ART. 2. ENS ET RELATIVUM

Thesis. Notio entis transcendentalis implicat etiam notionem multiplicitatis et eo ipso finiti seu relativi.

1. Dantur diversi modi entis. Discernimus enim mineralia, plantas, animalia. Quae omnia, etiamsi non nisi unam realitatem, unum ens effingerent, uti monismus jactat, hoc ens singulare permultos offerret aspectus. Praeterea realitas illa motui est obnoxia; atqui motus transitum ab uno modo essendi ad alium includit. Quidquid dicatur, semper modi essendi varii et diversi inveniuntur: Nihil est opis in asserendo omnes mutationes non nisi statibus subjectivis definiri. Tunc enim, cum ipsum subjectum moveatur, adhuc superest motum dari et proinde varios essendi modos.

Atqui pluralitas modorum confirmat quoddam ens dari finitum. Quod per motus existentiam in apertum conjicitur. Plurimi enim modi entis si prostant, omnes non cuncta entis perfectione possibili instruuntur. Quod si omnes omnimodam entis perfectionem continerent, omnino eadem perfectione fruentes, nullo pacto ab invicem discreparent et non essent plures.

Tum monismo tum pluralismo inhaerentes, cogimur ut accipiamus immutabilitatem non posse propugnari, cum factis quam maxime firmis et conspicuis adversetur. Omnis autem motus pluralitatem essendi modorum et proinde entis finitudinem secum fert. Inconcusse constat ens quoddam dari finitum.

2. Sicut multiplicitas essendi modorum supponit finitum, ita finitum pluralitati locum aperit, aliis verbis finitus modus entis unicus et singularis haud intelligitur.

Si enim praeter finitum quoddam ens nil aliud esset possibile, nulla entis perfectio praeter hoc ens finitum concipi posset. Omnem exinde perfectionem possibilem ita in se contraheret ut quoad hanc perfectionem nullis limitibus coerceretur. Ens finitum cogitatione comprehendere significat, saltem implicite, possibilitatem concipiendi alium modum essendi, in priore non cohibitum et proinde diversum ac dissimilem.

Finitum ergo ens intelligere, saltem implicite alios essendi modos supponit et proinde, ordinem plurimorum seu synthesim quamdam effingens, respectus seu relationes affert: nam diversi illi essendi modi haud prorsus ab invicem alieni esse possunt, cum omnes perfectionis similis, scil. entis, sint participes. Finitum proinde, multiplicitatem supponens, relativum prostat.

CONCLUSIO

Problema metaphysicae fundamentale ponitur

A conjunctione amborum thesium statim primordium sumit metaphysicae problema angulare, in quod omnem conatum enixe contendit philosophia. Agitur de problemate unius et multiplicis quomodo "ens" et "pluralitas" sunt componenda ?

Ens qua tale unum est, cum nihil ei opponatur, et tamen multiplex, cum aperte permulti modi essendi prostent.

Vel aliter, ens qua tale est absolutum, quia nil ei opponitur, et nihilominus relativum invenitur, quoniam finitum inducit finitum, et unum exinde relate ad aliud debet concipi.

Nonne inter se pugnant ens esse absolutum et relativum, unum et multiplex? Quanam via sternitur discrepantia?

Metaphysica difficultatem enodare contendit. Rationem absolute necessariam entis requirens, de ratione absolute necessaria entis finiti operam impendit, cum ens finitum solum nostrae experientiae immediate sit pervium. Flagitat ergo quaenam sint requisita necessaria entis finiti, ut, dum sit ens, finitum esse possit.

Quae quaestio duplici sub aspectu, altero potius logico, altero ontologico, inspici valet:

1º notionis entis, simul absolutum et finitum contrahentis, quaenam sit structura logica oportet?

2º realitate simul finitum et absolutum exhibente, quomodo omnimoda necessitate ens finitum constitui debet, et quaenam necessario structura inesse debet cunctae amplitudini entis realis?