|
Verum est transcendentale atque cum ente convertitur.
Etenim, 1 ° omne ens est verum: objectum formale intellectus est
ens; quare omne ens est intelligibile; jamvero intelligibile idem est
ac verum; ergo omne ens est verum [34].
2° omne verum est ens, nam nihil intelligitur nisi sub ratione
entis, siquidem objectum formale intellectus est ens. Non-ens non
intelligitur, sed intelligitur hoc non esse intelligibile.
Verum transcendentale et cognitio imperfecta.
Ubi de ente disseruimus, sequentem objecimus difficultatem
[35]: notio entis, ut transcendentalis, tam absolute omnia
significat ut, ente cognito, cognitio omnia complectatur et proinde
sit perfecta. Alia ex parte, cognitio nostra manifeste imperfectione
laborat; proinde non omnia pleno modo cognoscimus, non nisi partem
realitatis attingimus. Attamen, si non nisi partem realitatis
cognoscimus, quonam jure contendimus omnia esse intelligibilia, scil.
verum esse transcendentale?
Analogia notionis entis difficultatem solvere potest. Etenim notio
analogica est cognitio vera, sed indeterminata. Proinde notio
transcendentalis analogica, v. g. notio entis, efficit omnium rerum
cognitionem veram, sed indeterminatam. Ita notio entis cognitionem
omnium rerum simul completam et incompletam, perfectam et imperfectam
repraesentat. Cum omnia attingat sub omni respectu, modo tamen
obscuro et indeterminato, una ex parte completa est quoad extensionem,
alia ex parte incompleta et perfectibilis quoad comprehensionem. Novae
notae, non jam significatae, ab extrinseco addi nequeunt, sed quod
modo indeterminato significatur, illuminari potest et e modo
cognitionis magis imperfectae, quia magis obscurae, transire ad modum
cognitionis magis perfectae, quia magis distinctae et lucidae.
Ergo notio transcendentalis, quia analogica, perfectionis est
habilis. Adde quod dynamica est, quia analogica, et proinde
principium fit evolutionis ad cognitionem magis perfectam.
Non nisi hoc modo progressus continuus cognitionis explicari valet.
Qui progressus efficitur "solutione problematum". Conscientia autem
problematis (Problembewusstsein) nascitur e contentione inter res
cognitas et cognoscendas. Conscientia problematis est conscientia
absentiae. Cum facultas nostra finita numquam adaequate realitatem,
infinito modo perfectione refertam, exhaurire possit, conscientia
problematis gignit tendentiam perpetuam ad veritatem. Conscientia
autem problematis, quae est conscientia absentiae, necessario inducit
id, quod est requirendum, non esse prorsus absens. Num quaeritur
quod nullo pacto cognoscitur, rogat Plato? Pascal, S. Bernardum
referens, eandem sententiam sed objecto determinato applicatam
enuntiat: "Non possim te quaerere, mi Deus, nisi jam invenerim".
Tendentia continua ad cognitionem perfectam, et conscientia
problematis in tota amplitudine sua, supponunt cognitionem reconditam,
quae eamdem amplectitur extensionem et proinde est transcendentalis.
Perfecta tamen nondum est recondita haec cognitio, secus non possit
fieri principium evolutionis ad cognitionem perfectam. Est quasi
primus accessus et appulsus, qui, malis et universalis etsi confusus,
efficit ut praesentiamus et praenoscamus divitias infinitas quae in ente
absconduntur et quarum ad cognitionem praedestinamur.
Ergo ens, objectum formale cognitionis intellectualis, quod naturam
intellectus in unoquoque actu cognitionis intellectualis revelat, nos
compellit ut absoluta cum certitudine asseveremus omnia esse
intelligibilia, verum esse transcendentale. Etsi nulla de re
cognitionem omnino perspicuam et lucidam tenemus, attamen cognitionem
quoad comprehensionem valde indeterminatam et proinde imperfectam
possidemus, quae autem quoad extensionem omnibus convenit. Omnia sunt
intelligibilia et ontologice vera.
Scholastici, licet naturam transcendentalem veri extollant et
inculcent quod "intellectus natus est fieri omnia", nequaquam
imperfectionem cognitionis humanae infitiantur [36].
1) Ita S. Thomas, dum recantat objectum formale intellectus esse
ens et ens esse transcendentale, simul concedit objectum materiale
proprium et proportionatum intellectus humani, durante hac vita, rebus
constitui materialibus. In mundo materiali (et, quando hoc objectum
sumus assecuti, per reflexionem in vita nostra psychica) realitatem
obviam habemus. De entibus autem mere spiritualibus ideas non nisi
analogas et negativas effingimus.
2) Ipse autem mundus materialis haud perfecte intellectu
cognoscitur: secundum S. Thomam, materiale singulare non directe
sed tantum per reflexionem ad phantasmata cognoscitur. Num revera
intellectus humanus differentias individuales inter essentiam Petri et
Pauli, inter duos equos, inter plantas diversas apprehendit? Quae
entia individualia digito monstrantur et ut "hoc" et "illud", per
characteres sensibus pervios, non autem per characteres individuales
essentiales intellectui apertos, distinguuntur.
3) Imo, etiam rerum materialium species generatim nos praetereunt.
Homo recte definitur animal rationale. Sed quomodo definienda est
essentia equi, vel elephantis, vel rosae, vel alicujus mineralis?
Quae omnia distinguimus notando proprietates sensibiles, nullatenus
autem directa essentiae specificae cognitione.
Exinde sequitur in immensa entis amplitudine paucas inveniri
cognitionis partes lucidas, dum permultae intellectui nostro
abstractivo quasi nubibus refertae objiciantur. Quod si facultatem
cognitionis, cujus objectum formale est ens, "intellectum" vocamus,
et nostrum humanum intellectum (abstractivum scil. et discursivum)
nomine "ratione" nuncupamus, quatenus proportionatum objectum habet
res materiales et tantum de his rebus, quasdam notiones efformando
univocas, claram obtinet cognitionem, - de partibus
"irrationabilibus", scil. "clarae" cognitioni "rationis humanae"
imperviis, verbum facere possimus. Attamen addendum, etiam
intellectu nostro (sicut omni intellectu) haec omnia per notionem
entis attingi; quae entis notio, transcendentalis et analogica, omnia
indeterminato modo implicat, ita ut omnia sint "intelligibilia" et
"vera".
Nostris diebus philosophi, cum de "irrationali" sermonem agant,
persaepe partem realitatis, de qua rationi idea "distincta" deest,
indigitare videntur. Alias per vias illud pervadere conantur, sive
per vitam appetitivam, sive per sensum, sive per voluntatem, sive per
apprehensionem emotionalem et objectivam valorum, etc. Absque dubio,
sicut experientia externa, sensibilis, elementa prodit quae ratione
non completo modo illustrantur et hoc in sensu ditiora sunt quam quae
cognitione abstractiva attinguntur (etiam elementis sensibilibus
ratione elaboratis, adhuc cognitionis sensibilis indigemus), ita
interna et psychica vitae experientia, rata se cognoscere, appetere et
sentire, elementa tradit subjectiva et objectiva, quae ratione
abstractiva penitus perspici nequeunt et proinde pluribus elementis sunt
referta quam quae cognitione abstractiva, clara et determinata
apprehenduntur (abesse nequit, ne quidem post elaborationem
intellectualem). Praesertim ex experientia interna philosophia
moderna suam haurit doctrinam, ibique indicare et explanare conatur
quae intellectu claro modo definiri nequeunt. Quae philosophia
hodierna jure merito fontem elementis tam preciosis redundantem indicat
et intento animo perpendit. Haud immerito autumat, rationi, lumine
completo impervio manente, ad experientiam aditum esse aperiendum ut
elementa illa clarescant; sed prorsus inique faceret si, posita
rationis impotentia, concluderet in his omnibus elementum quoddam
prostare quod nulla ratione esset intelligibile et legibus intellectus
contradiceret. E contra leges absolutae, quas recenset intellectus,
etiam his omnibus elementis congruunt et intellectus, licet lumen
completum afferre non possit, solus tamen aptus est qui concinniter
quasdam praescribat regulas quae modo necessario facta experientiae
pervia ordinent. Omnia sunt intelligibilia. Intellectus etiam
humanus transcendentalia attingit et habilis prostat qui ubique
absolutum, cui experientia subest, agnoscat.
|
|