciter, quia enti materiali, i. e. quod natura sua mutationi submittitur et ita "totius universi" bono inservit, nullatenus contradicit.

Malum morale est malum simpliciter: homo est animal rationale, et qua tale est bonum. Quodsi activitate sua non ut animal rationale operetur, sese a fine naturali avertendo, suae bonae naturae agendo aperte contradicit. Quare leges naturales et ethicae ultimatim in bono metaphysico fundantur.

Corollaria.

1. Malum particulare subjecto bono inest; seu, uti dicunt, habet causam materialem. Est enim privatio, quae de se subjectum supponit. Si hoc subjectum supponeretur malum, ad aliud subjectum duceret, et sic in infinitum [96]; a. v. malum subjecti supponit subjectum saltem metaphysice bonum.

Quod si peccato applicetur, sic est dicendum: malitia peccati non consistit in actu physico, seu in realitate actus, sed in ejus privatione debiti ordinis. Etenim actus, qua realis, est quoddam ens, ergo ontologice bonum; sed quatenus legi morali non conformis ponitur, fit imperfectus, adeoque peccatum seu morale malum: non est malum in ordine entis qua talis (scil. non est non-ens), sed in ordine morali, i. e. liberae voluntatis qua talis [97].

2. In expressione: "malum est", non enuntiatur malum existere ut quoddam ens positivum, sed veritas sequentis judicii enuntiatur: verum est hoc esse malum [98].

3. Dantur gradus malitiae: ratione boni majoris vel minoris quod deest (v. gr. surdus et surdus mutus); ratione necessitatis qua bonum illud adesse deberet (v. gr. perditio fortunae et perditio gratiae); ratione firmitatis hujus privationis (v. gr. peccatum ex infirmitate et peccatum ex malitia).

NOTA. Bonum et valores.

Nostris diebus philosophia fuse disserit de valoribus (Werte) [99]. Quid huic sermoni subest realitatis?

Valor et bonum, etsi in sensu generali eamdem prae se ferunt significationem, hodie tamen saepe ab invicem discernuntur; bona potius res existentes, quibus valores inhaerent, designant; valores e contra non per se subsistunt (i. e. non sunt res existentes) sed potius rerum existentiam et activitatem regunt, sicut v. g. valores in rebus moralibus vitae rationem uniuscujusque ordinant. Praeterea, cum de valoribus sermo fiat, saepe quae proponuntur ad vitam praesertim practicam et speciatim spiritualem pertinent.

Valor semper habitudinem ad subjectum involvit. Non agitur de habitudine conscia quae implicatur in actu vel statu psychico gaudii et satisfactionis in subjecto per acquisitionem vel possessionem boni excitatae. Quod elementum psychicum aliquando potest esse signum conscium valoris. Valor autem essentialiter implicat habitudinem qua de se refertur ad subjectum, quatenus huic elementum perfectivum confert. Valor ergo essentialiter est bonum, secundum acceptionem verbi scholasticam, et ideo ad ens reducitur: est entis proprietas, est ens in quantum est perfectivum, perfectum, uno verbo bonum [100].

Valoris est vigere (Gelten) et subjecto sese offerre ut valorem actu exsequendum (Sein sollen). Ita valor moralis homini, libertate praedito, sub specie "obligationis" occurrit. Ibi tamen non latet valoris essentia sed tantum proprietas, cum non sit valor quia viget, sed viget quia est valor. Essentialiter est "valor" quia elementum "perfectivum".

Quodcumque ens, in quantum ab aliis distinctum, scil. ens unum natura determinata et individuali praeditum, in proprium finem, determinatum scil. et individualem, ordinatur. Per naturalem sui essendi legem ordinatur ad valores perfectivos determinatos et individuales, sine quibus totali sua perfectione constare nequit. Praeterea valores, sicut et entia, de se ad invicem ordinem dicunt et scalas valorum componunt.