4. QUAE SINT UNI OPPOSITA

Unitati opponitur multiplicitas; et sicut unitas implicat identitatem, ita multiplicitas seu pluralitas implicat alteritatem seu distinctionem. Quae distinctio ergo est negatio identitatis inter plura; distincta enim dicuntur quorum unum non est aliud.

Unum est transcendentale; scil. ens qua tale unum est. Quare quaevis multiplicitas qua subjectum sub ratione entis in se divideretur, cum nihilo convertitur et dari nequit.

Non ideo tamen quaecumque multiplicitas excluditur. Etenim unum tum ab "unico", cum a "simplice" secernendum est: si "plura" sunt entia, adhuc quodvis subjectum, qua ens, unum est; si ex "pluribus" principiis componuntur entia, adhuc quodvis subjectum, qua ens, unum est, dummodo non sit in se actu divisum. Insuper ordo cognitionis attendatur: ob humanae rationis infirmitatem, conceptus "plures" rem in se "unam" abstractive repraesentant, ita ut pluralitas et distinctio conceptuum cum unitate et identitate rei concilientur. Salva ergo transcendentali unitate, adhuc quaedam multiplicitas admitti potest, imo et debet, ut infra ostendetur.

Sunt modi unitatis (et consequenter identitatis) [25] diversi; quare e converso etiam multiplicitas et alteritas diversimode habentur.

Ob applicationis momentum quaedam DISTINCTIONIS species notentur.

Praeprimis opponuntur distinctio malis et distinctio rationis, seu mentalis. Utramque speciem sequenti modo subdividere possumus [26].

1. Distinctio dicitur realis, si inter realitatem et realitatem (ergo independenter a nostra cognitione) viget.

Est distinctio malis adaequata, si viget inter realitates, quarum alia ab alia ex toto distinguitur. Est autem distinctio malis inadaequata, quando realitates partialiter identificantur, i. e. alia realitas ab alia distinguitur sicut totum ab ejus parte.

Distinctio realis ADAEQUATA

1º physica vocatur, si est inter "entia completa", i. e. inter individua; v. gr., inter Petrum et Paulum.

Physicam vocamus illam, quia etiam physica seu sensibili experientia quandoque animadvertitur, v. g. inter duos homines quos oculis videmus. Sed viget in ordine tum materiali, v. g. inter res corporales, cum etiam non-materiali seu spirituali, v. g. inter angelum et angelum.

2º metaphysica vocatur, si est inter ejusdem entis "principia constitutiva" [27]; v. gr., inter essentiam et existentiam, materiam primam et formam substantialem, substantiam et accidentia, facultatem et actionem. - Tales distinctiones vigere infra ostendetur.

Metaphysicam vocamus illam, quia tantummodo in ordine metaphysico viget, scil. in ordine qui sola methodo metaphysicae a nobis perscrutari valet, atque naturali experientia nullatenus attingitur. Sed habetur in ordine tum spirituali, cum etiam materiali, nam quodlibet ens finitum, ut infra ostendetur, principiis realiter constat, inter quae proinde viget realis distinctio, scil. metaphysica.

3º modalis a quibusdam auctoribus admittitur inter rem et modum, quo intrinsecus terminatur [28]. - A nonnullis physica et metaphysica distinctiones nuncupantur absolutae, quatenus modali distinctioni opponuntur.

Distinctio realis adaequata

1º positiva vocatur, si est inter realitates existentes.

2º negativa vocatur, si est inter realitatem existentem et ejus oppositam negationem; v. g. inter individuum existens et idem mere possibile, inter visionem et caecitatem, inter ens et nihilum.

II. - Distinctio dicitur rationis seu logica, si inter conceptum et conceptum (ergo dependenter a nostra cognitione) viget ; scil. si sumitur in ordine cognitionis qua talis, seu "entis rationis".

Et quidem actus cognitionis dupliciter considerari licet

1 ° est "actus" psychologice realis: quo sensu (scil. sub aspectu ontologico) est "unus" realiter actus, a ceteris distinctus.

2° est "cognitivus" actus, quatenus contentum seu significationem includit: quo etiam sensu (scil. sub aspectu logico) est unus, habens "unum" contentum a contentu ceterorum cognitionis actuum distinctum.

Nunc autem inter illum aspectum realem et hunc aspectum logicum omnino distinguendum est. Ad quod illustrandum sequentia sufficiant: si heri cogitavi "hominem", et adhuc hodie cogito "hominem", hae cogitationes realiter distinguuntur: sunt enim duo actus vitales realiter, imo tempore distincti: psychologice sunt duo conceptus. Attamen logice non sunt duo sed est unus idemque conceptus, quia unam eamdemque significationem habent. Etsi realiter actus intellectionis psychologici multiplicentur, logice semper unus idemque est actus, dummodo omnes quoad contentum identificentur: logice (mentaliter, seu in ordine rationis) est unus conceptus.

Sub hoc logico aspectu, de quo nunc agendum est, conceptus multipliciter distinguuntur, scil. secundum gradus diversos majoris vel minoris distinctionis. Sicut ergo sunt plures species distinctionis realis, ita etiam sunt plures species distinctionis logicae seu rationis.

Est distinctio rationis adaequata, si viget inter conceptus, quorum unus, secundum significationem, ab alio absolute distinguitur; v. g. conceptus lapidis et conceptus angeli. Est autem distinctio realis inadaequata, quando conceptus, secundum significationem, vel de se cohaerent vel partialiter identificantur. Infra ostendetur distinctioni rationis adaequatae, (nullatenus autem distinctioni rationis inadaequatae) semper et necessario quamdam distinctionem respondere realem.

Distinctio rationis INADAEQUATA sequenti modo subdividitur:

A. - Distinctio rationis ratiocinatae vocatur, seu rationis cum fundamento in re, seu virtualis, si est inter conceptus "formaliter" diversos unam eamdemque rem exprimentes, scil. inter conceptus qui eandem rem secundum "formalitates diversas", i. e. secundum "diversos aspectus", significant. Quamobrem verba, quibus tales conceptus exprimuntur, non sunt synonyma. Ita conceptus "animalis" et conceptus "rationalis".

Quae distinctio rationis vocatur distinctio virtualis, vel adhuc distinctio rationis cum fundamento in re. Et revera, quoddam subjectum reale unum, v. gr. talis homo, diversos respectus exhibet, (v. gr. vivens, animal, rationale, etc.), quatenus virtute sua pluribus realiter distinctis aequivalet, diversosque effectus producit, qui a causis re distinctis produci valent. Quare idem hoc subjectum pluribus conceptibus formaliter distinctis legitime exprimitur; quodque fit cum fundamento in re: scil. formalitates seu perfectiones illae diversae vere exprimunt subjectum re unum. Quia vero perfectio subjecti perfectioni plurium realiter distinctorum aequivalet, est "virtute multiplex" et inter conceptus subjectum exprimentes distinctionem virtualem vigere dicitur [29].

Distinctio rationis cum fundamento in re est vel perfecta, vel imperfecta.

Distinctio virtualis dicitur perfecta, quando prior conceptus altero conceptu "ab extrinseco" determinatur, proindeque hunc alterum nullatenus "actu" includit (sed tantum "potentia" includere dicitur, quatenus est determinabilis seu in potentia relate ad illam extrinsecam determinationem). Ita conceptus animalis non includitur in conceptu viventis, neque conceptus rationalis in conceptu animalis, et vicissim: formaliter perfecte distinguuntur, (i. e. significant aspectus perfecte distinctos seu ab invicem perfecte abstractos). Attamen hi conceptus cohaerent, eo quod unus (v. gr. genus) etiam logice, ergo secundum suam intrinsecam significationem, est incompletus atque determinabilis, ita ut de se exigat quamdam extrinsecam determinationem (v. gr. differentiam specificam) atque secundum ipsam suam naturam ad unionem cum hoc complemento ordinetur: de se tunc logice coalescunt in "uno" toto. Hac de ratione, quia scil. "unio" cum quodam alio de se exigitur, haec distinctio logica dicitur "inadaequata". Dicitur tamen perfecta, hoc sensu quod secundum determinatam eorum significationem formalem plene distinguuntur seu sese mutuo non includunt. - De distinctione rationis adaequata et de distinctione virtuali perfecta, infra adhuc erit quaestio [30].

Imperfecta dicitur, quando ratio unius conceptus in ratione alterius conceptus includitur ita ut ne cogitatu quidem sint perfecte separabiles.

Dupliciter autem hoc evenit.

1° Determinato modo unus in altero includitur: ita genus in specie; cogitans enim hominem, cogitat animal.

2° Indetarminato modo unus in altero includitur: ita notio analogica inferiora sua confuse significat. V. gr., ens actu confuse omnia continet.

Rursus dupliciter hoc evenit:

- vel extensione conceptus manente, ejus comprehensio expressius significatur. V. gr., ens et proprietates transcendentales; similiter natura divina et Dei attributa distinguuntur;

- vel extensio unius conceptus determinatiore conceptu restringitur, sive hic alter adhuc analogicus sit (ita cognoscens : ens cognoscens), sive sit univocus (ita homo ens humanum).

Fundamentum quo nititur distinctio rationis ratiocinatae aliquando immediate in ipsa re significata invenitur. Ita vivens - animal - rationale, in homine. Aliquando vero fundamentum non immediate invenitur in ipsa re conceptibus repraesentata, sed in aliis rebus, per quas illam simplicem cognoscimus. Ita Deus [31].

B. Distinctio rationis ratiocinantis, (purae rationis, mere mentalis), inter conceptus "formaliter" eosdem habetur, i. e. idem subjectum sub eodem aeque determinato aspectu exprimentes, quique ex eo tantum distinguuntur quod talem aspectum cum minore vel majore claritate exhibent. Itaque taliter distincta synonymis verbis exprimuntur. V. gr. essentia et natura, esse a se et esse subsistens, definitum et definitionem (ut homo et animal rationale) [32].

NOTA.

Significationem exactam quorumdam conceptuum vicinorum determinare juvat.

1. Unitas (seu indivisio in se et divisio ab alio) et identitas (seu convenientia rei secumipsa) opponuntur pluralitati, seu multitudini, et distinctioni, seu alteritati.

2. Similitudo est convenientia plurium in uno conceptu secundum proprietates essentiales vel secundum qualitates accidentales. Similitudo stricte sumpta est convenientia plurium in conceptu analogico. Ei opponuntur dissimilitudo, seu diversitas; diversitas tamen non-convenientiam secundum proprietates essentiales potius indicat.

3. Aequalitas est convenientia plurium in uno conceptu secundum quantitatem. Ei opponitur inaequalitas.

In modo loquendi usuali non ita stricte distinguuntur haec vocabula, praesertim identitas et similitudo.