2. DE CAUSAE ABSOLUTAE ESSENTIA

Quis est Deus [115]? Causa omnis compositi, finiti scil. et contingentis; ergo ens non compositum, nec finitum, nec contingens et nihilominus reale; proinde Simplex, Infinitum, Necessarium; uno verbo: Absolutum.

1 . Deus est simplex: ergo purum Esse, absque essentiae limitatione; purus Actus, absque potentia: Infinitudo. Estne Deus? Est. Quisnam est? Est qui est. Definitio ejus est "esse" sine addito.

Modus ejus essendi est simpliciter esse. Esse divinum non est principium constitutivum entis; Esse Dei est prorsus essentia Dei: Esse subsistens.

Exinde unus tantum Deus existere potest. Entia finita per totam realitatem (etiam per actum essendi), ratione diversarum essentiarum, discernuntur. In Deo autem nulla essentia limitans et proinde diversificans. Essentia ejus est esse. Duo entia infinita quae ambo essent purum esse, cum per eandem realitatem essendi infinitem existerent, non duo essent sed unum et idem ens. A Deo nil discernitur nisi quae non mere sunt actus essendi, quae cum potentia miscentur, scil. entia composita, finita.

Deus est realitas absolute necessaria. Quod si definitur "qui est", Esse subsistens, absque contradictione cogitari nequit ut nonexistens, ut mere possibilis, cum "mere possibile" sit "quod existere possit sed de facto non est", et distinctionem inter essentiam et esse inducat [116].

Argumentum anselmianum seu "ontologicum" [117] transitum gratuitum ab ordine logico ad ordinem ontologicum non secum fert: etenim si conceptus "Deus seu Esse Subsistens" est cogitabilis, ens illud absolute necessarium realiter existere debet; secus ratio natura sua errori infigeretur, cum secundum quas leges Esse Subsistens cogitare posset, quin hoc Esse Subsistens revera exstaret. Dicimus autem: "si conceptus Dei est cogitabilis", i. e. si ostenditur Esse Subsistens, Ens Infinitum non esse contradictorium (uti v. g. circulus quadratus); tunc enim statim patet Deum esse Ens Necessarium, cum definitio ejus unicum elementum, Esse, includat; si esset possibile Deum de facto non existere, nec ullo in casu existere posset, esse-infinitum esset absoluta impossibilitas, contradictio. Quonam autem modo scire possumus esse-infinitum cogitari posse? Hoc in "argumento ontologico" non indicatur et hac de ratione non est argumentum de Dei existentia. Cum nec cognitionem Dei intuitivem, nec conceptum Infiniti insitum aut infusum habeamus, existentiam Dei a posteriori monstramus et cogitabilitatem Infiniti per analysim finiti ostendimus: finitum est, et proinde est verum, cogitabile; pendet a causa quae infinite esse debet; proinde et Infinitum est esse cogitabile. Tali autem modo constat Infinitum esse realitatem necessariam, cum secus esset contingens et non causa contingentis.

Bergson jure merito animadvertit psychologice esse impossibile "nihilum absolutum" repraesentari aut cogitari. Addimus absolute esse impossibile quod absolute nihil existeret [118]. Datur aliquid et proinde semper fuit aliquid: ens absolute est necessarium. Tunc autem non omnia possunt esse contingentia, quia secus non repugnaret omnia ut non existentia cogitari, et admittendum esset, cum S. Thoma, aliquando prorsus nihil existisse [119]. Si enim omnia sunt contingentia, currente tempore infinito omnes possibilitates evenerunt, inter quas et non-existentia omnium. Si autem aliquando nihil fuit in rebus, nec nunc quid dari possit: ex nihilo nihil fit. An ideo quaestio de creatione cadit et omne ens absolute necessarium est dicendum? Minime, quia dantur entia contingentia, scil. omnia entia finite. De illis problema movetur creationis: quomodo finitum existere potest? Quia non omnia sunt finita. Ens sit oportet; non autem finitum; ergo infinitum absolute requiritur: existentia necessaria ipsi infiniti essentiae inhaeret; definitio ejus est Esse Subsistens, essentialiter necessarium, quod sit omnium rerum ratio absoluta.

Vel alio modo:

Dantur entia; quod autem est, possibile est, scil. intrinsece non repugnat sed est cogitabile, verum. Possibilitas illa est absolute necessaria. Homo v. g. possibilis esset, etiam si nullus existeret homo, cum nusquam, ut ens, incogitabilis foret [120].

Alia autem ex parte ens finitum, cum sit contingens, non absolute cum necessitate de facto existit.

Ergo possibilitas absoluta non in realitate finite innititur, quia finitum, ut de facto existens, non est absolute necessarium sed contingens. Finitum, ut ens et absolute cogitabile ac possibile, in alio fundatur, scil. in infinito quod necessario existat. Entis qua talis indoles absoluta (possibilitas prorsus necessaria et absoluta intelligibilitas) in realitate absolute necessaria infiniti radicatur. Deus est ens Absolutum, seu inconditionatum, ab omnibus independens ac proinde necessario existens: Esse Subsistens.

2. Quid ulterius de Deo scire possumus? Omnia quae ab universitate rerum de Creatore deducimus, cum sciamus perfectionem effectus virtualiter in causa contineri. Per effectum proinde quamdam de causa notitiam acquirere possumus.

Cum autem inter creaturam et Creatorem infinita aperiatur distantia, omnis perfectio creata Deo est deneganda (via negationis), quae tamen ei tanquam causae virtualiter inest (via affirmationis) sed modo divino, scil. infinite perfecto (via eminentiae). Quae de Deo asseruntur proinde semper analogice tribuuntur.

Inter perfectiones Deo tribuendas distinguendum est. Perfectio, formaliter limitationem entis requirens uti humanitas, materialitas, etc., formaliter Deo inesse nequit, etsi virtualiter tamen adest, cum a Deo causatur. Perfectio autem quae qua talis limitationem nec requirit nec excludit sed ab ea praescindit, modo tum finito tum infinito existere potest, ideoque non modo virtualiter sed etiam formaliter Deo est tribuenda: ita v. g. perfectio transcendentalis entis ejusque proprietatum.

Proprietates entis transcendentales "formaliter" in ente divino, quod est ens, reperiuntur. Omnes autem conceptus transcendentales aeque sunt analogici ac conceptus entis et proinde secundum proprium modum essendi Deo applicantur. Deus est ens simplex, infinitum, necessarium, unice absolutum, Esse Subsistens, omnium entium finitorum causa. Ergo et eodem modo est unus, verus, bonus, pulcher; scil. unum, verum, bonum et pulchrum simplex, infinitum, necessarium, unice absolutum: Unitas, Veritas, Bonitas, Pulchritudo Subsistens, causa de qua omnia entia finita unitatem, veritatem, bonitatem et pulchritudinem depromunt.

Quod non componitur ex essentia et esse, quia est esse subsistens, a fortiori quoad essentiam non ex materia et forma componitur. Deus ergo est immaterialis, nec corpus habet: est spiritus purus. Proinde attributum materiale Deo formaliter applicari nequit eique nonnisi sensu "improprio" convenit. Sensus metaphoricus adest ubi, v. g., de brachio omnipotenti, de oculo, de odio et ira Dei loquimur.

Si purus est spiritus, Deus "nullibi" est in spatio, cum extensionem non habeat neque mensura spatiali aestimetur: scil. immensus est. Spatium autem essentialiter ad Deum tanquam ad causam refertur; et Deus, cum in omnia, etiam in spatium, influxum directum exerceat, ubique eminenter praesens, scil. omnipraesens, dicatur oportet.

Deus est aeternus. Mensura ejus propria est aeternitas, i. e. "interminabilis vitae tota simul et perfecta possessio" [121]: in quantum est ens absolute necessarium, absque initio est et fine; quia eris simplex, - non compositum ex essentia et existentia, neque ex materia et forma, neque ex substantia et accidentibus -, mutationem nec substantialem nec accidentalem subit et immutatus idem manet. Non est in tempore [122]; neque vita ejus a praeterito in futurum manet, neque evolutionem perficit aut temporalem aut mere spiritualem extra tempus: possidet perfectionem permanentem qua est Esse Subsistens.

Agere sequitur esse. Ubi distinctio non est realis inter essentiam et esse, neque est realis distinctio inter substantiam et accidentia. Proinde Deus, qui est suum esse, etiam est suum agere.

Entia finita, quia finita, ope evolutionis accidentalis ad perfectionem tendunt, dum Deus, infinite perfectus, perfectionem ulteriorem anhelare nequeat. Agere Dei essentiam non auget; actio divina est Dei essentia, purum esse. Activitas nullam in Deo causat mutationem, nec augmentum nec diminutionem; non est relatio realis ex parte Dei ad creaturas, qua fieret elementum ordinis universalis: Deus est et manet ens absolute independens, non autem elementum (quod de se ad alia refertur et cum eis dependens cohaeret) sed absoluta ordinis creati ratio. Entia finita per relationem dependentiae ad Deum existunt, dum Deus totaliter est per se, absque relatione: est Esse absolute Subsistens.

Causa absoluta est ens intellectuale, nam est ordinis universalis ratio. Cognitio autem divina non est determinatio accidentalis (cum Deus sit simplex), sed actus essendi substantialis, Esse Subsistens et proinde Idea subsistens, conscientia praedita, estín e noesis, noéseos noesis [123], uti autumat Aristoteles. Est cognitio infinite perfecta et independens, nullo objecto extrinseco ordinata, quae ordinat et dirigit omnia quae sunt cuique nil praeterit. Deus omnia entia videt eaque cognoscit uti sunt, non autem quia illa uti objecta considerat (ad quae refertur), sed quia seipsum intelligit ut Esse Absolutum, rationem omnium quae sunt vel esse possunt. Quae cognitio perfecte est immutabilis: Deus nec praevidet nec recolit; "videt", et in existentia sua aeterna, quae est permanenter "nunc" et "in praesenti", spiritus divinus seipsum apprehendens uti omnium rationem, esse et fieri omnium rerum perscrutatur et immediate summam omnium entium complectitur.

Ens intellectuale, voluntate praeditum, libere et finaliter agit. Deus est Actus voluntatis subsistens, qui necessario est quod est et in aeterna et infinita caritate, perfectionis suae conscia, existit et quiescit: beatus est et summe felix. Tali modo habetur caritas in creaturas, quarum Deus permanens est ratio; caritas subsistens, mutationi et evolutioni haud obnoxia, sed semper eadem plenitudo perfectionis infinitae; caritas creatrix, quae ipsa objectum eligit eique bonitatem largitur; actio prorsus libera, neque coacta (cum Deus sit ens absolutum et proinde independens), neque ex necessaria naturae tendentia excitata (quia Deus est ens infinite perfectum et nulla perfectione indigens): actio gratuita Dei, qui de plenitudine sua, infinita et inexhausta, entia finita procreat. Quod creatura est vel habet, complete e Dei caritate procedit; quare in omnibus influxum perfectionis divinae sentit et nullo sub respectu in Deum influxum exercet: creatura Deum ut finem ultimum habet, quia ab eo creatur; Deus autem nullam habet causam finalem praeter se, quia Creator est qui omnia efficit. Deus est initium et finis: universitas rerum ab ipso exorditur et ad ipsum revertitur, scil. ab ipso omnem accipit perfectionem. Deus autem tantummodo ad propriam gloriam agit: perfectio ejus immutabilis est fons et finis, RATIO ADAEQUATA OMNIUM, quae est et peragit, cum sit Virtus infinita quae auxilio non indiget, Idea independens quae a nullo alio illustratur, Bonitas perfecta quae finem complentem non intendit: est Esse Subsistens, ABSOLUTUM.