ART. 4. CONCLUSIO

Causalitas ad theoriam claram et lucidam participationis ducit. Effectus actionis quodam modo in causa praeexistere debet, licet ut realitas concreta subsistens in causa non praecontineatur, - (quomodo secus "produci" possit?) -; attamen modo individuali in causa praeexistat oportet, scil. ut terminus finalis determinatus, cum operatio semper directionem determinatam sequatur: ergo praecontinetur ut idea, ut repraesentatio idealis. Finis autem, qui ut bonum, ut terminus appetibilis cognoscitur, (et qui qua talis est causa finalis ad operationem alliciens), possibilis prostat, quia repraesentatio idealis, contentum concretum prae se ferens, exemplar est effectus.

Causalitas est efficientia, quae exemplaritatem involvit, quia et finalitatem ordinantem includit.

Universitas materialis, mutationi substantiali subacta (ratione materiae primae, principii scil. determinabilitatis), non est complete seipsa, - (non mere est forma); passibilis est (ratione quantitatis), ex seipsa non prorsus ad actionem determinatur, - (non est mere activa); ergo nec seipsam intelligit, nec conscientia clara et lucida fruitur; ipsa propriam activitatem ordinare nequit, sed ad terminum determinatum dirigitur et propellitur. Proinde universitas materialis qua talis influxum subit altioris causae, quae tendentiam imprimit et finalitatem inducit. Natura ipsa, cum entis activitatem ordinatam generet, superiori subjacet causalitati. Ergo materia activa nusquam activitatis suae est ratio adaequata, quia in essentia intima ab alio pendet.

Causa adaequata cujusvis eventus ens sit intellectuale oportet. Causalitas in mente nititur, quae conscientia fruatur. PERSONA, - ens quod complete est seipsum (forma spiritualis) -, seipsam intelligit per ideam, vires finaliter ordinat, et proinde libere tendit ad terminum finalem producendum, qui perfectionem mentis consciae manifeste.