3. DE CASU.

Finalitas, uti in ordine essendi necessario habetur, omnem excludit casum, quia quivis eventus semper in causis suis ratione suffulcitur sufficienti.

Quod si de casu loquimur, verba amussim sunt perpendenda. Casus habetur, si quid praeter agentis intentionem evenit [69]: v. g. amicus "fortuitu" obviam habetur, si de improviso fit; thesaurus "casu" effoditur, quando non ex intentione requiritur.

Nihilominus effectus fortuitus causas prae se fert. V. g. thesaurus in terram est absconditus actione determinata et in finem directa; deinde eodem loco terra excavatur actione aeque determinata et fini aptata; ex concursu autem utriusque causae necessario sequitur inventio thesauri abstrusi.

Qui concursus "volitus" dici nequit et proinde praeter intentionem remanet finalem, quia mere est "effectus" non autem "finis" [70].

Quid autem est concursus? Non est realitas quae efficientiae unius alteriusve causae superadditur, sed nihil est aliud ac actiones ipsae concurrentes. Activitates ambae in unum concurrunt et unica quaestio surgit: quare ambae in hoc puncto desinunt?

Porro, evenit ex earum tendentiis determinatis et finalibus: pro utraque "terminus" est "finis" et concursus rationem sufficientem in finalitate utriusque efficientiae invenit [71].

Duo debent considerari. Vel activitates concurrentes sunt mere materiales; tunc de casu loqui non possum, si omnia fiunt secundum unicum ordinem finalitatis cui universa submittuntur. Ultima ratio quaerenda in ente rationabili quod ordinem disposuit et concursum formaliter intendit. Vel activitates concurrentes sunt actiones liberae a diversis personis positae; tunc independenter se habere possunt; ita v. g. qui thesaurum abstrusit, libertate gaudens, de homine qui postea ibi terram excavaret ne quidem cogitavit; alter aeque voluntarie humum effodit, quin ullo modo animum ad actionem alterius intenderet. Supervacaneum autem est concursum utriusque actionis ratione explanare, cum non ad eundem ordinem pertineant sed plane ab invicem discrepent. Ratio completa concursus non in una sistit actione, a. v. prior actio non est ratio cur et altera ibi desinat, cum independenter ab illa posita sit, quin altera jam sit praevisa. Duo proinde enodanda: cur prior activitas in puncto determinato desivit? Cur altera actio in puncto determinato (quod revera idem est ac aliud) destitit? Atqui explicatio est: idem punctum finis est utriusque actionis, - sed non est finis unius quia finis alterius -, cum ambae determinatam efficientiam habeant et in finem dirigantur. Quomodo idem punctum ut finem eligere valent? Quia utraque causa, etsi spiritualis, rationabilis et libera, nihilominus etiam materialis est et ad eundem ordinem mundanum et materialem pertinet; utraque libere suscipit activitatem materialem et vires materiales finalitati extrinsecae submittit, scil. in usum convertit, et nil impedit quominus ordinatio libera eundem terminum materialem attingat.

Exinde patet causam liberam non semper esse consciam activitatis caeterarum causarum, quas saepe non praevidet nec advertit. Agitur de causis quae, secundum intellectum et efficientiam limitatae, non omnia regunt nec ordinem universalem exstruunt. Qui defectus cognitionis completae per casum illustratur, cum causa libera, elementis non praevisis sed tarnen ordinatis occurrentibus, de improviso eventum obvium habeat quem nullo pacto exquisivit [72].

Tandem aliquando rogandum, an forsan causa superior existat, quae omnia regat et ordinet? An detur ordo universalis, qui etiam entia libera complectatur? Quod in ordine causarum finitarum casus nuncupatur (scil. concursus occasionalis causarum cum aliis causis ab ipsis distinctis), in ordine universali locum determinatum tenere et a causa altiore cognosci et intendi possit. Utrum realiter reperiuntur diversi et independentes causarum ordines, qui aliquando fortuitu concurrunt, an omnes, ordine universali omnium rerum constricti, eidem finalitati fundamentali subjiciuntur? Quae quaestio infra agitabitur.