|
Probatur thesis.
Quae de se diversa sunt, non sunt de se unita, ideoque non conveniunt
in aliquod unum, nisi per aliquam causam adunantem ipsa.
Atqui, ens compositum constat principiis de se diversis, scil. actu
et potentia.
Ergo, ens compositum non est de se; est autem virtute causae
extrinsecae: "omne compositum causam habet" [19].
EXPLICATUR
Ex praedictis patet causalitatem arcte connecti cum entis
compositione, scil. cum compositione ex actu et potentia.
Ens materiale, determinabile in quantum passivum, nullo pacto
determinationem acquirendam continet. Ergo actus determinans ab alio
ente causari debet. Ens finitum, qua activum, transire ad actum
accidentalem potest. Qui autem actus, quia augmentum, non adaequate
in perfectione substantiali continetur. Ergo ens finitum, ut agat, a
causa extrinseca moveatur oportet. Ens finitum, quod non
essentialiter est "esse", participat essendi perfectionem secundum
essentiae mensuram, cum esse essentiam actu determinat. Tale ens non
est per se, non est necessarium, sed non nisi per causam extrinsecam
ad essendum vocari et esse potest.
Omnis entis compositio, cum semper ex actu et potentia constet,
contingentiam significat et causam requirit. Potentia enim est
determinabilitas, limitatio, et proinde fons dependentiae. Ratione
potentiae subjectum non est ipsum ratio actus acquisiti vel acquirendi;
non enim est actus, perfectio, sed tantum potest esse in actu,
perfectum et perfectionis particeps. Ubi potentia invenitur,
contentio inter potentiam et actum servatur, cum illa principia sint
irreductibilia: hoc ne virtualiter quidem in altero reperitur, nec
amborum compositionis ratio in neutro habetur. Omne compositum causam
habet.
Quo complexior entis compositio, eo major dependentia. Entia
materialia continent compositionem accidentalem ex qualitate et
quantitate, ex facultate et passivitate. Quare ad invicem referuntur
et vires colligant: ordo materialis actione et reactione constituitur.
Altius jam penetrat compositio ex substantia et accidentibus, dum enti
finito ut fundamentum subjicitur compositio ex essentia et esse; qua
compositione ens et in activitate et in existentia dependens
constituitur a causa extrinseca, cui in tota realitate et sub omni
respectu submittitur. Ulterius inquirendum est quaenam sit illa causa
et qualis ordo cui ens finitum infixum haeret.
Negare causalitatem idem est ac dicere insufficiens esse sufficiens,
contingens esse necessarium, finitum esse contradictionem. Negatio
principii causalitatis negationem principii contradictionis implicat.
Indirecte alterum ad alterum reducitur, cum ambo absolutam praebeant
virtutem.
COROLLARIUM.
Exinde intelliguntur sequentia effata:
Sublata causa, tollitur effectus.
Audiatur "causa in actu causandi". Etenim sublata causa, tollitur
ratio aufficiens effectus.
Effectus adaequatam sui causam postulat.
Etenim effectus sine adaequata causa est effectus sine sufficienti
ratione, atque exinde absurdus et impossibilia.
NOTA. - Ex dictis liquet principium causalitatis esse
applicationem principii rationis sufficientis, et ad principium
contradictionis indirecte reduci.
A. 1. Principium rationis sufcientis sic exprimi potest: quidquid
est, habet rationem sufficientem. Ratio sufficiens est id quo aliquid
fit intelligibile. Principium rationis sufficientis ergo est
principium universalis intelligibilitatis; idem est ac sequens: ens et
verum (impossibile et absurdum) convertuntur.
2. Intelligibilitas cujusdam rei imprimis hujus rei identitatem
implicat: intelligitur aliquid si concipitur id quod est, scil. id
quo constituitur. Quare principium rationis sufficientis est
praeprimis principium identitatis seu rationis sufficientis
intrinsecae.
3. Intelligibilitas cujusdam rei, secundum principium causalitatis,
praeter rei identitatem, quandoque relationem ad aliud ens, scil. ad
extrinsecam causam, implicat. Quo sensu principium causalitatis est
principium rationis sufficientis extrinsecae.
B. Identitas et extrinseca causalitas formaliter ad idem non
reducuntur, uti patet; quare principium identitatis et principium
causalitatis formaliter ad idem reduci nequeunt: differunt sicut ratio
intrinseca et ratio extrinseca, sicut "idem ad idem" et "idem ad
alterum". Reductio ergo directa unius ad aliud est impossibilia.
C. Quaenam vero inter utrumque est relatio?
1. Principium causalitatis principio contradictionis subjicitur,
quatenus in quantum affirmatur, in tantum negari nequit. Ita si
causalitatis principium absolute necessarium concipitur, absolute
impossibile est - et quidem vi principii contradictionis - illud
negare.
2. Principium causalitatis insuper indirecte ad principium
contradictionis reducitur, eo quod ambo principia connexione indivulsa
immediate cohaerent, cum negatio principii contradictionem negationem
causalitatis principii necessario consequatur.
Ratione principii identitatis, subjectum dicitur sibi identicum,
omnem scil. contradictionem excludens: est quoddam ens.
Nunc autem rejecto causalitatis principio, subjectum finitum nec a
se, nec ab alio esse affirmatur; aliis verbis, non habet rationem
sufficientem in ente, habet ergo in non-ente, in absurdo: est
quoddam ens, quod non-ente nititur; scil. non est sibi identicum,
cum contradictionem includat.
Ergo possibile non est alterum principium tenere, alterum vero
rejicere. Ipso autem identitatis principio principium causalitatis
absolute expostulatur.
|
|