ART. 5. DE RELATIONE. 1. PONITUR QUAESTIO

Thesis. "Praeter absoluta accidentia est etiam relativum, sive "ad aliquid". Quamvis enim "ad aliquid" non significet secundum propriam rationem aliquid alicui inhaerens, saepe tamen causant in rebus habet et ideo realem entitatem distinctam a subjecto" [175].

Relationem audientes, "respectum", "habitudinem", ordinem unius ad aliud cogitant. Si priori relationi alia respondet, "correlatio" esse dicitur. Quae referuntur, "relata" vel "respectiva" vocantur; atque "correlata", si inter se referuntur.

1. Jamvero ordo unius ad aliud duplici modo accipitur, scil. transcendentalis vel praedicamentalis. Prior inter entis principia, altera inter entia subsistentia viget.

Relatio transcendentalis est proportio ejus quod se habet ut potentia, ad id quod se habet ut ejus actus, et vice versa. Ita essentia et esse, rnateria prima et forma substantialis, substantia et accidens, facultas et ejus operatio. Principium potentiale enim "sua ipsa entitate" ordinem ad coprincipium habet et vice versa; quare, etiam non existente coprincipio, principium si datur, et relatio habetur transcendentalis, siquidem illud principium hanc relationem constituit [176]. Hic ordo ad aliud simul est quaedam causalitas, saltem materialis, vel formalis.

Recte haec dicitur relatio transcendentalis, quia non ad unicam categoriam pertinet, sed in omnibus supremis generibus invenitur. De qua relatione quaestio nunc non est.

Relatio vero praedicamentalis est accidens quo ens substantiale, jam in seipso plene constitutum, ad aliud ens substantiale, in seipso perfecte constitutum, refertur. Tota est haec relatio "ad alterum se habere", quin subjectum, quatenus sit aliquid ad se, illa constituatur [177]. Quare, subjecto manente sed altero termino destructo, perit et relatio. Haec relatio est tantum ordo ad aliud et nullo modo alterius causa [178]. Hic peculiaris modus essendi accidentalis speciale est praedicamentum, de quo nunc erit quaestio.

S. Thomas generatim relationem transcendentalem vocat vel in genere "respectum", vel strictius "habitudinem"; praedicamentalem vero relationem proprie "ad aliquid" et "relationem" appellat.

2. Ab omnibus praedicamentales relationes rationis admittuntur et in hoc est relativorum ab absolutis magnum discrimen: omnia praedicamenta, praeter relationem, realitatem dicunt ratione propriae notae sui generis; notio vero relationis ex propria sui ratione realitatem non dicit; proindeque si realis est relatio, haec nota "realitatis" a nota "relationis" distinguitur. Quare ad aliquid mere rationis, i. e. "ordinem ipsorum conceptuum" enuntians, habetur.

Et revera "per rationem possum apprehendere qualitatem aut quantitatem quae de facto non existat in natura rerum, nulla tamen est quantitas aut qualitas in sola mentis consideratione existens, quae possit attribui rebus extra mentem existentibus, quin hoc ipso evadat intellectus falsus, hoc est, difformis ab objecto. At contra, relatio ex sola ratione sui generis non dicit modificationem subjecti, sed esse ad aliud. Nominat scilicet respectum quodammodo contingentem ipsam rem relatam, prout ab ea tendit in alterum, praescindendo ab hoc quod respectus ille sit mere assistens vel etiam inhaerens, extrinsecus dumtaxat affixus vel etiam intrinsecus radicatus. Et hinc est quod relationis ratio in iis etiam respectibus salvatur, qui non habent ponere aliquid in re, sed natura sua consequuntur solum modum intelligendi, adeoque possunt praedicari de rebus in quibus non sunt, quin propterea res affirmetur aliter esse ac reipsa est" [179].

3. QUAERITUR autem utrum praedicamentalium relationum quaedam dentur reales; annon omnes relationes sint mere rationis.

S. Thomas, post Aristotelem, aliis contradicentibus, reales relationes praedicamentales admisit.