3. DE RECTA COMPOSITIONIS ENTIS CONCEPTIONE ET DE NOTIONIS ENTIS ANALOGIA

Primo aditu compositio ex essentia et esse analogiam entis evertere videtur, nedum eam sustineat. Num est dicendum entia componi ex principio quo inter se conveniunt et ex principio quo ab invicem discrepant? Tali autem conceptione non tantum communis affirmatur univocitas, secundum quam aspectus univocus subjecti (v. g. animal, genus) pressius determinatur per aspectum univocum (v. g. rationale, differentia specifica) non nisi logice ab altero distinctum, sed etiam physicismus crassus extollitur et realismus exaggeratus praedicatur; una ex parte nempe per principium essendi (non modo per aspectum logicum) res inter se similes essent, et alia ex parte per elementum (non solum logice) distinctum, scil. quidditatem, discreparent.

Praeterea, ubi ad absurdum accedimus, nulla mensura: omne ens limitatum ex ente et limitatione componeretur; esse autem qua tale est infinitum, dum limitatio qua talis est praeter ens, et proinde nihil ; compositio ex infinito et nihilo! Quod magis est, essentia, scil. nihil, limitaret esse, scil. infinitum, et partem ex existentia infinita exscinderet, ac si existentia esset divisibile elementum.

Thomismus autem, a talibus erroribus abhorrens, sanam sapit doctrinam.

Difficultati subest falsa de compositione entis theoria [41]. Quae jam in genere de conceptione entis principiorum proposuimus, nunc essentiae et esse sunt applicanda.

Essentia entis finiti, procul dubio, est quidditas realis. Existentia autem entis finiti est limitata. Essentia tamen non est existentia, etsi sine ea malis non datur. Existentia entis finiti in se est limitata, licet principium hujus limitationis non in se sed in essentia habeat. Existentia in seipsa limitata est, non ratione sui, sed ratione essentiae. Pariter essentia procul dubio est realis, sed ratione principii existentiae: realis in seipsa, non ratione sui sed ratione existentiae. Unum principium alterum invocat, non quia sunt identica, sed habitudine inter se connectuntur.

Unumquodque enim principium entis est quod est, ratione relationis suae ad principium correspondens: omnis ejus realitas tali relatione constat. Quod in seipso est, in quantum ad alterum refertur et proinde alterius ratione est, cum relatio termino suo definiatur; qui terminus si definitioni subtrahitur, et ipsa relatio definienda cadit. Ita essentia et existentia componuntur ut principia entis, ut relationes transcendentales; uno termino posito, alter sequitur; unus per alterum exstat; invicem se sustinent, quia sunt relationes mutuae.

Quapropter essentia et existentia in ente finito tantummodo ut elementa constitutiva possunt considerari, cum nil amplius sint. Quod si separantur, destruuntur. Imo, si ut totaliter sejuncta considerantur, contradictio exoritur: relatio enim definiretur quin enuntiaretur ut proportio ad alium terminum, esset subsistens absolutum.

Proinde essentia et existentia semper considerentur oportet in relatione mutua, i. e. non nisi in ente composito et per ipsum intelligentur. Ens solum est, dum entis elementa constitutiva non nisi propter et per ens existunt.

Dici ergo nequit, "esse" entis finiti revera "existere", aut "essentia" "limitari", sed asserendum ens finitum existere (ratione principii essendi) et limitari (ratione essentiae) [42]. Et ens illud existit in omnibus elementis suis constitutivis, - proinde etiam quoad essentiam existit; aut potius, omnia ejus elementa constitutiva simul existunt: omnia autem sunt ratione principii existentialis. Similiter, ens totum est limitatum, in omnibus suis principiis - praeter enim principia sua constitutiva nihil est -, et proinde etiam in principio existentiae; a. v. omnia elementa constitutiva simul sunt limitata: omnia autem limitantur ratione essentiae [43].

Compositio ex essentia et esse, recte elaborata, fundamentum reale analogiae entis conjicit [44].

Principium existentiale entis finiti ad essentiam non refertur ut unum ens ad aliud: sunt relationes. Propterea differentia essentiae, quoad existentiam differentiam proportionatam confert, cum relationes intrinsece subeant mutationes quae in terminis relatis oriuntur. Entia composita proinde ab invicem discernuntur totaliter, i. e. in omnibus principiis constitutivis (quoniam nihil sunt aliud ac complexio principiorum), tum in existentia cum in essentia, licet differentia non nisi ratione essentiae habeantur. Et entia inter se sunt similia qua entia, totaliter, id est in omnibus principiis suis constitutivis, tum in existentia cum in essentia, quamvis similitudo non nisi ratione principii existentialis habeatur.

Quod si principia ut entia considerarentur, error assereretur, scil. haberetur ens compositum ex entibus, multiplicitas quae qua talis esset unitas, existentia infinita univoca quae per aequivocum non-esse essentiae ab extrinseco limitaretur; analogia permistio eveniret univocitatis et aequivocitatis.

Si e contra principia rite aestimantur, scil. ut principia entis constitutiva, univocitas entis arcetur quin aequivocitas asseveretur; univocitas "proportionata", analogia nempe, attingitur. Unumquodque ens proprium adipiscitur aspectum e relatione mutua essentiae et existentiae quibus constat: essentia Petri est ad ejus esse, sicut Pauli essentia est ad ejus esse, etc. Quae proportionalitas ulterius dissolvi nequit et indeterminationem cognitionis analogicae adducit. Istae enim proportiones relationem repraesentant non inter terminos per se subsistentes sed inter terminos qui mere mutuae sunt habitudines; proportio prorsus cum terminis coalescit et termini cum proportione. Quae proportio absque terminis servari nequit, et termini tantum servantur si in proportione actuali ordinantur: proportio exprimi non valet absque terminis, qui enuntiari nequeunt quin proportio ponatur. Tali processu solutio univoca devitatur, quia alter terminus alterum secum trahit ejusque influxui intrinsece subest. Conceptus analogicus, talem proportionem non persolutam involvens, logice construitur.

Prorsus discrepat a proportione mathematica, in qua quivis numerus per se sensum habet et putari potest quin in conceptu relatio ad alios includatur. Relatio ad alios perfecte potest rescindi, ut solutio clara et univoca obtineatur. V. g. 4/2 = 6/3 = 2. In proportionalitate autem analogica unaquaeque relatio stricte cum terminis relatis coalescit: tota proportionalitas tantum modo clariori exprimit quod ipse conceptus - qui vices solutionis gerere videtur - realiter complectitur et essentialiter continet. Qui conceptus proinde longe abest ut proportionalitatis lucida sit solutio. Fundamentum objectivum talis ordinis in structura entis est requirendum.

Multiplicatio entis, sicut in ordine cognitionis analogiam conceptus entis exposcit, ita in ordine essendi distinctionem realem inter essentiam et existentiam quoad unumquodque ens finitum exflagitat; proportionalitas conceptus universalis entis est expressio indeterminata et obscura relationis internae principiorum in entibus finitis.