4. SOLVUNTUR DIFFICULTATIS

Duplici modo difficultates contra propositam thesim moveri possunt:

1º objiciens directe ostendere conatur distinctionem inter esse et modos ejus finitos non esse logice adaequatam.

2º objiciens idem per absurdum ostendere conatur, vel ex prospectu essentiae, vel ex prospectu "tou" esse; scil. contendendo:

a) essentiam ut potentiam subjectivam, i. e. ut principium entis constitutivum, praeter contradictionem concipi non posse;

b) esse ut actum proprie dictum, i. e. ut principium entis constitutivum, praeter contradictionem concipi non posse.

Quae, si probari possent, conclusionem sequentem justificarent distinctio virtualis cum fundamento in re (non autem distinctio realis) est inter essentiam et esse entis finiti; neque esse, neque essentia principia entis constitutiva dicenda sunt; contra vero, essentia est totum ens finitum sub aliquo aspectu, atque esse est totum ens finitum sub alio aspectu consideratum. Uno verbo, essentia et esse entis finiti formaliter, non autem realiter distinguuntur.

OBJICITUR ergo 1° essentiae et existentiae conceptus non adaequate distingui.

Etenim essentia et existentia opponuntur quin prior alteram excludat: contra vero sese mutuo includunt: essentia de se refertur ad existentiam, et existentia ad essentiam: formaliter opponuntur, sed realiter unum sunt.

Sane in tertio "conceptu" non conveniunt. Realitas autem dupliciter cognoscitur: qua existens sola intuitione percipitur, qua essentia est objectum cognitionis abstractivae. Cum ergo intuitio et abstractio sint modi cognitionis diversi, irreductibilitate essentiae et existentiae ad alium "conceptum" nullatenus malis distinctio probatur: contra vero abstractio intuitione perficitur, et essentiam existentia in sua linea perficit [45].

Respondetur.

Essentia et existentia principia entis probantur, non vero entia. Principia entis sunt ad invicem sicut potentia et actus: ipsa non sunt, sed eorum unione aliquid est. Principium ordine ad coprincipium consistit: est relatio transcendentalis. Nil mirum ergo essentiam et existentiam ad invicem referri; haec enim referentia est ipsa earum realitas. Si autem exinde ad earum identitatem realem concluderetur, pariter distinctio omnium principiorum realis periret; tantum haberentur entia simplicia quae ulteriori explicatione non indigerent; distinctio realis non esset nisi physica, nunquam metaphysica. Sed tunc realitas statim absurda et intellectui opposita appareret.

Dicta de intuitione et abstractione admitti nequeunt. Ens existens nobis intuitione revelatur. Sed, data intuitione, v. gr. sensibili, ratio nostra in objectum operatur et statim duo judicia irreductibilia statuit: subjectum est, subjectum est hoc. Prius sicut et alterum est cognitio intellectus discursivi et abstractivi, nam ambo sunt judicia; et his duabus propositionibus omnia implicite enuntiantur quae in objecto intuitionis continentur.

Intellectu ergo discursivo, seu ratione, objectum adaequate cognoscitur et quidem duobus judiciis quae ad invicem referuntur, sed tamen irreductibiliter opposita manent. Ex quo ergo, vi majoris expositi argumenti, legitime ad distinctionem realem metaphysicam concludimus. Ens intuitive cognitum, duobus principiis constare intellectu probatur.

OBJICITUR 2º

A. Essentiam ut potentiam subjectivam repugnare.

"Et sane hujusmodi potentia subjectiva realis nequit limitare actum essendi, nisi supponatur jam malis, antequam recipiat actum essendi, saltem prius prioritate naturae. Atqui hoc repugnat. Ergo.

Major patet, nam quamvis simul tempore producantur tum haec potentia subjectiva tum actus essendi, ad hoc autem ut hic actus intelligatur limitari per illam potentiam, in qua recipi debet, necesse est prius supponere potentiam illam ut realem et capacem recipiendi ac limitandi actum essendi; quod enim non est reale, nequit aliquid reale in se recipere ac limitare. - Quare

Prob. min. Potentia subjectiva eatenus intelligi potest ut realis, quatenus habet actum essendi, cujus munus est reddere reale subjectum quod afficit. Ergo ipsa in se inspecta, antequam intelligatur recipere actum essendi, nequit esse vel intelligi ut realis. Sicut Corpus intelligitur vivum per animam; ideoque inspectum in se tantum nequit esse nec intelligi vivum. Atqui si potentia subjectiva realis deberet limitare actum essendi, realis esse deberet, antequam haberet (saltem prioritate naturae) hunc actum. Ergo esset malis antequam fieret malis, quod est manifesta contradictio" [46].

B. "Esse" proprie ut actus consideratum repugnare.

Esse in se consideratum vel est positive infinitum, i. e. Deus, vel est negative infinitum seu ratio abstracta.

Esse positive infinitum Dei nullo principio unquam limitari patet.

Conceptus autem esse negative infiniti est abstractus. Qui vel in suo statu abstractivo, vel in suis objectivis applicationibus consideratur.

In seipso consideratus conceptus esse ab omni determinato Limite abstrahit: quo sensu, omnem limitem ignorans, est negative infinitus. Haec autem infinitas est mera mentalis proprietas conceptus, quae minime in quaestionem nunc venit.

Si vero conceptus esse realitati creaturae applicetur, de se et necessario quemdam limitem implicat, cum cuidam subjecto, ceteris exclusis, applicetur.

Ergo esse creaturae reale de se finitum est, nec alio principio limitationis intrinseco praeter seipsum indiget. Ergo esse non est actus, sed est ipsa actualis rei realitas [47].

Respondetur.

Statim apparet principia incondite ut entia completa tractari, quasi absque relatione sensum prae se tulerint, quasi prius in seipsis consideranda venerint quam componantur, ut relationes mutuae "superaddentur".

Atqui talis processus a veritatis tramite aberrat. Neque essentia entis limitati quid realitatis praestat absque relatione ad existentiam, neque existentia sine habitudine ad essentiam constat. Ne logice quidem perfecte secerni possunt (etsi discernenda veniunt), cum relatio respectu ad terminum orbata omni careat sensu. Ergo essentia non est realis antequam existentiam coarctet, cum non sit nisi principium limitationis; neque intelligibilis prostat nisi limitationem conferat et proinde ad principium existentiae referatur. Existentia entis finiti non prius per se est quam cum essentia coadunetur eamque realem efficiat; e contra nihil aliud est ac principium existentiae (non autem ens existens), ita ut absque relatione ad principium essentiae intelligi nequeat. Quod si principium existentiae ut in se consistens considerare conaremur, entis finiti existentiam finitam examinare contenderemus antequam esset, cum tantummodo finitum sit propter relationem ad essentiam.

Quoad 1am objectionem ergo dicendum, essentiam non esse considerandam absque relatione ad principium existentiae correspondens, quia est relatio transcendentalis ad principium existentiae: essentia sine habitudine ad existentiam neque realis neque intelligibilis, sed absurda est et impossibilis.

Quoad 2am objectionem, quoad principium existentiae entis finiti eadem valet affirmatio. Si dicimus esse in seipso esse infinitum, significamus quod esse, si in seipso absolutum affirmatur, necessario ut infinitum intelligitur et realiter infinitum est; quod impossibile fit ubi de ente finito agitur, quia, hoc in casu, esse necessario ut finitum intelligitur, scil. relate ad modum essendi, ad modum limitationis, ad essentiam.

Aliis verbis, si possumus cogitare ens (quod a priori affirmari nequit sed probari debet), quod totum et totaliter ope propositionis: "est", exprimitur, purum esse habetur, tota perfectio, esse infinitum et proinde unicum ac absolute necessarium. Quo in casu nulla prorsus distinctio facienda est inter modum essendi et ipsum esse, cum subjectum definiatur oportet "esse", et sit ipsum esse. Caeteris in casibus esse semper est limitatum et a modo essendi distinguitur; qua distinctione nititur ejus limitatio, quae scil. habetur propter relationem ad modum essendi seu essentiam.

3º Modo generali adhuc objicitur.

1. "Omnes entitates, quae in aliqua re realiter existente inveniuntur, cogitandae sunt etiam ut praeexistentes in statu possibili. Ergo si existentia addit aliquam entitatem essentiae, haec entitas cogitanda est etiam in statu possibili. Sed existentia in statu possibili nil aliud est nisi ipsa possibilitas rei; haec vero possibilitas nullam aliam entitatem dicit praeter ipsam entitatem possibilem. Ergo neque existentia malis dicit aliquam entitatem praeter entitatem realem, quae est" [48].

Respondetur.

Dist. minorem: existentia in sensu actualitatis rei, nil aliud est in statu possibili, nisi ipsa possibilitas rei, conc.; existentia ut principium entis existentiale non est, in statu possibili, nisi ipsa rei possibilitas, nego: possibilitas rei est possibilitas principii essentialis et principii existentialis conjunctorum.

2. Essentia considerata ut ab existentia abstracta concipi non potest, nisi ut essentia mere possibilis. Ergo essentia realis ab existentia distincta, est notio contradictionem includens.

Respondetur.

Major neganda est, quippe quae procedit ex falsa conceptione essentiae. Ens finitum probatur compositum ex esse et essentia. Si ens finitum concipitur possibile, concipitur ut quoddam ex esse et essentia compositum possibile. Si affirmatur de facto existens, affirmatur quoddam ex esse et essentia compositum existens.

Exinde essentia (sive possibilis, sive realis) est quoddam entis principium quod transcendentaliter ad coprincipium esse (sive possibile, sive reale) refertur.

Ergo essentia realis, ut distincta a principio existentiali, manet realis, nec est mere possibilis; essentia realis, si excluderetur existentia, esset mera contradictio. nec concipi potest.

3. "Si existentia est res distincta ab essentia reali, poterit virtute Dei separari; supponatur facta separatio, et habebimus essentiam existentem etiam post rejectam illam existentiam; et habebimus ex altera parte existentiam quae in nulla re recepta sit [49].

Respondetur.

Dist. majorem: si essentia esset ens, res existens, conc.; si est principium entis, quod nec concipi, nec reale esse potest nisi in composito, nego.