|
Quodvis ens finitum est et determinate est hoc ens. Ratio invenitur
in metaphysica compositione ex essentia et esse. Praeterea inconcusse
constat dari mutationem, ens mutabile et mutans existere; quod et
quaestiones agitat.
Quid est fieri, moveri aut mutari?
Idea quaedam mihi surgit in mente. Antequam eam in mente habui, eam
non cogitavi. Nunc eam meditor. Cogitare et non cogitare, idem non
est. Mutatio in me facta est; alius sum factus, mutatus sum.
Hoc fieri quidnam implicat? Primo, quod jam modo determinato
existebam; dein, quod ulterius aliam et novam determinationem
acquisivi; tandem, quod primum et secundum relationem dicunt ad me,
ad idem "ego": "ego" in existentia persisto, sed aliter sum ante
ac post mutationem [89]. Mutatio proinde duplicem involvit
aspectum :esse idem et simul aliter ac antea [90].
Absonum esset hoc spatiali modo effingi. Unum sum ens, non duplex.
Quando mutationem subeo, quando v. g. ideam efformo, in me aliqua
pars non aufertur neque alia suppletur, dum caetera pars maneret
intacta. Subjectum quod transmutatur non duabus ex partibus
componitur, quarum altera servatur et altera destruitur ut alio
elemento locum cedat: pars prior, quae maneret, totaliter mutationi
extranea esset, sicut et altera, quia mutari non idem est ac destrui.
Ergo totum mutatur subjectum et non solum pars, dum alia ex parte
totum subjectum, et non solum pars, idem manet [91].
Quonam proinde modo mutatio est exprimenda? De ente agitur, praeter
quod nihil est. Minus ac ens non datur neque proinde mutari potest.
Quod si mutatio reperitur, ens mutatur, i. e. ens totum quodam sub
respectu idem manet, dum quodam sub respectu aliter se habet ac antea
[92].
Ergo mutatio non diversis partibus, diversis entibus constat, quae ad
nutum transponi et commutari possint. Fieri habetur unius entis, in
linea et directione determinata. Unumquodque punctum praecedenti
cohaeret et absque illo dari nequit [93]. Mutatio, ut
intelligatur, tota debet considerari, sicuti propositio, totaliter
sumpta, sensum prae se fert et unicuique verbo quod continet
significationem aequam et rectam assignat.
Exinde synthesis oritur seu complexio: momentum novum juxta praecedens
non ponitur, nec momentum praeteritum juxta praesens servatur.
Incrementum habetur, sed per fieri, per "assimilationem":
elementum vetus quodam modo in momento novo reperitur, dum novum absque
vetere nullum praebet sensum [94].
Haud sufficit quod res, immediate datae, describantur, nec satis est
quod processus universalis mutationis indicetur. Factis problemata
agitantur. Ratio enim rerum intelligibilitatem, legem absolutam
inquirit, scil. omnia sub lumine "entis" considerat. Quomodo fieri
explicatur? Quidnam ens "fiens" necessario et absolute implicat, ut
simul sit "fiens" et "ens"?
|
|