|
I. 1. Bonum, secundum omnes, idem ac appetibile et finis
apparet. Appetibile, vocatur id quod movet appetitum. "Appetere,
dicit S. Thomas, nihil aliud est quam aliquid petere, quasi tendere
in aliquid ad ipsum ordinatum" [63]. Finis autem est id cujus
gratia aliquid est aut fit; quare appetibile, cum sit tendentiae ratio
et motivum, finis est dicendus.
Idea appetitus, ut adhiberi possit in ordine metaphysico seu entis qua
talis, purgetur oportet ab omnibus notis tali vel tali particulari
ordini in quo applicationem habet propriis. Quae progressiva
comprehensionis purgatio sequenti modo fieri valet.
Appetitus, in sensu strictiore, est quaedam activitas psychologica,
quae scil. ab activitate cognitiva distinguitur: ita, affectus et
tendentiae sensitivae, voluntas intellectiva.
In sensu minus stricto, appetitus est omnis activitas psychologica,
etiam cognitiva operatio: voluntas appetit bonum, intellectus
veritatem appetit.
In sensu adhuc latiore, appetitus est quaevis activitas, tum
conscia, tum etiam non conscia: vires physiologicae, activitates
chemicae tendunt ad quemdam finem, aliquid ergo appetunt.
Imo, latissimo sensu, ab ipsa activitate praescindi potest. Cum
enim in omni appetitu activo est quaedam semper proportio inter
subjectum appetens et objectum tendentiae atque hoc ultimum appetenti
quodammodo convenit, possumus etiam notam activitatis negligere et
tantummodo notam proportionis et convenientiae inter plura retinere.
Idea taliter depurata ubique adhiberi valet: voluntas appetit bonum,
intellectus veritatem, vires corporales suam impletionem, imo, hoc
sensu, lux ab oculo et forma substantialis a materia prima appeti recte
dicuntur.
Quo latissimo sensu appetitus vocatur appetitus naturalis atque
comprehensio ejus simplicissima est: tantummodo significat ordinationem
unius ad aliud, proportionem unius cum alio, convenientiam inter
plura.
2. Bonum qua appetibile idem est quod perfectivum et perfectum
[64].
A. Bonum qua appetibile est elementum perfectivum.
Perfectivum est id cujus ratione aliquid est perfectum. Perfectum
(per-factum) autem significat quod est in actu seu determinatum,
quod est completum seu cui nihil deest secundum quod ei convenit.
Atqui bonum est appetibile; quamobrem appetitui respondet eumque
complet seu "perficit". Ergo bonum est perfectivum.
B. A fortiori bonum qua appetibile est perfectum, nam in tantum
valet perficere in quantum et ipsum est perfectum.
Notatu dignum est, subjectum perfectionis et elementum perfectivum,
aliis verbis appetens et appetibile, dupliciter ad invicem sese habere
posse. Inter illa enim distinctio vel realis vel tantum rationis
habetur. Saltem ipsa notio appetitus non prohibet quin habeatur inter
appetens subjectum et objectum appetibile vel distinctio malis vel malis
identitas (et tantum distinctio rationis).
Quaedam enim quamdam perfectionem acquirere valent, nec illam ex sese
habent sed extrinsecus quaerunt: est ergo inter perficiendum subjectum
et elementum perfectivum distinctio realis. Ita omnis creatura ad
perfectionem acquirendam tendere debet.
Quaedam etiam quamdam perfectionem ex sese habent. Quorum natura jam
elementum perfectivum est: realis identitas adaequata est inter
perfectum subjectum et elementum perfectivum. Ita mox ostendetur
quodcumque ens, eo quod sit, quodammodo perfectum seu bonum esse,
simul appetens et appetibile seu quodammodo suiipsius bonum et finem.
Ita etiam Deus natura sua est summe perfectus, atque recte dicitur
suiipsius finis [65].
II. Bonum idem est ac appetens seu activum.
Subjectum activum nullatenus privationem, sed quid positivum
operatur. Ideoque activitas nullatenus procedit a non-ente, neque ab
ente quatenus est limitatum, sed ab ente quatenus est [66].
Nunc autem quod est, quatenus est, perfectum est. Etenim ens et
unum convertuntur; scil. quod est, quatenus est, determinatum est.
Quare quod est, quatenus est, in actu est, seu perfectum.
Ergo activitas procedit ab ente quatenus perfectum est. Quare
activitas perfectionem subjecti manifestat: quo perfectius ens, eo
magis activum.
Jamvero perfectum idem est quod bonum.
Ergo bonum idem est quod activum: ens quia et quatenus bonum est,
activum est.
1. Per activitatem prae primis productivitas intelligitur.
Subjectum est activum in quantum novae realitatis fit principium.
Quae realitas esse potest tum ens novum vel mutatio alterius entis,
tum mutatio in ipso agente.
a) Subjectum activum, effectus in alio ente ab ipso distincto
producens, cum sit determinationis allatae principium efficiens,
virtualiter determinationem debet continere et eatenus esse
determinatum, perfectum, bonum.
b) Quod si mutatio in ipso ente activo habetur, manifestum est hoc
ens non esse actum purum sed in potentia ad determinationem
acquirendam. Determinationem autem ulteriorem accipere, supponit
subjectum quod jam "est", quod quoad hoc esse determinatum est et
proinde perfectum: perfectio jam possessa praesupponitur ut fundamentum
perfectionis acquirendae. Proinde perfectibilitas perfectioni
innititur; ens si perfectibile est jam est bonum secundum quid, a.
v. hoc sensu activum est quia eatenus jam est bonum.
2. Constabit autem praeter entia activa finita, quorum activitas
tendentiam ad finem, ad majorem perfectionem includit, adhuc dari ens
infinitum, cujus perfectio est quod non in finem tendit sed sibimetipsi
est finis, quia infinite perfectum. Atqui, si ens finitum dicitur
activum in quantum ratio est tendentiae ad suam perfectionem finalem, a
fortiori activum nuncupatur in quantum ratio est possessionis actualis
hujus perfectionis finalis. Quo in sensu ipse Deus summe est
activus, cum perfectionis suae infinitae sit ratio adaequata.
Totaliter enim sibi constat, quia perfecte se cognoscit et proinde
plane infinita sua perfectione fruitur: in seipso infinite est
activus, quia infinite perfectus, bonus.
III. Bonum ergo diversimode definitur.
1. Bonum est appetibile, seu, uti dicunt, id quod omnia appetunt
[67]. Sic autem bonum potius "per effectum suum" definitur:
est enim finis seu motivum appetitionis [68]. Bonum vero qua
appetibile "formaliter" definitur, si ratio appetibilitatis
indicatur. Sic autem dicendum: finis tendentiam movet, quia ei
convenienter proportionatur [69]; bonum appetibile est ens
quatenus perfectum.
2. Ex altera parte bonum, seu ens qua perfectum, est appetens vel
activum, seu ratio activitatis.
3. Ergo denique tandem ratio boni duo implicat: a) perfectionem
entis; b) respectum ad appetitum, quatenus ens perfectum tum
principium, tum terminus est activitatis.
|
|