THESIS 3ª. ENS FINITUM QUA TALE CAUSATUR.

Probatur thesis.

Esse de se non est finitum. Ergo ens finitum est ens compositum, scil. ex essentia et esse.

Quare, vel contradictio affirmatur, scil. principium essendi rationem esse cur principium limitationis ei accedat (quo casu ens de se finitum diceretur), vel admittitur nullum ens finitum esse rationem sufficientem sui esse, ideoque rationem habere extrinsecam.

Ergo, etsi ens finitum in seipso habet unde sit et unde sit finitum, non tamen haec habet a se: ratio sufficiens entis finiti in ipso finito non est. Quare cum S. Thoma dicendum: quod non definitur ipsum esse, seu id cujus essentia realiter ab esse distinguitur, causatur [17]; finitum qua ens causatur.

EXPLICATUR

1. Ponitur quaestio.

Agere sequitur esse. Compositio substantiae et accidentium, in ordine agendi, cum rationem suam inveniat in limitatione subjecti, innititur compositione essentiae et existentiae in ordine essendi. Subjectum activum, quoniam ad perfectionem accidentalem propter essentiae limitationem tendit, non est ultima ratio perfectionis allatae. Unde ultima stat quaestio: quod si ens finitum non "agit" nisi sub influxu causae extrinsecae, nonne huic actionis caracteri tribuendum, ens finitum sine influxu hujus causae ne "existere" quidem posse? Nonne dependentia radicalis entis finiti in ordine agendi necessario dependentiam aeque completam in ordine essendi expostulat? r

2. Solvitur quaestio.

Compositio metaphysica in ordine essendi solutionem affert. Ens finitum realiter ex essentia et existentia componitur. Si prorsus est independens, totam rationem compositionis ex essentia et existentia includat oportet. Atqui hoc impossibile est propter rationem sequentem.

Existentia et essentia, cum sint principia componentia et relationes transcendentales, non aliam habent realitatem quam relationem et connexionem mutuam: prius principium est mera relatio ad alterum, quod est terminus ad quem prius refertur. Unum ponere absque alio repugnat, cum relatio haberetur absque termino. Ultima proinde ratio prioris principii ipso facto ratio est relationis ejus ad aliud cum quo unitur (quia realitas principii praecise in hac relatione et conjunctione consistit) et proinde ratio alterius (quia et. illud absque relatione ad alterum nullam habet realitatem et antea in se esse nequit). Quidquid non est ratio prioris principii, nequit esse ratio relationis et compositionis ejus cum altero, nec proinde est ratio hujus alterius principii.

Porro limitatio et perfectio essendi adaequate distinguuntur, cum limitatio non in existentia qua tali fundetur nec vice versa. Propterea in ente finito principium essendi realiter discernitur a principio limitationis: hoc principium non est illud, in illo non continetur nec ex illo profluit, nec proinde in illo habet fundamentum ultimum. Aliis verbis: principia constitutiva non continent in se ultimam rationem compositionis nec propriae realitatis. Possibilitas et existentia actualis entis finiti alibi ac in ipso ente finito rationem invenit ultimam. Ens finitum totaliter pendet ab alio a quo causatur.

Eadem conclusio diverso modo stabiliri valet.

Duae sequentes assertiones adaequate discernuntur: subjectum est - subjectum est tale quid. Duobus proinde modis subjectum negari potest: si enim "esse" non continet "essentiam", tunc nec "non-esse" involvit "non-essentiam", ita ut essentia, negato esse, adhuc maneat intelligibilis; a. v., si dico "subjectum non est", actualem existentiam seu realitatem ejus infitior, sed non omnia quae in subjecto intelligibilia seu vera sunt negantur: ens finitum, ut non existens, ut mere possibile cogitatum, non repugnat.

Quae omnia recte sunt interpretanda.

Unum ens in duas partes secari nequit, tali sensu quod principium reale essendi destruatur, licet essentia realis intacta servetur. Essentia enim non est realis nisi per principium essendi et negatio existentiae tollit realitatem essentiae et proinde existentiam realem totius entis. Essentia, etsi realis est per existentiam, tamen, ratione sui, est principium limitationis atque existentiam limitat. Negatio existentiae tangit essentiam, in quantum principium reale; sed essentia manet "cogitabilis" ut principium limitationis non reale, ut relatio non realis ad esse, proinde ut "capax" essendi, ut essentia possibilis. Tali autem modo etiam principium essendi seu existentia ut possibile cogitatur, cum existentia sit terminus relationis essentiae, quae, in quantum relatio, cogitari nequit sine termino respondente. Cogitare essentiam, est et cogitare existentiam, in quantum haec ab illa pendet, id est ab illa coarctatur. Cogitare essentiam haud realem est cogitare eam relate ad existentiam haud realem, ut capacem essendi, ut essentiam possibilem ordinatam ad esse possibile: ergo ens finitum qua tale, etsi de facto non existit, manet intelligibile, cum sit "ens finitum possibile", "ens compositum possibile", "compositio possibilis ex essentia et esse".

Ens finitum proinde est contingens: potest esse vel non-esse, quia finitum, quia essentia ejus formaliter et realiter non convertitur cum existentia ejus, quia definitio ejus non colligitur per verbum "est".

Ens autem contingens non includit rationem sufficientem sui. Omnia enim, quae rationem sui sufficientem involvunt, nunquam fundamento existentiae carere, nec mere possibilia esse possunt, sed necessario existunt. Ergo concludendum sive ens finitum nihilo inniti, carere ratione et tam puram esse contradictionem ut esse nequeat, sive ens finitum "ab alio ente" ratione sufficienti ornari et ab eo "causari".

Contingentia et dependentia prorsus inhaerent enti finito qua tali, quod causa indiget ut sit, ut sit tale quid, ut esse incipiat si primordium habet, ut ab aeterno existat si sempiternum est, ut existere persistat quamdiu est.

NOTA. Causalitas essentialiter cum "initio" nequit connecti. Verum est omnia, quae incipiant, causari: "a nihilo nihil fit", seu "quod non est, non incipit esse, nisi per aliquid quod est" [18]. Sed haud excluditur entia sine primordio adhuc causari. Praeterea, quae incipiunt esse, post exortum aeque manent contingentia. Initium non est nisi signum manifestum contingentiae, cum quae incipiunt esse necessario esse nequeant, quia non semper fuerint; ergo "esse" non est eorum essentia, et sunt entia contingentia et composita. Respectu causalitatis tempus mere est accidentale. Causalitas enim in causato dependentiam quoad esse importat; quae autem dependentia in ente finito et proinde contingenti assidue et absolute requiritur ut hoc ens esse possit, ubi quando et quamdiu velis.