|
Thesis. In ordine accidentali qualitates, quantitas et relationes
distinguendae sunt.
Definita entis finiti, praesertim materialis, constitutione,
conclusiones quasdam eruere valemus, quae, ad ordinem accidentalem
entium pertinentes, quasdam categorias accidentales earumque relationes
constituunt. Etenim, vigente dependentia principiorum accidentalium
ab ordine substantiali, parallelismus necessario interest accidentibus
et substantiae.
ENS MATERIALE, qua tale, quoad substantiam e materia prima
et forma substantiali componitur. Etsi substantialiter determinatum
(ratione formae), nihilominus in eodem ordine substantiali
determinabile remanens (ratione materiae primae), fieri potest quod
nondum est, novam determinationem quae substantiae actuali nondum inest
potest acquirere.
Duplex terminus, scil. determinatum et determinabile, ineluctabili
modo in ordine accidentali comperitur. Quaevis materia est determinata
et activa, uti caetera entia omnia, sed praeterea determinabilis et
passiva: activitas materialis semper passivitati constringitur; ens
materiale agere nequit nisi in quantum per entia extranea ad actionem
compellitur; etiam in actione ab aliis pendet, quia determinatio
accidentalis debet mutari, vires ab extrinseco adimpleri, antequam
agere valeat. Activitas materialis, quae semper passivitate
coarctatur, activitatem conjunctam supponit plurium entium, quae mutuo
suffulta subsidio agere incipiunt.
Passivitas et activitas, nedum sint elementa aliena, intime
conjunguntur, sicut, in substantia, materia prima formae applicatur.
Proinde passivitas quibusdam limitibus determinatis circumscribitur,
cum relatione ad activitatem ejusdem subjecti ordinetur, sicut et
activitas entis materialis passivitate coarctatur. (Ita, ut supra
probatum est, forma substantialis individuatur per materiam primam,
quae, alia ex parte, cum immediate per formam determinetur, formam
ejusque mutationem participat). Quare passivitas cum ente activo
evolvitur, et simul quaevis mutatio passiva redundat in activitatem
subjecti.
Activitas entis materialis immediate inest qualitati accidentali
(facultatibus et habitibus) [138], dum passivitas fundamento
accidentali quantitatis innititur. Ens materiale quantitative
extenditur et partes ejus tali continuitate juxtaponuntur ut sit
passivum et grave, tardum et mobile.
Quantitas autem cum qualitate connectitur, sicut passivitas cum
activitate et materia cum forma. Quae unio qualitatis et quantitatis
in eodem ente efficit determinatas (qualitate) dimensiones
(quantitate), figuram scil. seu formam externam clare delineatam
(ita v. g. forma determinata cujusvis plantae, omnis animalis,
etc.) et pondus determinatum [139].
Ergo ens materiale in spatio extenditur (quantitative) sed semper est
alicubi, "determinate" distans ab aliis rebus materialibus
(qualitative). Mutatio ejus accidentalis, semper aspectum
mechanicum exhibens, fit cum motu locali (scil. cum successiva et
continua mutatione loci, quin ullum intervalli punctum
praetermittatur), cum mutatione qualitativa in quantitate.
Quae evolutio accidentalis etiam in tempore protrahitur: hoc "fieri"
est "durare" et successive, absque saltu aut hiatu, unumquodque
punctum permeat. Semper est alicubi in tempore, quadam aetate
insignitum, "determinato" modo distans tum a praeteritis tum a
futuris momentis.
Tempus et spatium proinde tanquam fines sternunt quantitativos per quos
mutatio materialis diversas patefacit vias determinatas. Voces
"nunc" et "hic" conditiones exprimunt necessarias activitatis
materialis. Actio materialis impossibilis est absque requisitis
temporis et spatii, eo scil. sensu quod fieret sine motu locali et
temporali, aut interstitiis et punctis temporis ac spatii
praetermissis; talis enim actio, independens sisteret a quantitate et
proinde ab omni passivitate, i. e. esset immaterialis.
Mundus materialis systemate monismi non explicatur. Substantia enim
materialis, etsi determinata, manet tamen determinabilis ratione
materiae primae; quae substantia, cum aliam ac actualem non habeat
determinationem, ad aliam determinationem transire nequit nisi influxu
activo alterius entis impulsa. Ergo materia prima seu ratio
determinabilitatis substantialis est vel vox inanis et vacua, vel est
potentia malis ita ut mutatio substantialis sit possibilis; quo in casu
adhuc unum saltem aliud ens dari oportet ut mutationem substantialem
concitet.
Praeterea, ens materiale in activitate esse potest, id est influxui
extrinseco obnoxium: vel activitas materialis est vox abs re, vel
plura dantur entia quae inter se agunt.
Reales proinde exstant relationes inter entia materialia. Non
sufficit res separatim describi, cum non separatae sed conjunctae
inveniantur. Universum materiale est "cosmos", totum ordinatum, in
quo omnia ordinate collocantur et alia impellunt atque alia ab ipsis
agitantur. Unumquodque ens materiale agit in quantum ab aliis movetur
et sua vice alia propellit. Ut accurate habeatur realitatis notitia,
animadvertetur oportet ordo rerum, scil. relationes variae quibus
entia inter se connectuntur [140].
SPIRITUS, materiam primam in substantia haud admittentes, e
constitutione accidentali quantitatem (et quae cum ea connectuntur,
uti passivitatem, extensionem, tempus, etc.) excludunt.
Substantia eorum mera est forma, et proinde immutabilis et
immortalis; dum accidentia eorum sunt mera activitas, quae qualitate
non autem quantitate insignitur. Ulterius indagari possit quomodo ordo
entium in mere spiritualibus sit considerandus et qua ratione mutuae
fulciantur relationes.
Cum quantitas, spatium et tempus sola corpora afficiant et potius ad
cosmologiam spectent, remanet ut hic, in metaphysica generali,
quaedam de qualitate et de relatione, quae omnibus entibus finitis
necessario insunt, dicamus.
NOTA. De praedicamentis Aristotelis.
Uti dictum est, modi essendi plures dari possunt et revera dantur,
quos, experientia duce, recensere et ordinare Aristoteles jam
curavit. Hae classes in quas omnia distribui valent, cum Aristotele
categoriae, kategorķai tou ontos, vel cum Boethio praedicamenta
metaphysica nuncupantur.
Sunt ergo categoriae, secundum Aristotelem, suprema modorum essendi
genera, ad quae omnia reduci possunt [141].
Modi essendi imprimis substantiae et accidentis distinguuntur. Quae
partitio est adaequata, quia opponuntur secundum affirmationem et
negationem, scilicet secundum "esse in subjecto" et "non esse in
subjecto". Quare immediate dividunt ipsum ens: Ens vero non est
genus, uti antea probatum est, sed analogice de omnibus praedicatur:
"absolute et primo dicitur de substantiis, et posterius et secundum
quid de accidentibus" [142]; etenim accidenti competit in
subjecto inhaerere.
Nunc autem, secundum scholasticos, substantia (praedicamentalis)
[143] dicitur de omnibus suis finitis inferioribus in quantum
sunt "in se" quin sint a se; quae ergo sunt genera et species ejusdem
praedicamenti substantiae.
Accidentia vero diversimode substantiam afficiunt, atque analogice
accidens seu "esse in" praedicatur.
Aristoteles novem genera suprema accidentium recensuit; ita ut,
addito substantiae praedicamento, decem sint entium categoriae. Sunt
sequentes: substantia, quantum, quale, ad aliquid, ubi, quando,
agere, pati, situs, habitus [144].
Haec praedicamentorum divisio a Suarez ita declaratur: "Communiter
ergo ratio hujus sufficientiae sic sumi solet, nam praetermissa
substantia, quae per se est, et primum genus constituit, accidentium
genera per habitudinem ad substantiam distingui debent. Aut ergo
accidens intrinsece afficit substantiam, vel tantum extrinsece.
Si intrinsece, aut absolute aut relative. Et absolute, aut ratione
materiae, ut quantitas, vel ratione formae, ut qualitas. Relative
autem, ad aliquid.
Si vero extrinsece, aut in ordine ad potentiam activam, vel ad
passivam, vel ad neutram earum. Primo modo constituitur actio;
secundo, passio. Si vero tertio modo, ulterius distinguendum est,
nam vel talis affectio convenit per modum mensurae, aut non. Et
rursus si per modum mensurae, aut est mensura quantitatis absolute, et
constituitur ubi, aut cum certo ordine partium, et constituitur
situs, aut est mensura durationis, et constituitur tempus. Si vero
non habet rationem mensurae, constituitur habitus. Haec ratio vel
sufficientia desumpta est ex D. Thoma, 5 Metaph., lect. 7.
Eamque amplectuntur moderni scriptores" [145].
NOTETUR quoad decem praedicamenta.
1. Non potest haec divisio a priori et apodictice probari, scil.
propria ratione demonstrari tot esse summa genera et non plura nec
pauciora. "Ita ergo censeo de decem generibus summis, nimirum,
eorum sufficientiam non aliter nobis constare, quam quia ex omnibus
effectibus, quos experimur, non innotescunt nobis plura genera
entium" [146].
2. Categoriae ex praedicandi modo distinguuntur; attamen earum
partitio est realis et non tantum logica. "Etenim modus praedicandi
dupliciter intelligi potest; vel prout importat rationem, secundum
quam unum de alio praedicatur; vel prout exhibet id quod de alio
praedicatur. Jamvero modus praedicandi, priori ratione intellectus,
constituit praedicabile, in quo proprie versatur ordo logicus...;
alter vero constituit praedicamentum ontologicum, quia praesefert ipsas
res quae praedicantur, ac proinde prout res, quae praedicantur, sunt
primo diversae, seu formalitates important inter se primo diversas,
prima ac suprema constituunt rerum realium praedicamenta. Porro ut
elucet ex tota argumentatione allata, hic spectantur diversi modi
praedicandi prout diversas exhibent formalitates, quae in rebus
reperiuntur. Ergo praedicamenta inde exorta reali innituntur
fundamento" [147].
3. Utrum praedicamenta omnia realiter inter se distinguantur, an
vero inter quaedam distinctio sit rationis ratiocinatae, in specie,
quoad unamquamque categoriam, suo loco examinandum est.
|
|