PRIORIS PARTIS BREVIS CONSPECTUS

In priore sectione imprimis significatio objectiva notionis entis indicatur (cap. 1).

Ex una parte notio entis implicat notionem absoluti estque notio transcendentalis.

Quod est principium maximi momenti: datur absolutum et quidem a nobis cognitum. Exinde possibilitas et valor metaphysicae statim eruuntur: metaphysica studio absoluti (in quantum a nobis attingitur) incumbit estque philosophia prima, quatenus nihil praesupponit, et absoluta, quatenus semper et ubique necessario vera (art. 1).

Ex altera parte datur finitum: notio entis ergo implicat notionem finiti.

Ex quibus oritur problema metaphysicum: de uno et multiplici, seu de absoluto et relativo (art. 2).

Deinde quaeritur quaenam sit structura notionis entis (cap. II). Non est notio proprio sensu abstracta, nam est transcendentalis, nec est intuitio, quia est notio indistincta: mediat inter abstractionem proprie dictam et perfectam intuitionem: dicitur notio improprie abstracta (art. 1).

Eo ipso neque univoce, neque aequivoce adhibetur; ejus attributio mediat inter univocitatem et equivocitatem: dicitur notio analogica, et quidem secundum analogiam proportionalitatis proprie dictam.

Quia notio entis est transcendentalis et eo ipso analogica, est notio quarr maxime dynamica; ex qua oritur problema de ordine universali omnium. Quamobrem problema de uno et multiplici, de absoluto et relativo, est problema de analogia entis enucleanda (art. 2).

In altera sectione, primae entis determinationes notantur. De determinationibus entis in tota sua extensione considerati agitur, seu de proprietatibus quae ens qua tale necessario afficiunt. Quae entis proprietates sunt unum, verum, bonum, pulchrum (cap. I, art. I ).

Imprimis earum comprehensio indicanda est. Unum est ens qua determinatum, scil. qua indivisum in se et divisum ab alio; verum est ens qua intelligibile; bonum est ens qua perfectum, scil. appetibile et activum; pulchrum est ens qua cognitioni delectabile.

Deinde extensio: sunt transcendentales notiones, atque cum ente materialiter convertuntur.

Quare imperfecte, sicut ens, ab inferioribus abstrahuntur et proinde eis, secundum analogiam, diversimode tribuuntur. Potest ergo, sicut modorum entis, tabula confici, modorum unius, veri, boni, pulchri.

Transcendentali oppositum nullum est: ergo privatio unius, veri, boni, pulchri convertitur cum nihilo absoluto. Sane quaedam est "pluralitas" realis, quae ipsa entis analogia postulatur: sunt enim plura entia; imo in ipso ente quandoque (scil. in ente finito) est interna pluralitas: sunt plura constitutiva principia [172]; quae utraque pluralitas tamen unitati entis qua talis nullatenus contradicit, nam unum non est idem quod unicum, neque quod simplex, sed est indivisum in se et divisum ab alio.

Si ergo loquendum est de alia pluralitate, de errore, de malo, de deformi, hoc ne fiat in ordine metaphysico entis qua talis, sed in quodam ordine particulari.

Ita, in ordine cognitionis qua talis, scil. entis "rationis", (ubi inspicitur "modus intentionalis" secundum quem ens cognoscenti praesens est), distinctio "rationis" inter unitates formales et inter unitates logicas legitime affirmatur. In eodem ordine cognitionis qua talis, scil. qua entia repraesentantis, error in creaturis accidit, qui veritati "logicae" opponitur. In ordine liberae voluntatis qua talis (non qua entis) actum simpliciter malum creatura ponere valet, qui bono "morali" adversatur. In eodem sensu deordinationes pulchro adversari recte dicuntur (cap. I. art. 2-5).

Ratio vero discursiva, conceptibus efformatis, cognitiones judicio explicat. Prima judicia, cum circa primos conceptus versentur, absolutam et transcendentalem vim et applicationem habent: vocantur prima principia, quia regulam et legem enuntiant omnium (cap. II, art. 1).

Praesertim principia entis (identitatis, contradictionis, tertii exclusi) recenseri solent (cap. II, art. 2).