2. SOLVITUR QUAESTIO

Unica aperitur via qua difficultatem subterfugiamus: ponendum est non nisi entia existere, et elementa constitutiva entis compositi nulla, nisi relate ad ens, frui significatione aut realitate. De se principia constitutiva non sunt entia; realia sunt, sed in ente et per ipsum. Ens e contra est, sed unitatem repraesentat exstructam, connexionem principiorum constitutivorum.

Ponamus ens compositum. Elementa ejus constitutiva non possunt esse entia. Per se nihil sunt. Realitas eorum oritur de relatione ad ens quod participant; secus nulla eis contingit realitas. Sed habitudine referri ad ens cui insunt, prorsus idem est ac relatione ad alia principia constitutiva ordinari. Realitas omnium principiorum constitutivorum, et proinde realitas totius entis, exclusive relationibus mutuis principiorum constat; quae relationes mutuae nullo modo principiis "praeexistentibus" "adjiciuntur", sed principia illa his relationibus omnino consistunt. Constructio entis compositi proinde est complexio relationum mutuarum. "Totum" est quod per se subsistit; elementa autem constitutiva omnia prorsus sunt relativa et ad invicem ordinata (scholastice "relationes transcendentales" vocantur) [24]: correlalio est earum realitas.

lta constat minus quam ens non posse intelligi neque existere, etsi ens componi potest. Etenim unumquodque elementum constitutivum si relatio est, definitione sua terminum hujus relationis (in casu, relationem correspondentem) includit; quae autem ultima relatio, necessario priorem relationem ad quam ordinatur in sua definitione involvit. Nullum proinde elementum constitutivum cogitari potest absque connexione cum toto, quin proinde totum cogitetur, dum totum intelligi nequit nisi ut connexio omnium elementorum constitutivorum. Semper ergo cogitatur totum ens, etiamsi ipsum sit complexio composita.

Ergo consequitur distinctionem realem inter principia constitutiva entis admittendam, non esse distinctionem "physicam" (quae scil. inter ens et ens habetur), sed aliam et diversam, metaphysicam nempe, quia in ipso ente individuali invenitur et prorsus omni experientiae est impervia; est distinctio realis quae invenitur inter co-relationes transcendantales, scil. inter potentiam et actum.

Relationes ergo transcendentales non possunt cum entibus absolutis aequiparari. Qui imaginationi partes concedit, absurda jactabit. Quod recte a S. Thoma observatur: "Multis error accidit circa formas ex hoc quod de eis judicant sicut de subatantiis judicatur" [25].