|
Homo abstrahendo intelligit, ideoque discursive, judicando et
ratiocinando, ab una in aliam cognitionem claram intellectu
progreditur.
Sicut autem quoad simplicem apprehensionem conceptuum est aliquod
primum, scil. ens, nec aliquid possit mente concipi, nisi
intelligatur ens, ita in altera intellectus operatione, scil. in
judicio, est aliquid primum, scil. principia entis, nec secundum
ratiocinationem procedere quis valet, nisi his principiis prius
intellectis [145].
Quae judicia fundamentalia notionibus transcendentalibus
constituuntur: quare, ens qua tale illustrantia, sicut ens, vim
transcendentalem et absolutam habent, atque semper et ubique praeter
omnem exceptionem applicantur [146].
Nota. - Cum valor absolutus "entis", objecti formalis
intellectus, (et eo ipso vis ipsius intellectus), sicut et natura
absoluta "proprietatum entis transcendentalium" sit stabilitus,
supervacuum videtur diutius valorem absolutum "principiorum primorum"
propugnari ; quae enim principia per judicia trahuntur ex elementis in
notionibus transcendentalibus qua talibus reconditis.
Dicuntur principia [147].
Secundum Aristotelem principium est aliquod primum unde aliquid aut
est, aut fit, aut cognoscitur [148]. Jam autem principia
prima non sunt existimanda principia ad modum fontis seu rationis
materialis, in quo omne verum aliquomodo immediate percipere (uti
beati omnia in Deo cognoscunt) [149], vel ex quo per analysim
deduci valeret (prout fit in mathematicis) [150]: nam quod
initio ponitur, ens, est notio communis abstracta, minime vero ens
perfectum existens [151]. Sunt prima principia ad modum legum
et regularum existimanda, quibus omnia, tum existentia, cum
cognitiones sese conformare debent.
Prima dicuntur haec principia propter tria [152]:
|
1. sunt metaphysice absoluta, non autem conditionalia ;
2. sunt per se nota, scil. terminis principiorum apprehensis,
statim et ipsa principia cognoscuntur, seu sunt evidentia
[153];
3. ab omnibus cognoscuntur, scil. circa haec non potest aliquis
errare, seu sunt omnibus omnino certa [154].
|
|
|
|