ART. 3. VERUM TRANSCENDENTALE 1. QUAE SIT VERI COMPREHENSIO

Cum verba ideis congruant, "veritas" haberi dicitur; a vero abhorret "mendacium". Cognitio nostra, quando objecto cognoscendo respondet, "Vera" est; secus "error" habetur et fallimur.

Veritas proinde semper dicit habitudinem ad cognitionem, vel congruentiam expressionis et cognitionis, vel adaequationem seu conformitatem rei et intellectus.

Veritatem expressionis, quae potius ad psychologiam et ad ethicam quam ad metaphysicam pertinet, praetermittimus, ut solam veritatis relationem inter cognitionem et objectum consideremus.

Relatio, saltem duos terminos ad invicem relatos supponens, duobus sub aspectibus considerari potest, prout ab una alterave parte aspicitur. Ita adaequatio cognitionis cum objecto et, alia ex parte, conformitas objecti cum cognitione possunt examinari. De veritate proinde dupliciter loquimur: tum de veritate cognitionis, cum de veritate cogniti. Altera, quae logica nuncupatur, adest, si cognitio objecto cognito congruit; altera, nempe ontologica seu metaphysica, habetur, quando objectum de se adaequationem ad intellectum praestat. Verum dicitur ontologicum quatenus intellectui est cognoscibile: "verum" est "intelligibile".

Exinde verum ontologicum (i. e. ex parte rei consideratum), cum enti formaliter addat relationem [33], duo implicat: scil. 1° perfectionem absolutam entis, et 2º relationem convenientiae ad intellectum. Haud intellectionem actualem, sed tantum intelligibilitatem affirmat.