ART. 3. DE CAUSALITATE EXEMPLARI. 1. CAUSAE EXEMPLARIS NOTIO

Causa exemplaris est id ad quod, vel forma ad cujus imitationem, aliquid fit, ex intentione agentis determinantis sibi finem. Haec notio paulisper explicetur.

1. Agens intellectuale libere tendit ad effectum sicut ad finem, et scienter operatur ad similitudinem ideae seu exemplaris praecogniti. Ita artifex effigiem rei faciendae imprimis exprimit; illam deinde intuens ad ejus similitudinem opus externum perficit. Jamvero de tali exemplari imitando agitur.

Illud exemplar aliquando mere internum est, scil. est idea vel phantasma. Aliquando etiam externum est, scil. aliqua res ad quam extra in operando agens intuetur. In quo altero tamen casu objectum externum in tantum exemplar est, in quantum in intellectu agentis idea, seu internum exemplar, ei respondet [73].

Internum exemplar seu idea etiam species et forma recte dicitur, cum id quod faciendum est secundum formam, seu determinationem, praefiguret [74]. Quo sensu, per oppositionem ad formam constitutivam et intrinsecam entis, idea exemplaris recte forma extrinseca vocatur [75].

2. Idea est tantum exemplar si ex intentione agens illam imitatur. "Sicut pictura ad hoc fit a pictore ut imitetur aliquem cujus figura depingitur. Aliquando autem est praedicta imitatio per accidens praeter intentionem, et a casu; sicut frequenter pictores faciunt imaginem alicujus de quo non intendunt. Quod autem imitatur aliquam formam a casu, non dicitur ad illam formari, quia ly ad videtur importare ordinem ad finem; unde cum forma exemplaris vel idea, sit ad quam formatur aliquid, oportet quod formam exemplarem vel ideam aliquid imitetur per se, non per accidens" [76].

3. In causalitate exemplari agens sibi finem determinans requiritur, sicut est in omnibus agentibus per intellectum. Si enim aliquid fiat ad imitationem alterius per agens quod non determinat sibi finem (sicut natura ad determinatum finem ab illius naturae causa praestitutum necessario tendit), etsi non casu accidat, tamen "non ex hoc forma imitata habebit rationem exemplaris vel ideae; non enim dicimus quod forma hominis generantis sit idea vel exemplar hominis generati; sed solum hoc dicimus quando agens propter finem determinat sibi finem, sive illa forma sit in agente, sive extra agentem" [77].

COROLLARIUM.

Ex modo dictis discrimen inter causam exemplarem et causam finalem apparet.

Eadem enim idea est in agente intellectivo causa finalis et causa exemplaris sed diversimode: idea rei producendae quatenus ut bona apprehenditur, tamquam finis movet ad agendum; eadem idea tamquam forma seu exemplar in effectione rei agentem dirigit. Quare si ambae causae re coincidunt, ratione tamen seu formaliter distinguuntur [78].