1. DE CAUSAE ABSOLUTAE EXISTENTIA

I. Probatur thesis.

Ex omnibus argumentis jam allatis eruitur conclusio: datur unica causa absoluta ("prima").

Compositum omne causam habet.

Porro ens finitum est compositum.

Ergo ens finitum causam habet.

Ens enim finitum quoad intimam realitatem componitur, scil. in ordine essendi ex essentia et existentia, in ordine agendi ex substantia et accidentibus. Proinde et tota ejus realitas causatur: causa quaedam extrinseca est ultima ratio cur ens finitum sit et quidem tale quid, cur agat et determinato modo operetur. Non modo est causa "fiendi", (quae in objecto praeexistenti, in quo innititur, mutationem formae excitat), verum etiam causa est "essendi", (quae totam entis realitatem producit); proinde est causa creatrix, quae scil. realitatem "ex nihilo" trahit, nullae causae extrinsecae insistit, ens totum producit, ita ut sub omni respectu tale ens nihilum esset, si causa illa amoveretur.

Quaenam est illa causa creatrix? Non est ens finitum, cum sicut omnia alia sit contingens, rationem sufficientem essendi et agendi haud includat nec proinde rationem sufficientem entis a se producti praesentet. Est ergo ens infinitum.

2. Solvitur difficultas.

Nonnulli auctores seriem infinitam entium subordinatorum invocaverunt, quorum unumquodque esset contingens sed in ente praecedenti inniteretur; et cum series infinita primum non habeat elementum, singula entia ratione essendi extrinseca sustineri possint.

Respondetur: talis solutio est deus ex machina vel potius nullo modo rem dirimit.

An dari possit series infinita? Possibilisne prostat evolutio aeterna? An potius tempori primordium necessario sit tribuendum? Possitne cogitari evolutio aeterna, series infinita? De his omnibus disputationes per saecula manabant. "Hucusque non demonstratum est...", uti S. Thomas humiliter fatetur [105] et hodie adhuc autumare debemus. Fides docet coeli et terrae fuisse initium, dum ratio tacet, cum omnes rationes in utramque trahantur partem et nemo apodicticum afferat argumentum.

Series autem infinita nil nobis est negotii, cum nec initium nec finem quaeramus. Existentiam contingentem entis finiti qua talis commonstrantes, rationem sufficientem extrinsecam, nempe causam, indagamus. Sufficientis rationis opus est. Responsio allata rationum insufficientium seriem affert infinitam. Quis non videt quaestionem nihilominus urgere: ubinam sistit ratio adaequata, ubi causa sufficiens? Quaestio revera evitatur, dum responsio insufficiens in fallacia seriei infinitae speciem congruentiae induit [106]. Insufficiens infinite multiplicatum, insufficiens manet. Responsio insufficiens, etsi infinite resumpta, sufficiens tamen non fit. Finita vel infinita series causarum, quae non ex se existerent, catenam existentiarum, per se essentialiter insufficientium, non autem rationem rerum sufficientem afferre potest [107].

Explicatur responsio.

Plerumque jactantur errores quia "coordinatio" non amussim a "subordinatione" discernitur. Saepe enim intime cohaerent, uti patescit in activitate materiali et in causalitate instrumentali. Ita v. g. subordinatio adest in quantum causa principalis instrumentum impellit et dirigit, dum et coordinatio simul habetur in quantum influxus actionem afficit, quae, quia propria instrumento, a causa principali non pendet; ratione coordinationis et ad ejus mensuram, actio causae principalis non continet quae in causa instrumentali reperiuntur et priori realiter adduntur. Ergo causae partim effectum operantur, quae simul causam totalem componunt.

Utrum terminorum seriei finitae vel infinitae "coordinatio" sufficiens sit annon? Nonnulli affirmant, aut saltem ratiocinantur ac si affirment. Sequenti modo loquuntur: quaevis causa, immediatam praestans effectus rationem, hujus effectus explicationem tradit; si autem causa est effectus, et ipsa alteri causae inhaeret, etc.; ita, si series sit finita, ultimum terminum quo omnia sustinentur attingimus. Ergo effectus suffulcitur per causam, quae ipsa praecedenti inhaeret, et sic porro donec ad ultimam perveniamus causam - vel, si series sit infinita, ultimus terminus nusquam attingitur. Quo in ultimo casu explicatio adaequata effectus supponit totius seriei cooperationem, cum causae singulae proprias vices gerant et sattem rationem immediatam et explicationem partim tradant; summa rationum simul rationem contrahit adaequatam.

Porro errat talis argumentatio. Ens finitum qua tale, scil. quoad cunctam suam realitatem, est contingens; proinde totalis viget subordinatio inter ens finitum ejusque causam; ergo et inter causam finitam ejusque causam tam totalis interest subordinatio, ut coordinatio excludatur. Ens finitum, influxu causali orbatum, nec esse nec agere potest. Nullo sub respectu ex seipso est et agit; nullo sub respectu rationem actionis vel effectus exhibet. Ex seipso nec ultima nec immediata est causa alicujus effectus, quem nec adaequate nec partim producere valet: ex seipso nec est nec agit nec producit. Series proinde finita vel infinita causarum contingentium ex seipsa non modo non est effectus causa adaequata, verum etiam nec ulla est ratio, quia absolute nihil est.

Ergo causa finita est et agit in quantum totam suam realitatem activam causae insistit: activitas ejus ac proinde et effectus, (quae contingentia sunt sicut ipsa causa), eadem ratione indigent ut revera exstent. Cujus causae finitae effectus proinde immediate et adaequate in ratione non-contingenti, (sicut et ipsa causa finita), innititur. Hoc valet de omni contingenti, scil. de omnibus terminis seriei finitae vel infinitae causarum contingentium et de earum habitudine mutua.

Ergo Causa Absoluta (ratio omnium quae sunt) non est primus terminus in serie causarum: non est Primus terminus seriei causarum, quae subordinatione accidentali ordinantur, - sicut primus homo relate ad progeniem -; nec est Primus terminus seriei causarum quae essentialiter subordinantur et etiam coordinantur, cum una non sub omni respectu ratio sit alterius, - sicut terra quae mare sustinet, in quo navis innititur, in qua nauta est, etc. - [108]; praeter et supra omnem seriem est ratio immediata, quia necessaria ad existentiam, totius seriei, scil. cujusvis termini sub omni respectu, cum omnis terminus sub omni respectu sit finitus, ergo contingens. Causa Prima est omnium ratio absoluta: est Deus [109].

3. Corollarium.

Tali modo haud necessarium ducimus primo initium mundi attingi debere, ut exinde Causam Absolutam seu Deum assequamur. Quod initium habet, cum evidenter sit contingens, causam requirit. Si autem ex se ipso existentiam incipere nequit, nec ex seipso in existentia pergere potest. Causa Absoluta efficit ut entia contingentia sint; ens contingens, etsi in tempore versatum aut aeterne perdurans, semper contingens manet et realitatem servat per habitudinem immediatam et actualem ad Causam Absolutam. Nunc et semper sicut in initio, universitas rerum a virtute Dei creatrici pendet.

Creatio proinde cujusque entis finiti semper est dependentia actualis. A primo existentiae instanti non e manibus Creatoris exivimus ut, propriis viribus innisi, procederemus. Effectus, a causa creata productus, deinde omnem nexum realem cum causa amittit; fructus maturus speciem procreat, licet planta sit emortua... Aliae vigent leges in operibus omnipotentiae et caritatis divinae. Quae opera a causa divelli nequeunt [110].

Quovis temporis momento aeque finiti, aeque contingentes, aeque inopes sumus ac in initio, neque ratio essendi nobismetipsis est insita: omnia accipimus et quae nobis conceduntur soli ferre non possumus. Realitas nostra, cum continuo sit Dei donum, ex actione divina profluit ut flumen de fonte; ex Dei virtute existentiam haurimus, uti radii continuo de sole claritatem et calorem depromunt [111].

Causa Absoluta sub omni respectu adaequata est ratio essendi: Virtus creatrix, prorsus independens et omnia finita efficiens; Finis perfectus, nulli submissus et omnia ad se trahens; Idea illuminans et mire faecunda, quae per diversitatem mirabilem innumerarum creaturarum manifestatur.

Ex dictis liquet quid censendum de argumentis quibus probetur Deum "initio" mundum creasse.

a) Mundum incepisse, secundum S. Thomam, ratione probari non potest.

b) Mundum incepisse hodierna scientia libenter admittere debet [112].

c) Haec conclusio scientifica, quippe quae in experimentali methodo tantum nititur metaphysicam vim non habet [113]. Quare etiamsi "secundum leges scientifice determinatas" hypotheses aeterni mundi admitti nequeat, non ideo existentis mundi aeternitas sit absurda: aliae enim causae, nobis ignotae, olim intervenire potuerunt, quibus cognitis aeternitas mundi actualis admitti posset, nec amplius scientiae conclusionibus contradiceret [114].

d) Etiamsi mundum incepisse admittatur, veritas principii, "quod esse incipit, causatur", ostendi debet. Scilicet ens incipiens non includere suam rationem sufficientem, ideoque causari, probetur oportet; quod ad metaphysicam pertinet.

NOTA.

Ens finitum directe ad infinitum ducit, cum perfectionem absolutam, quae enti qua tali necessario competit, ex seipso non teneat. Qui nexus necessarius finiti cum infinito in affirmatione absoluta entis qua talis jam implicite continetur. Et cum ens qua tale sit formale rationis objectum, nil tam naturae rationis congruit quam affirmatio Dei existentiae. Sensus communis jam testimonium perhibet, cum non possit quin uno aliove modo ponat Absolutum, distinctum ab entibus hujus mundi, quorum inconcussum sit principium.

Praeterea diversis viis et modis ratio sponte a relativo ad Absolutum vergit. Ens enim qua tale transcendentales exhibet proprietates, scil. unum, verum, bonum, pulchrum. Quod si ens finitum ab Infinito sustinetur, aeque cum rectitudine asseritur unum relativum (scil. multiplex et compositum) in Uno absoluto (scil. simplici) radicari; verum relativum (scil. intelligibile particulare) in Veritate completa et substantiali inniti; bonum limitatum de Perfectione substantiali manare; pulchrum finitum e Pulchritudine infinita lucere. Sicut proprietates transcendentales conceptum entis illuminant, ita argumentum de Deo illustratur si successive diversas vias transcendentales sequimur. Praeterea unusquisque, propria tendentia allectus, aliquibus aspectibus intimius afficitur. Ita quam plurimi certitudinem acquirunt cum comperiant bonum, et praesertim bonum morale, ratione absoluta indigere; Deum attingunt ut legislatorem, ut justitiae custodem, ut boni remuneratorem et mali punitorem. Alii tramitem pulchritudinis ingrediuntur, ut per naturam et artem ad unicum omnis pulchritudinis fontem remeent. Praeterea est animadvertendum non modo rationem, sed etiam voluntatem objecto transcendentali formaliter inhaerere. Proinde ratio, cum bonum qua tale considerat ut exinde Dei existentiam deducat, tendentia naturali voluntatis impellitur, quae nonnisi in bono absoluto quiescit. Quare dialectica boni, cum scil. tota anima (ratio et voluntas) ad absolutum ascendat, veritatem magis concretam et vividam apprehendit. Pulchrum, cum sit bonitas veri, potius ad facultates cognoscitivas (praesertim rationem) formaliter pertinet; fruitio autem de pulchro, supponens visione intuitiva vices geri praecipuas, cor et animam movet: ergo et trames pulchritudinis efficere videtur ut realitati concretae intime inhaereamus. Quidquid autem sit, de facto semper de eadem agitur dialectica, (quae per intellectum, formaliter ad ens compulsum, illustratur): in ordine transcendentali (entis scil. ejusque proprietatum) a relativo ad absolutum concluditur, in quo ratio transcendens omnium entium inveniatur.