|
Pulchrum jam indicatum est quoddam bonum, scil. bonum veri. Quaedam
tamen de pulchro determinatius indicanda et probanda sunt. Quare de
illis nunc agendum est.
1. Pulchrum est quod visum placet [101].
Pulchrum ergo
1° placet: est objectum in quo tendentia quaedam
quiescit et delectatur;
2° visum, i. e., modo generali, cognitum placet [102]:
complacentia afficit immediate ipsam cognitionem; placet ipsa pulchri
apprehensio et in ipso cognitiva tendentia quietatur.
|
a) Quaevis activitas conscia objecto suo plene possesso gaudet.
Quare omnis cognitiva facultas, etiam sensitiva, dummodo satis
perfecte exerceatur, in objecto convenienti delectatur. "Sensus,
ait S. Thomas, delectatur in rebus debite proportionatis sicut in
sibi similibus... " [103]. Cognitio vero intellectualis
sensitivam longe superat eique proprie apprehensio pulchri placet.
b) Quaevis activitas conscia cum delectatione quiescit in actu suo
perfecto. Quare cognitio ut placeat, satis perfecta requiritur.
Cognitio vero perfecta res, uti sunt, concretas apprehendit; quod
fit intuitione [104]. Praeterea cognitio superior, scil.
intellectio, est essentialiter unitiva seu synthetica. Exinde
concludendum intellectionem plene intuitivarn et maxime syntheticam
fieri summe delectabilem.
c) Re quidem vera, humana intellectio abstractiva est; sed
sensibilis cognitio intuitive procedit. Ideoque ex arcta intellectus
et sensuum unione cognitio uns, sed composita, simul intuitiva et
synthetica constituitur, cujus perfectio sufficiens est ut
complacentiam producat[105].
d) Omnes sensus, sed praesertim visus et auditus, qui sunt
perfectiores [106], et phantasia, valde activa et
constructiva, cum intellectu in delectabili cognitione collaborant
[107]. Tenet tamen intellectus partes essentiales, ratione
suae activitatis superioris qua multitudinem sensibilem quasi uns
synthesi firmiter unificat; ita ut neque bruta, tali cognitione
destituta, neque infantes et rudiores, educatione carentes
sufficienti, in apere pulchro aesthetice gaudere valeant [108].
e) Quia hic ipsius cognitionis complacentia quaeritur, dicta auctorum
de contemplationis aestheticae gratuitate (le désintéressement)
intelliguntur. Opus pulchrum, qua tale, non amatur amore
"concupiscentiae": in quantum tendit homo ad rei possessionem,
delectatione aesthetica non gaudet; haec enim in mera rei
contemplatione absolvitur [109]. Amor sane aestheticam
complacentiam comitari potest; saepe-saepius vero praecipuam partem
sumens, purae contemplationi obstat. Hac etiam ratione sensationes
gustus et olfactus, de se intime cum sensibilitate nutritiva connexae,
ad puram et gratuitam contemplationem fovendam minus aptae videntur et
partes tantummodo secundarias suscipere valent.
|
|
Corollaria.
|
1. Pulchrum differt a vero transcendentali: verum est mera
adaequatio rei et intellectus; pulchrum est eadem adaequatio qua
delectabilis, scil. est verum sub ratione delectabilis, quatenus est
appetibile, seu bonum tendentiae intellectivae [110].
2. Pulchrum differt a bono transcendentali: nam pulchrum est bonum
intellectus; "addit supra bonum ordinem ad vim cognoscitivam illud
esse hujusmodi" [111]. Cum autem objectum intellectus quatenus
intelligibile dicatur verum, pulchrum dici potest bonitas veri
[112].
3. Non est facultas specialis perceptionis pulchri. Etenim eadem
facultas cognoscit et sua cognitione delectatur [113].
|
|
II. Pulchrum est ordo splendens seu splendor ordinis.
Secundum scholasticos ad pulchrum tria requiruntur: integritas seu
perfectio, debita proportio seu ordo seu consonantia, et claritas seu
splendor [114]. Et revera:
|
a) non placent quae integra non sunt: nulla enim facultas in objecto
quiescit diminuto;
b) non placent inordinata, nam rationis proprium est ordinare quia
synthetice cognoscit, ideoque tantummodo de ordinatis gaudet
[115];
c) non placent quorum perfectio et ordo conspicui non sunt et quasi
occultantur, quia tunc imperfecte facultas objectum suum perspicit
[116].
|
|
Cum haec tria in materialibus existant ratione formae substantialis,
pulchrum adhuc definitur splendor formae, resplendentia formae
[117].
Revera conditiones quaedam objectivae requiruntur ut cognitiva potentia
perfecte operetur; tres enumeratae conditiones hoc tantum, et quidem
recte, enuntiant: "ordo objecti integre splendescat". Objectum
enim intellectus est ens; ens est unum, ideoque multiplicitas
necessario ordinatur; ens unum est verum, ideoque tantum ordo
intelligitur. Quamobrem actus optimus et delectabilis perfectae
cognitionis est intellectio synthetica, quae quemdam ordinem
splendescentem contemplatur [118]. Ideoque pulchrum adhuc
definitur splendor ordinis, splendor veritatis.
De facto non semper relate ad cognitionem HUMANAM hoc
praestatur. Imo quomodo praestari debeat in concreto, non est facile
dictu.
Perceptio pulchri concursu sensibilis et intellectualis cognitionis
hominis producitur: est essentialiter spiritualis, a datis
sensibilibus tamen dependens jam autem varians elementum sic
introducitur. Problema enim tunc ponendum sequens: quomodo res
sensibiliter repraesentari debeant ut earum ordo integre splendescat.
Responsionem vero cum tempore et moribus et educatione variare
manifestum est [119].
Ita integritas non semper requiritur materialis, v. gr. in
repraesentatione picta [120], nec artificiosa naturam serviliter
effingere debent [121], secus repraesentatio artis sub respectu
pulchri semper esset natura inferior [122], umbra umbrae, ut
Plato despiciens arbitratus est. Contemplatio enim aesthetica, non
est simpliciter cognitio scientifica [123]. Integritas tamen
materialis per se delectationi aestheticae non offendit et contendere
naturam esse per se inaestheticam exaggerare videtur [124]. Sed
neque hujus integritatis absentia per se nocet, dummodo sufficiens
materia sensibilis praebeatur qua objectum cognoscendum cum splendore
appareat et delectabiliter cognoscatur. Imo artifex constanter hac
imperfecta integritate materiali utitur qua suam propriam rerum
intuitionem (quibusdam notis exaggeratis, aliis vero minutis vel
demptis) ceteris hominibus communicet [125].
Etiam proportio requisita non formulis exactis enuntiari potest, quia
et ipsa ad hominem est relativa. Proportio sensibiliter exprimenda ea
est quae syntheticam contemplationem delectabiliter provocet. Objectum
maxime unum apparere debet, ejusque unitas magnifice fulgere. Jamvero
ut quis sensibilis repraesentationis significationem aestheticam
intelligat et sentiat, cultura spiritus et educatio generatim
requiruntur, quae quoad multa cum tempore et locis
mutantur[126].
Quoad claritatem seu splendorem idem est notandum.
Quibus dictis pulchritudinis sensibilis relativitas quoad hominem
manifestatur. Ex cognitionis humanae compositione oritur. Ratione
dependentiae intellectus a sensu, homo pulchrum tantummodo sensibile
contemplare valet; proportio vero objective inter data sensibilia et
intellectum requisita, ut intellectus sensibilia possit comprehendere
et eorum ordinem splendentem contemplare in variis casibus ob rationes
subjectivas differt [127].
Proportio quaedam tamen requiritur, quas optirnam operationem sensus
et intellectus fovet. Cum vero sensus intellectui inserviat, haec
proportio talis est quae ordinem objectivum contemplationi intellectivae
splendide manifestet. Denique tandem actus delectabilis perfectae
cognitionis humanae est synthetica intellectio, quae, sensu
adjuvante, in multiplicitate materiali quemdam splendentem ordinem
contemplatur [128].
III. Pulchrum ergo, sicut bonum, diversimode definitur.
|
1) Pulchrum est quod visum placet. Sie autem definitur per effectum
suum; sic enim est finis seu motivum tendentiae cognitivae.
2) Pulchrum definitur formaliter in se, si ratio appetibilitatis
indicatur; tunc vero est pulchrum splendor ordinis, splendor formae,
splendor veritatis : pulchrum, qua ordo fulgens, cognoscentem
delectat [129].
|
|
Uno verbo, cum bonum hunc duplicem sensum (appetibile et rationem
appetibilitatis) includat, pulchrum dicamus bonum veri seu verum qua
bonum cognoscenti.
|
|