ART. 2. DE CAUSALITATE FINALI. 1. CAUSAE FINALIS NOTIO

Causa finalis est id cujus gratia aliquid fit [38].

"Finis varie sumitur; quidquid enim terminat aliquid, finis dicitur quia finit rem ipsam. Hic exclusive sumitur pro objecto quod allicit causam efficientem ad sui consecutionem, ita ut, objecto illo consecuto, causa efficiens finiat, respectu ejusdem objecti, actionem suam, et in ejus possessione quiescat" [39].

Exinde jam statim apparet, ex uns parte, finem esse terminum ultimum in ordine executionis, sed, ex altera parte, esse omnium principium in ordine intentionis, cum et ipsam causam efficientem ad agendum determinet [40]. In ordine efficientiae, finis est "effectus", scil. causae efficientis; in ordine intentionis [41] seu finalitatis, idem finis est "causa", quae operationem regit [42].

Quo ultimo sensu ab Aristotele et a S. Thoma finis vocatur causa causarum [43].

Causalitas finis in actu exercito, seu formaliter, est ipsum "appeti" aut "desiderari" ab agente. Etenim agit finis quatenus agentem ad operandum sua bonitate allicit [44].

Sed omnis appetitio bonitatem objecti supponit. Quare causalitas finis fundamentaliter est ipsa "bonitas" objecti secundum suum esse reale [45]. Hoc sensu, uti dictum est [46], finis et bonum formaliter convertuntur.

NOTA. Adagium "bonum est diffusivum sui" in duplici sensu adhibetur:

1º in sensu efficientiae: ens, qua bonum, activum est et ad suarn bonitatem etiam aliis communicandam naturaliter urgetur [47]. Ita, cum Pseudo-Dionysio, auctores creationem explicant ut manifestationem caritatis divinae erga creaturas.

2° in sensu finalitatis [48]: a) bonum, ut finis, entia ad illum tendentia movet ut ejus bonitati participent: bonitas objecti est finalitatis fundamentum.

b) bonum in quantum finis suam appetibilitatem mediis communicat, quatenus media, qua talia, unice ad finem obtinendum appetuntur.

Quae formula, a Neoplatonicis inventa et tempore S. Thomae praesertim causalitatem efficientem significans, a Sancto Doctore fere exclusive adhibetur ut finalitatem exprimat [49].