ART. 2. DE NATURA PRAEDICATIONIS ENTIS. 3. ANALOGIA ENTIS STATUITUR AC DECLARATUR

Thesis. Notio entis est notio analogica et quidem secundum analogiam proportionalitatis proprie dictam [71].

I. Notio entis probatur analogica

1. Notio entis formaliter repraesentat quamcumque rem et quidem totam et totaliter.

Atqui res inter se differunt.

Ergo ratio objectiva ente repraesentata est diversa, scil. ens non est univocum.

2. Conceptus aequivocus est conceptus nullus, quia psychologice impossibilis. Quare de aequivocatione conceptus entis ne fiat quaestio.

Sed neque vocabulum entis est aequivocum. Etenim significat id cui competit esse; praeter quod autem tantummodo nihil habetur. Atqui non significat nihil, sed ei opponitur.

Ergo semper in priore significatione sumitur, scil. non est aequivocum.

3. Concluditur ens esse analogicum: certocertius non est univocum, sed neque aequivocum; mediat inter univocitatem et aequivocationem: pluribus applicatur secundum rationem simul eamdem et diversam.

Idem per absurdum ostenditur.

Univocitas entis immediate ducit ad monismum immobilisticum, qui factis experientiae aperte contradicit: sunt enim modi entis plures, nam datur motus.

Re quidem vera conceptus entis totum subjectum totaliter repraesentat. Quare in sensu perfecte eodem aliud subjectum repraesentare nequit; hoc alterum enim esset cum priore unum et idem neque ab ipso distingui posset. Ergo si ratio entis est univoca, ens est unicum et immobile, - quod falsum est.

II. Analogiae entis explanatio

Ratio entis, si consideretur ejus praedicatio de pluribus [72], secundum analogiam proportionis extrinsecae praedicari valet. Ita, v. gr., si Deus concipitur ens et si probatur universi creator, etiam universus dici potest ens ratione suae a Deo dependentiae. Ita adhuc, si mundus ut ens concipitur et si per mundum aspectabilem probatur Deum esse, etiam Deus ens vocari potest, quatenus cognitio quam de Deo habemus a cognitione quam habemus de mundo pendet.

Quae tamen analogia, in extrinseco respectu fundata, in casu entis non sufficit, cum ille respectus terminos relationis in se jam constitutos saltem logice praesupponit. Quare, etiam independenter ab illius relationis consideratione, termini dicendi sunt aliquid, ens. Ergo ratio objectiva entis eis intrinseca esse debet.

Neque sufficit metaphora. Nam antequam quidquam de quodam subjecto improprie praedicemus, hoc ipsum subjectum in seipso aliquid proprie sit oportet.

Remanet ergo ut in omnibus ratio objectiva entis intrinsece et proprie habeatur, ita ut praedicatum entis omnibus proprie sed proportionaliter conveniat.

Quaestio tamen est quanam ratione hoc fieri possit. Responsio sic autem sonat: ens proprie sed proportionaliter praedicatur de omnibus quia ab omnibus tantum imperfecte abstrahi valet. Quod paulisper explicandum est.

1. Univocus conceptus in identico sensu iterum et iterum adhiberi potest, quia est in potentia relate ad diversas determinationes extrinsecas. Ita genus animalis in eodem omnino sensu tum brutis, tum hominibus tribuitur, quia alia et alia differentia specifica determinari potest.

Entis vero conceptus ab extrinseco determinari nequit, quia praeter ens nihil est. Quamobrem ratio ejus multiplicis applicationis non sistit in quadam extrinseca determinatione, sed in ipso contentu conceptus entis inveniatur oportet.

2. Conceptus entis subjectum totaliter (i. e. sub omni respectu), ergo etiam quatenus illud a ceteris differt, repraesentat: differentiae entis sunt formaliter aliquid, ens; etenim subjecta non differunt per nihilum, - quod esset non differre [73]. Ergo conceptus entis in qua comprehensione includit id quo subjecta differunt: differentiae entis in entis notione actu sed indistincte continentur. Cum tamen etiam entis differentiae sint differentiae, conceptus entis pluribus applicari debet ratione habita differentiarum quae in ipso indistincte continentur, scil. relative. Ergo non applicatur in sensu semper plane eodem, sed in sensu semper simili.

3. Jamvero haec est applicatio secundum analogiam proportionalitatis proprie dictam. Etenim ratio analogata objectiva, uti patet, cuique subjecto proprie inest: Petrus est proprie ens, ita et Paulus [74], ita et Deus, etc. Praeterea ens in sensu simili adhibetur; jamvero hic est sensus proportionaliter idem, quod modo ostendendum.

Etenim cogitantes similia, cogitamus quae neque omnino eadem, neque omnino diversa sunt: tendunt similia ad perfectam identitatem quin tamen hanc attingant, cum quaedam diversitas eis essentialiter insit [75]. Quare similitudo de se duplicem aspectum totalem praebet atque quasi speciem identitatis et diversitatis simul exhibet: est semper idem sed semper alio modo, scil. est simile.

Ratione autem hujus duplicis aspectus, similitudo sub forma proportionalitatis apte enuntiatur. Pluribus enim subjectis consideratis (Deus, Petrus, Paulus), quaedam perfectio (entis) in eis similis est, i. e. duplicem hunc aspectum totalem exhibens: eadem perfectio in eis diversimode habetur.

Subjectum proinde est et est determinate tale quid; totaliter est et totaliter est tale quid. Unum subjectum ab alio discernitur secundum esse per modum essendi, dum modus essendi dari nequit nisi propter esse. Quae relationes fundamentales sunt elementa constitutiva subjecti. Subjectum determinatum proinde adaequate significatur per relationem mutuam inter esse suum et modum essendi. Quamobrem in singulis casibus proportio inter perfectionem et ejus modum consideranda est (modus divinus/esse divinum, modus Petri/esse Petri, modus Pauli/esse Pauli) atque ratio similitudinis procedit ex comparatione harum proportionum: similitudo enim adest si habetur quaedam proportio inter illas proportiones atque si, v. gr., modus essendi divinus est ad esse divinum sicut modus Petri ad esse Petri et sicut modus Pauli ad esse Pauli (modus divinus/esse divinum sicut modus Petri/esse Petri sicut modus Pauli/esse Pauli) [76].

Notetur omnino hac proportionalitate tantum similitudinem, et nullatenus identitatem, exprimi. Ideoque analogica proportionalitas toto caelo distat ab univoca proportionalitate mathematica. In mathesi proportionalitas (4/2 = 6/3) reducitur ad rationem univocam (dupli); quae ratio univoca in sensu omnino eodem utrobique adhibetur, et determinatur per claram et explicitam differentiam extrinsecam. In metaphysica autem proportionalitas (Deus est ad suum esse sicut Petrus ad suum esse), negata univocitate, tantum similitudinem exprimit atque differentiae ipsi conceptui entis indistincte insunt: aliter Deus, aliter Petrus, aliter Paulus est ens; est tamen proportio inter diversos casus: proprie sed proportionaliter analogica notio entis adhibetur.

Sic demum recte concluditur: "Terminus analogus in recto significat aliquam perfectionem seu formam (puta vitae, sapientiae, bonitatis, etc...), secundum quod non abstrahit totaliter a differentiis inferiorum, ac proinde similis simul et dissimilis in pluribus invenitur. Quare proportionalitas tantum in obliquo connotatur, quatenus nempe perfectionem communem afficit et modum similitudinis imperfectae determinat" [77].

Quibus notatis jam apparet quo sensu dicatur imperfectam unitatem conceptus entis (jam supra stabilitam) esse unitatem proportionalem [78].

Analogia indeterminatione et obscuritate cognitionis innititur; ex antea dictis hoc abunde elucet. Certo constat quam maxime nobis utilem esse cognitionem analogicam, cum sit ample synthetica, (ita notio entis quodammodo omnem nostram experientiam transcendens aliquid nobis de omnibus docet). Simul tamen imperfectam esse talem cognitionem, cum in summa indeterminatione essentialiter maneat, libenter omnes fatentur [79].

Nota.

In eodem ordine variae analogiae species simul haberi possunt. Difficultas quaedam videri posset praesertim quoad analogiam attributionis et analogiam proportionalitatis proprie dictam.

Praeprimis distinguantur: analogia attributionis extrinsecae nullatenus affirmat rationem analogatam cuique analogato inesse, sed dicit analogata secundaria respectum habere ad terminum principalem in quo ratio analogata inest; analogia autem proportionalitatis proprie dicta rationem analogatam proprie sed proportionaliter eamdem in omnibus subjectis analogatis haberi supponit.

Sed insuper ne nimis opponantur. Ita Joannes a S. Thoma contendens de ratione analogiae attributionis esse ut omnino excludatur formam in minoribus analogatis intrinsece inveniri [80] reapse erravit.

Quare "melius dicendum quod in analogia attributionis non positive excluditur formam interdum in ipsis minoribus inveniri (etenim non est de ratione attributionis ut excludat analogiam proportionalitatis concomitantem); sed ab ista verificatione intrinseca, si forte adest, in praesenti praescinditur. Abstractionem ponimus praescisivam loco abstractionis negativae quam adstruit Joannes a S. Thoma" [81].

Ita, v. gr., ens proprie et proportionaliter dicitur tum de Deo, cum de creaturis. Insuper, etiam secundum analogiam attributionis dicitur per prius de Deo et per posterius de creaturis, quia Deus est creaturarum causa prima; vel adhuc per prius de creaturis et per posterius de Deo, scil. in ordine nostrae cognitionis, quia per creaturas cognitas ad Deum cognoscendum ascendimus [82].

CONCLUSIO

Problema metaphysicae fundamentale

Notio entis, inter omnes maxime indeterminata, maxime est synthetica, quia transcendentalis. Propterea est ex omnibus maxime dynamica et principium activitatis nostrae intellectualis. Ens enim, secundum scholasticos, objectum formale est intellectus nostri. Atqui, cum quaevis facultas omnes actus objecto suo formali afficiat, minima etiam cognitio intellectualis implicat cognitionem entis in communi, quod in extensione transcendentali omnia complectitur.

Univocum, nedum cunctam amplitudinem cognitionis intellectualis exhauriat, e contra nullam assequitur significationem nisi in quantum objecto formali intellectus et proinde cognitione analogica illustratur ac imbuitur. Judicium "equus est animal" sensum habet prout significat "equum esse ens animale". Tali modo inhaeret legi, quae omnia absolute regit, et synthesim universalem entis ingreditur. Idem dicendum de quovis univoco.

Immerito proinde asseritur in theoria scholastica omnia resolvi in conceptus "abstractos, aridos et mortuos". Cognitio enim intellectualis, objecto suo formali impulsa, vias analogiae tam fidenter ingreditur ut vita et motu redundet. Conceptus analogicus, intrinsece refertus etsi indeterminatus, supponit intellectum quaestionis conscium et responsionis avidum. Notio autem entis, cum sit transcendentalis, modo indeterminato "omnia" quae sunt vel possunt esse complectitur, ne individualem et singularem quidem rerum aspectum praetermittens. Ergo notio entis, quae est ditissima etsi prorsus indeterminata, intime realitatem "individualem et concretam" attingit [83]. Eo intellectum adducit ut problema fundamentale et amplissimum agitet et clarissimam requirat lucem; notio entis legem absolutam et proinde synthesim universalem involvit. Qua posita notione, exoritur quaestio de constitutione et principio ordinis absoluti, omnia scil. absque exceptione complectentis. Quod si entis comprehensio, scil. significatio objecti formalis intellectus, explicatur, eo ipso problema fundamentale metaphysicae de uno et multiplici solvitur. Et luce fit clarius "ens" esse "quod primo intellectus concipit", hoc sensu quod "ejus intellectus includitur in omnibus, quaecumque quis apprehendit" [84]; quare Aristoteles jure merito docet, animal ab homine discerni eo quod voci "est" nullum tribuere sensum valet, dum omnis cognitio humana cognitione entis, et proinde absoluto afficitur [85].