|
|
"Parvus error in principio, magnus est in fine".
(S. THOM., De Ente et Essentia, prooem.).
|
RATIO, in sensu latiore, sumitur in quocumque ordine, turn
existentium, cum cognitionis, et vocatur quidquid homini utile esse
potest ad aptam notionem constituendam alicujus objecti.
Unde v. g. "causae" vocantur rationes, scil. reales, quatenus,
cognitis causis, mens humana meliorem rerum cognitionem acquirere
valet. In ordine mere mentali, "praemissae syllogismi" rationes
vocantur, quia ope praemissarum mens in conclusionis cognitionem
deducitur.
Ratio ergo est quidquid cognitioni utile: causae, praemissae,
argumenta. Est etiam ipse rei conceptus, vel adhuc respectus sub quo
res consideratur, v. gr. ratio entis. - Ratio est adhuc
intellectus humanus qua discursivus seu ratiocinans. - Ratio est
tandem quaedam intellectus productio, ita ordo, methodus, regula,
medium, systema, etc.
PRINCIPIUM sumitur in quocumque ordine, turn existentium,
cum cognitionis. Est notio valde indeterminata, quae tantum
significat id quoll quodammodo primum est, seu id a quo aliquid
quocumque modo procedit. Jamvero processio habetur vel secundum
fieri, vel Secundum esse, vel aecundum cognosci; quare Aristoteles
principium rette sie definivit [1]: principium est quoddam primum
ende aliquid vel est, vel fit, vel cognoscitur.
Ita "causa divina" est principium reale creaturarum, secundum esse;
"causa motrix" est principium reale motus, secundurn fieri; in
ordine cognitionis, "praemissae" sunt principia conclusionis;
"aurora" dicitur principium diei, secundum tempus; "terminus a quo
incipit motus" est principium motus, secundurn locum etc. [2].
Summatim dicamus omne principium esse rationem et vicissim omnem
rationem esse semper quodammodo principium, saltem in ordine
cognitionis; praeterea, omnem causam esse principium et rationem, sed
non omnem rationem, neque omne principium esse causam [3], cum
causa (ut infra explicabitur) imprimis in ordine "existentium"
tantummodo sumatur, atque causa insuper sit principium quod influxum
quemdam a realem et positivum n in ipsum subjecturn exerceat.
|
|