CAPUT I. DE CAUSALITATE EXTRINSECA IN GENERE DE PRINCIPIO CAUSALITATIS. PRAENOTA.

A. SENSUS COMMUNIS causas in universo indubie agnoscit. Argumenta sumit 1º ex conscientia uniuscujusque propria. Conscientia teste, quod libere volumus, in nobismetipsis vel etiam propria operatione in aliis rebus quandoque producimus. Sumus ergo principium talium modificationum, earumque causa.

2º ex mutatione rerum: experientia teste, aliorum operatione quaedam incipiunt existere, desinunt ab esse vel modificantur.

Exinde sensus communis, omnem causalitatem ad modum operationis voluntariae sponte concipiens, ad notionem pervenit sequentem: praeexistens subjectum quemdam effectum, antea non existentem, produxit [5].

Crisis. Conclusione hac concessa, scil. dari causales influxus, quaedam tamen confusiones saepe advertuntur, quarum principalior haec est, quod causalis influxus objectum experimentale putetur. Si agimus in rem externam, resistentiam hujus reff experimur et etiam conatus quos agendo facere debemus. Quae autem data conscientiae sunt perceptiones et affectus cohaerentes: sed nullibi experimentaliter apparet conatus nostros motum rerum "causare".

Sane in interna experientia activitatem liberae voluntatis experimur. In mundo autem materiali externo, et in proprio nostro corpore, ut infra adhuc ostendetur, causalis influxus objectum intuitionis nullatenus est. Quamobrem sedulo distinguamus "post hoc" vel "cum hoc" et "propter hoc" [6].

Ex quibus apparet sensum communem, ultra immediatam experientiam procedere. An hoc legitime fieri possit examinandum est. Nunc autem utrum hoc problema ad scientiarum campum, an potius ad metaphysicam pertineat quaestio ponitur.

B. 1. SCIENTIAE, methodo experimentali enixae, quomodo phenomena constanter se gerant formulis enuntiant [7]. Scientifici, causalitatem "metaphysicam" methodice negligere contendentes, causalitatem tantum "empiricam" seu phenomenalem inquirunt, i. e. constans antecedens, immediatam conditionem [8]: secundum hanc causalitatem, dato quodam facto, aliud cum priore constanter connexum legitime exspectamus; prius vero in alterius esse realiter influere, ita minime affirmamus [9].

Crisis. Methodus illa scientifica omnino legitime applicari potest, dummodo vera causalitas non negetur, sed tantum methodice ignoretur.

Observandum tarnen scientificos illam strictam methodum haud facile sequi atque saepe realem influxum causalem eorum formulis exprimi [10].

2. METAPHYSICE ergo quaestio de causalitatis realitate ponenda est. Quo jure et quanam ratione causas reales existere affirmemus? Quomodo sensus communis affirmatio de existentia causarum argumentis corroborari valeat?