3. DE RECTA CONCEPTIONE COMPOSITI

Non de entibus sed de principiis entis [97], scil. de relationibus transcendentalibus agitur. Potentia ad actum dicit relationem, in qua consistit omnis ejus realitas. Actus, qui ut determinatio potentiae respondet, absque illa relatione nec sensum habet nec realitatem.

Ens, si sub respectu determinationis seu actus mutatur, potentiam non relinquit intactam, cum potentia tantummodo sit in quantum relatio est ad actum. Ergo et potentia mutatur: totum enim ens fit aliter. Quod autem ens manet "in potentia" ad aliud, semper fit "ratione potentiae", quae realiter ab actu correspondente distinguitur.

Nulla proinde quaestio de potentia immobili, quae esset fundamentum immotum in subjecto quod fit aut mutatur; ens enim, si mutatur, totum mutatur et etiam potentia in hoc ente mutatur. Subjectum non eodem modo est "in potentia" in initio ac in evolutione ulteriori suae mutationis: non semper quolibet actu determinari potest, quia determinabilitas ejus non semper est eadem. Quae determinabilitas differt secundum determinationem, "ratione scil. actus". Realitas proinde essentialiter relativa actus et potentiae praetermitti nequit, ut fieri seu mutatio rite explicetur.

Conclusio: ens solum mutatur. In linea autem mutationis componi debet ex actu et potentia. Utraque elementa sunt correlativa. Ens taliter determinatur "ratione actus" et rursus aliter determinatur novi actus acquisitione; semper est determinabile "ratione potentiae" realis; quae determinabilitas sese simul cum toto ente evolvit et semper est diversa, quia in quantum est relatio ad determinationem, necessario differt secundum actus correlativos qui potentiae respondent.