|
Prima principia primis conceptibus constituuntur. Primi vero
conceptus sunt transcendentales atque omnibus prior est generalissima
notio entis.
Tria generatim entis principia recensentur, ad quae cetera vel
directe, vel saltem indirecte reduci possunt.
I. Principium identitatis.
Formula sequens est: "ens est ens", seu "quod est, est", "quod
non est, non est", "non-ens non est" [155].
Mens nostra statim ac notionem entis apprehendit, suam cognitionem ope
judicii perficere conatur; itaque, objecto apprehenso sibimetipsi
opposito, pronuntiatur A est A, quod est, est quod est
[156].
Illud principium est tautologia eo sensu quod nullam notam affert
novam: praedicatum simpliciter subjectum revocat [157]. Sed
non est mera tautologia eo sensu quoll illud enuntiare multum prodest
[158], quia eo enuntiatur universalis lex entis et intellectus
[159], scil. necessitas absoluta entis.
II. Principium contradictionis (vel melius non-contradictionis).
Formula sequens est: "ens non est non-ens", vel "idem non potest
simul esse et non-esse" [160], vel "non est simul affirmare
et negare" [161].
Mentis nostrae est lex, quod objectum alteri oppositum melius
cognoscitur. Etiam entis notionem a non-ente distinguendo ratio
clarius perspicit. Quare formula principium identitatis terminis
positivis enuntiante (quod est, est) et formula idem negativis
terminis enuntiante (quod non est, non est) collatis, principium
contradictionis enuntiatur: "quod est, non est quod non est".
III. Principium exclusi medii.
Formula sequens est: "inter ens et non ens non datur medium", vel
"duo contradictoria simul vera aut falsa esse non possunt"
[162].
Est immediatum praecedentium principiorum consectarium. Si enim verum
hoc non esset, daretur, inter ens et non-ens, medium quod simul
esset ens et non ens: sed ita contradictionis principium negaretur.
Secundum Aristotelem, primum principium est contradictionis
principium [163]; quem S. Thomas secutus est [164].
Postea vero quidam rariores scholastici principium tertii exclusi ut
primum sumpserunt [165].
Primus, dicunt, Leibniz principium identitatis clare proposuit
[166]. Attamen Suarez jam notat Antonium Andreae (Metaph.
IV, q. 5) ut primum tenuisse sequens: omne ens est ens
[167]. Postea utrum contradictionis, an potius identitatis
principium ut princeps habendum sit, disputatum est.
Quoad hoc sic dicendum videtur:
|
a) in ordine metaphysico, eadem vi absoluta gaudent prima principia
omnia;
b) in ordine psychologico acquisitionis cognitionum, primo ens et
identitatis principium, postea vero non-ens et contradictionis
principium apprehenduntur; quia positivum negativo semper prius est,
cum negatio tantummodo de positivo habeatur;
c) in ordine practico tamen, seu ut regula intellectionis,
"principium contradictionis principio identitatis longe praestat",
quia nulla clarior demonstratio quam per reductionem ad absurdum
[168].
|
|
Historice loquendo, prima principia a philosophis unquam categorice
fuisse negata non constat [169]. Multi vero horum principiorum
applicationem intempestive, v. gr. ad ordinem idealem restringunt
[170]. Quibus vim principiorum absolutam opponimus, quia non
sunt tantum leges mentis, sed et realitatis extramentalis, cum entis
qua talis leges enuntiant.
Ens, unum, verum, bonum et pulchrum convertuntur. Quare etiam sub
formalitate unius, veri, boni et pulchri principia prima enuntiari
possunt : ens est unum, est verum, etc. et, vice versa, unum est
ens, verum est ens, etc. Ita etiam prima principia ordinis boni, et
in specie ordinis ethicae, constituuntur: bonum est bonum, bonum est
appetibile, est finis, est perfectivum. Quae omnia sunt aeque
necessaria, transcendentaliter applicanda et absolute vera.
NOTA. - Ergo etiam primum principium Ethicae, "bonum est
faciendum, malum est vitandum", est principium absolutum: est enim
principium identitatis, "bonum est bonum", quatenus ordini morali
seu actioni humanae applicatur.
Et revera quod est, quatenus est, bonum est. Si vero nondum est
simpliciter perfectum sed adhuc perficiendum, nullatenus quemcumque
finem, sed tantum finem sibi proportionatum naturaliter appetit, i.
e. ad hunc ut ad elementum perfectivum de se ordinatur. Ergo datur
appetitus seu ordinatio naturalis, et non dari non posset, cum
uniuscujusque entis ait determinata natura, quae, cum ait, id quod
est non esse non posset [171]; proindeque haec ordinatio naturae
unicam viam quae ducit ad finem seu perfectionem indicat. Quae est lex
naturae.
Quamobrem etiam homo, ob suam determinatam naturam, ad finem proprie
humanum naturaliter ordinatur eumque naturaliter appetit.
Nunc autem homo, libertate praeditus, libere tendit ad finem.
Ideoque lex naturae humanae non est "necessitans"; imo homo huic
legi sese non conformare valet. Est tamen lex, et quidem absolute
obligans, eo quod unica sit via qua finis attingatur.
Quare si quis activitatem suam legi naturali conformat, ultimam suam
perfectionem necessario acquiret. Contra vero, homo a via naturae
activitate sua recedens nunquam finem suum attingere valet; quo casu
ergo a bono sui, ultimo privatur et simpliciter fit malus. Ergo
sanctio etiam in ordine naturae habetur, et quidem cuique homini omnino
absoluta, quia, morte intercedente, i. e. cum anima a materia
recedat, homo terminum viae suae attingit atque relate ad suum ultimum
finem immutabiliter defigitur.
|
|