|
[1] "On a justement remarqué que les grands systèmes
métaphysiques reviennent presque toujours à retrouver partout un même
schéma ou type de réalité, qui constitue désormais la clef de
voûte de ces systèmes: tels l'idée chez Platon, l'acte et la
puissance chez Aristote, la monade chez Leibniz, etc. n. E.
BAUDIN, Cours de Psychologie, Paris, 1929, p. 310.
[2] A mesure que nous cherchons davantage à nous installer dans
la pensée du philosophe au lieu d'en faire le tour, nous voyons sa
doctrine se transfigurer. D'abord la complication diminue. Puis les
parties entrent les unes dans les autres. Enfin tout se ramène en un
point unique, dont nous sentons qu'on pourrait se rapprocher de plus
en plus quoiqu'il faille désespérer d'y atteindre.
Et ce point est quelque chose de simple, d'infiniment simple, de si
extraordinairement simple que le philosophe n'a jamais réussi à le
dire. Et c'est pourquoi il a parlé toute sa vie. Il ne pouvait
formuler ce qu'il avait dans l'esprit sans se sentir obligé de
corriger sa formule, puis de corriger sa correction... Toute la
complexité de sa doctrine, qui irait à l'infini, n'est donc que
l'incommensurabilité entre son intuition simple et les moyens dont il
disposait pour l'exprimer". H. BERGSON, L'Intuition
philosophique (Conférence faite au Congrès de Philosophie de
Bologne, le 10 avril 1911), apud Revue de Métaphysique et
de Morale, t. 19, 1911, p. 810.
[3] "On dinamei, on energeia", ens in potentia et ens in
actu. - "Toute la doctrine d'Aristote repose sur une formule qui
n'est que l'expression la plus abstraite et la plus haute de
l'expérience. Puissance et acte, ces deux mots qui résument toute
sa pensée et expliquent toutes choses répondent aux deux pôles de la
vie universelle". E. VACHEROT, Le nouveau Spiritualisme,
Paris, 1884, part. 2, c. 1, p. 163. - Cfr E.
BAUDIN, L'acte et la puissance dans Aristote. Les
antécédents historiques. La théorie. Les applications, ap.
Revue Thomiste, 70 année, 1899, pp. 40-62,
153-172, 274-296, 584-608, et 8° année,
1900, pp. 273-287.
[4] 1a, q. 77, a. 1. Cfr In Metaph., 1. VII,
1. 1 ; l. IX, 1. 1 (ed. CATHALA, p. 375, n.
1245; p. 512, n. 1768).
[5] Prima ex viginti quatuor thesibus quas S. Congr. Stud.
decreto 27 Julii 1914 approbavit. Acta Apostolicae Sedis.
Commentarium officiale, t. 6, 1914, p. 384.
[6] In hac motus analysi nunc non insistimus. Cfr infra cap.
2, art. 1, par. 1.
"Le devenir devant être admis nécessairement, soit à titre
objectif, soit à titre subjectif, soit à titre réel, soit à titre
apparent, et par ailleurs étant bien clair que le subjectif n'est pas
moins réel que le reste et que l'apparent même garde toute sa
réalité d'apparence, la thèse de la puissance et de l'acte se peut
bien transposer, déguiser, voire nier en paroles, mais elle ne peut
être rejetée tout à fait. C'est là une de ces conceptions qui
touchent au dernier fond de l'être; de quelque étoffe que soit fait
celui-ci, il est inévitable qu'on reconnaisse, dans la trame, ce
primitif et élémentaire dessin ". A.-D.
SERTILLANGES, op. cit., p. 73.
[7] Quae possibilitas quandoque potentia "objectiva"
nuncupatur, quatenus est "objectum" intelligibile. Cfr p. 69.
[8] Joach. SESTILI, De objectiva ratione potenfiae et
actus in ordine ad unum ens per se constituendum, in Acta primi
Congressus thomistici, Romae, 1925, Communicationes, Series
secunda, n. 4.
[9] 1a, q. 5, a. 3; In IX Metaph., lect. 3 (ed.
CATHALA, p. 523, n. 1805).
[10] In IX Metaph., loc. cit.
[11] Agitur, ut dictum est, de compositis ex potentia et actu,
ergo de actu qui est entis "principium", non autem de Actu puro,
qui non est entis principium, sed ipsum ens, quique, uti patet, cum
omnem potentiam excludat, non consistit quadam ad potentiam
referentia.
[12] 1a, q. 25, a. I, ad 1.
[13] "L'énergie dite a potentielle n n'a de la potentialité
que le nom: elle représente le travail des forces intérieures des
points d'un système. Or ce travail rentre dans la catégorie de ce
que, en métaphysique, nous appelons action.
L'énergie actuelle et l'énergie potentielle d'un système
s'additionnent pour constituer l'énergie totale ou simplement
l'énergie, laquelle, pour un système isolé, constitue une somme
constante. Conçoit-on l'addition de l'être en puissance et de
l'être en acte?" Card. MERCIER, op. cit., 3e p.,
chap. 2, n. 194, p. 409.
[14] "Actus, utpote perfectio, non limitatur nisi per
potentiam, quae est capacitas perfectionis. Proinde in quo ordine
actus est purus, in eodem nonnisi illimitatus et unicus exsistit; ubi
vero est finitus ac multiplex, in veram incidit cum potentia
compositionem". Thesis II ex viginti quatuor a S. Congr.
Stud. decreto 27 Julii 1914 approbatis.
"Nullus enim actus invenitur finiri nisi per potentiam quae est vis
receptiva. Invenimus enim formas limitari secundum potentiam
materiae. Si igitur primum movens est absque potentiae
permixtione... necessarium est ipsum infinitum esse". Compendium
Theologiae, c. 18. Cfr I C. Gent., c. 43, Adhuc,
omnis actus... Principium applicatur praesertim formae
substantiali, sed latius patet et adhuc alibi applicatur.
"Le principe [de l'unicité des formes pures] est pris
d'ARISTOTE: "dsa aritmo polla ilen ekei" (Metaph., A,
c. 8, 1074 a 33) ; il avait déjà été aperçu par
PLATON (République, X, 597 cd) ; KANT lui aussi
l'a reconnu, lorsqu'il a dit que le principe leibnizien de
l'identité des indiscernables vaudrait pour le monde intelligible,
mais ne vaut pas pour le monde spatial (Critique de la raison pure,
Appendice sur l'amphibologie des concepts réflexifs, n. I).
Parmi les philosophes modernes qui se sont prononcés dans le sens
contraire de la façon la plus décidée, an peut citer
RENOUVIER, qui sur ce point se réclame expressément de Scot
(La nouvelle monadologie, p. 39)". P. ROUSSELOT,
Métaphysique thomiste et critique de la connaissance, in Revue
néo-scolastique de Philosophie, 170 année, 1910, p.
481, note.
André BRÉMOND, S. J., contendit thesim thomisticam de
Actu et Potentia (Illimitationis Actus, limitationis per
Potentiam) esse miram et perfectam synthesim sententiae
participationis Platonis et sententiae primatus Actus Aristotelis.
Cfr La Synthèse de l'Acte et de l'Idée, in Gregorianum, t.
12, 1931, pp. 267-283.
[15] "Participare nihil aliud est quam ab alio partialiter
accipere". In II de Coelo et Mundo, c. 12, lect. 18, n.
6. "Quod enim totaliter est aliquid non participat illud sed est per
essentiam idem illi. Quod vero non totaliter est aliquid, habens
aliud aliquid adjunctum, proprie participare dicitur". In I
Metaph., lect. 10 (ed. CATHALA, p. 54, n.
154). Cfr la, q. 75, a. 5, ad 1 et 4.
[16] "Chose étrange! de cette thèse fondamentale il est
malaisé de trouver des démonstrations, même chez les auteurs
thomistes qui s'en servent le plus volontiere". P. GÉNY, in
Revue de Philosophie, t. 26, 1919, p. 131.
[17] Vide pp. 57-60.
[18] "Nous n'hésitons pas... à poser... avec toute
l'école thomiste, la primauté de l'irréductibilité des concepts
comme signe de distinction réelle, dans l'ordre métaphysique de
l'être. Ainsi que l'a dit, très justement à notre avis, le P.
Gardeil: a l'opposition des raisons objectives est le critère de
toute distinction réelle. Il serait contradictoire que deux
réalités conceptuelles qui s'opposent et s'excluent mutuellement,
fusionnent dans une raison commune. La distinction virtuelle Secundum
intentionem n'a cours que lorsque les raisons objectives sous
lesquelles se présente un objet, sont juxtaposées et ne s'excluent
pas" (Revue Thomiste, 1910, p. 384). Si les raisons
métaphysiques objectives que l'esprit atteint avec certitude comme
exprimant la réalité complète et comme s'excluant mutuellement, ne
répondaient pss à quelque chose qui dans la réalité impliquerait
cette exclusion, il faudrait en inférer que notre esprit n'est pss
fait pour connaître la réalité, telle qu'elle est, mais qu'il
nous trompe et nous déçoit n. P. DESCOQS, Essai critique
sur l'Hylémorphisme, Paris, 1924, pp. 246-247.
[19] "Non potest autem esse quod ens dividatur ab ente inquantum
ens. Nihil autem dividitur ab ente nisi non ens. Similiter etiam ab
hoc ente non dividitur hoc ens, nisi per hoc quod in hoc ente
includitur negatio illius entis". In Boethium De Trinitate, q.
4, a. 1.
[20] Vide oppositam thesim expositam a Lorenz
FUETSCHER, S. J., Akt und Potenz. Eine
kritisch-systematische Auseinandersetzung mit dem neueren Thomismus
(Philosophie und Grenzwissenschaften, Bd. IV, Heft 4/6),
Innsbruck, 1933, pp. 69 [364] sqq.
[21] "Tout acte est une perfection; toute perfection est un
acte. Or la perfection, en tant que telle, ne peut être limitée;
elle ne saurait en effet se nier ellemême; elle ne sera donc limitée
qu'à condition d'être participée, c'est-à-dire reçue dans un
sujet qui en prendra une Part, une dérivation ou imitation". P.
GÉNY, S. J., Revue de Philosophie, 1919, t. 26,
p. 144.
"Wenn einmal die Natur des Aktes Vollkommenheit ist:
Vollkommenheit schlechthin in der Daseinswirklichkeit, im actus
entitativus, Vollkommenheit in einer gewissen Beziehung in der
Wesenswirklichkeit, im actus formalis, dann ist es unverständlich,
wie er das ihn Beschränkende in sich selbst tragen soll. Der Akt,
z. B. die Weisheit, schliesst wohl nicht überhaupt jegliche
Begrenztheit aus; aber er schliesst jede Begrenztheit aus, die ihm
nicht durch eine von ihm sachlich verschiedene Potenz zukäme. Die
Begrenztheit muss ihm sachlich von aussen zufallen. Es ist
widerspruchsvoll für die physische Wirklichkeit der Weisheit, dass
sie sich durch sich selbst einschränkte. Es würde alsdann die
Weisheit sich selbst leugnen. Die in keinen beschränkenden
Untergrund aufgenommene Weisheit ist daher unendlich. Die Weisheit
schlechthin ist sogar, als reine Vollkommenheit, schlechthin
unendlich. Die Weisheit einer bestimmten Art wäre unendlich in
ihrer Art. In einen Untergrund aufgenommen, ist sie dagegen eine
beschränkte Beschaffenheit. Ihre Beschränkung ist aber einzig aus
dem Untergrunde herzuleiten, dem sie unvollkommen mitgeteilt ist -
unvollkommen der Klarheit des Erkennens nach und der Zahl der
Gegenstände nach, auf die sie sich bezieht". Jos. GREDT,
O. S. B., Die Lehre von Akt und Potenz in der thomistischen
Philosophie, in Divus Thomas (Freib.), t. 11, 1933,
pp. 269 sqq.
[22] Cfr L. FUETSCHER, S. J., op. cit., pp.
47 [342] et 53 [348].
[23] A. VALENSIN Aristotelis comparationem evolvens sic
scribit: "Quand an demande ce qui constitue une maison, an ne peut
donner comme réponse dernière que ce sont des maisons, car an aura
peut-être expliqué par là une certaine maison, mais il restera à
dire ce qui compose les maisons de la maison, c'està-dire, la
maison en tant que telle". Revue de Philosophie, t. 29,
1922, p. 572 (A travers la Métaphysique, Paris,
1925, p. 156, nota). Similiter A.-D.
SERTILLANGES, op. cit., t. 2, p. 17.
[24] "Nous les appelons principes au sens propre du mot. Nous
entendons par là qu'ils sont l'origine, par leur union et leur
composition, de tout ce que nous voyons dans les choses du monde. Ils
correspondent en fait aux concepts les plus abstraits et les plus
simples, irrésolubles en éléments ultérieurs. Nous disons en
acte, ce qui est; en puissance, ce qui n'a pas l'acte et peut
l'avoir. Là s'arrête l'analyse... ". G.
MATTTUSSI, Les Points fondamentaux de la philosophie
thomiste (Trad. J. LEVILLAIN), Turin-Rome,
1926, pp. 9-10.
(Les principes de l'être) "an ne peut les connaître par
eux-mêmes puisqu'ils n'ont pas la raison formelle d'être; or
c'est l'être qui est le premier et c'est lui qui est tout d'abord
conçu par l'esprit. Les principes d'être ne pourront se concevoir
que par rapport à l'objet premier de notre connaissance, dont ils
participent la raison formelle, soit comme acte, soit comme
puissance. Si l'on prétend en avoir une représentation distincte,
an fausse leur raison formelle et leur concept : an se les représente
en effet comme des êtres complets, non plus comme des principes
d'être". Ibid., p. 44.
"Il restera que la conception de l'être en puissance nous jette dans
le mystère plein; car "les principes des choses sont cachés dans un
secret impénétrable". N'ayant et ne pouvant avoir d'expérience
que celle de l'être constitué, donc en acte, nous ne saurions nous
représenter la puissance que sous la forme négative d'un postulat
sans lequel l'expérience positive n'aurait plus d'interprétation
suffisante (Ia, q. 12, a. 1; q. 14, a. 3; de Verit.,
q. 13, a. 3). La réalité dévore des mystères devant
lesquels la pensée recule. Il y a là une de ces choses dont
Aristote a dit qu'elles sont difficiles à cômprendre et faciles à
être (kalepen men idein endekomenen d'einai. Phys., III,
202,2)". A.-D. SERTILLANGES, op. cit., t.
1, p. 74.
[25] Vocantur relationes "transcendentales", ut a
"praedicamentalibus" relationibus discernantur: hae relationes
proportiones accidentales inter entia diversa exprimunt, illis autem
unius entis ordo internus seu structura innititur. Relatio
praedicamentalis est categoria entis, praedicamentum, juxta
substantiam, qualitatem, quantitatem. Relatio autem transcendentalis
omnes entis categorias complectitur et, secundum extensionem,
unamquamque categoriam in specie transcendit; etenim substantia,
qualitas, quantitas et relatio praedicamentalis, omnes sunt
"principia entis constitutiva" et proinde "relationes
transcendentales". De relatione praedicamentali infra tractabitur,
sub capite de entis structura in linea accidentium.
[26] De Virt. in communi, a. 11; rationem addit S.
Thomas: "quod quidem ex hoc contingere videtur, quod formae per
modum substantiarum signantur in abstracto, ut albedo, vel virtus,
aut aliquid hujusmodi; unde aliqui modum loquendi sequentes, sic de
eis judicant ac si essent substantiae". - "Tout le système
thomiste tient dans le concept de forme, et toute l'erreur que les
thomistes reprochent à leurs adversaires, c'est de se représenter
les formes comme des choses". Pierre ROUSSELOT, S. J.,
Métaphysique thorniste et critique de la connaissance, in Revue
néo-scolastique de Philosophie, 17e année, 1910, p.
480. - "... sorte de "chosisme", qui n'est qu'une
transposition sur le plan physique des entités purement métaphysiques
du système de saint Thomas". Régis JOLIVET La notion de
substance (Bibl. des Archives de Philosophie), Paris,
1929, p. 109.
[27] De significatione et valore theoriae actus et potentiae,
cfr. in sensu thomistico, P. G. M. MANSER, O. P.,
Das Wesen des Thomismus, Freiburg (Schweiz), 1932. "In
der scharf logischen, konsequenten Durch- und Weiterbildung der
aristotelischen Lehre von Potenz und Akt erblicken wir das innerste
Wesen, den Kernpunkt des Thomismus!" Ibid., p. 10. - In
sensu suareziano, Lorenz FUETSCHER, S. J., op. cit.
[28] "Quapropter in absoluta ipsius esse ratione unus subsistit
Deus, unus est simplicissimus; cetera cuncta quae ipsum esse
participant, naturam habent qua esse coarctatur ac tamquam distinctis
realiter principiis, essentia et esse constant". Thesis III ex
viginti quatuor a S. Congr. Stud. decreto 27 Julii 1914
approbatis.
[29] Essentia dicitur secundum quod per eam et in ea res habet
esse. Cfr De Ente et Essentia, c. 1 (ed. LAURENT, p.
29).
Est quidditas rei, seu quo res est id quod est. Scholastici hanc
etiam vocant "quod quid est", vel "quod quid erat esse", a graeco
"to ti estí", vel "to ti en einai".
"L'étymologie de l'expression "to ti en einai" n'est pas facile
à expliquer.
L'expression "to einai" suppose un datif sous-entendu, par ex:
"to antropo einai", l'être propre à l'homme. A la question:
"ti esti to antropo einai"; quel est l'être propre à l'homme? an
répond: "to antropo einai" l'être propre à l'homme, le voici:
c'est celui que fait connaitre la définition de l'homme.
Faut-il voir dans l'imparfait "ti en"; quid erat, une forme
archaïque de l'expression "ti estí"; quid est? Ou est-il permis
de voir dans cet imparfait "ti en"; une idée profonde, celle de
l'antériorité de l'essence idéale, tant qu'elle est dans le monde
des possibles, sur la réalisation physique dans le monde des
existences?" Card. MERCIER, op. cit., Ia p., chap.
4, n. 19, p. 30, nota.
"Quod quid erat esse" est ergo esse quatenus indicat "quid sit",
est esse quidditativum, quidditas, essentia.
[30] Vide supra, p. 18.
[31] "Esse est actualitas omnium actuum et propter hoc est
perfectio omnium perfectionum". De Potentia, q. 7, a. 2, ad
9.
[32] "Ipsum esse... comparatur ad omnia ut actus: nihil enim
habet actualitatem nisi in quantum est ". Summa theologica, 1a,
q. 4, a. 1. ad 3.
[33] Ipsum esse est actus ultimus, qui participabilis est ab
omnibus, ipsum autem nihil participat. Quaestio de Anima, a. 6,
ad 2. Confirmatur dictis in quarta via "ex gradibus perfectionis",
1a, q. 2. a. 3.
[34] Ita a realis distinctionis defensoribus quaestionem poni ex
sequentibus patet: "Difficultas non consistit in hoc, an essentia
creata in statu possibilitatis differat ab existentia (sic enim
constat, quod status possibilitatis habet carentiam existentiae, et
consequenter debet ab illa distingui saltem tamquam privatio seu
negatio, et forma positiva); sed difficultas est, an essentia adhuc
in statu actualitatis differat ab existentia, per quam redditur
actualis, ita quod licet totum hoc complexum essentia actualis, non
possit distingui ab existentia tamquam ab aliquo, quod sit distinctum a
toto illo complexo, sed se habeant ut includens et inclusum, tarnen in
ipsomet complexo difficultas est, an duplex entitas concurrat, altera
essentiae, quae recipit existentiam, altera existentiae, quae reddit
illam actualem". JOAN. A S. THOMA, Cursus theologicus,
In Im. part., q. 3, disp. 4, a. 3, n. 3 (Parisiis,
Desclée, 1931, t. I, p. 450 a). - "Quaeritur nempe
utrum in ente finito actu existente, distinctio habeatur realis
(independenter a consideratione mentis) inter essentiam quatenus est
potentia subjectiva et esse. Non sequitur tamen essentiam esse realem
ante existentiam, quia id quo essentia est actualis est existentia".
R. GARRIGOU-LAGRANGE, in Acta Primi Congressus
Thomistici, Romae, 1925, p. 255. Cfr card.
MERCIER, op. cit, 1e. p., par. 5, n. 50, pp.
103-106.
Qui Status quaestionis a distintionis realis adversariis admittitur.
Cfr P. DESCOQS, Archives de Philos., t. 4, cah..
4, Paris, 1927, p. 152 (504); N. MONACO,
op. cit., p. 171.
[35] Vide supra, pp. 113-119.
[36] "Non potest autem esse quod ens dividatur ab ente inquantum
ens. Nihil autem dividitur ab ente nisi non ens. Similiter etiam ab
hoc ente non dividitur hoc ens, nisi per hoc quod in hoc ente
includitur negatio illius entis". In Boethium De Trinitate, q.
4, a. 1 .
[37] Vide supra, pp. 117-118.
[38] De Ente et Essentia, c. 5 (ed. LAURENT, p.
141). Cfr I Sent. d. 8, q. 5, a. 2; II Sent.. d.
I, d. 1, a. 1 ; d. 3. q. 1 a. 1; Quodl. II, q.
2, a. 3. Hoc argumentum etiam GULHIELMUS
PARISIENSIS adhibuit (De Trinit., c. 2, p. 2 b).
AVICENNA jam modo simili ratiocinatus erat. (Cfr M.-D.
ROLAND-GOSSELIN, Le "De Ente et Essentia" de saint
Thomas d'Aquin, Kain, 1926, pp. 150 sq.). - Cfr V.
REMER, op. cit., pp. 47-48; card. MERCIER, op.
cit., 1e p., par. 6, n. 51, pp. 106 sqq.; J.
LEMAIRE, Notiones Metaph. gen., Mechliniae, 1918,
pp. 14-16; G. MATTIUSSI, op. cit., (trad. J.
LEVILLAIN), pp. 48-49; R.
GARRIGOU-LAGRANGE, in Acta primi congr. thom.,
Romae, 1925, p. 252; P. SCHEUER, S. J. Notes
de Métaphysique, in Nouvelle Revue théologique, t. 53,
1926, pp. 518-519; Jos. GREDT, O. S. B.,
Elementa Philosophiae aristotelico-thomisticae, t. 2,
Metaphysica-Ethica, Friburgi Br., 1932, n. 705, pp.
104-107; Edg. DE BRUYNE, Saint Thomas d'Aquin,
Paris-Bruxelles, 1928, p. 123.
[39] I Sentent., dist. 8, q. 5, a. 1. Quoad
essentiam ut potentiam et existentiam ut actum secundurn S. Thomam,
cfr t. II, cap. VI, N. 2, 11, A. Cfr S.
SCHIFFINI, S, J., Principia philosophica, Metaph.
gen., disp. 4, sect. 4, Augustae Taurinorum, 1892, pp.
623 sqq; V. REMER, op. cit., p. 50; card.
MERCIER, 1. cit., n. 51 , pp. 109 sqq.; J.
LEMAIRE, op. cit., p. 16; N. BALTHASAR,
L'Etre et les Principes métaphysiques, Louvain, 1914, p.
17; G. MATTIUSSI op. cit., p. 49, etc.
Argumentum ita a N. Balthasar proponitur: "L'essence est le
contenu, l'être est l'acte ultime. Un possible est un possible
d'être. Or l'essence qui à l'état pur est le tout de l'être,
l'infini de l'être, tout en conservant sa note de contenu, peut
être mesure finie d'être, limite vraie d'être, talité en face
d'une autre talité d'être. Le fini est possible. Il serait
contradictoire, s'il était fini en tant qu'être. Cela
équivaudrait à affirmer que l'être est essentiellement fini, ce qui
est absurde. L'être fini est donc composé réellement de limite
finie d'être ou de puissance réelle et d'acte que la puissance
limite. L'être fini est donc composé réellement d'essence et
d'existence". Revue néo-scolastique de Philosophie, 25e
année, 1923, p. 100.
[40] "Omnis substantia creata est composita ex potentia et
actu: manifestum est enim quod solus Deus est suum esse, quasi
essentialiter existens, in quantum scilicet suum esse est ejus
substantia; quod de nullo alio dici potest: esse enim subsistens non
potest esse nisi unum, sicut nec albedo subsistens potest esse nisi
uns. Oportet ergo quod quaelibet alia res sit ens participative, ita
quod aliud sit in eo substantia participans esse, et aliud ipsum esse
participatum. Omne autem participans se habet ad participatum sicut
potentia ad actum; unde substantia cujuslibet rei creatae se habet ad
suum esse sicut potentia ad actum". S. THOM., Quodl.
III, q. 8. a. 20. I Sent., d. 8, q. 5, a. 2; de
Ente et Essentia, c. 5 (ed. LAURENT, pp.
144-145); In Boeth. De Hebdom., I. 2; II C.
Gent., c. 52: Quodl. VII, q. 3, a. 7; Quodl. IX,
q. 4, a. 6; Ia q. 61, a. 1; de spirit. Creat., a. 1
; de Subst. separ., c. 8, Quarta ratio; c. 9. - Jam idem
ratiocinium AVICENNA proposuit. Cfr M.-D.
ROLAND-GOSSELIN, o. c., p. 152. - Cfr L.
BILLOT, De Verbo Incarnato, Prati 1912, pp. 62 sqq.
[41] "... Deus, cujus essentia est ipsum suum esse : et
ideo inveniuntur aliqui Philosophi dicentes, quod Deus non habet
essentiam : quia essentia ejus non est aliud quam esse ejus". De
Ente et Essentia, c. 6 (ed. LAURENT, p. 170).
[42] Ita, v. g., Domin. Soto absurdo modo thomisticain
thesim exponit ut eam refellat: "Esse existentiae non est res alia
secunda distincta ab essentia, ut discipuli multi S. Tho. (nescio
an S. Tho.) habent pro comperto. Nam certe si existentia realiter
distingueretur a me, illam Deus posset corrumpere me salvo, et per
consequens tunc ergo existerem sine re illa, atque adeo vanum est
ponere aliud praeter me et mei partes, quo ego sim. Sed dicitur esse
distingui ab essentia: sicut sedere ab homine: quia non est de
essentia hominis ut sit, quippe cum ante mundi creationem homo erat
animal rationale". Dom. SOTO SEGOBIENSIS, O.
P., Super octo libros Physicorum Aristotelis Quaestiones, II,
q. 2, Venetiis, 1582, p. 123 E.
[43] "Sicut non possumus dicere quod ipsum currere currat, ita
non possumus dicere, quod ipsum esse sit". In libr. de
Hebdomadibus, lect. 2, explanatio. "Ipsum esse est quo
substantia est, sicut cursus est quo currens currit ". S.
Theol., P, q. 50, a. 2, ad 3; q. 75, a. 5, ad 4.
[44] Cfr N. BALTHASAR, L'Abstraction et
l'Analogie de l'être, in Miscellania Tomista, (Extraordinari
d'Estudis Franciscans, t. 34), Barcelona, 1924, pp.
183-187. - G. M. MANSER O. P., Das Wesen des
Thomismus, ap. Divus Thomas (Frib.), 2a ser., t. 6,
1928, pp. 397-403 (Id. in Das Wesen des Thomismus,
Freiburg (Schweiz), 1932, pp. 269-275).
[45] P. DESCOQS in dissentione thomistarum quoad
essentiae notionem insistit est Schola "paleothomistica"
(Liberatore, de Poulpiquet, Del Prado, Garrigou-Lagrange,
etc., post Capreolum, Goudin, Joannem a S. Thoma) secundum
quam essentia in seipsa considerata jam realitas, et quidem
potentialis, dicenda est; est Schola "neothomistica" (Mercier,
Remer, Mattiussi, Valensin, Sertillanges, etc.), secundum
quam principium quo essentiale in sua realitate formaliter constituitur
principio quo existentiali. (Archives de Philosophie, vol. 5,
cah. I, Thomisme et Scolastique, Paris, 1927, pp.
85-114).
Prior sententia vera est dummodo essentiam esse "principium quo", ab
unione cum coprincipio omnino dependens, simul affirmetur. In hac
unione insistit altera schola, affirmans causalitatem reciprocam
principiorum. Forsan realitatem essentiae propriam haec schola nimis
obliviscitur.
Duplicem aspectum essentiae (ejus realitatem et ejus dependentiam ab
existentia) optime exprimit Cajetanus: "duplex est realitas
essentiae et existentiae; et licet nulla res componat cum sua
realitate, tamen cum hoc stat, quod componat cum realitate
existentiae; unde essentia hominis, absolute, in reali
praedicamento, substantiae scilicet, reponitur: posita autem in rerum
natura fit realis realitate existentiae". Comment. in op. De Ente
et Essentia, c. 5, q. 12, ad 4 (ed. LAURENT, n.
101, p. 158).
Rursus notetur in quaestione examinata "de puro limite" non agi,
quasi essentia cum nihilo, cum privatione, converteretur, vel tota
ejus realitas esset realitas existentiae. Sub hoc respectu modo nimis
paradoxali et exinde ambiguo videtur A. VALENSIN, S. J.,
scripsisse: "L'être ne peut être la raison de sa propre finitude,
puisqu'il faudrait alors dire: un être est fini parce qu'il est
être, et que cela reviendrait à considérer l'être comme
essentiellement fini, ce qui est absurde. Mais si rien n'est fini
parce qu'il est être, c'est donc à raison d'autre chose, et
comme, en dehors de l'être, il n'y a que le non-être, il faut
bien que l'être fini soit indivisiblement et essentiellement composé
de non-être et d'être, ou, comme an dit, d'essence et
d'être". Notes de Philosophie, ap. Revue de Philosophie, t.
29, 1922, pp. 562-563 (A travers la Métaphysique,
Paris, 1925, p. 145). Quae omnia vera, dummodo recte
intelligantur.
[46] "L'essence individuelle de l'être fini considérée
absolument, en tant que prescindant de l'existence, n'est pas du
tout irréductible à l'existence comme telle: elle dit au contraire
une relation essentielle à l'existence considérée ellemême
absolument, c'est-à-dire à l'existence soit possible soit
actuelle... Le P. Garrigou-Lagrange ajoute qu'on ne peut
trouver de troisième concept où unifier l'essence et l'esse. Mais
que fait-il donc de l'individu subsistant? Et parce que nous n'en
avons pas un concept exhaustif, cela nous empêche-t-il d'atteindre
et de connaître par des voies complémentaires du concept, cette
réalité une, qui est la réalité "kat eksikén" infiniment
supérieure à la réalité quidditative? Encore une fois le concept
n'épuise pas la réalité!" P. DESCOQS, op. cit., pp.
152, 153-154.
"Essence et esse appartiennent à des ordres différents: ce sont
réalités qui ressortissent à des modes de connaître disparates
(abstraction et intuition). Si l'on pose a priori que, là où
vous avez ordres différents et modes de connaître disparates, il doit
nécessairement et par définition conventionnelle y avoir distinction
réelle entre les termes de ces connaissances opposées, nous ne voyons
aucun inconvénient à admettre entre essence et esse une distinction
réelle. La querelle alors se ramène à une simple manière de
parler". Ibid., p. 160.
Distinguons: "Le concept métaphysique ou réel est celui qui
représente la réalité sans avoir besoin de correction ou de
complément dans sa ligne formelle, celui qui exprime simplement la
réalité objective, l'être. Le concept logique est le produit
d'une abstraction imparfaite qui exige un complément ou une correction
parce que comme tel, il n'exprime pas la réalité, qui est: v. g.
le genre est un concept logique, parce que "non datur forma
generis". - "C'est pourquoi nous dirons que l'essence réelle
métaphysique et adéquate de l'être contingent, aussi bien possible
qu'actuelle, inclut par identité, non pas sans doute formelle (la
quiddité ne répond pas à la question an est) mais réelle et à
titre nécessaire, l'esse soit possible soit actuel, et qu'elle ne
se pense que par lui... L'actualité comme telle ne tombe sous le
concept qu'indirectement, dans l'appréhension de l'essence
individuelle; elle ne tombe sous notre connaissance, au titre de
l'actualité comme telle, que par l'intuition". P.
DESCOQS, Archives de Philosophie, vol. V. cah. 1.
Thomisme et Scolastique, Paris, 1927, p. 109, note 2,
pp. 111-112.
[47] N. MONACO, op. cit., p. 198. - Idem a P.
DESCOQS egregie tuetur: Essai critique sur l'hylémorphisme,
Paris, 1924, pp. 149 sqq.; Archives de Philosophie,
vol. V, cah. 1, Thomisme et Scolastique, Paris, 1927,
pp. 84-114. Cfr L. FUETSCHER, op. cit., pp.
147[442]-148[443]. - Hanc objectionem dilucide
exposuit etiam Em. KUNTZ, Objections contre la thèse de la
distinction réelle entre l'essence et l'existence, in Revue
néo-scolastique de philos., 10e' année, 1903, pp.
185-191. Cui responderunt card. MERCIER, Réponse au
R. P. Kuntz, ibid., pp. 192-201, et A. DE
POULPIQUET, O. P., Le point central de la controverse
sui la distinction de l'es
sence et de l'existence, in Revue néo-scolast. de Philos.,
130 année, 1906, pp. 32-48. Argumenta a card.
Mercier proposita crisi adhuc subjecit G. MORSCH, Een oud
wijsgeerig probleem: Essentie en Existentie, in Studia catholica,
t. 2, 1926, pp. 459471 ; t. 3, 1926, pp.
52-61.
[48] N. MONACO, op. cit., pp. 159 et 162.
Quod fuse exponit P. DESCOQS; cfr Essai critique sur
l'Hylémorphisme, Paris, 1924, pp. 144-148; Archives
de Philosophie, vol. V, cah. I. Thomisme et Scolastique,
Paris, 1927, pp. 114-137; vol. IV, cah. 4,
Bibliographie critique, Paris, 1927, p. 135 (487).
Aug. BRUNNER, S. J., Die Grundfragen der Philosophie,
Freiburg im Breisgau, 1933, p. 67.
[49] N. MONACO, op. cit., p. 175.
[50] Tilmann. PESCH, S. J., Institutiones Logicales
(Philosophia lacensis), P. 2a, Logica Major, vol. 2m,
Logica realis, Friburgi Brisgoviae, 1890, p. 81, Ratio
quarta. (In altera hujus operis editione a Car. FRICK, S.
J., Friburgi, 1919, haec objectio non prostat). - Alii jam
simili modo ratiocinati erant: "Esse existentiae non est res alia
secunda distincta ab essentia, ut discipuli multi S. Tho. (nescio
an S. Th.) habent pro comperto. Nam certe si existentia realiter
distingueretur a me, illam Deus posset corrumpere me salvo, et per
consequens tunc ergo existerem sine re illa, atque adeo vanum est
ponere aliud praeter me et mei partes, quo ego sim. Sed dicitur esse
distingui ab essentia: sicut sedere ab homine: quia non est de
essentia hominis ut sit, quippe cum ante mundi creationem homo erat
animal rationale". Dominicus SOTO SEGOBIENSIS, O.
P., Super Octo Libros Physicorum Aristotelis Quaestiones. l.
II. q. 2. Venetiis, 1582. p. 123 E. - "Saltem per
divinam potentiam posset conservari actualis entitas essentiae, sine
illo ulteriori alio actu formali, quia licet Deus non possit supplere
causam formalem intrinsece componentem, potest tamen supplere
dependentiam unius partis componentis ab altera, etiamsi illa actus
formalis sit.. Si autem Deus conservet essentiam actualem sine
ulteriori actu existentiae distinctae illa entitas sic conservata, est
vere existens, et consequenter, quidquid illi addi fingitur, non
potest veram rationem existentiae habere, et sine causa dicitur esse
naturaliter necessarium ad formalem effectum existendi". Fr.
SUAREZ, S. J., op. cit., d. 31, s. 6, n. 8.
[51] Cfr N. MONACO, op. cit., p. 165.
[52] Hujus theoriae expositionem lege ap. L.
FUETSCHER, S. J., op. cit., pp.
116[411]-146[441].
[53] N. MONACO, op. cit., p. 140.
[54] Ibid., pp. 173-174.
[55] Ibid., p. 143.
[56] Quod admittitur in priore sententia.
[57] Quod in priore sententia negatur.
[58] Haec formula: "actus receptus, actus limitatus" etiam a
Suarezianis usurpatur, sed hac cum significatione: actus receptus ab
aliquo, scil. ab aliquo causatus; non autem actus receptus in
aliquo, scil. in potentia subjectiva reali. Cum hoc modo loquendi
cfr dicta S. Thomae: "Omne autem, quod recipit aliquid ab alio,
est in potentia respectu illius: et hoc quod receptum est in eo, est
actus ejus". De Ente et Essentia, c. 5 (ed. LAURENT,
p. 152).
[59] Suarezii sectatores ad easdem conclusiones pervenire
contendunt distinctione rationis cum fundamento in re inter essentiam et
esse, quae distinctio fundatur in distinctione reali negativa inter
creaturam possibilem et creaturam realem. Cfr L.
FUETSCHER, S. J., op. cit., p. 118[413].
[60] "Creatura corporalis est quoad essentiam composita potentia
et actu; quae potentia et actus ordinis essentiae materiae et formae
nominibus designantur". Thesis VIII ex viginti quatuor a S.
Congr. Stud. decreto 27 Julii 1914 approbatis.
"Quantitate signata materia principium est individuationis, id est
numericae distinctionis (quae in puris spiritibus esse non potest)
unius individui ab alio in eadem natura specifica". Thesis XI.
[61] Vide supra, pp. 117-118.
[62] Cfr supra, pp. 113-119.
[63] Cfr Card. MERCIER, op. cit., 1e p., par.
6, n. 42, pp. 83-86. - N. BALTHASAR, L'Etre
et les Principes métaphysiques, Louvain, 1914, pp.
26-28. - Edg. DE BRUYNE, op. cit., p. 124.
[64] II C. Gent., c. 93. Quare principium S. Thomae
omnino est, in ordine essentiali, applicatio principii universalis:
"actus potentia subjectiva tantum limitatur; actus irreceptus est in
suo ordine unicus". N. MONACO, S. J., (Praelect.
Metaph. spec., p. 1ª, Cosmologia, Romae, 1920, pp.
72 sq.) tamen utrumque distinguit principium universale rejicit, et
principium, "differentia quae ex forma procedit inducit diversitatem
speciei", admittit, quo compositio essentiae materialis probetur.
Jam ARISTOTELES ita sensit, Metaphys., l. XII, c.
8, 1074 a 33: "quaecumque numero multa, materiam habent".
Hic refert notare Aristotelis principium: substantia non suscipit
magis et minus. Etenim "intelligendum est eo sensu quo rem explicat
(Categ. 3°, n. 20) Aristoteles, quatenus scil. perfectio
illa qua aliquod subjectum constituitur in gradu suo substantiali
specifico (puta hominis) non potest ab uno eodemque subjecto
participari successive magis et minus, neque potest a subjectis
diversis participari inaequaliter, eo modo scil. quo in uno vel in
diversis subjectis gradus suscipit diversos aliqua qualitas accidentalis
ex. gr. doctrina, secundum quam denominatur aliquis "doctus" magis
aut minus. Cfr S. Th., 1, q. 93, a. 3, ad 3". AEm.
DE JAEGHER, Institutiones Philosophicae, Brugis,
1920, p. 226. Cujus ratio a S. Thoma praebetur: "Omnis
differentia secundum formam substantialem variat speciem. Quod autem
suscipit magis et minus, differt ab eo quod est minus, et quoddammodo
est ei contrarium, ut magis album et minus album. Si igitur forma
substantialis suscipit magis et minus, magis facta vel minus facta,
speciem variabit, nec erit eadem forma, sed alia". De mixtione
elementorum.
[65] Aliis verbis idem sic dici potest: Sunt individua secundum
modum essendi tota determinatione similia, et tamen dissimilia: sunt
ejusdem speciei, et numerice distinguuntur.
Atqui principium determinationis quo conveniunt, ratio qua tota
distinguuntur, esse nequit.
Ergo quoad modum essendi componuntur principio determinationis et alio
principio.
Concinne Doctor Angelicus: "Illud unde Socrates est homo multis
communicari potest; sed id unde est hic homo non potest communicari
nisi uni tantum. Si ergo Socrates per id esset homo, per quod est
hic homo, sicut non possunt esse plures Socrates, ita non possent
esse plures homines". 1a, q. 11, a. 3.
[66] "Supposons tout cela accordé. Il s'ensuivra que la
détermination dernière, que le principe d'individuation de l'être
purement spirituel appartiendra bien à l'essence et donc à la forme
de cet être. Mais s'ensuivra-t-il que cet être sera absolument et
de toute manière immultipliable? - Il faudrait, pour l'affirmer
avec certitude, avoir établi au préalable que le principe de
l'immultipliabilité de l'être appartient à l'essence de cet être
et non pas à son existence, que cette immultipliabilité implique une
note quidditative positive, et qu'elle ne résulte pas du seul fait de
la position de 1'être dans l'ordre de l'actualité". P.
DESCOQS. S. J., Essai critique sur l'Hylémorphisme,
Paris, 1924, pp. 184-185.
[67] Ita A. VALENSIN, S. J., Notes de
Philosophie, in Revue de Philosophie, t. 29, 1922, p.
582 (id. in Atravers la Métaphysique, Paris, 1925, p.
170): "Lorsqu'il s'agit d'Idées (et les essences sont des
idées, mais objectives) lorsqu'il s'agit en d'autres termes
"d'intelligibles", an comprend qu'il puisse y avoir altérité de
différence. Mais l'altérité sans différence est-elle aussi
possible? Si deux intelligibles ne diffèrent pas comme
intelligibles, peuvent-ils encore être deux ?
Il n'y a qu'une réponse à cette question: ils le peuvent, mais à
une condition, qui est évidente, c'est de n'être pas
qu'intelligibles. Ainsi rien ne peut être autre qu'un autre et
cependant n'en différer pas pour l'esprit, que ce qui est capable
d'en différer pour les sens. En ce cas, la différence est
distinction; et la distinction, distance. L'altérité, qui est
altérité sans être altérité intelligible, c'est-à-dire
essentielle, est nécessairement altérité sensible, c'est-à-dire
spatiale". Hoc quoad nos forsan verum est. Sed, etiam
individualitas materialium est simpliciter intelligibilis (ens et verum
convertuntur); atque ostendendum est, quo sensu haec individualitas
realis ex forma qua principio perfectionis oriri non possit.
P. ROUSSELOT, S. J. Métaphysique thomiste et critique
de la connaissance, in Revue néo-scolastique de Philos., 17e
année, 1910, p. 482 in nota: "Nest-il pas visible que,
si l'on peut multiplier les exemplaires matériels de la Vénus de
Milo, an ne peut pas multiplier la Vénus de Milo elle-même? Il
y a autant d'humanités répétées qu'il y a d'hommes existants,
parce que la matière est intrinsèque à l'humanité, est de
l'essence de l'homme, considéré dans son être propre... ".
Haec omnia vera sunt quoad cognitionem nostram et vera sunt in se: sed
metaphysice, ope principii limitationis formae, stabiliri debent.
[68] Report. Paris. I, Dist. 2, q. 3, ri. 2 et 3
(edit. WADDING, t. 11, p. 31).
[69] Cfr David GARCIA, C. M. F., De Rebus
metaphysice perfectis seu de Natura et Supposito secundum primum
totius philosophiae principium, Barcinone, 1930, p. 53. -
V. REMER, op. cit., p. 58, sic scribit: "Potentia per
seipsam limitatur; actus autem limitari nequit nisi quatenus est actus
alicujus potentiae in qua recipitur, vel est potentia ad actum
superioris ordinis". Similiter E. HUGON, O. P., Les
vingt-quatre thèses thomistes, Paris, 1922, pp. 6-7 ;
P. GÉNY, S. J. in Revue de Philosophie, 1919, t.
26, p. 138 ; J. GREDT, O. S. B., Elementa
philosophiae
aristotelico-thomisticae, vol. II, Metaphysica et Ethica,
Friburgi Brisgoviae, 1932, n. 657 c, p. 40. -
Sufficit: "potentia per seipsam limitatur, actus limitatur per
potentiam in qua recipitur"; nec alter limitationis casus addendus
est. Ita essentia in ordine suo simpliciter actus est, nisi sit
composita, sed in ordine essendi est principium potentiale atque
limitatum quia "potentia per seipsam limitatur".
Quoad "de Unitate intellectus" S. Thomae et praesertim textum
"Valde ruditer argumentantur... ", cfr t. 2, Notae
historicae, cap. VIII, N. 3, I, C.
[70] " ... la matière, puisqu'on l'a déclarée pur
pouvoir, qu'elle n'est donc revêtue d'aucun acte, et que nous ne
connaissons que par l'acte, an doit la dire inconnaissable... Mais
ce qui est inconnaissable en soi peut quelquefois être défini
indirectement...". A.-D. SERTILLANGES, op.
cit., t. 2, pp. 9-10.
"La forme est chose réelle, mais elle n'est pas un être. A
proprement parler, elle n'est pas : par elle, quelque chose est :
elle est seulement principe d'être". Ibid., p. 17.
Numquam haec S. Thomae dicta oblivioni tradantur: "forma dicitur
esse vel ens quia ea aliquid est... Forma non proprie fit, sed est
id quo fit... Id quod fit non est forma, sed compositum, quod ex
materia fit et non ex nihilo. Et fit quidem ex materia, in quantum
materia est in potentia ad ipsum compositum per hoc quod est in potentia
ad formam. Et sic non proprie dicitur, quod forma fiat in materia,
sed magis quod de potentia materiae educatur. Ex hoc autem ipso, quod
compositum fit et non forma, ostendit Philosophus quod formae sunt ex
agentibus naturalibus ". De Potent., q. 3, a. 8.
[71] De spirit. Creat., q. un., a. 1, ad 6. - Cfr
la, q. 76, a. 6.
[72] Ia, q. 75, a. 6.
[73] II C. Gent., c. 58, Adhuc... Cfr Th. DE
VALK, O. P., S. Thomas hylemorphisme en dat zijner
tijdgenooten, in Studia Catholica, 1933, t. 9, pp.
157-171.
[74] Quare, reali distinctione inter essentiam et esse rejecta,
Henricus Gandavensis et Fr. Suarez separabilitatein materiae et
formae admittunt. Suarez quaerit quomodo ex materia et forma
compositum unum substantiele fieri possit; atque, ad hoc obtinendum,
quemdam modum unionis requiri putat. (Cfr t. II, Notae
historicae, cap. VII, N. 4, IV). S. Thomas vero dicit:
"fit unum, nullo vinculo extraneo eas colligante". L. c.
[75] II C. Gent. c. 55.
[76] Cfr Quodl. XI, q. 5, a. 5; II C. Gent.,
c. 58; De Anima, q. un., a. 9 et 11; 1a, q. 76. a.
3 et 4. - Cfr R. P. PHILLIPS, Modern Thomistic
Philosophy, London, 1934, t. I, pp. 129-135.
[77] "Unumquodque secundum idem habet esse et individuationem;
universalia enim non habent esse in rerum natura ut universalia sunt,
sed solum secundum quod sunt individuata". De Anima, q. un., a.
1, ad 2.
[78] "Omnis substantia singularis, seipsa seu per entitatem
suam est singularis, neque alio indiget individuationis principio
praeter suam entitatem, vel praeter principia intrinseca, quibus ejus
entitas constat". Fr. SUAREZ, Disputat. Metaph., disp.
5, sect. 6. "Non enim negat haec opinio in illa individua
entitate posse ratione distingui naturam communem ab entitate
singulari, et hoc individuum addere supra speciem aliquid ratione
distinctum, quod, secundum metaphysicam considerationem, habet
rationem differentiae individualis... Sed tamen addit haec opinio
(id quod proprie ad praesentem quaestionem pertinet) illam
differentiam individualem non habere in substantia individua speciale
aliquod principium, vel fundamentum quod sit in re distinctum ab ejus
entitate; ideoque in hoc sensu dicit unamquamque entitatem per se ipsam
esse suae individuationis principium". Ibid., n. 1. -Quam
Suarezii sententiam etiam Jos. GEYSER defendit. Cfr Lehrbuch
der Allgemeinen Psychologie, t. 1, Münster, 1920, p.
279; Einige Hauptprobleme der Metaphysik, Freiburg, 1923,
pp. 64 sqq.; Max Schelers Phänomenologie der Religion,
Freiburg i. Br., 1924, pp. 67 sqq. Theoria suareziana
fusius exponitur ac vindicatur a L. FUETSCHER, op. cit.,
pp. 229[524]-243[538].
[79] Admittit S. Thomas diversitatem formarum
non-specificam: "Non enim quaelibet formarum diversitas facit
diversitatem secundum speciem, sed solum illa quae est secundum
principia formalia vel secundum rationem formae p. II C. Gent.,
c. 81. "Differentia formae, quae non provenit nisi ex diversa
dispositione materiae. non facit diversitatem secundum speciem sed
solum secundum numerum". 1a, q. 85, a. 7, ad 3. -
"Sedundum diversitatem materiae diversificantur et formae. Et ex hoc
est quod filii assimilantur parentibus etiam in his quae perinent ad
animam, non propter hoc quod anima ex anima traducatur". De
Potent., q. 3, a. 9, ad 7. Cfr. In Ep. ad Rom., c.
5, lect. 3, Ad hoc autem. - Exinde facile intelligitur S.
Thoma adimisisse dispositiones naturales individuales in potentiis
animae, in intellectu scil. et in voluntate. Cfr v. g., 1a, q.
85, a. 7; 1a 2ae, q. 66, a. 2. Cfr A. Usenicnik,
Das Unbewuste bei Thomas von Aquin, in Philosophia perennis.
Festgabe J. Geyser, Regensburg, 1930, t. 1, pp.
179-192.
[80] "Unde sicut diversitatem in genere vel specie facit
diversitas materiae vel formae absolute, ita diversitatem in numero
facit haec forma et haec materia; nulla autem forma, in quantum
hujusmodi est "haec" ex seipsa. Dico autem in quantum huiusmodi
propter animam rationalem, quae quodammodo ex seipsa est hoc aliquid,
sed non in quantum forma". In Boet. de Trinitate, q. 4, art.
2, resp. Anima enim humana quodammodo ex seipsa est hoc aliquid,
non in quantum est forma, sed inquantum haec forma est subsistens, i.
e. in quantum "anima illud esse in quo subsistit communicat materiae
corporali, ex qua et anima intellectiva fit unum, ita quod esse quod
est totius compositi est etiam ipsius animae; quod non accidit in aliis
formis, quae non sunt subsistentes". Ia q. 76, a. 1, ad 5.
[81] "C'est un principe commun à Aristote et à saint
Thomas, que la matière existe toujours en vue de la forme et non pas
la forme en vue de la matière. Il est donc impossible d'imaginer que
la diversité de formes soit due à la nécessité de les adapter à la
diversité de matières; c'est le contraire qui est vrai: il faut des
matières diverses pour permettre à des formes diverses de constituer
aves elles des sujets concrets. Lorsqu'on l'applique
systématiquement, comme fait Saint Thomas, ce principe devient un
pièce essentielle de l'armature métaphysique de l'univers. A la
différence d'Aristote, saint Thomas le conjugue avec l'idée de
création. Il resulte de là que le Dieu chrétien crée les formes
pour elles-mêmes, et ne crée les matières diverses que dans la
mesure où elles sont requises par la diversité propre des formes:
"Causa autem diversitatis rerum non est ex materia nisi secundum quod
materia ad rerum productionem praeexigitur, ut scilicet secundum
diversitatem materiae diversae inducantur formae. Non igitur causa
diversitatis in rebus a Deo productis est materia. - Adhuc,
secundum quod res habent esse, ita habent pluralitatem et unitatem,
nam unumquodque secundum quod est ens, est etiam unum; sed non habent
esse formae propter materiam, sed magis materiae propter formas, nam
actus melior est potentia; id autem propter quod aliquid est, oportet
melius esse. Neque igitur formae ideo sunt diversae, ut competant
materiis diversis, sed materiae ideo sunt diversae, ut competant
diversis formis". Saint THOMAS D'AQUIN, Compendium
theologiae, Pars 1, cap. LXXI. Ce principe permet de
comprendre comment la matière peut être le principe d'individuation
dans la doctrine thomiste sans que l'individualité s'y trouve pour
autant soumise à la matière; car l'individu suppose une matière,
mais puisque la matière n'est là qu'en vue de la diversité des
formes, c'est bien, en définitive, à cause de sa forme que la
substance concrète est douée d'individualité. M. A. Forest
observe sur ce point avec beaucoup de raison que l'équivoque vient de
ce qu'on ne pose pos le problème de l'individuation au plan
métaphysique où il se situe vraiment. Ce que le thomisme veut dire,
c'est que la matière est principe et rien d'autre. D'où viennent
donc les différences individuelles et originales de chaque être
concret? Elles sont rendues possibles par sa matière, elles
procèdent de sa forme, à qui seule appartient de donner l'acte. La
structure métaphysique du concret, pp. 255-256 ". Et.
GILSON, L'esprit de la philosophie médiévale. Gifford
Lectures (Université d'Aberdeen). Première série, Paris,
1932, p. 294.
[82] Tale principium, quod principium individuationis vocatur,
ne cum sic dictis principiis individuantibus confundatur.
Oportet quod in quolibet composito ex materia et forma sint principia
individuantia, quae sunt praeter naturam speciei. Unde hujusmodi res
non tantum est quidditas sua (specifica) sed aliquid praeter hoc.
Inter speciem et principia individuantia est ergo distinctio sed
rationis tantum. Audiatur S. Thomas: "animal commune vel homo
communis non est aliqua substantia in rerum natura. Sed hanc
communitatern habet forma animalis vel hominis secundum quod est in
intellectu, qui unam formam accipit ut multis communem, inquantum
abstrahit eam ab omnibus individuantibus ". (In Metaph., l.
VII, lect. 13 ; ed. CATHALA, p. 458, n.
1571).
Principia individuantia sunt ergo talis res materialis quo individua
singularis. Principium vero individuationis est ultimo ratio hujus
individuationis. In thomistico systemate haec ultimo individuationis
ratio est materia prima. Quo in casu principium individuationis a
principiis individuantibus sicut quoddam compositi principium
constitutivum ab hoc composito differt, scil. distinctione reali
inadaequata. Cfr L. BILLOT, De Verbo Incarnato, Prati,
1912, pp. 58-62.
[83] Cfr De Ente et Essentia, c. 6; II C. Gent.,
c. 93. - CAJETANUS, In de Ente et Essentia, c. 6,
q. 14 (edit. LAURENT, pp. 190 sqq.).
[84] CAJETANUS, In de Ente et Essentia, c. 2, q.
5 (edit. LAURENT, p. 53, n. 37).
[85] Quaestiones ergo sequentes ne confundantur: 1° quomodo
individuum materiale sit distinguibile per sensum ; 2º quomodo
individuum materiale ultimatim in se constituatur ut individuum
materiale, qua tale in se indivisum et divisum ab aliis materialibus
ejusdem speciei.
[86] Card. MERCIER, op. cit., Ie p., par. 6,
n. 34, pp. 64-65. - A.-D. SERTILLANGES,
O. P., op. cit., t. 2, pp. 5-7. - Cfr P.
DESCOQS, S. J., Essai sur l'Hylémorphisme, Paris,
1924, pp. 29-120.
[87] Cfr J. LEMAIRE, Cosmologia sive Philosophia
Mineralium, Mechliniae, 1918, pp. 167-168. - P.
DESCOQS, op. cit., pp. 233-267.
[88] "Pour solidaires que l'on imagine l'un et le multiple
dans l'étendue, ils n'en témoignent pas moins de deux poussées
contraires, dont l'équilibre définit le continu. Il y a, au fond
de la matière, une double tendance, l'une vers la dispersion et donc
l'inintelligible, le néant; l'autre vers la concentration,
l'intelligibilité, l'être. L'exclusif triomphe de l'une
d'elles supprimerait l'étendue: celle-ci serait ou sublimée en
simplicité, ou dissoute en matérialité pure. Les corps ne
subsistent à l'état d'extension que par une limitation réciproque
de ces deux tendances. Plus clairement, l'unité du continu requiert
un principe, et ce principe en lui-même est simple; la divisibilité
s'explique elle aussi et par une raison de multiplicité absolue. Ces
principes opposés l'un à l'autre, comme le blanc et le noir, comme
le oui et le non, peuvent bien s'allier pour constituer l'être, an
ne conçoit pas qu'ils se confondent, hors de l'esprit, dans une
réalité unique". G. VOISINE, Le système de la matière
et de la forme, in Revue de Philosophie, t. 29, 1922, p.
597.
[89] "Quia essentiae rerum compositarum ex eo quod recipiuntur
in materia designata, vel multiplicantur secundum divisionem ejus,
contingit quod aliqua sunt idem specie, et diversa numero. Sed cum
essentia simplicium non sit recepta in materia, non potest ibi esse
talis multiplicatio. Et ideo non oportet quod inveniantur plura
individua unius speciei in illis substantiis. Sed quotquot sunt
individua, tot sunt species, ut Avicenna dicit expresse". De Ente
et Essentia, c. 5 (ed. LAURENT, p. 135). Cfr II
C. Gent., c. 93; 1º, q. 50, a. 4; etc.
[90] "Est enim in omni mutatione ... aliquid quod movetur,
... terminus ex quo incipit motus, ... terminus in quem motus
tendit". In XI Metaphys., lect. II (ed. CATHALA,
n. 2361, p. 669).
[91] "Omne quod movetur, quantum ad aliquid manet et quantum ad
aliquid transit". 1a, q. 9, a. 1 corp.
[92] "Changer c'est passer d'un contraire à un autre par
degrés insensibles de telle façon que chacun des degrés nouveaux
s'oppose au précédent (In Phys., lib. 1, lect. 10);
c'est proprement devenir autre et non pas un autre. Nous attribuons
toujours le changement à un sujet, parce que le changement n'est
intelligible que par un sujet. En effet, pour qu'il y ait véritable
changement, il faut qu'il y ait une relation entre les limites de
l'altération, si resserrées qu'on les suppose; tout ne provient
pas indifféremment de tout. Il existe donc une sorte de communion
entre les deux termes du changement, et cette communion n'est pas
seulement idéale, (De Pot., q. 3, a. 4, in c.), il faut
qu'elle soit réelle, sans
quoi le changement ne consisterait pas à devenir autre, mais
contrairement à ce que l'expérience nous impose, à devenir un
autre. Or, cette communion réelle entre les divers moments du
changement, c'est le sujet qui la réalise (In Phys., lib. 1,
lect. II, 9)". R. JOLIVET, La notion de substance,
Paris, 1929, pp. 52-53.
[93] "In mutatione qualibet requiritur quod sit aliquid idem
commune utrique mutationis termino... In nomine enim mutationis et
transitus designstur aliquid idem, aliter se habere nunc et prius".
De Potent., q. 3, a. 2 corp. Cfr ibid., ad 1 et ad 4;
II Sentent., d. I, q. I, a. 2, obj. 2: II C.
Gent., c. 17, Praeterea; I ª, q. 45, a. 2, ad 2.
[94] Cfr Ludwig BAUR, op. cit., p. 167 n. 2.
[95] Descriptiones ergo a Bergson et Philosophiae novae
asseclis scite contextae plene admittantur. Cfr v. gr. H.
BERGSON, L'évolution créatrice, Paris, 1917, pp.
323 sqq. - Ed. LE ROY, Une Philosophie nouvelle. Henri
Bergson, Paris, 1913, pp. 65 sqq.
[96] Cfr GARRIGOU-LAGRANGE, O. P., Le
primat de l'être sur le devenir, in Revue Thomiste, nouv.
sér., t. 13, 1930, pp. 201-216.
[97] "Nihil movetur nisi secundum quod est in potentia". I
Sentent., d. 8, q. 3, a. I, ad 3. Cfr 1a, q. 2, a.
3. - "Motus est actus existentis in potentia et sic est actus
imperfectus et imperfecti". In XI Metaphys., lect. 9 (ed.
CATHALA, n. 2305, p. 657). Cfr I Sentent., d.
8, q. 3, a. 1 corp.; I C. Gent., c. 13 et 17; 1a,
q. 18, a. 1; a. 3, ad 1; q. 53, a. 1, ad 2, etc.
[98] "... Cum tamen fieri non sit nisi compositi, cujus
etiam proprium est esse: formae enim esse dicuntur non ut
subsistentes, sed ut quo composita sunt; unde et fieri dicuntur non
propria factione, sed per factionem suppositorum, quae transmutantur
transmutatione materiae de potentia in actum". Quodl. IX, q.
5, a. 11. - "Forma dicitur esse vel ens, quia ea aliquid
est... Unumquodque autem factum, hoc modo dicitur fieri quo dicitur
esse... Id quod fit non est forma, sed compositum; quod ex materia
fit et non ex nihilo. Et fit quidem ex materia, in quantum materia
est in potentia ad ipsum compositum, per hoc quod est in potentia ad
formam". De Potentia, q. 3, a. 8 c.
[99] "Est praeterea in omni creatura realis compositio subiecti
subsistentis cum formis secundario additis, sive accidentibus; ea
vero, nisi esse realiter in essentia distincta reciperetur, intelligi
non posset". Thesis Vª ex viginti quatuor thesibus thomisticis a
S. Congr. Stud. decreto 27 Julii 1914 approbatis.
[100] De Spirit. Creaturis, a. 11, ad 1.
[101] In III De Anima, lect. 13. Cfr Ia, q. 17,
a. 2.
[102] Cfr 1 Sentent., d. 8, q. 3, a. 1; Ia, q.
9, a. 1.
[103] Cfr II Sent., d. 1, q. 1, a. 2, ad 2; II
C. Gent., c. 17; de Pot., q. 3, a. 2; 1a, q. 45,
a. 2, ad 2.
[104] "Substantialis simplicitas excludit compositionem
materiae et formae, non autem compositionem ex esse et quod est: quam
compositionem ad minus accidentalis compositio in angelis
praesupponit". Quodl. VII, q. 3, a. 7, ad 1. - Cfr
Quodl. 11, q. 2, a. 4; II Sentent., d. 3, q. 1,
a. 1, ad 6; etc. - Cfr G. MATTIUSSI, op. cit.,
pp. 66-69.
In omni creatura ergo haec duplex compositio adsit necesse est. In
Deo vero, qui est Esse Subsistens, utraque aequaliter negatur.
[105] Concil. Tridentinum, sess. XIII, can. 2. H.
DENZINGER-Cl. BANNWART, S. J., Enchiridion
Symbolorum, Friburgi Brisg., 1923, n. 884. - Decreta
Martini V (1417-1431) et concilii Constantiensis
(1415-1418), sess. VIII, errores sequentes damnavit:
1. Substantia panis materialis et similiter substantia vini
materialis remanent in sacramento altaris. 2. Accidentia panis non
manent sine subjecto in eodem sacramento. H. DENZINGER, o.
c., n. 581 et 582.
[106] N. MONACO, op. cit., p. 278.
[107] "Die Erkenntnis der Substanz ist nicht getrennt von der
der Akzidentien zu denken oder umgekehrt die der Akzidentien ohne die
der Substanz. Das Ich wird erfahren in seinen Akten, die von der
Ichheit bis ins letzte durchdrungen sind. Akte aber, die keinem
Subjekt zugehörten, sind ihrerseits undenkbar. Ebenso sehen wir das
Ding in und durch seine Eigenschaften, diese aber nur als
Eigenschaften eines Dinges. Farbe, Gestalt, Grösze sind immer
die eines bestimmten Dinges, das wiederum in Farbe, Grösze,
Gestalt usw. uns erkennbar wird. Die Substanz ist demnach kein
unbekanntes X "hinter" oder "unter" den Akzidentien". Aug.
BRUNNER, S. J., Die Grundfragen der Philosophie,
Freiburg im Breisgau, 1933, p. 73.
[108] Cfr H. BERGSON, L'Evolution créatrice, pp.
339 sqq. - Ed. LE ROY, Une philosophie nouvelle, pp.
146 sqq. (" le procédé du morcelage "). - M.
HÉBERT, La dernière idole, in Revue de Métaphysique et de
Morale, t. 10, 1902, pp. 397-408.
[109] Ita sensistae, positivistae, et etiam Kant substantiae
notionem traditionalem esse autumant.
[110] Cfr Aug. BRUNNER, S. J., op. cit., p.
70.
[111] De Virtut. in communi, a. 3. - "Subjectum est
causa proprii accidentis, et finalis, et quodammodo activa, et etiam
materialis, inquantum est susceptivum accidentis". 1ª, q. 77,
a. 6, ad 2.
[112] "La substance d'abord posée en acte par sa
subsistance, demeure capable de perfections ultérieures secondes;
elle peut en être le sujet, et avoir, grâce à elles, une existence
seconde et accidentelle. Car toute forme en déterminant une nouvelle
raison formelle, apporte une nouvelle manière d'être et une nouvelle
existence. Cette dernière sera reçue grâce â la forme accidentelle
dans la substance et sera unie â l'existence substantielle, non comme
son acte, mais en raison du sujet commun, qui d'abord subsiste puis
reçoit une existence seconde, quantité, qualité ou toute autre
forme accidentelle". G. MATTIUSSI, op. cit., pp.
67-68.
[113] 1 Sent., d. 9, q. 1, a. 2; Ia, q. 29,
a. I ; 3a, q. 77, a. 2.
[114] N. MONACO, op. cit., p. 271. - "Si
albedo esset subsistens, non posset esse nisi uns, cum albedines
multiplicentur secundum recipientia". 1ª, q. 44, a. 1.
[115] Cfr supra, pp. 113-119.
[116] "Sciendum est etiam quod aliquando accidentia ex
principiis essentialibus causantur secundum actum perfectum, sicut
calor in igne qui semper actu est calidus; aliquando vero secundum
aptitudinem tantum, sed complementum accipiunt accidentia ex agente
exteriore, sicut diaphaneitas in aere, quae completur per corpus
lucidum exterius...". De Ente et Essentia, c. 7 (ed.
M.-H. LAURENT, p. 239).
[117] "Emanatio propriorurn accidentium a subjecto non est per
aliquam transmutationem, sed per aliquam naturalem resultationem,
sicut ex uno naturalfiter aliud resultat, ut ex luce color". 1a,
q. 77, a. 6, ad 3.
[118] De Virtut. in communi, a. 3.
[119] IV Sent., d. 12, q. 1, a. I, sol. 3;
III C. Gent., c. 69, in fine cap.; 3a, q. 77, a.
1.
[120] "Dicimus: simpliciter loquendo, quia sub peculiari
respectu seu secundum quid potest accidens dici perfectius quam
substantia, in qua inest. Et hoc triplici ratione, ut explicat S.
Th.
1º "Nullum accidens, ipse ait (de Virt., q. 2; de
Charitate, a. 1, ad 22), est dignius subjecto quantum ad modum
essendi, quia substantia est ens per se, accidens vero ens in alio.
Sed inquantum accidens est actus et forma substantiae, nihil prohibet
accidens esse dignius substantia; sic enim comparatur ad ipsam ut actus
ad potentiam et perfectio ad perfectibile. Et sic est charitas dignior
anima".
2° "Accidens potest considerari in ordine ad aliquid extra; et sic
aliquod accidens potest esse substantia nobilius, inquantum per ipsum
substantia conjungitur alicui nobiliori se. Et hoc modo beatitudo
creata et gratia et hujusmodi sunt aliquid nobilius natura animae cui
inhaerent " (IV Sent., d. 49, q. 1, a. 2, sol. 1, ad
3).
3° Quatenus "causatur ex participatione alicujus superioris naturae
(et tunc) est dignius subjecto, inquantum est similitudo superioris
naturae, sicut lux diaphano" (2a 2ae, q. 23, a. 3, ad
3)". N. MONACO, op. cit., p. 270.
[121] Fr. SUAREZ, Disput. Metaph., d. 31, s.
6.
[122] Card. MERCIER, op. cit., 3" p., chap.
1, par. 2, II, n. 157, pp. 322-331. Cfr J.
LEMAIRE, Notiones Metaphysicae generales, pp. 81-84.
[123] "Cum ista accidentia habeant esse et essentias proprias
et eorum essentia non sit eorum esse, constat quod aliud est in eis
esse et quod est. et ita habent compositionem...". IV
Sentent., d. 12, q. I, a. 1, sol. 3, ad 5. Cfr etiam
IV C. Cent., c. 14, Quamvis...; 3a, q. 17, a.
2; de Unione Verbi incarnati, a. 4, obj. et corp.; Quodl.
IX, a. 3; etc. Quibus comparetur tamen 3°, q. 77, a. l
, ad 4 ; de Verit., q. 27, a. I, ad 8.
Eadem sententia explicite propugnata est a quibusdam ex primis
discipulis S. Thomae, scil. ab AEGIDIO ROMANO, O.
Er. S. A. (+ 1306), in suis Theorematibus De Esse et
Essentia, theor. 16 (edit. Edg. HOCEDEZ, S. J.
AEGIDII Romani theoremata De Esse et Essentia, Museum
Lessianurn, section philosophique, nº 12, Louvain, 1930,
pp. 107-108), et a REMIGIO FLORENTINO, O.
P. (+ 1319) (cfr M. GRABMANN, Remigii
Florentini, Ord. Praed., S. Thomae Aquinatis discipuli ac
Dantis Alighieri magistri Tractatus "De uno esse in Christo" ex
codice Florentino editus, in Miscellania Tomista (Extraordinari
d'Estudis Franciscans, t. 34), Barcelona, 1924, p.
267).
Est etiam sententia CAPREOLI (+ 1444) (cfr
Defensiones, In 1 Sentent., d. 8, q, 1, sol. ad 1
conclus. ad 3 Gerardi; edit. PABAN et PÈGUES,
1900, t. 1, pp. 322-323) et CAJETANI (In de
Ente et Essentia S. Thomae, c. 7, q. 17; edit. M.-H.
LAURENT, p. 227, n. 140).
"Accidentia existunt suis propriis existentiis distinctis ab
existentia substantiae, ut fere omnes admittunt, facileque probari
potest: quandoquidem accidentia in sacramento altaris existunt et non
existentia substantiae panis, cujus erant, cum illa non
maneat...". L. MOLINA, S. J. (+ 1600),
Commentaria in primam D. Thomae partem, q. 3, a. 4, disput.
2, Lugduni, 1622, p. 50, secundo. Notandum Molinam inter
essentiam et esse admittere tantum distinctionem formalem ex natura
rei, non autem "distinctionem realem" quae esset "inter rem et
rem". Cfr op. cit., q. 3, a. 4. disp. 2.
[124] Hoc praecise sensu dicit Doctor Angelicus impossibile
esse quod unius rei non sit unum esse. Legatur 3a, q. 17, a.
2: "... esse album est esse Socratis, non inquantum est
Socrates, sed inquantum est albus. Et hujusmodi esse nihil prohibet
multiplicari in uns hypostasi vel persona: aliud enim est esse quo
Socrates est albus, et quo Socrates est musicus. Sed illud esse
quod pertinet ad ipsam hypostasim, vel personam secundum se,
impossibile est in una hypostasi vel persona multiplicari; quia
impossibile est quod unius rei non sit unum esse".
[125] Cfr la, q. 29 a. 2.
[126] De Pot., q. 9, a. 1, ad 4.
[127] Dicimus "esse in se" potius quam "esse per se" ad
amphibologiam vitandum. ESSE PER SE enim multipliciter accipi
potest:
a) ut dividitur contra "tò" per accidens esse, et sic significat
quod habet unum esse aut unicam essentiam, ideoque est commune omnibus
praedicamentis et non competit soli substantiae;
b) ut significat esse a se et non ab alio; et ita convenit solum Enti
primo seu Deo;
c) ut distinguitur ab esse in alio tamquam in subjecto (quod est
proprium accidentium) et sic competit omni substantiae sive completae
sive incompletae". V. REMER, op. cit., pp.
121-122.
[128] "(Dicit) subsistere et substare id, quod est proprium
primo praedicamento secundum duo, quae sibi conveniunt, quod scilicet
sit ens in se completum, et iterum quod omnibus aliis substernatur,
scilicet accidentibus, quae in substantia esse habent". I Sent.,
d. 23. q. 1. a. 1.
[129] Ergo, uti recte F. OLGIATI explicat, notio
substantiae non est formaliter notio identitatis, immutabilitatis,
permanentiae, activitatis, substrati, sed "inseitatis". Rivista
di Filosofia neo-scolastica, anno 21, 1929, pp.
101-117, 229-250. Cfr etiam Augustine
OSGNIACH, The Problem of Substance, in The New
Scholasticism, t. 2, 1928, pp. 236-249.
[130] I C. Gent., c. 25; la, q. 3, a. 5. ad 1.
[131] Substantiarum distinctiones vide ap. I. J. M.
VAN DEN BERG, Introductio in Ontologiam,
Utrecht-Nijmegen, 1933, p. 141.
[132] I Categ., c. 3, 2 a, 11 sqq.
[133] De Potent., q. 9, a. 2, ad 6. - Quare, ait
Aristoteles, substantia secunda est subjectum attributionis (scil.
logice), non autem inhaesionis (scil. metaphysice). Ipsa non est
in subjecto (scil. metaphysice), sed dicitur de subjecto (scil.
logice). De pluribus praedicari potest, sicque numquam est subjectum
ultimum (logice). Substantia secunda non est in alia
(metaphysice), sed dependenter a substantia prima hoc habet, quia
praeter hanc illa non est; universale enim qua tale non existit. Cfr
I Categ., c. 3, 3, 23-25.
[134] Vide infra, t. II (Notae historicae), cap. 9,
N. 3.
[135] Agitur enim de accidente metaphysico seu praedicamentali
et nullatenus de accidente logico seu praedicabili. Maximum est inter
illa discrimen.
"Accidens PRAEDICABILE dicit modum quo aliquid subjecto
cuilibet adhaeret quatenus et inesse et abesse potest, salva ipsius
subjecti essentia.
At accidens PRAEDICAMENTALE exprimit modum, quo ens
existit, quia nempe non existit in se sed in alio, ut in subjecto
ejus, abstractione facta a modo quo inhaereat, sive scilicet
necessario, sive contingenter.
Et exinde sequitur quod inter substantiam et accidens praedicamentale
non datur medium, quod alterutrum non sit. Sed inter substantiam et
accidens praedicabile datur medium, nempe proprium, quod utique est
accidens praedicamentale sed non est accidens praedicabile". T. M.
ZIGLIARA, O. P., Summa philosophica, Paris, 1893,
t. 1, pp. 28 et 443. - Cfr De spirit. Creat., a. 11
; la, q. 77, a. 1 , ad 5.
Recolantur praedicabilia: essentia (genus, differentia, species),
proprium, accidens (toevallige, accessoire); atque praedicamenta:
substantia et accidentia (bijkomstige, accident) (quantitas
qualitas, relatio, etc.) de quibus infra.
Aliquando accidens logicum intelligitur quidquid quocumque modo praeter
essentiam speciei est. Et hoc sensu S. Thomas saepe commemorat
principia individualia, imo ipsum esse, inter accidentia.
[136] "ESSE ALIQUID IN ALIO multipliciter
intelligi potest: 1º ut pars in toto, sicut cor in homine; 2º ut
totum in partibus: sic corpus dicitur esse in suis membris; 3º ut
species in genere, in quo continetur in potentia: unde dicitur homo
aut brutum esse in animali; 4º ut genus in specie, ut superius omne
in inferiore: sic animal continetur in homine; 5º ut forma in
materia, cui scilicet dat primum esse ita omnis forma substantialis in
materia prima; 6º ut forma in subjecto, jam constituto in suo esse,
cui dat secundum esse; 7º ut effectus in causa sui sufficiente ut
motus in motore; 8º ut desiderans in fine, et ita dicitur avarus
esse in sua pecunia; 9º ut contentum in continente, aut locatum in
loco: sicut aqua in fonte; 10° ut existens in tempore. Ita
veteres philosophi. Jamvero solus sextus modus spectat ad accidens;
qui modus apprime distinguendus est a quinto". V. REMER, op.
cit., pp. 156-157.
[137] Cfr supra, pp. 151 et 153.
[138] 1ª, q. 29. a. 1, ad 4: 3a. q. 2, a. 1.
"NATURA 1º accipitur pro auctore naturae creatae, et a
nonnullis dici solet natura naturans, et a S. Aug., l. XV de
Trin., c. 1, natura creatrix; 2° pro integra rerum creatarum
universitate, et dici solet natura naturata, et melius natura creata;
3º pro quidditate seu essentia rei, et sic dicimus definitionem
explicare naturam rei; 4° pro causis naturalibus quibuscumque,
tendentibus secundum leges a Deo praestitutas in certos determinatosque
fines; 5° pro dispositione seu temperamento unicuique proprio; 6º
pro omni eo quod vires et exigentias creaturarum non excedit, et sic
opponitur supernaturali; 7º pro eo quod necessario operatur, et sic
opponitur libero; 8º pro nativitate seu generatione viventium. Et
haec est, ut ex Phil. advertit S. Th., 1a, q. 29, a. 1,
ad 4, prima hujus nominis naturae impositio. "Et quia, prosequitur
S. Doctor, hujusmodi generatio est a principio intrinseco, extensum
est hoc nomen ad significandum principium intrinsecum cujuscumque
motus, et opponitur violento". V. REMER, op. cit., pp.
129-130.
[139] Cfr infra, pp. 186-192.
[140] Cfr infra, pp. 192-193.
[141] Cfr infra, pp. 194 sqq.
[142] "Inter Aristotelis libros logicales primus est, qui
kategoriai inscribitur. Objectum hujus libri sunt res omnes
incomplexae, unico expressae vocabulo, non quidem ut diligenter
secundum naturam pervestigandae - id enim ad philosophum realem vel
naturalem spectat -, sed ut subdendae logicis notionibus atque etiam
ordinandae secundum praecepta logica.
Categoriae nomen a foro ad lycaeum translatum est. In foro quippe
kategoria id significat, quod ad accusandum enuntiatur, et ad
aperiendum, quid de reo censeatur (SANSEVERINO, Log.,
vol. 1, p. 369). Inde igitur traxit ARISTOTELES
vocem ad significandam seriem generum, specierum, individuorum sub
supremo aliquo genere contentorum, quia in serie illa superiora, dum
de inferioribus praedicantur, aliquo modo accusare sive aperire
videntur, quid de inferioribus censendum sit et indicandum. Itaque
categoria praedicationem significat non formaliter, sed objective
acceptam, i. e. non actum intellectus praedicantis sed rem ipsam,
quae praedicatur". T. PESCH, op. cit., p. 224.
[143] De Ente et Essentia, c. 2 (edit. M.-H.
LAURENT, p. 31).
[144] Cfr supra, p. 176.
[145] Ousia, posoi, poion, prós ti, tou, potè, keistai,
ekein, poiein, pasgein. Postea, in schola aristotelica, adhibentur
vocabula prós ti et etiam skesis. Categ. c. 4, 1 b 26. Eadem
series (sed loco ousia, legitur ti esti), in Topic. I, c. 9,
103 b 11 invenitur.
[146] Disput. Metaphys., d. 39 s. 2, n. 13. Loc.
cit. alii demonstrationis modi etiam traduntur. Cfr etiam T.
PESCH, op. cit., pp. 239-240.
[147] Fr. SUAREZ, loc. cit., n. 18.
[148] N. MONACO, op. cit., p. 200.
[149] Poióteta de légo kat en poioi tines einai legontai.
Categ., c. 8, 8 b, 25. Non est definitio, sed quaedam
declaratio scil. abstracti per concreta; concreta enim magis
cognoscimus quam abstracta.
[150] Cfr supra, pp. 180-182.
[151] ARISTOTELES, Categ., cap. 8, de
qualitate, 8 b 26 sqq.; S. THOMAS, 1a 2ae, q. 49,
a. 2.
[152] "Duplicis ordinis facultates, organicae et inorganicae,
ex anima humana per naturalem resultantiam emanant: priores ad quas
sensus pertinent, in composito subjectantur, posteriores, in anima
sola. Est igitur intellectus facultas ab organo intrinsece
independens". Thesis XVII ex viginti quatuor thomisticis thesibus
a S. Congr. Stud. decreto 27 Julii 1914 approbatis.
[153] Id quod agit est individuum, suppositum: "actiones sunt
suppositorum". Cfr infra, cap. III, art. 1, 2, corol.
II.
Id quo substantiale, seu principium substantiale quo suppositum agit,
vocatur "natura", primum principium agendi. Cfr infra, sect.
II, cap. II, art. 2, par. 2, coroll. II.
Id quo accidentale, seu principium accidentale quo suppositum agit,
vocatur "facultas", proximum seu immediatum principium agendi.
"Habitus" et "dispositiones" sunt principia qualitativa, quae has
facultates ulterius determinant, ut mox dicetur.
[154] Cfr pp. 162-166.
[155] "Impossibile est dicere, quod essentia animae sit ejus
potentia.
Primo, quia cum potentia et actus dividant ens et quodlibet genus
entis, oportet quod ad idem genus referatur potentia et actus; et
ideo, si actus non est in genere substantiae, potentia quae dicitur ad
illum actum, non potest esse in genere substantiae. Operatio autem
animae non est in genere substantiae, sed in solo Deo operatio est
ejus substantia. Unde Dei potentia, quae est operationis
principium, est ipsa Dei essentia; quod non potest esse verum neque
in anima, neque in aliqua creatura, ut supra etiam de Angelo dictum
est (quaest. LIX, art. 2).
Secundo, hoc etiam impossibile apparet in anima. Nam anima secundum
suam essentiam est actus. Si ergo ipsa essentia animae esset
immediatum operationis principium, semper habens animam, actu haberet
opera vitae, sicut semper habens animam actu est vivum. Non enim,
inquantum est forma, est actus ordinatus ad ulteriorem actum, sed est
ultimus terminus generationis. Unde quod sit in potentia adhuc ad
alium actum, hoc non competit ei secundum suam essentiam, inquantum
est forma, sed secundum suam potentiam; et sic ipsa anima, secundum
quod subest suae potentiae, dicitur actus primus, ordinatus ad actum
secundum. Invenitur autem habens animam non semper esse in actu operum
vitae. Unde etiam in definitione animae dicitur, quod est actus
corporis potentia vitam habentis, quae tamen potentia non abjicit
animam. Relinquitur ergo quod essentia animae non est ejus potentia:
nihil enim est in potentia secundum actum, inquantum est actus". la,
q. 77, a. 1. Cfr 1 Sent., d. 3, q. 4, a. 2; la,
q. 54, a. 3; de spir. Creat., a. 11, c.; de Anima,
q. unic., a. 12; Quodl. X, q. 3, a. 5. Cfr card.
MERCIER, o. c., 3a p., chap. 1, par. 4, I, n.
169, pp. 351-355. - J. LEMAIRE, Notiones
Metaph. gen., Mechliniae, 1918, pp. 80-81.
[156] Cfr supra, p. 164.
[157] 1a, q. 77, a. 3; Quaest. disp. de Anima, a.
13; etc.
[158] In 1a 2ae q, 50, a. 3. 4, 5.
[159] De Virtut. in communi, a. 11.
"Une grande quantité peut toujours être formée par l'addition
d'un certain nombre de petites quantités de même espèce.
Rien de semblable dans la catégorie de la qualité. Réunissez en un
vaste congrès autant de géomètres médiocres que vous en pourrez
rencontrer; vous n'aurez pas l'équivalent d'un Archimède ou d'un
Lagrange. Cousez les uns aux autres des lambeaux d'étoffe d'un
rouge sombre; la pièce obtenue ne sera pas d'un rouge éclatant...
...Chaque intensité d'une qualité a ses caractères propres,
individuels qui la rendent absolument hétérogène aux intensités
moins élevées ou aux intensités plus élevées. Une qualité d'une
certaine intensité ne contient pas, à titre de partie intégrante,
la même qualité portée à une moindre intensité; elle n'entre
pas, à titre de partie, dans la composition de la même qualité
rendue plus intense.
...Diderot demandait plaisamment combien il fallait de boules de
neige pour chauffer un four; la question n'est embarrassante que pour
qui confond qualité et quantité". P. DUHEN, La Théorie
physique, Paris, 1906, p. 205. Cfr ibid., pp.
179-180.
[160] Quam opinionem quoad caritatem S. Thomas P. Lombardo
(I Sent., d. 17, q. 2, a. 1) tribuit.
[161] De Virtut. in comm., a. 11.
[162] Ita S. Thomas mentem Petri Lombardi hac in re
intelligit, cum Magister Sententiarum, erronee quidem, caritatem
esse personam Spiritus Sancti contendat.
Ubi vero qualitas concipitur accidens recte notetur: "sicut enim
forma ens dicitur, non quia ipsa sit, si proprie loquamur, sed quia
aliquid ea est; ita et forma fieri dicitur, non quia ipsa fiat, sed
quia ea aliquid fit: dum scilicet subjectum reducitur de potentia in
actum". De Virtut. in communi, a. 11.
[163] L. BILLOT, S. J., De Virtutibus infusis,
Romae, 1921, t. 1, p. 26.
[164] 1 Sent., d. 17, q. 2, a. 2; 1a 2ae, q.
66, a. 1; 2a 2ae. q. 24, a. 5.
[165] De Virt. in communi, a. 11; 2a 2ae. q. 24,
a. 5.
[166] 1a 2ae q. 53. a. 1.
[167] 1a 2ae q. 53. a. 2.
[168] "Quod virtutum supernaturalium tam productio quam
augmentum a solo Deo efficienter esse potest, minime vero a nostris
actibus, etiam supernaturalibus, qui solum possunt esse causa
dispositiva quantum ad primam infusionem, vel etiam meritoria quantum
ad subsequens augmentum". L.. BILLOT, S. J., op.
cit., pp. 39 sq.
[169] Ibid.
[170] 1a 2ae, q. 49, a. 2, ad 3.
[171] COLLEGIUM COMPLUTENSE O. CARM.,
Artium Cursus, sive Disputationes in Aristolelis Dialecticam,
disput. XV, De qualitate, cl. 5, n. 36, Barcinone,
1635, p. 640 b.
[172] "... Inter omnes qualitates, figurae maxime
consequuntur et demonstrant speciem rerum. Quod maxime in plantis et
animalibus patet: in quibus nullo certiori indicio diversitas specierum
dijudicari potest, quam diversitate figurarum". In VII
Physic., lect. 5. - Notandum ergo quantitatem subjecto inesse
ratione materiae primae, sed figuram ratione formae substantialis.
Cfr supra, p. 181.
[173] V. REMER, op. cit., p. 199.
[174] COMPLUTENSES, op, cit., disp. XV, De
qualitate, q. 6, n. 38, p. 641 b.
[175] Domin. PALMIERI, S. J., Instit.
Philosophicae, t. 1, Ontologia, c. 2, De qualitate,
VIII, Romae, 1874, p. 386.
[176] Thesis VI ex viginti quatuor thomisticis thesibus a S.
Congr. Studiorum decreto 27 Julii 1914 approbatis.
[177] (De transcendenteele relatie) "is een op zich zelf
volstrekt ding dat geordend is naar een ander door zijn eigen wezen;
zooals de ziel haar hei lichaam, het accident naar de zelfstandigheid,
een vermogen naar zijn werking, en in het algemeen, een akt naar den
aanleg: de grond van deze relatie is een vereischte van een onvolledig
ding ten opzichte van wat dit ding volledig maakt en die vereischte is
er, ook wanneer de verhoudingsterm niet bestaat". Al.
JANSSENS, De H. Drievuldigheid (Leerboeken der
Dogmatiek), Antwerpen, 1925, p. 125.
[178] "Ergo ut aliqua sint vere relativa, non sufficit quod ad
aliquid dicantur, sed requiritur ut ipsum esse eorum, seu ratio
formalis eorum, qua relativorum, sit ad aliud se habere seu sit ipsum
respicere aliud: "to pros ti".
Quare v. g. esse patrem est relationem, at non esse caput, vel
manum; quia esse patrem formaliter sumptum est taliter habere se ad
filium; at esse manum vel caput formaliter sumptum non est taliter se
habere ad corpus; sed consistit in praedicatis absolutis, ex quibus
consequens est ordo ad corpus". V. REMER; op. cit., p.
171.
[179] "In hoc differt relatio pertinens ad praedicamentum
relationis ab aliis respectibus ceterorum generum, qui a quibusdam
tranacendentales vocantur, quod respectus pertinens ad genus ad
aliquid, essentialiter est ad aliud, non ut receptivum vel causam
efficientem aut finalem aut formalem, sed praecise est ad aliud tamquam
terminum; unum enim relativorum nec est forma nec finis nec efficiens
alterius, sed terminus. Propter quod dicit Magnus Albertus quod
unum relativorum non est diffiniendum per reliquum scil. ad reliquum eo
quod ly per denotat causalitatem. Respectus autem aliorum generum,
qui propter vocabulorum penuriam respectus dicitur, respicit
essentialiter aliud, sed ut subjectum vel materiam vel formam et
hujusmodi, sic enim materia essentialiter respicit formam et e
contra". CAJETANUS, In De Ente et Essentia, c. 7,
q. 16 (ed. M.-H. LAURENT, p. 222, n. 136).
[180] L. BILLOT, De Deo uno et trino, Romae,
1920, p. 383. - "In hoc differt ad aliquid ab aliis
generibus, quod alia genera ex propria sui ratione habent quod aliquid
sint, sicut quantitas aliquid ponit, et similiter est de aliis. Sed
ad aliquid ex propria sui generis ratione non habet quod ponat aliquid,
sed ad aliquid; unde inveniuntur quaedam ad aliquid quae nihil sunt in
rerum natura, sed in ratione tantum, quod in aliis generibus non
contingit". Quodl. IX, a. 4. Cfr 1a, q. 28. a. 1.
[181] Cfr card. MERCIER op. cit., 3e p., ch. 1,
par. 4, II, n. 176-177, pp. 363-372. L.
BAUR, op. cit., pp. 162-163.
[182] De Potentia, q. 7, a. 9.
[183] Quare quidam subjectum relationis duplex distinguunt:
subjectum quod, i. e. suppositum, et subjectum quo, i. e.
fundamentum remotum.
[184] 1a, q. 42, a. 1, ad 4. Ex quo S. Thomas
statim concludit in Deo relationern similitudinis inter tres divinas
personas non esse realem relationem, cum similitudinis fundamentum,
scil. natura divina, sit numerice eadem tribus communis.
[185] In V Metaph., lect. 11 (ed. CATHALA, p.
292, n. 912).
[186] Cfr Bern. FRANZELIN, S. J., Quaestiones
selectae ex philosophia scholastica fundamentali, Oeniponte,
1921, pp. 230-233.
[187] Disput. Metaph., d. 47, s. 2, n. 23.
Suarez tamen relationem cum fundamento identificari docet, quod etiam
rejiciendum videtur. Cfr C. FRICK, S. J., Ontologia
(Cursus Philosophicus, t. 2), 1929, Friburgi, p.
176, n. 280.
[188] Eodem modo non est dicendum de relatione transcendentali.
Haec enim est entis principium quod totum et totaliter est ad aliud
principium, neque ullo modo est quid in se, absolutum, neque
necessario quid absolutum cui accedat praesupponit. Compositum vero ex
principiis, ex relationibus transcendentalibus, ens in se
constituitur.
[189] Cfr N. BALTHASAR, La réalité de la relation
finie d'après saint Thomas d'Aquin, in Revue néo-scolastique de
Philosophie, 310 année, 1929, pp. 397-414. - "La
thèse de Cajetan, de F. S. de Ferrare, de Capreolus, à
savoir que dans la relation prédicamentelle, il doit y avoir un esse
in relatif, réellement distinct de l'esse in absolu et que, par
conséquent, la relation réelle finie ne peut pas s'identifier
réellement avec son fondement absolu, est vraiment conforme à la
pensée et à la lettre de saint Thomas.
Pour en nier le bien fondé, il faudrait admettre que le fondement
n'est pas uniquement absolu, mais que, par la même réalité qui le
constitue en lui-même, il est aussi relatif". N.
BALTHASAR, Javellus comme exégète de saint Thomas dans la
question de la relation finie, in Philosophia perennis. Festgabe
J. Geyser, Regensburg, 1930, t. 1, pp. 156-157.
[190] "Quamvis ad aliquid ex ratione sui generis non habest
quod ponat aliquid, non tarnen etiam habet ex ipsa generis ratione quod
nihil ponat, quia sie nulla relatio esset aliquid in rerum
natura...". Quodl. IX, q. 2, a. 4. - "Relatio...
aliud habet in quantum est accidens, et aliud in quantum est relatio
vel ordo. In quantum enim est accidens, habet quod sit in subjecto,
non autem in quantum est relatio vel ordo; sed solum quod ad aliud sit
quasi in aliud transies, et quodam modo rei relatae assistens". De
Potentia, q. 7, a. 9, ad 7.
[191] Cfr supra, p. 178.
[192] De Potentia, q. 7, a. 9. Addit Angelicus
Doctor: "ideo putaverunt quidam eam esse ex secundis
intentionibus... Hoc autem esse non potest".
[193] Cfr T. PESCH, op. cit., pp. 342-344.
[194] Cfr V. REVIER, op. cit., pp. 183-184.
[195] 1a, q. 28. a. 3.
[196] 1a, q. 40, a. 2, ad 4.
[197] Metaph., l. V, c. 15, 1020 b 25 sqq.
[198] Tertius modus est secundum rationem mensurae et
mensurati. "Intellige autem mensurationem "tou" esse et veritatis.
Veritas enim scientiae mensuratur a scibili; et similiter est de
sensibili et sensu; et de imagine et de eo, cujus est imago". V.
REMER, op. cit., P. 176.
[199] S. THOMAS, In Metaph., l. V lect. 17
(ed. CATHALA, p. 317, n. 1004). Cur qualitas non
praebet relationis fundamentum? "Qualitas rei inquantum hujusmodi,
non respicit nisi subjectum in quo est. Unde secundum ipsam uns res
non ordinatur ad aliam, nisi secundum quod qualitas accipit rationem
potentiae activae vel passivae, prout est principium actionis vel
passionis. Vel ratione quantitatis, vel alicujus ad quantitatem
pertinentis; sicut dicitur aliquid albius alio, vel sicut dicitur
simile, quod habet unam aliquam qualitatem. ALIA vero GENERA
magis consequuntur relationem, quam possint relationem causare. Nam
Quando consistit in aliquali relatione ad tempus. Ubi vero ad locum.
Positio autem ordinem partium importat. Habitus autem relationem
habentis ad habitum". Loc. cit. (p. 317, n. 1005).
[200] Ex Quando relationes prioritatis, posterioritatis,
simultaneitatis oriuntur; ex Ubi relationes distantiae, viciniae
exsurgunt, etc.
[201] ARISTOTELES, Categ., c. 7, de relatione,
6 a 36 sqq.
[202] De Potentia, q. 7, a. 8, ad 5.
[203] CAJETANUS. In libr. praedicamentorum, c. 3
(Venetiis 1556, f. 30 b).
[204] De Potentia, q. 7, a. 8, ad 1.
[205] Ibid.
[206] I Sentent., d. 26, q. 2, a. 2. - Cfr L.
BILLOT, S. J., De Deo uno et trino, Romae, 1920,
pp. 391-393.
[207] I Sentent., d. 8, q. 4. a. 3.
[208] "Relationes specificantur remote a fundamento et termino
accepto formaliter, i. e. secundum diversas rationes fundandi et
terminandi... Ita similitudines omnes unius sunt speciei; etsi enim
qualitates, quas respiciunt, materialiter acceptae differunt specie,
non tamen specie differunt formaliter sumptae, quatenus fundant et
terminant similitudinem sive quatenus eandem denominationem fundant et
terminant; eo fere modo, quo numeri denarii hominum et equorum etsi
materialem differentiam habent, non tamen habent formalem; nam homines
et equi componunt numerum propter distinctionem realem; quam inter se
habent homines et equi eodem modo". T. PESCH, S. J.
Institutiones Logical., p. 11, vol. 2, p. 334 (Altera
editio a Car. FRICK, S. J., Friburgi Brisgoviae,
1919, p. 341).
[209] Hoc quidem "dupliciter potest contingere. Uno modo
secundum quod iste ordo est adinventus per intellectum, et attributus
ei quod relative dicitur; et hujusmodi sunt relationes quae
attribuuntur ab intellectu rebus intellectis, prout sunt intellectae,
sicut relatio generis et speciei; has enim relationes ratio adinvenit
considerando ordinem ejus quod est in intellectu ad res quae sunt
extra, vel etiam ordinem intellectuum ad invicem.
Alio modo secundum quod hujusmodi relationes consequuntur modum
intelligendi, videlicet quod intellectus intelligit aliquid in ordine
ad aliud; licet illum ordinem intellectus non adinveniat, sed magis ex
quadam necessitate consequatur modum intelligendi. Et hujusmodi
relationes intellectus non attribuit ei quod est in intellectu. sed ei
quod est in re. Et hoc quidem contingit secundum quod aliqua non
habentia secundum se ordinem, ordinate intelliguntur; licet
intellectus non intelligat ea habere ordinem, quia sic esset falsus.
Ad hoc autem quod aliqua habeant ordinem, oportet quod utrumque sit
ens, et utrumque distinctum (quia ejusdem ad seipsum non est ordo) et
utrumque ordinabile ad aliud.
Quandoque autem intellectus accipit aliqua duo ut entia, quorum
alterum tantum vel neutrum est ens; sicut cum accipit duo futura, vel
unum praesens et aliud futurum, et intelligit unum cum ordine ad
aliud, dicens alterum esse prius altero; unde istae relationes sunt
rationis tantum, utpote modum intelligendi consequentes.
Quandoque vero accipit unum ut duo, et intelligit ea cum quodam
ordine; sicut cum dicitur aliquid esse idem sibi; et sic talis relatio
est rationis tantum.
Quandoque vero accipit aliqua duo ut ordinabilia ad invicem, inter
quae non est ordo medius, immo alterum ipsorum essentialiter est ordo;
sicut cum dicit relationem accidere subjecto, unde talis relatio
relationis ad quodcumque aliud rationis est tantum.
Quandoque vero accipit aliquid cum ordine ad aliud, in quantum est
terminus ordinis alterius ad ipsum, licet ipsum non ordinetur ad
aliud; sicut accipiendo scibile ut terminum ordinis scientiae ad
ipsum; et sic cum quodam ordine ad scientiam, nomen scibilis relative
significat; et est relatio rationis tantum. Et similiter aliqua
nomina relativa Deo tribuit intellectus noster in quantum accipit Deum
ut terminum relationum creaturarum ad ipsum; unde hujusmodi relationes
sunt rationis tantum". De Potentia, q. 7, a. 11. Cfr 1
Sentent., d. 26, q. 2, a. 1.
Quoad naturam et species relationis rationis cfr N.
BALTHASAR, Etres de raison: Négations et Relations, in
Criterion, an. V, 1929, pp. 283-291.
[210] Hanc divisionem esse univocam docent CAJETANUS,
In 1m, q. 28, a. 1, VI; SYLVESTER FERRAR.,
In Sum. C. Gent., l. IV, c. 14. Divisionem esse
analogicam contendit Fr. SUAREZ, Disput. Metaph., d.
47, s. 3, n. 3-5.
[211] De Potentia, q. 7, a. 10, ad 11.
SUAREZ, op. cit., d. 47 s. 3, n. 6.
Alii alio sensu hanc divisionem adhibent, v. gr. transcendentalem
relationem vocantes relationem secundum dici, et praedicamentalem
vocantes relationem secundum esse. Cfr T. PESCH,
Institutiones logicales, p. 11, vol. 2, pp. 326-327
(ed. C. FRICK, p. 326).
[212] De Potentia, q. 7, a. 10, ad 11.
[213] I Sentent., d. 30, q. 1, a. 3, ad 3.
[214] Relationum distinctiones vide ap. I. J. M. VAN
DEN BERG, op. cit., p. 179.
[215] Cfr M. T.-L. PENIDO, Le rôle de
l'analogie en théo!ogie dogmatique (Bibliothèque Thomiste, t.
15, sect. théol., 2), Paris, 1931, pp. 79-193,
313-323.
[216] Cfr supra, p. 9.
[217] Hac relativitate concessa, vel omnis res praeter diversos
status conscientiae, negatur, vel res in se tamquam noumenon
kantianum, vel tamquam realitas in sensu empirismi (ita positivismus
A. Comte et evolutionismus H. Spencer) admitti debet. De
facto, decursu XIX saeculi ad has solutiones auctores pervenerunt.
[218] Lectures on Metaphysics and Logic, t. 1, London,
1877, p. 148.
[219] Examination of Sir W. Hamilton's Philosophy, c. 2
sq., London 1865.
[220] "Pour que le sujet éprouve un sentiment, il faut qu'il
y ait un changement dans l'impression; d'où il résulte que tout
sentiment a, pour ainsi dire, deux côtés (is two-sided). C'est
la loi de la distinction ou de la relativité... Une sensation
permanente du toucher, ou un son monotone cessent promptement d'être
sentis... L'acte de connaître contient toujours deux choses...
Nous connaissons la chaleur, parce que nous venons d'éprouver le
froid; la lumière, parce que nous sortons des ténèbres; le haut,
par opposition avec le bas". Logique déductive et inductive (trad.
Gabr. COMPAYRÉ), t. I, Paris, 1881, pp. 2-3.
[221] Essais de critique générale, § 6. Premier essai,
Traité de Logique générale et de Logique formelle, t. 1,
Paris, 1875, le partie, c. 6, pp. 40 sqq.
[222] Nous admettons donc comme un fait primitif qu'on peut
présenter de plusieurs manières mais qui toujours, semble-t-il,
s'impose avec une force singulière: que tout posé exclut un
opposé, que toute thèse laisse hors d'elle une antithèse et que les
deux opposés n'ont de sens qu'en tant qu'ils s'excluent
réciproquement. Mais ce fait primitif se complète par un autre qui
ne l'est pas moins. Puisque les deux opposés n'ont de sens que
l'un par l'autre, il faut qu'ils soient donnés ensemble: ce sont
les deux parties d'un tout... Ainsi, aux deux premiers moments que
nous avons déjà trouvés dans cette notion, il faut en ajouter un
troisième, la synthèse. Thèse, antithèse, et synthèse, voilà
dans ses trois phases la loi la plus simple des choses. Nous la
nommons d'un seul mot la Relation". Essai sur les éléments
principaux de la représentation, Paris, 1907, 1, § 1, p.
2.
[223] "Individuum autem est quod est in se indistinctum, ab
aliis vero distinctum". 1a, q. 29, a. 4.
[224] Cfr supra, pp. 50-51.
[225] BOETHIUS, De duabus naturis et una persona
Christi, c. 3. (MIGNE, P. L. 64, col. 1345
D).
[226] De Pot., q. 9, a. 4; 1a, q. 29, a. 4;
3a, q. 16, a. 12, ad 2. - "lets wat afzonderlijk en op
zichzelf bestaat in een redelijke natuur... Deze tweede bepaling is
zeer dienstig omdat zij, zonder gevaar van verwarring, kan aangewend
op de goddelijke personen, zoowel als op de geschapen personen" .
Al. JANSSENS, Het Menschgeworden Woord, Antwerpen,
1929, p. 137.
[227] Persona imprimis larvam, speciem, proprio vel figurato
sensu significat; exinde figuram, statuam, actorem; dein munus,
dignitatem; demum hominem, personam juridicam.
Ita etiam graece "prosopon". "L'usage de ce mot vient de deux
sources: d'une part l'idée stoïcienne du rôle que joue l'homme
ici-bas (prosopon, persona; Manuel d'Épictète, 17;
Entretiens, I, 29, etc.), usage auquel se rattache le sens
juridique du mot en latin; de l'autre l'emploi qui en a été fait en
théologie, notamment dans les controverses sur la Trinité, où il a
servi à traduire ipóstasis en tant qu'opposé à físis, à
ousia". A. LALANDE, Vocabulaire technique et critique de la
Philosophie, Paris, 1928, p. 574.
Cfr Adolf TRENDELENBURG, Zur Geschichte des Wortes
Person, in Kant-Studien, t. 13, 1908, pp. 2-17.
A. MICHEL, L'évolution du concept de a Personne" dans la
philosophie chrétienne, in Revue de Philosophie, t. 26,
1919, pp. 352-383, 487-515.
Ipóstasis etymologice idem est ac substantia. Apud Aristotelem
ipóstasis (sicut et prósopon) sensum philosophicum non habet.
Ipóstasis est fundamentalis et permanens realitas quae apparentiae
mutabili opponitur. In quo sensu post Aristotelem adhuc diu
adhibetur. Tantum in controversiis arianis ipóstasis, aliquando
etiam in sensu "substantiae" sumpta, demum in sensu "personae"
usurpatur. Inde a saeculo V° latini ex graeco vertunt
"subsistentiam". Inde ergo ab illis controversiis ipóstasis, sicut
prósopon, opponitur te ousia et te físei. Quare ousia et físis
sunt substantia et natura; ipostasis et prosopon sunt hypostasis,
persona subsistens, suppositum.
[228] De Potentia, q. 9, a. 1, ad 3.
[229] Chr. WOLFF, Psychol. rationalis, t. 2, sect.
4, c. 2, § 741, Francoforti et Lipsiae. 1734, p.
660.
[230] Cfr J. KLEUTGEN, S. J., Die Theologie
der Vorzeit, t. 1, Innsbruck, 1878, Einleitung, n. 14.
- Bern. FRANZELIN, op. cit., pp. 284-285.
[231] Praesertim Th. Ribot hunc loquendi modum vulgavit.
Cfr Th. RIBOT, Les maladies de la personnalité, Paris,
1884, p. 1: "Dans le langage psychologique an entend
généralement par "personne" l'individu qui a uns conscience claire
de lui-même et agit en conséquence; c'est la forme la plus haute de
l'individualité".
[232] Ex formali identificatione personae et unitatis
conscientiae errores theologicae necessario consequuntur.
Nam unica est natura divina, sibi perfecte conscia, quae tamen cum
tribus personis distinctis realiter identica dici debet. Qua unica
ergo conscientia hae personae distinctae formaliter non constituuntur.
In Christo una est persona Verbi et duplex natura, humana et
divina, ergo duplex conscientia, humana et divina. Rursus ergo haec
duplex conscientia constitutivum unicae Verbi personae formale esse
nequit.
[233] Ita etiam "substantia" negative intelligitur "quod non
est in alio", sed tarnen summe positivum quid est. Similiter
"spirituale" aequat "quod non est materiale", neque tamen merum
non-ens significat.
[234] "Hypostasis est potissimum in genere substantiae, quod
dicitur substantia prima". IV C. Gent., c. 38. - Non
agitur, uti patet, de substantia secunda, quae primae logice
tribuitur et nonnisi in prima substantia realis est.
[235] "Esse est id in quo fundatur unitas suppositi unde esse
multiplex praejudicat unitati essendi". Quodl. IX, a. 3, ad
2. - "Esse pertinet ad ipsam constitutionem personae; et sic
quantum ad hoc se habet in ratione termini, et ideo unitas personae
requirit unitatem ipsius esse completi et personalis". 3a, q.
19, a. 1 , ad 4.
[236] I Sentent., d. 23, q. 1, a. 1, c. et ad 3;
de Potent., q. 9, a. 1; 11, q. 29, a. 2.
[237] 3a, q. 17, a. 2; Quodl. IX, q. 2, a. 3.
[238] Quare si "dicerem unionem humanitatis ad Deum factam
esse in natura, dicerem Deum et creaturam convenisse ut partes
constitutivas alicujus novae essentiae, quae amplius nec Deus esset
nec creatura, sed quoddam tertium ex junctione utriusque resultans. E
contra cum dico unionem hanc factam esse in persona, non eam unionem
designo ex qua nova debuerit persona exsurgere, quia si quid
significatur ut inclusum in persona non ideo significatur ut
constitutivum, quo variato, ipsum constitutum varietur necesse est".
L. BILLOT, De Verbo Incarnato, Prati, 1912, p.
85.
[239] III Sentent., d. 5, q. 1, a. 3.
[240] "Actiones sunt suppositorum et totorum, non autem
proprie loquendo partium et formarum seu potentiarum; non enim proprie
dicitur quod manus percutiat, sed homo per manum; neque proprie quod
calor calefaciat, sed ignis per calorem". 2a 2ae, q. 58, a.
2.
[241] "Et ideo, licet sit separata, quia tamen retinet
naturam unibilitatis, non potest dici substantia individua, quae est
hypostasis vel substantia prima; sicut nec manus nec quaecumque alia
partium hominis. Et sic non competit ei neque definitio personae,
neque nomen". 1a, q. 29, a. 1, ad 5. Cfr 1a, q. 75,
a. 4, ad 2; de Potent., q. 9, a. 2, ad 14. -
SUAREZ, De Anima, l. VI, c. 1, n. 5 (ed. Vivès,
Parisiis, t. 3, 1856, p. 783). - Ed. HUGON,
O. P., Si l'âme séparée est une personne, ap. Revue
Thomiste, 17° année, 1909, pp. 590-596.
[242] Ia, q. 76, a. 6. - "Sequitur... quod forma
et materia conveniant in uno esse... formale principium essendi
materiae, quasi esse suum communicans materiae". II C. Gent.,
c. 68, Ad hoc... - "Forma quae habet operationem secundum
aliquam sui potentiam vel virtutem absque communicatione suae materiae,
ipsa est quae habet esse: nec est per esse compositi tantum, sicut
aliae formae, sed magis compositum est per esse ejus". De Unitale
Intellectus contra Averroistas, c. 3.
[243] "Nota quod praeter... assignatos communicabilitatis
modos, habetur etiam communicabilitas quae dicitur assumentis. Sed
ista non est contra perfectam rationem individui, neque ex consequenti
contra rationem suppositi et personae, quia si aliquis praeexistens ad
suam personalitatem trahit naturam extraneam, non ideo desinit esse sui
ipsius, et distincte in seipso subsistere, sed solum incipit
subsistere secundum plura. Unde S. Thomas, in III, D. 5,
Quaest. 2, a. 1, ad 2: "Triplex incompatibilitas est de
ratione personae... Non est autem contra rationem personae
communicabilitas assumentis". L. BILLOT, op. cit., p.
77.
[244] Quia humanae, advertunt theologi, actiones Christi
liberae sunt meritoriae; earum meritum autem est infinitum, cum a
divina persona prodeant.
Quo sensu ergo theandricae actiones dicuntur, quae a divina persona
Christi secundum naturam humanam assumptam ponuntur. Sensu autem
"strictiore" quandoque theologi theandricas actiones Christi vocant
illos actus, "ad quos utraque natura suo modo concurrebat, opera
scil. divina, quae Christus patrabat per ministerium aliquod
humanitatis suae, ut v. g. quando virtute divina Lazarum
resuscitabat humana voce dicendo: "Veni foras!" - Dixi, utramque
naturam suo modo concurrisse, divinitatem scil. ut causam
principalem, humanitatem ut instrumentum". C. VAN NOORT,
Tractatus de Deo Redemplore, Hilversum in Hollandia, 1925,
n. 71, p. 46.
[245] De Potentia, q. 9, a. 4.
[246] Quoad problema mali, sequelas vide supra, p. 80.
[247] Quoad significationem verborum adhuc sequentia notentur:
"Acte signifie originairement le mouvement d'un être... Par
analogie on l'a appliqué à signifier tout état de l'être qui est
opposé à l'état potentiel. Un tel état, energeia, étant
parfait par rapport à l'état opposé a reçu le nom d'entelekeia.
Ces deux termes appliqués à l'être sont synonymes. Le mot
énergie selon qu'il s'applique à l'acte second, c'est-à-dire
l'opération, ou à l'acte premier, c'est-à-dire à la
perfection (entéléchie) qui détermine une pure puissance à être
(existence) ou à être ce qu'elle est (forma) se traduira par
actio ou par actus dans la langue de saint Thomas...
La substance est la toute première perfection de l'être: sub stat.
L'acte par lequel la substance est substance s'appellera donc
justement "acte premier" ou encore acte de l'imparfait (actus
imperfecti) pour exprimer qu'il n'est précédé d'aucune réalité
achevée, mais seulement d'une pure puissance. La forme
substantielle est un acte premier.
Toute perfection survenant à l'acte premier, tout accident pourrait
être dit "acte second". Cependant an réserve cette dénomination
à l'action ou opération.
La raison en est que l'action d'un être est l'expression dernière
de son actualité.
Dans l'action, il n'y a plus de potentialité, comme il en reste
encore dans la vertu (ultimum potentiae) qui la précède
immédiatement. Les autres accidents suivent à l'essence dont ils
sont des compléments; ils concourent à former la substance
individuelle qui est leur suprême aboutissement: ils se tiennent dans
la ligne de l'acte premier. L'acte au contraire suit à l'être
parfaitement constitué dans l'ordre substantiel; à l'individu, au
suppôt (actiones sunt suppositorum), à la personne. Il est
purement acte second comme la matière première est pure puissance".
A. GARDEIL, Dict. de théologie catholique, t. 1,
Paris, 1903, art. Acte, col. 334-335 et 337. --
Quandoque etiam "habitus dicitur actus primus, et operatio actus
secundus". Ia 2ae, q. 49, a. 3, ad 1.
|
|