|
Bonum est ens qua appetibile; quare malum, quod bono opponitur, est
hujus appetibilitatis negatio.
Bonum est transcendentale et cum ente et vero convertitur. Quare
malum convertitur cum nihilo et absurdo; scil. "ens qua tale
non-appetibile" est absoluta impossibilitas.
Malum ergo neque ut positivum existens, neque ut quid mere negativum
seu de facto non-existens concipiendum est; nam omne ens (i. e.
quod est, et etiam quod non est sed esse potest) bonum est.
Ceteroquin si malum esset quid mere negativum, "sequeretur quod ea
quae nullo modo sunt, mala essent" [85]; et adhuc sequeretur
quod omnis creatura, quia limitata et perfectibilis, esset mala
dicenda.
Est ergo malum negatio privativa seu PRIVATIO [86], i.
e. carentia boni debiti, absentia relationis ad appetitum de jure
requisitae, non-conformitas cum regula, seu deordinatio [87].
Leges vero metaphysicae exceptionem non patiuntur; quare deordinatio
entis qua talis est inintelligibilis: malum metaphysicum dari nequit
[88].
Exinde malum, si datur, in ordine particulari (non in ordine entis
qua talis) quaerendum est [89]. Deordinatio autem seu privatio
boni particularis debiti vel in ordine physico, vel in ordine morali
consideratur [90].
1. Malum physicum, seu rei (non qua entis, sed qua talis
naturae), privat subjectum entitate, seu perfectione quam natum est
habere. Hoc sensu morbus, dolor, mors sunt mala viventi. Talia
dari experientia constat.
Attamen considerandum est res materiales, qua tales, finem proprium,
"personalem" habere nullum, sed existere et agere ad "bonum totius"
obtinendum. Quando vero aliquid dicitur malum physicum, tantum ordo
individui, abstractione facta ab ordine universi, consideratur. Ita
mors agni est agno malum, sed lupo est bonum; imo in ordine materiali
integro simpliciter bonum: quid de mundo si nullum animal moreretur!
Quare malum physicum est in completo suo ordine, i. e. entis
"materialis", malum secundum quid, i. e. secundum quoddam totius
elementum seorsim sumptum, sed est bonum simpliciter.
2. Malum morale, seu operis, vocatur peccatum estque privatio recti
ordinis qui actioni liberae, qua tali, debetur.
Voluntas ad bonum de se ordinatur; cum autem libera sit, boni
apparentis [91] prosecutione a regula rationali deflectens, ipsum
suum appetitionis actum deordinare valet. Ens vero intellectuale,
quia immortale est, quod substantialiter est indeficienter esse
pergit, ideoque eumdem semper finem natura sua constanter prosequitur:
scil. fine "personali" gaudet; atque a tali fine ultimo sese
avertens, committit in completo suo ordine, i. e. entis
"intellectualis", malum simpliciter [92].
Quare simpliciter malum particulare in entibus "intellectualibus
creatis" tantum haberi potest, sicut, ut antea observatum est, error
tantum in a intellectu creato n haberi valet.
Imo error (qui est intellectus deordinatio ideoque intellectus
malum), secundum S. Thomam, semper voluntarius est et in mala
voluntate radicatur [93]. Ergo omnis deordinatio intellectualis
a voluntate creaturae procedit.
Historice loquendo, est etiam nexus inter malum physicum et malum
morale quatenus, in ordine Providentiae vigenti, omnia mala physica
quae hominem affligunt peccatum originale consequuntur et rationem
habent poenae [94]; quo sensu dixit S. Augustinus "omne quod
dicitur malum, aut peccatum esse, aut poenam peccati" [95].
Nota. - Problema mali hic non solvitur neque solvendum est. Sed
quaedam tantum notiones nunc traduntur atque enucleantur, ut,
opportunitate data, quaestiones relate ad malum debite poni et solvi
possint.
Bonum transcendentale omni malo praesupponitur; imo, malum relate ad
illud determinandum est.
Subjectum quatenus est aliquid, est bonum sibi. Ideoque propria
activitate ad suam conservationem et augmentum tendit. Malum materiale
est quod huic subjecto videtur in ordine physico nocere; est tamen
bonum simpliciter, quia enti materiali, i. e. quod natura sua
mutationi submittitur et ita "totius universi" bono inservit,
nullatenus contradicit.
Malum morale est malum simpliciter: homo est animal rationale, et qua
tale est bonum. Quodsi activitate sua non ut animal rationale
operetur, sese a fine naturali avertendo, suae bonae naturae agendo
aperte contradicit. Quare leges naturales et ethicae ultimatim in bono
metaphysico fundantur.
Corollaria.
|
1. Malum particulare subjecto bono inest; seu, uti dicunt, habet
causam materialem. Est enim privatio, quae de se subjectum supponit.
Si hoc subjectum supponeretur malum, ad aliud subjectum duceret, et
sic in infinitum [96]; a. v. malum subjecti supponit subjectum
saltem metaphysice bonum.
Quod si peccato applicetur, sic est dicendum: malitia peccati non
consistit in actu physico, seu in realitate actus, sed in ejus
privatione debiti ordinis. Etenim actus, qua realis, est quoddam
ens, ergo ontologice bonum; sed quatenus legi morali non conformis
ponitur, fit imperfectus, adeoque peccatum seu morale malum: non est
malum in ordine entis qua talis (scil. non est non-ens), sed in
ordine morali, i. e. liberae voluntatis qua talis [97].
2. In expressione: "malum est", non enuntiatur malum existere ut
quoddam ens positivum, sed veritas sequentis judicii enuntiatur: verum
est hoc esse malum [98].
3. Dantur gradus malitiae: ratione boni majoris vel minoris quod
deest (v. gr. surdus et surdus mutus); ratione necessitatis qua
bonum illud adesse deberet (v. gr. perditio fortunae et perditio
gratiae); ratione firmitatis hujus privationis (v. gr. peccatum ex
infirmitate et peccatum ex malitia).
|
|
NOTA. Bonum et valores.
Nostris diebus philosophia fuse disserit de valoribus (Werte)
[99]. Quid huic sermoni subest realitatis?
Valor et bonum, etsi in sensu generali eamdem prae se ferunt
significationem, hodie tamen saepe ab invicem discernuntur; bona
potius res existentes, quibus valores inhaerent, designant; valores e
contra non per se subsistunt (i. e. non sunt res existentes) sed
potius rerum existentiam et activitatem regunt, sicut v. g. valores
in rebus moralibus vitae rationem uniuscujusque ordinant. Praeterea,
cum de valoribus sermo fiat, saepe quae proponuntur ad vitam praesertim
practicam et speciatim spiritualem pertinent.
Valor semper habitudinem ad subjectum involvit. Non agitur de
habitudine conscia quae implicatur in actu vel statu psychico gaudii et
satisfactionis in subjecto per acquisitionem vel possessionem boni
excitatae. Quod elementum psychicum aliquando potest esse signum
conscium valoris. Valor autem essentialiter implicat habitudinem qua
de se refertur ad subjectum, quatenus huic elementum perfectivum
confert. Valor ergo essentialiter est bonum, secundum acceptionem
verbi scholasticam, et ideo ad ens reducitur: est entis proprietas,
est ens in quantum est perfectivum, perfectum, uno verbo bonum
[100].
Valoris est vigere (Gelten) et subjecto sese offerre ut valorem actu
exsequendum (Sein sollen). Ita valor moralis homini, libertate
praedito, sub specie "obligationis" occurrit. Ibi tamen non latet
valoris essentia sed tantum proprietas, cum non sit valor quia viget,
sed viget quia est valor. Essentialiter est "valor" quia elementum
"perfectivum".
Quodcumque ens, in quantum ab aliis distinctum, scil. ens unum
natura determinata et individuali praeditum, in proprium finem,
determinatum scil. et individualem, ordinatur. Per naturalem sui
essendi legem ordinatur ad valores perfectivos determinatos et
individuales, sine quibus totali sua perfectione constare nequit.
Praeterea valores, sicut et entia, de se ad invicem ordinem dicunt et
scalas valorum componunt.
|
|