ART. 5. PULCHRUM TRANSCENDENTALE. 1. QUAE SIT PULCHRI COMPREHENSIO

Pulchrum jam indicatum est quoddam bonum, scil. bonum veri. Quaedam tamen de pulchro determinatius indicanda et probanda sunt. Quare de illis nunc agendum est.

1. Pulchrum est quod visum placet [101].

Pulchrum ergo

1° placet: est objectum in quo tendentia quaedam quiescit et delectatur;

2° visum, i. e., modo generali, cognitum placet [102]: complacentia afficit immediate ipsam cognitionem; placet ipsa pulchri apprehensio et in ipso cognitiva tendentia quietatur.

a) Quaevis activitas conscia objecto suo plene possesso gaudet. Quare omnis cognitiva facultas, etiam sensitiva, dummodo satis perfecte exerceatur, in objecto convenienti delectatur. "Sensus, ait S. Thomas, delectatur in rebus debite proportionatis sicut in sibi similibus... " [103]. Cognitio vero intellectualis sensitivam longe superat eique proprie apprehensio pulchri placet.

b) Quaevis activitas conscia cum delectatione quiescit in actu suo perfecto. Quare cognitio ut placeat, satis perfecta requiritur. Cognitio vero perfecta res, uti sunt, concretas apprehendit; quod fit intuitione [104]. Praeterea cognitio superior, scil. intellectio, est essentialiter unitiva seu synthetica. Exinde concludendum intellectionem plene intuitivarn et maxime syntheticam fieri summe delectabilem.

c) Re quidem vera, humana intellectio abstractiva est; sed sensibilis cognitio intuitive procedit. Ideoque ex arcta intellectus et sensuum unione cognitio uns, sed composita, simul intuitiva et synthetica constituitur, cujus perfectio sufficiens est ut complacentiam producat[105].

d) Omnes sensus, sed praesertim visus et auditus, qui sunt perfectiores [106], et phantasia, valde activa et constructiva, cum intellectu in delectabili cognitione collaborant [107]. Tenet tamen intellectus partes essentiales, ratione suae activitatis superioris qua multitudinem sensibilem quasi uns synthesi firmiter unificat; ita ut neque bruta, tali cognitione destituta, neque infantes et rudiores, educatione carentes sufficienti, in apere pulchro aesthetice gaudere valeant [108].

e) Quia hic ipsius cognitionis complacentia quaeritur, dicta auctorum de contemplationis aestheticae gratuitate (le désintéressement) intelliguntur. Opus pulchrum, qua tale, non amatur amore "concupiscentiae": in quantum tendit homo ad rei possessionem, delectatione aesthetica non gaudet; haec enim in mera rei contemplatione absolvitur [109]. Amor sane aestheticam complacentiam comitari potest; saepe-saepius vero praecipuam partem sumens, purae contemplationi obstat. Hac etiam ratione sensationes gustus et olfactus, de se intime cum sensibilitate nutritiva connexae, ad puram et gratuitam contemplationem fovendam minus aptae videntur et partes tantummodo secundarias suscipere valent.

Corollaria.

1. Pulchrum differt a vero transcendentali: verum est mera adaequatio rei et intellectus; pulchrum est eadem adaequatio qua delectabilis, scil. est verum sub ratione delectabilis, quatenus est appetibile, seu bonum tendentiae intellectivae [110].

2. Pulchrum differt a bono transcendentali: nam pulchrum est bonum intellectus; "addit supra bonum ordinem ad vim cognoscitivam illud esse hujusmodi" [111]. Cum autem objectum intellectus quatenus intelligibile dicatur verum, pulchrum dici potest bonitas veri [112].

3. Non est facultas specialis perceptionis pulchri. Etenim eadem facultas cognoscit et sua cognitione delectatur [113].

II. Pulchrum est ordo splendens seu splendor ordinis.

Secundum scholasticos ad pulchrum tria requiruntur: integritas seu perfectio, debita proportio seu ordo seu consonantia, et claritas seu splendor [114]. Et revera:

a) non placent quae integra non sunt: nulla enim facultas in objecto quiescit diminuto;

b) non placent inordinata, nam rationis proprium est ordinare quia synthetice cognoscit, ideoque tantummodo de ordinatis gaudet [115];

c) non placent quorum perfectio et ordo conspicui non sunt et quasi occultantur, quia tunc imperfecte facultas objectum suum perspicit [116].

Cum haec tria in materialibus existant ratione formae substantialis, pulchrum adhuc definitur splendor formae, resplendentia formae [117].

Revera conditiones quaedam objectivae requiruntur ut cognitiva potentia perfecte operetur; tres enumeratae conditiones hoc tantum, et quidem recte, enuntiant: "ordo objecti integre splendescat". Objectum enim intellectus est ens; ens est unum, ideoque multiplicitas necessario ordinatur; ens unum est verum, ideoque tantum ordo intelligitur. Quamobrem actus optimus et delectabilis perfectae cognitionis est intellectio synthetica, quae quemdam ordinem splendescentem contemplatur [118]. Ideoque pulchrum adhuc definitur splendor ordinis, splendor veritatis.

De facto non semper relate ad cognitionem HUMANAM hoc praestatur. Imo quomodo praestari debeat in concreto, non est facile dictu.

Perceptio pulchri concursu sensibilis et intellectualis cognitionis hominis producitur: est essentialiter spiritualis, a datis sensibilibus tamen dependens jam autem varians elementum sic introducitur. Problema enim tunc ponendum sequens: quomodo res sensibiliter repraesentari debeant ut earum ordo integre splendescat. Responsionem vero cum tempore et moribus et educatione variare manifestum est [119].

Ita integritas non semper requiritur materialis, v. gr. in repraesentatione picta [120], nec artificiosa naturam serviliter effingere debent [121], secus repraesentatio artis sub respectu pulchri semper esset natura inferior [122], umbra umbrae, ut Plato despiciens arbitratus est. Contemplatio enim aesthetica, non est simpliciter cognitio scientifica [123]. Integritas tamen materialis per se delectationi aestheticae non offendit et contendere naturam esse per se inaestheticam exaggerare videtur [124]. Sed neque hujus integritatis absentia per se nocet, dummodo sufficiens materia sensibilis praebeatur qua objectum cognoscendum cum splendore appareat et delectabiliter cognoscatur. Imo artifex constanter hac imperfecta integritate materiali utitur qua suam propriam rerum intuitionem (quibusdam notis exaggeratis, aliis vero minutis vel demptis) ceteris hominibus communicet [125].

Etiam proportio requisita non formulis exactis enuntiari potest, quia et ipsa ad hominem est relativa. Proportio sensibiliter exprimenda ea est quae syntheticam contemplationem delectabiliter provocet. Objectum maxime unum apparere debet, ejusque unitas magnifice fulgere. Jamvero ut quis sensibilis repraesentationis significationem aestheticam intelligat et sentiat, cultura spiritus et educatio generatim requiruntur, quae quoad multa cum tempore et locis mutantur[126].

Quoad claritatem seu splendorem idem est notandum.

Quibus dictis pulchritudinis sensibilis relativitas quoad hominem manifestatur. Ex cognitionis humanae compositione oritur. Ratione dependentiae intellectus a sensu, homo pulchrum tantummodo sensibile contemplare valet; proportio vero objective inter data sensibilia et intellectum requisita, ut intellectus sensibilia possit comprehendere et eorum ordinem splendentem contemplare in variis casibus ob rationes subjectivas differt [127].

Proportio quaedam tamen requiritur, quas optirnam operationem sensus et intellectus fovet. Cum vero sensus intellectui inserviat, haec proportio talis est quae ordinem objectivum contemplationi intellectivae splendide manifestet. Denique tandem actus delectabilis perfectae cognitionis humanae est synthetica intellectio, quae, sensu adjuvante, in multiplicitate materiali quemdam splendentem ordinem contemplatur [128].

III. Pulchrum ergo, sicut bonum, diversimode definitur.

1) Pulchrum est quod visum placet. Sie autem definitur per effectum suum; sic enim est finis seu motivum tendentiae cognitivae.

2) Pulchrum definitur formaliter in se, si ratio appetibilitatis indicatur; tunc vero est pulchrum splendor ordinis, splendor formae, splendor veritatis : pulchrum, qua ordo fulgens, cognoscentem delectat [129].

Uno verbo, cum bonum hunc duplicem sensum (appetibile et rationem appetibilitatis) includat, pulchrum dicamus bonum veri seu verum qua bonum cognoscenti.