ART. 4. - BONUM TRANSCENDENTALE 1. QUAE SIT BONI COMPREHENSIO

I. 1. Bonum, secundum omnes, idem ac appetibile et finis apparet. Appetibile, vocatur id quod movet appetitum. "Appetere, dicit S. Thomas, nihil aliud est quam aliquid petere, quasi tendere in aliquid ad ipsum ordinatum" [63]. Finis autem est id cujus gratia aliquid est aut fit; quare appetibile, cum sit tendentiae ratio et motivum, finis est dicendus.

Idea appetitus, ut adhiberi possit in ordine metaphysico seu entis qua talis, purgetur oportet ab omnibus notis tali vel tali particulari ordini in quo applicationem habet propriis. Quae progressiva comprehensionis purgatio sequenti modo fieri valet.

Appetitus, in sensu strictiore, est quaedam activitas psychologica, quae scil. ab activitate cognitiva distinguitur: ita, affectus et tendentiae sensitivae, voluntas intellectiva.

In sensu minus stricto, appetitus est omnis activitas psychologica, etiam cognitiva operatio: voluntas appetit bonum, intellectus veritatem appetit.

In sensu adhuc latiore, appetitus est quaevis activitas, tum conscia, tum etiam non conscia: vires physiologicae, activitates chemicae tendunt ad quemdam finem, aliquid ergo appetunt.

Imo, latissimo sensu, ab ipsa activitate praescindi potest. Cum enim in omni appetitu activo est quaedam semper proportio inter subjectum appetens et objectum tendentiae atque hoc ultimum appetenti quodammodo convenit, possumus etiam notam activitatis negligere et tantummodo notam proportionis et convenientiae inter plura retinere. Idea taliter depurata ubique adhiberi valet: voluntas appetit bonum, intellectus veritatem, vires corporales suam impletionem, imo, hoc sensu, lux ab oculo et forma substantialis a materia prima appeti recte dicuntur.

Quo latissimo sensu appetitus vocatur appetitus naturalis atque comprehensio ejus simplicissima est: tantummodo significat ordinationem unius ad aliud, proportionem unius cum alio, convenientiam inter plura.

2. Bonum qua appetibile idem est quod perfectivum et perfectum [64].

A. Bonum qua appetibile est elementum perfectivum.

Perfectivum est id cujus ratione aliquid est perfectum. Perfectum (per-factum) autem significat quod est in actu seu determinatum, quod est completum seu cui nihil deest secundum quod ei convenit. Atqui bonum est appetibile; quamobrem appetitui respondet eumque complet seu "perficit". Ergo bonum est perfectivum.

B. A fortiori bonum qua appetibile est perfectum, nam in tantum valet perficere in quantum et ipsum est perfectum.

Notatu dignum est, subjectum perfectionis et elementum perfectivum, aliis verbis appetens et appetibile, dupliciter ad invicem sese habere posse. Inter illa enim distinctio vel realis vel tantum rationis habetur. Saltem ipsa notio appetitus non prohibet quin habeatur inter appetens subjectum et objectum appetibile vel distinctio malis vel malis identitas (et tantum distinctio rationis).

Quaedam enim quamdam perfectionem acquirere valent, nec illam ex sese habent sed extrinsecus quaerunt: est ergo inter perficiendum subjectum et elementum perfectivum distinctio realis. Ita omnis creatura ad perfectionem acquirendam tendere debet.

Quaedam etiam quamdam perfectionem ex sese habent. Quorum natura jam elementum perfectivum est: realis identitas adaequata est inter perfectum subjectum et elementum perfectivum. Ita mox ostendetur quodcumque ens, eo quod sit, quodammodo perfectum seu bonum esse, simul appetens et appetibile seu quodammodo suiipsius bonum et finem. Ita etiam Deus natura sua est summe perfectus, atque recte dicitur suiipsius finis [65].

II. Bonum idem est ac appetens seu activum.

Subjectum activum nullatenus privationem, sed quid positivum operatur. Ideoque activitas nullatenus procedit a non-ente, neque ab ente quatenus est limitatum, sed ab ente quatenus est [66].

Nunc autem quod est, quatenus est, perfectum est. Etenim ens et unum convertuntur; scil. quod est, quatenus est, determinatum est. Quare quod est, quatenus est, in actu est, seu perfectum.

Ergo activitas procedit ab ente quatenus perfectum est. Quare activitas perfectionem subjecti manifestat: quo perfectius ens, eo magis activum.

Jamvero perfectum idem est quod bonum.

Ergo bonum idem est quod activum: ens quia et quatenus bonum est, activum est.

1. Per activitatem prae primis productivitas intelligitur. Subjectum est activum in quantum novae realitatis fit principium. Quae realitas esse potest tum ens novum vel mutatio alterius entis, tum mutatio in ipso agente.

a) Subjectum activum, effectus in alio ente ab ipso distincto producens, cum sit determinationis allatae principium efficiens, virtualiter determinationem debet continere et eatenus esse determinatum, perfectum, bonum.

b) Quod si mutatio in ipso ente activo habetur, manifestum est hoc ens non esse actum purum sed in potentia ad determinationem acquirendam. Determinationem autem ulteriorem accipere, supponit subjectum quod jam "est", quod quoad hoc esse determinatum est et proinde perfectum: perfectio jam possessa praesupponitur ut fundamentum perfectionis acquirendae. Proinde perfectibilitas perfectioni innititur; ens si perfectibile est jam est bonum secundum quid, a. v. hoc sensu activum est quia eatenus jam est bonum.

2. Constabit autem praeter entia activa finita, quorum activitas tendentiam ad finem, ad majorem perfectionem includit, adhuc dari ens infinitum, cujus perfectio est quod non in finem tendit sed sibimetipsi est finis, quia infinite perfectum. Atqui, si ens finitum dicitur activum in quantum ratio est tendentiae ad suam perfectionem finalem, a fortiori activum nuncupatur in quantum ratio est possessionis actualis hujus perfectionis finalis. Quo in sensu ipse Deus summe est activus, cum perfectionis suae infinitae sit ratio adaequata. Totaliter enim sibi constat, quia perfecte se cognoscit et proinde plane infinita sua perfectione fruitur: in seipso infinite est activus, quia infinite perfectus, bonus.

III. Bonum ergo diversimode definitur.

1. Bonum est appetibile, seu, uti dicunt, id quod omnia appetunt [67]. Sic autem bonum potius "per effectum suum" definitur: est enim finis seu motivum appetitionis [68]. Bonum vero qua appetibile "formaliter" definitur, si ratio appetibilitatis indicatur. Sic autem dicendum: finis tendentiam movet, quia ei convenienter proportionatur [69]; bonum appetibile est ens quatenus perfectum.

2. Ex altera parte bonum, seu ens qua perfectum, est appetens vel activum, seu ratio activitatis.

3. Ergo denique tandem ratio boni duo implicat: a) perfectionem entis; b) respectum ad appetitum, quatenus ens perfectum tum principium, tum terminus est activitatis.