|
|
N. 1. Realis relationis essentia
|
|
Ad aliquid differt a ceteris categoriis in hoc quod tum rationis
relationes, cum reales relationes dari possunt (sicut ens datur reale
et etiam ens rationis, unum reale et unum logicum, distinctio realis
et distinctio rationis). Quare, ut supra dictum est, dum aliae
categoriae realitatem dicunt propria sui ratione, relatio autem nonnisi
ratione alterius notae distinctae.
Ideoque notio relationis realis, duplici nota constat, 1° nota
relationis propria "ad aliquid" et 2° nota "realis". Cum autem
haec relatio qua realis (quatenus obviam habemus in experientia) sit
accidens realiter subjecto substantiali inhaerens, essentiae relationis
qua realis competit "esse in subjecto". Summatim, notio relationis
realis duplici nota constat, scil. "esse ad" (terminum) et "esse
in" (subjecto).
"Esse ad" et "esse in" relationis sunt duo aspectus totales qui
distincte formaliter sed non realiter distinguuntur, nam sunt duo
aspectus inadaequati ejusdem realitatis: relatio realis qua talis est
tota et totaliter "esse ad" (non est nisi relatio), et tota et
totaliter est "esse in" (non est nisi realis, scil. est reale
accidens).
Re quidem vera "esse in" subjecto, seu accidens, est notio
analogica. Relatio realis est hujus notionis quoddam analogatum.
Quare esse in et esse ad "non adaequate" distinguuntur: etenim
inferiora in notione analogata "indistincte formaliter continentur".
Ideoque inter "esse ad" et "esse in" relationis realis
distinctionem virtualem incompletam vigere dicendum est.
Ubi relatio realis dicitur "esse in", haec nota nullatenus actualem
inhaerentiam hujus accidentis significat. Relatio realis dicitur
"esse in" (subjecto), sicut quodcumque accidens dicitur "esse
in", scil. realitas "cui competit esse in subjecto". In aliis
tamen accidentibus, "esse in" ratione genericae notae (quantitatis,
qualitatis, etc.) jam affirmatur. In relatione autem non sic;
ideoque altera nota ("esse in") notae "esse ad", explicite
addenda est [189].
Nec ita realis distinctio inter essentiam et esse negatur. Ut supra
jam dictum est [190], hac formula: "cui competit esse in
alio", tantum modus essendi seu natura accidentalis enuntiatur: habet
enim naturam cui competit inhaerere in substantia. Ratione hujus
ordinis ad substantiam "accidens" nuncupatur. Quod autem accidens
perfectionem "essendi" participat atque realem ordinem ad substantiam
implicat, eo quod est accidens reale, scil. essentia et esse propriis
compositum.
NOTETUR ergo relationem realem praedicamentalem esse semper, qua
accidens reale, relationem transcendentalem; etenim inquantum est
accidens subjecto realiter inhaerens, ad hoc substantiale subjectum
sese habet ut actus ad potentiam et hac habitudine constituitur. Est
ergo in genere "ad aliquid" quia est esse ad, ordo ad terminum, et
est simul transcendentalis relatio quia est reale accidens, esse in.
|
N. 2. Relatio et ejus terminus
|
|
A termino sicut a necessario requisito pendet relatio: patris decessu
relatio filiationis in filio evanescit. Quare S. Thomas notavit:
"relatio est debilioris esse inter omnia praedicamenta..."
[191].
Inter auctores tamen disputatur utrum relatio ad absolutum, an ad
respectivum terminetur.
Quidam omnem relationem ad absolutum terminari contendunt
[192].
Alii relationes non mutuas ad absolutum, mutuas vero ad relativum
terminari censent. Ita Sylv. Ferrariensis, De Valentia, etc.
Alii tandem omnem relationem ad relativum terminari docent
[193], quia propriam oppositionem habent relativa quae non est
nisi "respectus unius ad aliud, secundum quem aliquid alteri opponitur
relative" [194], ideoque oppositio relativa vocatur. Quae
ultima videtur S. Thomae sententia scribentis: "cum dicitur quod
relativi esse est ad aliud se habere, per ly aliud intelligitur
correlativum; quod non est prius, sed simul natura" [195].
|
N. 3. Relatio et ejus fundamentum
|
|
Fundamentum est ratio ob quam relatio ad terminum in subjecto oritur.
Proximum et remotum fundamentum distingui dictum est.
Aristoteles tria relationum praedicamentalium fundamenta PROXIMA
enumeravit, scil. quantitatem, actionem et passionem, rationem
mensurae et mensurati [196]. Et revera relatio est ordo unius
ad aliud. Quare diversi modi ordinandi unum ad aliud sunt distincta
relationum fundamenta. Nunc autem "ordinatur una res ad aliam, vel
secundum esse, prout esse unius rei dependet ab alia; et sic est
tertius modus [197]. Vel secundum virtutem activam et
passivam, secundum quod una res ab alia recipit, vel alteri confert
aliquid; et sic est secundus modus. Vel secundum quod quantitas unius
rei potest mensurari per aliam; et sic est primus modus"
[198].
Fundamenta REMOTA multa a philosophis indicantur, sed praesertim
quatuor: essentia est fundamentum identitatis et diversitatis
specificae; qualitas est fundamentum similitudinis et
dissimilitudinis; quantitas est fundamentum aequalitatis et
inaequalitatis mathematicae; potentia est fundamentum relationis
causalis influxus et dependentiae [199].
Examinandum est in quoque casu utrum relatio realis sit, an mere
rationis.
|
N. 4. Relationis proprietates
|
|
Aristoteles proprietates indicavit sequentes [200].
1. Relatio non habet contrarium ratione sui. Etenim neque mutatur,
neque proprie fit, nisi "per accidens, scilicet mutato eo ad quod
consequitur relatio" [201]. Contrarium quidem habere possunt
ratione fundamenti. Sic similitudo contraria est dissimilitudini,
quia harum fundamenta vel termini contrarie opponuntur. Sed duplo non
est contrarium.
2. Relatio magis et minus proprie non suscipit. Intenditur et
remittitur aliquando ratione fundamenti. Ita simili est similius.
Sed unum duplum non est magis duplam quam aliud.
3. Relativa reciprocantur in obliquo, seu dicuntur ad
convertentiam. Etenim relatio est ordo ad aliud; quare subjectum
respicit aliud, et aliud a subjecto respicitur. Ita omnis pater est
pater prolis, et omnis proles est proles patris. Attamen haec relatio
reciproca non semper in eodem sensu ex utraque parte habetur. Ita
"scientia" est scientia scibilis, scil. scibile est ejus objectum,
sed "scibile" per scientiam cognoscitur.
4. Quaecumque relativa, si proprie et vere et secundum eamdem
rationem assignentur, simul natura sunt [202]. Relativa "esse
simul natura" dicuntur si necessariam connexionem habent et inter se
tollunt ita ut unum relatum sine altero esse non possit.
Nunc autem ut relativa sint simul natura requiritur ut pari ratione
mutuo referantur; sicut pater ad filium, dominus ad servum, duplum ad
dimidium. Quare relativa in quibus non est eadem ratio referendi ex
utraque parte, non sunt simul sed alterum est prius naturaliter: ita
sensus et sensibili, scientia et scibile; ita etiam Deus et creatura
[203].
"Nihilominus autem non est necesse in illis etiam relativis quae sunt
simul natura, quod subjecta sint naturaliter simul, sed relationes
solae" [204]. Haec ergo relativorum proprietas, scil. esse
simul natura, affirmatur in sensu formali relativorum, neque entibus
absolutis subjecti et termini tribuitur.
5. Relata sunt simul cognitione et definitione, i. e. simul
cognoscuntur quoad eorum essentiam et existentiam; unum enim relatum
neque cognosci neque definiri potest, quin fiat alterius mentio. Haec
proprietas eodem sensu eademque proportione ac praecedens proprietas
(ex qua sequitur) accipienda est.
Oppositio relativa, si formaliter accipitur, in altero oppositorum
nec imperfectionem nec defectum connotat.
"In omnibus oppositionibus alterum est ut perfectum, alterum ut
imperfectum, praeter relationem. Quod Patet per se in affirmatione
et negatione, et privatione et habitu. Patet etiam in contrarietate,
quia secundum Philosophum, semper alterum contrariorum est sicut
nobilius, et alterum sicut vilius et sicut privatio, ut album et
nigrum, frigidum et calidum... In relativis autem neutrum est sicut
privatio alterius, vel defectum aliquem importans. Cujus ratio est,
quia in relativis non est oppositio secundum id quod relativum in aliquo
est, sed secundum id quod ad aliud dicitur. Unde quamvis una relatio
habeat annexam negationem alterius relationis in eodem supposito, non
tamen ista negatio importat aliquem defectum, quia defectus non est
nisi secundum aliquid quod in aliquo natum est esse. Unde. cum id
quod habet oppositionem relativam ad ipsum, secundum rationem
oppositionis non ponat aliquid, sed ad aliquid, non sequitur
imperfectio vel defectus" [205].
Quare "ad aliquid" secundum rationem sui propriam, i. e.
formaliter ut "esse ad", non importat imperfectionem. Attamen "ad
aliquid accidentale" imperfectionem connotat, nam "ratio accidentis
imperfectionem continet, quia esse accidentis est inesse et dependere
et compositionem facere cum subjecto" [206]. Relatio
praedicamentalis ergo imperfectionem dicit ratione notae "esse in
alio", non autem ratione notae "esse ad aliud".
|
|