|
Unitati opponitur multiplicitas; et sicut unitas implicat
identitatem, ita multiplicitas seu pluralitas implicat alteritatem seu
distinctionem. Quae distinctio ergo est negatio identitatis inter
plura; distincta enim dicuntur quorum unum non est aliud.
Unum est transcendentale; scil. ens qua tale unum est. Quare
quaevis multiplicitas qua subjectum sub ratione entis in se
divideretur, cum nihilo convertitur et dari nequit.
Non ideo tamen quaecumque multiplicitas excluditur. Etenim unum tum
ab "unico", cum a "simplice" secernendum est: si "plura" sunt
entia, adhuc quodvis subjectum, qua ens, unum est; si ex
"pluribus" principiis componuntur entia, adhuc quodvis subjectum,
qua ens, unum est, dummodo non sit in se actu divisum. Insuper ordo
cognitionis attendatur: ob humanae rationis infirmitatem, conceptus
"plures" rem in se "unam" abstractive repraesentant, ita ut
pluralitas et distinctio conceptuum cum unitate et identitate rei
concilientur. Salva ergo transcendentali unitate, adhuc quaedam
multiplicitas admitti potest, imo et debet, ut infra ostendetur.
Sunt modi unitatis (et consequenter identitatis) [25] diversi;
quare e converso etiam multiplicitas et alteritas diversimode habentur.
Ob applicationis momentum quaedam DISTINCTIONIS species
notentur.
Praeprimis opponuntur distinctio malis et distinctio rationis, seu
mentalis. Utramque speciem sequenti modo subdividere possumus
[26].
1. Distinctio dicitur realis, si inter realitatem et realitatem
(ergo independenter a nostra cognitione) viget.
Est distinctio malis adaequata, si viget inter realitates, quarum
alia ab alia ex toto distinguitur. Est autem distinctio malis
inadaequata, quando realitates partialiter identificantur, i. e.
alia realitas ab alia distinguitur sicut totum ab ejus parte.
Distinctio realis ADAEQUATA
1º physica vocatur, si est inter "entia completa", i. e. inter
individua; v. gr., inter Petrum et Paulum.
Physicam vocamus illam, quia etiam physica seu sensibili experientia
quandoque animadvertitur, v. g. inter duos homines quos oculis
videmus. Sed viget in ordine tum materiali, v. g. inter res
corporales, cum etiam non-materiali seu spirituali, v. g. inter
angelum et angelum.
2º metaphysica vocatur, si est inter ejusdem entis "principia
constitutiva" [27]; v. gr., inter essentiam et existentiam,
materiam primam et formam substantialem, substantiam et accidentia,
facultatem et actionem. - Tales distinctiones vigere infra
ostendetur.
Metaphysicam vocamus illam, quia tantummodo in ordine metaphysico
viget, scil. in ordine qui sola methodo metaphysicae a nobis
perscrutari valet, atque naturali experientia nullatenus attingitur.
Sed habetur in ordine tum spirituali, cum etiam materiali, nam
quodlibet ens finitum, ut infra ostendetur, principiis realiter
constat, inter quae proinde viget realis distinctio, scil.
metaphysica.
3º modalis a quibusdam auctoribus admittitur inter rem et modum, quo
intrinsecus terminatur [28]. - A nonnullis physica et
metaphysica distinctiones nuncupantur absolutae, quatenus modali
distinctioni opponuntur.
Distinctio realis adaequata
1º positiva vocatur, si est inter realitates existentes.
2º negativa vocatur, si est inter realitatem existentem et ejus
oppositam negationem; v. g. inter individuum existens et idem mere
possibile, inter visionem et caecitatem, inter ens et nihilum.
II. - Distinctio dicitur rationis seu logica, si inter conceptum
et conceptum (ergo dependenter a nostra cognitione) viget ; scil. si
sumitur in ordine cognitionis qua talis, seu "entis rationis".
Et quidem actus cognitionis dupliciter considerari licet
1 ° est "actus" psychologice realis: quo sensu (scil. sub aspectu
ontologico) est "unus" realiter actus, a ceteris distinctus.
2° est "cognitivus" actus, quatenus contentum seu significationem
includit: quo etiam sensu (scil. sub aspectu logico) est unus,
habens "unum" contentum a contentu ceterorum cognitionis actuum
distinctum.
Nunc autem inter illum aspectum realem et hunc aspectum logicum omnino
distinguendum est. Ad quod illustrandum sequentia sufficiant: si heri
cogitavi "hominem", et adhuc hodie cogito "hominem", hae
cogitationes realiter distinguuntur: sunt enim duo actus vitales
realiter, imo tempore distincti: psychologice sunt duo conceptus.
Attamen logice non sunt duo sed est unus idemque conceptus, quia unam
eamdemque significationem habent. Etsi realiter actus intellectionis
psychologici multiplicentur, logice semper unus idemque est actus,
dummodo omnes quoad contentum identificentur: logice (mentaliter, seu
in ordine rationis) est unus conceptus.
Sub hoc logico aspectu, de quo nunc agendum est, conceptus
multipliciter distinguuntur, scil. secundum gradus diversos majoris
vel minoris distinctionis. Sicut ergo sunt plures species
distinctionis realis, ita etiam sunt plures species distinctionis
logicae seu rationis.
Est distinctio rationis adaequata, si viget inter conceptus, quorum
unus, secundum significationem, ab alio absolute distinguitur; v.
g. conceptus lapidis et conceptus angeli. Est autem distinctio realis
inadaequata, quando conceptus, secundum significationem, vel de se
cohaerent vel partialiter identificantur. Infra ostendetur
distinctioni rationis adaequatae, (nullatenus autem distinctioni
rationis inadaequatae) semper et necessario quamdam distinctionem
respondere realem.
Distinctio rationis INADAEQUATA sequenti modo subdividitur:
A. - Distinctio rationis ratiocinatae vocatur, seu rationis cum
fundamento in re, seu virtualis, si est inter conceptus "formaliter"
diversos unam eamdemque rem exprimentes, scil. inter conceptus qui
eandem rem secundum "formalitates diversas", i. e. secundum
"diversos aspectus", significant. Quamobrem verba, quibus tales
conceptus exprimuntur, non sunt synonyma. Ita conceptus "animalis"
et conceptus "rationalis".
Quae distinctio rationis vocatur distinctio virtualis, vel adhuc
distinctio rationis cum fundamento in re. Et revera, quoddam
subjectum reale unum, v. gr. talis homo, diversos respectus
exhibet, (v. gr. vivens, animal, rationale, etc.), quatenus
virtute sua pluribus realiter distinctis aequivalet, diversosque
effectus producit, qui a causis re distinctis produci valent. Quare
idem hoc subjectum pluribus conceptibus formaliter distinctis legitime
exprimitur; quodque fit cum fundamento in re: scil. formalitates seu
perfectiones illae diversae vere exprimunt subjectum re unum. Quia
vero perfectio subjecti perfectioni plurium realiter distinctorum
aequivalet, est "virtute multiplex" et inter conceptus subjectum
exprimentes distinctionem virtualem vigere dicitur [29].
Distinctio rationis cum fundamento in re est vel perfecta, vel
imperfecta.
Distinctio virtualis dicitur perfecta, quando prior conceptus altero
conceptu "ab extrinseco" determinatur, proindeque hunc alterum
nullatenus "actu" includit (sed tantum "potentia" includere
dicitur, quatenus est determinabilis seu in potentia relate ad illam
extrinsecam determinationem). Ita conceptus animalis non includitur
in conceptu viventis, neque conceptus rationalis in conceptu animalis,
et vicissim: formaliter perfecte distinguuntur, (i. e. significant
aspectus perfecte distinctos seu ab invicem perfecte abstractos).
Attamen hi conceptus cohaerent, eo quod unus (v. gr. genus) etiam
logice, ergo secundum suam intrinsecam significationem, est
incompletus atque determinabilis, ita ut de se exigat quamdam
extrinsecam determinationem (v. gr. differentiam specificam) atque
secundum ipsam suam naturam ad unionem cum hoc complemento ordinetur:
de se tunc logice coalescunt in "uno" toto. Hac de ratione, quia
scil. "unio" cum quodam alio de se exigitur, haec distinctio logica
dicitur "inadaequata". Dicitur tamen perfecta, hoc sensu quod
secundum determinatam eorum significationem formalem plene distinguuntur
seu sese mutuo non includunt. - De distinctione rationis adaequata et
de distinctione virtuali perfecta, infra adhuc erit quaestio
[30].
Imperfecta dicitur, quando ratio unius conceptus in ratione alterius
conceptus includitur ita ut ne cogitatu quidem sint perfecte
separabiles.
Dupliciter autem hoc evenit.
|
1° Determinato modo unus in altero includitur: ita genus in specie;
cogitans enim hominem, cogitat animal.
2° Indetarminato modo unus in altero includitur: ita notio analogica
inferiora sua confuse significat. V. gr., ens actu confuse omnia
continet.
|
|
Rursus dupliciter hoc evenit:
|
- vel extensione conceptus manente, ejus comprehensio expressius
significatur. V. gr., ens et proprietates transcendentales;
similiter natura divina et Dei attributa distinguuntur;
- vel extensio unius conceptus determinatiore conceptu restringitur,
sive hic alter adhuc analogicus sit (ita cognoscens : ens
cognoscens), sive sit univocus (ita homo ens humanum).
|
|
Fundamentum quo nititur distinctio rationis ratiocinatae aliquando
immediate in ipsa re significata invenitur. Ita vivens - animal -
rationale, in homine. Aliquando vero fundamentum non immediate
invenitur in ipsa re conceptibus repraesentata, sed in aliis rebus,
per quas illam simplicem cognoscimus. Ita Deus [31].
B. Distinctio rationis ratiocinantis, (purae rationis, mere
mentalis), inter conceptus "formaliter" eosdem habetur, i. e.
idem subjectum sub eodem aeque determinato aspectu exprimentes, quique
ex eo tantum distinguuntur quod talem aspectum cum minore vel majore
claritate exhibent. Itaque taliter distincta synonymis verbis
exprimuntur. V. gr. essentia et natura, esse a se et esse
subsistens, definitum et definitionem (ut homo et animal rationale)
[32].
NOTA.
Significationem exactam quorumdam conceptuum vicinorum determinare
juvat.
|
1. Unitas (seu indivisio in se et divisio ab alio) et identitas
(seu convenientia rei secumipsa) opponuntur pluralitati, seu
multitudini, et distinctioni, seu alteritati.
2. Similitudo est convenientia plurium in uno conceptu secundum
proprietates essentiales vel secundum qualitates accidentales.
Similitudo stricte sumpta est convenientia plurium in conceptu
analogico. Ei opponuntur dissimilitudo, seu diversitas; diversitas
tamen non-convenientiam secundum proprietates essentiales potius
indicat.
3. Aequalitas est convenientia plurium in uno conceptu secundum
quantitatem. Ei opponitur inaequalitas.
|
|
In modo loquendi usuali non ita stricte distinguuntur haec vocabula,
praesertim identitas et similitudo.
|
|