|
CAUSA in genere definitur quidquid quocumque modo constitutioni
existentis rei positive intervenit. Causa ideoque influit in ipsam
realitatem rei existentis, "ponendo" in ista re aliquid quod proinde
in ea reperiri potest [1].
Imprimis constitutioni realitatis positive interveniunt principia rei
"constitutiva", quae in priore hujus partis sectione enumerantur et
quandoque causae (scil. "intrinsecae") nuncupantur.
Nunc autem perplures de rei principiis etiam "extrinsecis"
loquuntur. Universus enim non tantum mera congeries entium esse
videtur, sed ordo varia complectens entia, quae causalitatis nexibus
ad invicem religantur. Et quidem sensui communi dubium non est datis
in casibus ens activitate sua "in alio" effectum producere,
"causare", posse. Paucae theses ab hominibus in vita quotidiana tam
quiete accipiuntur. Vident ab entibus singulis vel pluribus in aliis
entibus effectus causari.
Causa ergo extrinseca est principium quod "influxum" quemdam in ipsam
constitutionem "alterius" entis existentis exercet [2]. Hoc
alterum autem effectus illius causae vocatur.
Exinde causalitas extrinseca est simul ratio oppositionis et unionis
entium: 1º causa extrinseca et ejus effectus sunt termini sub
respectu causalitatis oppositi; simul tamen 2° effectus ad causam
relatione dependentiae religatur atque ita causalitas est ratio unionis
et synthesis.
Sensus communis non modo casus particulares causalitatis observat,
verum etiam principium universale admittit, quo omnia quae existere
incipiunt causari dicuntur. "Nihil turpius, ait Cicero, quam fieri
quicquam sine causa dicere" [3]. Aequumne dicit sensus
communis? Quatenus causalitas extendenda?
Assertionem sensus communis propugnantes, monstrabimus
|
1º dari causalitatem vero et reali sensu;
2º hac causalitate includi efficientiam, finalitatem,
exemplaritatem;
3° coordinationem causarum et subordinationem vigere;
4° tandem, unicam dari causam absolutam, Deum, rationem adaequate
sufficientem suimetipsius et omnium caeterorum et, proinde, unicum
fontem, terminum principalem totius entium syntheseos.
|
|
NOTA. - Notiones causae, conditionis et occasionis ne
confundantur.
CONDITIO, sensu latiore, quidquid ad constitutionem rei
necessarium, etiam causam, significat.
Strictiore autem sensu, quidquid, praeter causam, ad rei
constitutionem necessarium est designat; scil. quod non positive in
effectum qua talem, de quo quaestio est, influit, sed in aliud.
Quod tripliciter fieri potest.
Etenim 1º vel influit in causam et eam ad operationem disponit. v.
gr., ens materiale, cum passivum sit, non agit nisi impellatur, i.
e., nisi sub influxu alterius a potentia in actum agendi transeat;
hoc alterum dicitur quaedam conditio ejus operationis.
2° vel influit in materiam in quam causa agere debet, et illam ad
operationem causae subeundam disponit. Ita cibi, ut vivens illos
digerere possit, confecti sint necesse est.
3º vel influit in quod activitatem causae impediret. Quo casu sensu
strictissimo conditio vocatur, et dicitur "removens prohibens". Ita
multa exercitum itinere prohibere valent.
OCCASIO est opportunitas agendi. Ad effectus productionem non
stricte requiritur; sed agentem "liberum" impellens, illam tamen
productionem juvat [4].
|
|