2. SOLVITUR QUAESTIO

I. Datur materialis mutatio continua, v. g. motus localis.

Atqui motus continuus non potest esse transformatio substantialis.

Ergo alius ac substantialis existit ordo, qui mutatione continua agnoscitur et accidentalis nuncupatur.

Minor ex eo patet quod ens necessario secundum unum et determinatum modum substantialem existit. Atqui ratio determinationis substantialis est forma. Exinde mutatio substantialis ad formam pertinet et transitus ab una determinatione ad aliam in ordine substantiali momentaneus sit et indivisibilis oportet, ne interea subjectum secundum modum substantialiter indeterminatum existat et proinde non existat.

Exinde patet actionem et mutationem, quae continuo modo progrediuntur, non esse substantiales, et ab iis ordinem non-substantialem et ergo accidentalem necessario flagitari.

II. Etiam in homine evolutio datur, scil. vitae incrementum activum, in linea vitae non modo materialis et continuae, verum etiam spiritualis: cognitio, volitio et sensus spirituales sunt capaces evolutionis.

Homo, materialiter et spiritualiter ens unum, unam efficit substantiam, una forma substantiali praeditam, quam animam vocamus cum sit principium vitae, et quidem animam spiritualem, cum sit principium vitae spiritualis, intellectus scil. et voluntatis.

Spiritualis autem forma substantialis, quia spiritualis et proinde ab omni materia prima intrinsece independens, in seipsa est independens ab omni principio determinabilitatis, ab omni principio mutationis, - et proinde in se ipsa est immutabilis - (qua de causa etiam immortalis affirmatur).

Ergo si in homine in ordine spirituali evolutio activa vitae invenitur, transformatio non est substantialis: proinde in hoc ente tum substantialis cum accidentalis ordo habetur.

III. Ita, in genere, illustratur activitas entis finiti (et materialis et spiritualis).

1. Ens finitum, quia limitatum in existentia, quoad activitatem coarctatur, cum constet quod "agere sequitur esse". Distinctio realis inter actum et potentiam quoad esse, realem invocat distinctionem inter actum et potentiam quoad agere. Semper enim actus finitus est actus receptus in potentia subjectiva, tum quoad perfectionem agendi, tum quoad perfectionem essendi.

Aliis verbis, ens quod in ordine agendi omnem excluderet compositionem ex actu et potentia, in illo ordine esset actus purus, unicus, infinitus; plenitudinem activitatis contineret, omnis perfectionis esset fons activus. Infinite esset perfectum, omnem limitationem etiam in ordine essendi arcens: esset proinde esse purum, infinitum.

2. In entibus autem finitis "actio" non est principium essendi seu "esse". Quare distinctio realis in ordine activitatis (substantia et accidentia) secernenda est a distinctione reali in ordine essendi (essentia et esse).

Ratio patet: ens finitum est limitatum, coarctatum quoad perfectionem; non omnem involvit perfectionem et proinde manet perfectibile et novae determinationis capax: quo in sensu principium est evolutionis propriae et vocatur activum. Experientia constat ens finitum, in ordine tum materiali tum spirituali, evolutioni et mutationi determinationis subesse.

Quae evolutio activa, in quantum identitatem substantialem subjecti integram servat (scil. in quantum conservat et essentiam substantialem et existentiam correspondentem, quae limitationem et proinde individuationem ab essentia accipit), ad ordinem non-substantialem seu accidentalem pertinet: in ente finito determinationes activitatis sunt actus accidentales.

Exinde patet compositionem ex substantia et accidentibus intime connecti cum compositione ex essentia et esse: ratio utrobique eadem est, limitatio entis finiti quoad esse (exinde distinctio inter essentiam et esse), ergo etiam quoad agere (exinde distinctio inter substantiam et accidentia) [103].

NOTA 1a. - Quid sit entis finiti activitas.

Ens finitum activitate est praeditum in quantum evolutionem perficit, ad finem progreditur, determinatione augetur. Qua activitate, quantum fieri potest, suos limites transgreditur, quin tamen identitatem amittat: fines perfectionis accidentalis assidue propagat, nedum usquam in statu acquisito quiescat. Cum autem finitum ab infinito prorsus distet, ens limitatum tendentia infinita et irrequieta semper agitatur. Ultimam nunquam assequitur determinationem, cum semper finitum et proinde perfectionis ulterioris capax maneat: en indefessa naturae mentisque evolutio a poetis romanticis laudibus ornata.

Entia, tali activitate compulsa, mutuantur et sibi quodam modo assumunt quae aliis sunt propria; quae tendentia activa proinde multiplicitatem entium requirit et entium ordini inseritur.

1. Mineralia inertia propriis viribus non moventur. "Ab aliis impulsa moventur" et "alia propellunt". Recipere et dare, acquirere et transferre: eorum est activitas "transitiva", quae non sponte ex propria facultate profluit; imo, accepta ne servari quidem possunt et omne lucrum aequali expensi ratione exhauritur. Mundus materialis, mutatur et movetur in omnibus quae cohibet; quae mutatio, nulli elemento materiali seorsim sumpto tribuendum, mera accepti et expensi ratione definitur.

Universum materiale, in quo mutatio sine ulla intermissione ab uno subjecto ad aliud transit, eandem semper essendi et agendi perfectionem summatim includere videtur.

2. Materiae autem vita inseritur. Partes materiales, quae de se diversa constituerent entia, conjunguntur tam arcta unitate, ut unum effingant individuum et unica forma substantiali animentur. Tale ens proinde plurium entium virtualiter involvit perfectionem, quam actione "immanenti" auget et tali actionum conjunctione ornat ut, finem determinatum appetens, complexum sustineat et extendat novis elementis extraneis, quas sibi assimilat quarumque vires et perfectiones recipit.

Materia vivens, organisatione notata et insignita, unum ens efformat nedum, uti machina vel mechanica structura, ordinatione et conjunctione entium diversorum exstruatur. Ut totum quoddam et est et agit. Quare quodvis elementum materiale evolutione prorsus diversa fruitur prout organismo viventi inhaereat auf ei sit extraneum; exinde etiam sequitur, actione externa effectum omnino disparem produci in materia viventi ac in eadem materiae inertis quantitate. Vita leges physicas et chemicas, quas nullo pacto rescindit, in proprium finem dirigit et ordini superiori interponit. Organismus vivus, assidue cum rebus materialibus certans, adversatur aggressioni virium externarum, ne per eas quirl detrimenti capiat et ad ordinem mechanicum et physicum deprimatur. Praeterea, vires reficere debet et necessaria reperire, quibus organismus sustentet et recreet. Exitus talis contentionis semper vitae occasu et interitu proclamatur. Vitae lex fatalis est mors. Si autem organismus labefactatur, mira procreatione faecundus, novam induit juventutem et mobilitate perpetua reficitur et renovatur.

3. In brutis vita materialis, ordinem "psychicum" ingressa, ambitum activitatis miro modo extendit. Psychica enim activitas cognitione dirigitur. Atqui, per cognitionem subjectum singulari ratione objecto conjungitur. Subjectum cognoscens, licet ab objecto cognito discernatur, attamen cognitum activitate immanenti actus cognitionis exprimit. Proinde subjectum quodam modo perfectionem entis realiter a se distincti includit et in ordine intentionali fit quod ens cognitum est in ordine realitatis physicae. Similitudo interest analogica determinationi actus cognitionis et determinationi entis physici cogniti. Cognitione subjectum augetur determinatione aliorum entium, quin eorum realitatem immutet.

Cognitio non est mutatio mere mechanica, nec mutatio substantialis sicut in vita plantarum. Vita physiologica nutritione sustentatur, et cibos in propriam substantiam transmutat ut eorum vires recipiat. Cibi realitatem substantialem amittunt, cum realiter transmutentur in substantiam viventis. Assimilatione per nutritionem duo entia coalescunt, quia alterum in realitatem alterius transit; in assimilatione autem per cognitionem, tum cognoscens tum cognitum ambo integra manent in propria realitate, etsi cognitione conjunguntur. Cognoscens "fit" aliquo modo cognitum (quoniam objectum cognitum actu "immanenti" exprimit), non autem secundum realitatem physicam (quia cognitum independenter a cognoscente in existentia persistit); ergo nec viribus physicis entis cogniti augetur, uti fit nutritione (studium nutritioni haud subrogatur); fit tandem ens cognitum secundum speciem sensibilem intentionalem alterius entis, qua ens a se realiter distinctum actu cognitionis exprimere valet. Etenim species, imago qua talis, est relatio ad aliud, quia alterius imago. Quare actus cognitionis, de subjecto prodiens, "intentionalis" est, scil. relatum ad aliud quid: cognitum, etsi "extraneum", ut "objectum" proponit. Cognitio est perfectio "accidentalis", qualitas, activitas immanens subjecti; est autem ad aliud relativa, "intentionalis", in quantum objectum erga subjectum distinctione et alteritate insignitur.

Tali modo ordo psychicus latius patet quam ordo physiologicus, cum subjectum cognoscens praesentia sua limites propriae realitatis excedit. Etiam entia extranea et longinqua cognitione admoventur, in quantum subjectum eorum perfectionem "specie" acquirit. Propterea animal, dum agit, res extraneas animadvertit, non modo in quantum influxum earum mechanicum patitur, verum etiam prout (per externam illam activitatem) psychice haec omnia fit. Complexa proinde evenit vita psychica tendentiarum et sensuum, quae, ratione unitatis psychicae subjecti et objecti in cognitione, relationes activas ordinat quibus subjectum entibus ab ipso realiter distinctis inhaeret.

4. Vita psychica hominis ordinem "spiritualem" complectitur. Cognitio humana elementum involvit suprasensibile, quod omnia sub respectu formali entis attingit. Qui autem respectus est absolutus et valore fruitur transcendentali, cum omne quod est vel esse potest semper sit ens. Per rationem, uti jam autumat Aristoteles, homo fit quodammodo omnia. Cognitio sensibilis unam aliamve rerum qualitatem materialem attingit, dum cognitio intellectualis omnia revellat vincula et cuncta complectatur. Quae ultima, cum omnes materiae limites transcendat, non est fructus specierum quae passive acquiruntur et causis mere materialibus imprimuntur. Etsi cognitio sensibilis hac in vita est conditio evolutionis intellectualis, intellectus tamen evolutio, essentialiter independens a materia, est prorsus activa et propria. Intellectus, in quantum agens, mutationes rerum excedens, "conceptum" producit et "verbum" eloquitur mentale, quod absolute et universaliter verum est et inconcussum. Tali modo homo activitate intellectuali omni materiae vinculo expeditur: quod "est", cognoscit; quod "bonum" est, intendit. Infinitum est objectum tum cognitionis ejus, tum volitionis. Relativum locum cedit absoluto; tendentia mere egoistica subest desiderio summae bonitatis; plena surgit libertas quae in luce versatur infiniti.

NOTA 2a. - Argumenta sic-dicta theologica ad probandam realem distinctionem inter substantiam et accidentia ab auctoribus saepe proponuntur sequentia.

1. Per consecrationem missae sacrificii fit conversio totius substantiae panis in Corpus et totius substantiae vini in Sanguinem Domini nostri Jesu Christi, manentibus dumtaxat speciebus panis et vini [104].

Jamvero haec substantiae et accidentium separatio realem distinctionem supponit.

Ergo substantiam et accidentia realiter distingui admittendum est.

2. "Edocemur, nos elevatos esse ad ordinem supernaturalem, in quo constituimur per dona indebita nobis concessa, quibus efficimur consortes divinae naturae (II Petri, c. 1, v. 4): haec autem sunt gratia sanctificans, quae se habet uti nova natura, fides, spes et charitas, quae sunt veluti ejus propriae facultates, et omnes actus supernaturales. Atqui haec dona juxta communem theologorum sensum et ipsam rei naturam dicenda sunt vera accidentia realia, quae nobis inhaerent. Ergo" [105].

Quoad haec argumenta sunt quaedam notanda.

Definitiones Ecclesiae verba in sensu proprie philosophico non adhibent; nec ullum systema philosophicum enuntiant. Quare ipsae definitiones Ecclesiae theoriam scholasticam substantiae et accidentium fulcire non intendunt.

Veritas vero revelata quoad se intelligibilis est. Quodsi illa veritas, quadam philosophica theoria adhibita, apte exponatur, imo praeter hanc nec sufficienter intelligi valeat, haec philosophica theoria exinde quam maxime confirmatur. Nunc autem, theoria substantiae et accidentium rejecta vel penitus ignorata, dogma Eucharistiae et vita supernaturalis in creatura quid sint aegre explicari, sententia theologorum unanimis est.