|
Thesis. Notio entis est notio analogica et quidem secundum analogiam
proportionalitatis proprie dictam [71].
|
I. Notio entis probatur analogica
|
|
1. Notio entis formaliter repraesentat quamcumque rem et quidem totam
et totaliter.
Atqui res inter se differunt.
Ergo ratio objectiva ente repraesentata est diversa, scil. ens non
est univocum.
2. Conceptus aequivocus est conceptus nullus, quia psychologice
impossibilis. Quare de aequivocatione conceptus entis ne fiat
quaestio.
Sed neque vocabulum entis est aequivocum. Etenim significat id cui
competit esse; praeter quod autem tantummodo nihil habetur. Atqui non
significat nihil, sed ei opponitur.
Ergo semper in priore significatione sumitur, scil. non est
aequivocum.
3. Concluditur ens esse analogicum: certocertius non est univocum,
sed neque aequivocum; mediat inter univocitatem et aequivocationem:
pluribus applicatur secundum rationem simul eamdem et diversam.
Idem per absurdum ostenditur.
Univocitas entis immediate ducit ad monismum immobilisticum, qui
factis experientiae aperte contradicit: sunt enim modi entis plures,
nam datur motus.
Re quidem vera conceptus entis totum subjectum totaliter repraesentat.
Quare in sensu perfecte eodem aliud subjectum repraesentare nequit;
hoc alterum enim esset cum priore unum et idem neque ab ipso distingui
posset. Ergo si ratio entis est univoca, ens est unicum et immobile,
- quod falsum est.
|
II. Analogiae entis explanatio
|
|
Ratio entis, si consideretur ejus praedicatio de pluribus [72],
secundum analogiam proportionis extrinsecae praedicari valet. Ita,
v. gr., si Deus concipitur ens et si probatur universi creator,
etiam universus dici potest ens ratione suae a Deo dependentiae. Ita
adhuc, si mundus ut ens concipitur et si per mundum aspectabilem
probatur Deum esse, etiam Deus ens vocari potest, quatenus cognitio
quam de Deo habemus a cognitione quam habemus de mundo pendet.
Quae tamen analogia, in extrinseco respectu fundata, in casu entis
non sufficit, cum ille respectus terminos relationis in se jam
constitutos saltem logice praesupponit. Quare, etiam independenter ab
illius relationis consideratione, termini dicendi sunt aliquid, ens.
Ergo ratio objectiva entis eis intrinseca esse debet.
Neque sufficit metaphora. Nam antequam quidquam de quodam subjecto
improprie praedicemus, hoc ipsum subjectum in seipso aliquid proprie
sit oportet.
Remanet ergo ut in omnibus ratio objectiva entis intrinsece et proprie
habeatur, ita ut praedicatum entis omnibus proprie sed proportionaliter
conveniat.
Quaestio tamen est quanam ratione hoc fieri possit. Responsio sic
autem sonat: ens proprie sed proportionaliter praedicatur de omnibus
quia ab omnibus tantum imperfecte abstrahi valet. Quod paulisper
explicandum est.
1. Univocus conceptus in identico sensu iterum et iterum adhiberi
potest, quia est in potentia relate ad diversas determinationes
extrinsecas. Ita genus animalis in eodem omnino sensu tum brutis, tum
hominibus tribuitur, quia alia et alia differentia specifica
determinari potest.
Entis vero conceptus ab extrinseco determinari nequit, quia praeter
ens nihil est. Quamobrem ratio ejus multiplicis applicationis non
sistit in quadam extrinseca determinatione, sed in ipso contentu
conceptus entis inveniatur oportet.
2. Conceptus entis subjectum totaliter (i. e. sub omni
respectu), ergo etiam quatenus illud a ceteris differt,
repraesentat: differentiae entis sunt formaliter aliquid, ens; etenim
subjecta non differunt per nihilum, - quod esset non differre
[73]. Ergo conceptus entis in qua comprehensione includit id quo
subjecta differunt: differentiae entis in entis notione actu sed
indistincte continentur. Cum tamen etiam entis differentiae sint
differentiae, conceptus entis pluribus applicari debet ratione habita
differentiarum quae in ipso indistincte continentur, scil. relative.
Ergo non applicatur in sensu semper plane eodem, sed in sensu semper
simili.
3. Jamvero haec est applicatio secundum analogiam proportionalitatis
proprie dictam. Etenim ratio analogata objectiva, uti patet, cuique
subjecto proprie inest: Petrus est proprie ens, ita et Paulus
[74], ita et Deus, etc. Praeterea ens in sensu simili
adhibetur; jamvero hic est sensus proportionaliter idem, quod modo
ostendendum.
Etenim cogitantes similia, cogitamus quae neque omnino eadem, neque
omnino diversa sunt: tendunt similia ad perfectam identitatem quin
tamen hanc attingant, cum quaedam diversitas eis essentialiter insit
[75]. Quare similitudo de se duplicem aspectum totalem praebet
atque quasi speciem identitatis et diversitatis simul exhibet: est
semper idem sed semper alio modo, scil. est simile.
Ratione autem hujus duplicis aspectus, similitudo sub forma
proportionalitatis apte enuntiatur. Pluribus enim subjectis
consideratis (Deus, Petrus, Paulus), quaedam perfectio (entis)
in eis similis est, i. e. duplicem hunc aspectum totalem exhibens:
eadem perfectio in eis diversimode habetur.
Subjectum proinde est et est determinate tale quid; totaliter est et
totaliter est tale quid. Unum subjectum ab alio discernitur secundum
esse per modum essendi, dum modus essendi dari nequit nisi propter
esse. Quae relationes fundamentales sunt elementa constitutiva
subjecti. Subjectum determinatum proinde adaequate significatur per
relationem mutuam inter esse suum et modum essendi. Quamobrem in
singulis casibus proportio inter perfectionem et ejus modum consideranda
est (modus divinus/esse divinum, modus Petri/esse Petri, modus
Pauli/esse Pauli) atque ratio similitudinis procedit ex comparatione
harum proportionum: similitudo enim adest si habetur quaedam proportio
inter illas proportiones atque si, v. gr., modus essendi divinus est
ad esse divinum sicut modus Petri ad esse Petri et sicut modus Pauli
ad esse Pauli (modus divinus/esse divinum sicut modus Petri/esse
Petri sicut modus Pauli/esse Pauli) [76].
Notetur omnino hac proportionalitate tantum similitudinem, et
nullatenus identitatem, exprimi. Ideoque analogica proportionalitas
toto caelo distat ab univoca proportionalitate mathematica. In mathesi
proportionalitas (4/2 = 6/3) reducitur ad rationem univocam
(dupli); quae ratio univoca in sensu omnino eodem utrobique
adhibetur, et determinatur per claram et explicitam differentiam
extrinsecam. In metaphysica autem proportionalitas (Deus est ad suum
esse sicut Petrus ad suum esse), negata univocitate, tantum
similitudinem exprimit atque differentiae ipsi conceptui entis
indistincte insunt: aliter Deus, aliter Petrus, aliter Paulus est
ens; est tamen proportio inter diversos casus: proprie sed
proportionaliter analogica notio entis adhibetur.
Sic demum recte concluditur: "Terminus analogus in recto significat
aliquam perfectionem seu formam (puta vitae, sapientiae, bonitatis,
etc...), secundum quod non abstrahit totaliter a differentiis
inferiorum, ac proinde similis simul et dissimilis in pluribus
invenitur. Quare proportionalitas tantum in obliquo connotatur,
quatenus nempe perfectionem communem afficit et modum similitudinis
imperfectae determinat" [77].
|
Quibus notatis jam apparet quo sensu dicatur imperfectam unitatem
conceptus entis (jam supra stabilitam) esse unitatem proportionalem
[78].
Analogia indeterminatione et obscuritate cognitionis innititur; ex
antea dictis hoc abunde elucet. Certo constat quam maxime nobis utilem
esse cognitionem analogicam, cum sit ample synthetica, (ita notio
entis quodammodo omnem nostram experientiam transcendens aliquid nobis
de omnibus docet). Simul tamen imperfectam esse talem cognitionem,
cum in summa indeterminatione essentialiter maneat, libenter omnes
fatentur [79].
|
|
Nota.
|
In eodem ordine variae analogiae species simul haberi possunt.
Difficultas quaedam videri posset praesertim quoad analogiam
attributionis et analogiam proportionalitatis proprie dictam.
Praeprimis distinguantur: analogia attributionis extrinsecae
nullatenus affirmat rationem analogatam cuique analogato inesse, sed
dicit analogata secundaria respectum habere ad terminum principalem in
quo ratio analogata inest; analogia autem proportionalitatis proprie
dicta rationem analogatam proprie sed proportionaliter eamdem in omnibus
subjectis analogatis haberi supponit.
Sed insuper ne nimis opponantur. Ita Joannes a S. Thoma
contendens de ratione analogiae attributionis esse ut omnino excludatur
formam in minoribus analogatis intrinsece inveniri [80] reapse
erravit.
Quare "melius dicendum quod in analogia attributionis non positive
excluditur formam interdum in ipsis minoribus inveniri (etenim non est
de ratione attributionis ut excludat analogiam proportionalitatis
concomitantem); sed ab ista verificatione intrinseca, si forte
adest, in praesenti praescinditur. Abstractionem ponimus praescisivam
loco abstractionis negativae quam adstruit Joannes a S. Thoma"
[81].
Ita, v. gr., ens proprie et proportionaliter dicitur tum de Deo,
cum de creaturis. Insuper, etiam secundum analogiam attributionis
dicitur per prius de Deo et per posterius de creaturis, quia Deus est
creaturarum causa prima; vel adhuc per prius de creaturis et per
posterius de Deo, scil. in ordine nostrae cognitionis, quia per
creaturas cognitas ad Deum cognoscendum ascendimus [82].
|
|
|
CONCLUSIO
Problema metaphysicae fundamentale
|
|
Notio entis, inter omnes maxime indeterminata, maxime est
synthetica, quia transcendentalis. Propterea est ex omnibus maxime
dynamica et principium activitatis nostrae intellectualis. Ens enim,
secundum scholasticos, objectum formale est intellectus nostri.
Atqui, cum quaevis facultas omnes actus objecto suo formali afficiat,
minima etiam cognitio intellectualis implicat cognitionem entis in
communi, quod in extensione transcendentali omnia complectitur.
Univocum, nedum cunctam amplitudinem cognitionis intellectualis
exhauriat, e contra nullam assequitur significationem nisi in quantum
objecto formali intellectus et proinde cognitione analogica illustratur
ac imbuitur. Judicium "equus est animal" sensum habet prout
significat "equum esse ens animale". Tali modo inhaeret legi, quae
omnia absolute regit, et synthesim universalem entis ingreditur. Idem
dicendum de quovis univoco.
Immerito proinde asseritur in theoria scholastica omnia resolvi in
conceptus "abstractos, aridos et mortuos". Cognitio enim
intellectualis, objecto suo formali impulsa, vias analogiae tam
fidenter ingreditur ut vita et motu redundet. Conceptus analogicus,
intrinsece refertus etsi indeterminatus, supponit intellectum
quaestionis conscium et responsionis avidum. Notio autem entis, cum
sit transcendentalis, modo indeterminato "omnia" quae sunt vel
possunt esse complectitur, ne individualem et singularem quidem rerum
aspectum praetermittens. Ergo notio entis, quae est ditissima etsi
prorsus indeterminata, intime realitatem "individualem et concretam"
attingit [83]. Eo intellectum adducit ut problema fundamentale
et amplissimum agitet et clarissimam requirat lucem; notio entis legem
absolutam et proinde synthesim universalem involvit. Qua posita
notione, exoritur quaestio de constitutione et principio ordinis
absoluti, omnia scil. absque exceptione complectentis. Quod si entis
comprehensio, scil. significatio objecti formalis intellectus,
explicatur, eo ipso problema fundamentale metaphysicae de uno et
multiplici solvitur. Et luce fit clarius "ens" esse "quod primo
intellectus concipit", hoc sensu quod "ejus intellectus includitur in
omnibus, quaecumque quis apprehendit" [84]; quare Aristoteles
jure merito docet, animal ab homine discerni eo quod voci "est"
nullum tribuere sensum valet, dum omnis cognitio humana cognitione
entis, et proinde absoluto afficitur [85].
|
|