ART. 1. NOTIONES ACTUS ET POTENTIAE

Psychologice loquendo, conceptus actus et potentiae ex analysi motus oriuntur. Initio motus subjectum taliter existit et, motu peracto, aliter determinatur; initio autem est "in potentia" relate ad novam determinationem acquirendam; in termino est "in actu" ejusdem determinationis acquisitae [5].

Quo in sensu "potentia" est realis; quamobrem vocatur subjectiva, quatenus scil. in subjecto realis est. Ergo potentia et actus, in sensu metaphysico, nullatenus opponuntur sicut subjectum mere possibile [6] et subjectum de facto existens. Contra vero potentia et actus in eodem ordine sumuntur: sicut actus, ita et potentia est constitutivum subjecti elementum. Ita, discipulus si philosophiam discere valet, est "in potentia" ad eam; quae potentia non est pura possibilitas, sed est "realis" capacitas, realiter subjectum reale afficiens: discipulus enim est philosophiae capax, lapis autem non est hujus capax; informe marmor est statua in potentia, aqua vero nullatenus hoc est.

Exinde, modo generali, nomen potentiae indicat aptitudinem aliquid suscipiendi, a. v. determinabilitatem, perfectibilitatem. Quod duo implicat: subjectum, relate ad perfectionem acquirendam, 1° est indeterminatum, siquidem illam nondum habet, et 2° est determinabile, siquidem illius perfectionis acquirendae est capax. Ita discipulus, sicut et lapis, cognitionem philosophiae perfectam non possidet relate ad hanc perfectionem tum discipulus, cum lapis, est indeterminatus. Discipulus autem philosophiae cognitionem acquirere valet, estque in ordine ad hoc "determinabilis"; lapis e contra hujus non est capax, non est determinabilis; quamobrem discipulus (non vero lapis) dicitur "in potentia", (indeterminatus-determinabilis), ad cognitionem philosophiae. Potentia ergo est realis ratio determinabilitatis seu perfectibilitatis.

Nomine actus, modo generali, significatur determinatio seu perfectio. Revera, in eodem subjecto, actus opponitur potentiae sicut determinatio determinabilitati. Quo sensu actus est "complementum" potentiae [7]. Quare recte S. Thomas: "omnis actus perfectio quaedam est" [8]; "nomen actus ponitur ad significandum entelechiam et perfectionem" [9].

Jam statim notiones actus et potentiae apparent connexae, ita ut altera per alteram definiatur: etenim, in subjectis ex potentia et actu compositis, potentia est determinabilitas "per actum perficienda", actus vero est perfectio "potentiam determinans". Ideoque potentia formaliter constituitur sua relatione ad actum, et vicissim actus, si formaliter consideratur, est relatio ad potentiam: mutua referentia realitas potentiae et actus tota consistit [10].

Aristoteles immobilismum eleaticum Parmenidis notione "potentiae" refutare sategit. Etenim, in vero quodam sensu dicitur: inter nihilum et esse datur medium, scil. potentia. Quod autem recte intelligendum est: scil., inter nihilum et esse in actu datur medium. Etenim quodcumque ens necessario non est ex omni parte "actus" (seu actus purus, esse perfectum), cum etiam sint entia quae relate ad hanc vel illam perfectionem "in potentia", seu realiter tali perfectione perfectibilia sunt. Qua distinctione inter potentiam et actum, tum motum, cum quamcumque multiplicitatem denique tandem explicabimus. Imprimis autem quaerendum quomodo realem compositionem potentiae et actus dignoscere possimus et quomodo accurate concipienda sit.

NOTAE.

1. Potentiam dividunt auctores in activam et passivam. Potentia activa est principium aut capacitas agendi, potentia passiva est principium aut capacitas recipiendi. Potentiam activam esse revera actum et perfectionem jam statim apparet, ideoque jure merito dicit S. Thomas: "potentia activa non dividitur contra actum, sed fundatur in eo; nam unumquodque agit secundum quod est in actu. Potentia vero passiva dividitur contra actum, nam unumquodque patitur secundum quod est in potentia" [11].

2. Actus et actio ne confundantur: actio, exercitium potentiae operativae, est species actus; sed non omnis actus est actio.

3. Potentia et actus in metaphysica non opponuntur sicut in scientiis experimentalibus virtus potentialis et virtus actualis; virtus enim potentialis jam est quaedam activitas, proindeque est actus in sensu metaphysico [12].