N. 3. NOTIO SUBSTANTIAE ET ACCIDENTIS

Ex praedictis accuratam substantiae et accidentium definitionem inferre possumus.

1. Notio substantiae.

Substantia, ait Doctor Angelicus, dicitur a subsistere et substare [124]. "Tamen non eadem ratione dicitur subsistere et substare; sed subsistere inquantum non est in alio, substare vero inquantum alia insunt ei" [125].

Huic definitioni nominali definitio realis respondet: substantia in seipsa considerata, est id cujus ratione enti competit esse in se [126], non in alio; relate ad accidentia est substratum accidentium, seu eorum subjectum inhaerentiae (ipokeimenon) [127].

Atvero "sub-stare" logice praesupponit "esse in se". Etenim quod ultimatim accidentia in se recipit, jam in seipso constituatur necesse est.

lnseitas ergo est formalis notio substantialitatis [128]: ens substantiale est ens in se; substantia est cui competit esse in se.

Dicimus: cui competit esse in se, quatenus, in ente finito, substantia est substantialis "essentia", ab "esse" suo realiter distincta; "in ordine essendi" substantialis essentia seu substantia est principium essentiale, quod ad coprincipium existentiale transcendentaliter refertur, sicut potentia ad actum. Nunc autem, hac de ratione (quia scilicet substantia ab esse realiter distinguitur, ita ut modus essendi sit finitus), etiam "in ordine agendi" datur limitatio, estque substantia subjectum inhaesionis seu principium limitationis et individuationis accidentium realiter distinctorum. Ergo inseitas est formalis notio substantialitatis; sed etiam substare est de ratione substantiae "entis finiti", seu, uti aiunt, substantiae "praedicamentalis" [129].

Quodsi autem non nisi inseitas inspiciatur, sane formalis notio substantiae finitae seu praedicamentalis advertitur; sed, insuper, nil prohibet quin, licet analogice, etiam ens infinitum dicatur "substantiale". Re quidem vera, ejus essentia seu substantia nullatenus relatio transcendentalis ad esse suum, neque proinde principium limitationis dici potest: ens infinitum cum esse suo simpliciter et totaliter coincidit. Quamobrem, sicut est suum esse, est etiam suum agere: sicut ejus esse est infinitum, ita et activitas ejus infinita est. Ei ergo competit esse in se, scil. ens infinitum est ens substantiale, quia est in seipso suum esse. Qua tale, nullo sensu principiis accidentalibus substare valet.

Ergo inseitas est formalis ratio substantialitatis in genere (in ente tum finito, tum infinito). Substare autem est tantum de ratione substantiae praedicamentalis (scil. in ente finito).

NOTA 1a. Dividunt auctores [130] substantiam completam a substantia incompleta. Prior est id cui competit esse in se; altera est quoddam substantiae completae constitutivum principium cui proinde competit (non in alio sed) cum alio existere, ut eorum unione substantia completa constituatur. Ita materia prima nonnisi cum forma substantiali existit; anima humana materiae primae uniri saltem potest.

Dividitur substantia in simplicem et compositam. Quae divisio satis patet ex dictis de materia prima et de forma substantiali.

Divisio, ab Aristotele jam tradita [131], in substantiam primam et substantiam secundam ad logicam pertinet. Substantia prima est substantia individualis qua talis, quae neque de subjecto aliquo dicitur, neque in subjecto aliquo est; v. gr. Petrus. Substantia secunda est idem subjectum reale individuale, sed abstractive sub respectu specifico vel generico consideratum; non est in subjecto, sed dicitur de subjecto; v. gr. homo, animal [132].

NOTA 2a. Antea-dictis quaedam substantiae falsae notiones excluduntur [133].

1. Definitio Cartesii: substantia est res quae ita existit, ut nulla alia re indigeat ad existendum.

Resp. Si ita etiam causa extrinseca excluditur, nego.

2. Definitio Spinozae: per substantiam intelligo id quod in se est et per se concipitur, seu cujus conceptus non indiget conceptu alterius a quo formari debeat.

Resp. Substantia est quod est in se. Quod additur, causam extrinsecam negare intendit, ita ut substantia divina tantum haberi possit.

3. Definitio Leibnizii: substantia est ens vi agendi praeditum.

Resp. Non ita formaliter definitur. Substantia est operationis principium; agere autem sequitur esse, modus agendi modum essendi.

4. Definitio Kantii: substantia est aliquid absolute permanens.

Resp. Non ita formaliter definitur. Est permanens subjectum motus accidentalis, quia est in se.

5. Definitio V. Cousin: substantia est ens, quod ultra se nihil in ordine ad existendum supponit.

Resp. Si haec independentia simpliciter intelligitur, est independentia "entis a se" seu Dei, non entis in se, qua talis.

II. Notio accidentis.

Accidens est reale principium [134], cui competit ens substantiale jam in seipso constitutum tali vel tali modo ulterius determinare. Praesupponit subjectum quod est, eique accedit: quare vocatur ens entis.

Accidens est in subjecto substantiali; quare ejus esse, aiunt auctores, est inesse [135]. Inesse significat "inhaerere in subjecto substantiali". Quare, proprio esse accidentali nullatenus negato, illud inesse solummodo denuntiat modum essendi seu naturam accidentis, scil. esse "inhaerendo".

Definitur accidens id cui debetur, vel cui competit esse in alio. Sicut enim "esse in se" convenit rei substantiali ratione ejus principii essentialis, ita "esse in alio" competit accidenti ratione ejus quidditatis.

Quare substantia qua talis et accidens qua tale designant proprie essentias seu modos essendi, atque non definiuntur esse in se, inesse alio, sed id quod hoc vel illo modo est, scil. id cui competit esse in se vel id cui debetur esse in alio.

Quod si ergo, in sanctissimo Sacramento Eucharistiae, de facto accidentia sine inhaesionis subjecto existunt, non ideo eorum essentiae mutantur, nec desinunt esse accidentia; manent semper essentiae quae transcendentaliter ad subjectum ordinem habent. Etsi de facto, ratione peculiaris interventus divini, a substantia separentur, de se eorum esse est inesse. Uno verbo, aptitudinalis inhaerentia est de notione accidentis; non autem est de essentia accidentis inhaerentia actualis.

Sicut ergo anima humana in seipsa per principium materiale individuatur eo quod est forma substantialis, proindeque etiam post mortem, quando a materia separatur, tota manet forma et in seipsa individuata quatenus est principium quod ad coprincipium materiale transcendentaliter ordinatur, seu quatenus est formale principium "unibile" principio materiali [136]; ita accidens de se est totum ad substantiam ut ad suum principium inhaesionis atque hac transcendentali referentia totum constituitur et in seipso individuatur, proindeque, etiam propria subatantia deficiente, eadem tamen referentia adhuc totum constituitur atque manet idem accidens, cum proprio principio inhaesionis substantiali "unibile", seu "aptitudinaliter inhaerens" sit.

NOTA. - Essentia, natura, substantia, etsi fere idem significent, tamen sunt distinctae notiones.

Essentia est quidditas (quidditas vero est denominatio potius logica), modus essendi, et dicitur per ordinem ad esse. Substantia est essentia cui competit esse in se, et dicitur per oppositionem ad accidentia. Natura est substantia quatenus est primum principium operationis [137], et sumitur in ordine activitatis.

Essentia ergo latius patet quam substantia; etenim etiam accidentia suam quidditatem habent. Attamen essentia sine addito generatim essentiam substantialem designat.

Natura, sensu stricto, est substantia qua activa. Attamen saepe ut synonymum essentiae adhibetur. Ita, v. gr., quaeritur quae sit natura, i. e. essentia, cujusdam accidentis, puta, quantitatis.