HUJUS SECTIONIS BREVIS CONSPECTUS

Dum in prima parte, quae de ente qua tali disserebat, naturam et valorem cognitionis intellectualis in primis conceptibus et judiciis inspeximus et notiones necnon judicia universalia et transcendentalia acquisivimus, altera hac in parte ipsam jam realitatem explanare possumus.

Ens reale, cum multiplex appareat, quoad constitutionem suam intimam in priore hujus partis sectione examinatur.

1. Indagationi idem semper praeest principium, - limitatio scil. actus per potentiam subjectivam -, quod imprimis enuntietur et vindicetur oportet. Tali modo impulsi ut principium illud immediate conjungeremus objecto formali intellectus, (ens enim et verum convertuntur), jam statim notitiam accuratam attingimus theoriae de actu et potentia [247]. Quae theoria, in ontologia thomistica vices gerens praecipuas, praesertim compositionem internam entium inducit. Explanavimus actum et potentiam mutuas esse relationes transcendentales, quarum omnis realitas in habitudine jacet mutua, et proinde in constitutione entis compositi.

Quod principium limitationis actus per potentiam in omni ordine perfectionis limitatae applicatur, dum limitatio multiplicibus indicatur modis, secundum quos perfectio participatur. (Caput praevium).

2. Prima viget applicatio in ipso perfectionis essendi ordine. Inveniuntur enim entia limitata quoad esse et proinde composita, scil. ex existentia (ratione cujus subjectum perfectionem essendi participat) et ex essentia (quae est principium limitationis, individuationis, i. e. modus realis quo participatio prostat). Similis obtinetur applicatio in ordine perfectionis essentialis seu specificae, si individua in eadem specie multiplicantur: realiter composita sunt ex forma substantiali (id est principium reale ratione cujus subjectum perfectionis specificae determinatae fit particeps) et materia prima (seu principium individuationis quoad hanc perfectionis vel modus malis quo participatio fit absque mutatione formali). Compositio hylemorphica supponit et puram materiae primae potentiam, et unitatem formae substantialis in individuo, et realem inter esse et essentiam distinctionem. Sicut distinctio inter essentiam et existentiam est analogiae entis fundamentum objectivum, ita compositio hylemorphica univocitatem conceptuum genericorum et specificorum objective fundat (caput I).

3. Ex entis finiti activitate aliae profluunt compositiones, quia, posito principio quod "agere sequitur esse", activitas necessario est finita ubi ens finitum prostat. Activitas entis finiti proinde participationem coarctatam revelat alicujus perfectionis, ascensionem ad novam determinationem acquirendam, tendentiam et motum in finem.

Omnis motus realem implicat distinctionem actus et potentiae. Quodsi motus individuum afficit quin intimam subvertat identitatem, realiter discernantur oportet substantia (principium reale ratione cujus enti competit esse in se) et accidentia (principia realia ratione quorum quasdam determinationes participare potest quin substantialiter mutetur). Ordo autem accidentalis, nedum sit simplex, adhuc distinctionem imponit inter potentiam et actum in ordine accidentali, scil. inter facultates et actiones, quia motus reperitur accidentalis. Quae compositio est iteranda quotiescumque secundum ordines formaliter diversos activitas adest tendentialis. Praeterea si habentur entia corporalia, id est hylemorphice composita, habitudo substantialis inter materiam et formam necessario proportionaliter in ordine accidentali transponitur per habitudinem inter passivitatem et activitatem, scil. per propriam activitatis imperfectionem, per inertiam in actionibus; quae habitudo principiis accidentalibus, quantitati nempe et qualitati, inhaeret. Tandem entia finita, cum sese invicem suffulciant, "ordinem" instaurant, summam scil. relationum realium, quibus inter se connectuntur.

Qualitatum plures sunt species. Praesertim facultates et habitus in metaphysica plurimum momenti afferunt. Studium enim qualitatum activitatem entis finiti illustrat: suppositum agendo - secundum suam naturam (et secundum habitum entitativum supernaturale, si adest), - et per facultates, - prout diversimode habitibus ad finem inclinantur, - in actionem, seu actum operationis transit, i. e. operatur. Etiam relationes praedicamentales ad metaphysicam magnopere pertinent, cum entium ordinem extrinsecum jam proxime explicant. Quare, relatione reali probata, hujus relationis notionis analysis atque divisio indicatae sunt (caput II).

Tantum abest ut de compositione entium finitorum intrinseca theoriam generalem, a primordio praefinitam, praetermittamus, ut e contra, autumantes principia constitutiva entium mutuas esse relationes transcendentales (nedum ut entia absoluta, in se realitatem exhibentia considerentur), simul cum compositione etiam unitatem entis vindicemus. Eodem ex capite explanavimus objectiones, quae, elementis constitutivis absque mutuarum relationum consideratione propriam significationem assignantes, omnem compositionem intrinsecam inanem et vacuam relinquunt. Principia enim metaphysica intrinseca entis non ante quam ens existunt, nec sunt nisi in composito, cum non sint nisi quatenus compositum constituunt. Quod compositum solum est et est tale quid.

4. Analysis entis compositi metaphysica conspectu synthetico adimpleatur oportet. Exinde caput quoddam in supposito studium collocat, ut sensus et solutio problematis de principio formaliter constitutivo suppositalitatis exarentur. Adamussim discrepantia exhibetur omnimoda inter suppositum materiale, quod nisi elementum est materiale universalitatis rerum, fini cujus et subordinatur, et suppositum spirituale, personam nempe, quae revera una est, individua, incommunicabilis, cujus activitas spiritualis, id est intellectualis et libera, finem proprium, personalem et inalienabilem prosequitur (caput III).