CAPUT 1: DE PRIMIS CONCEPTIBUS SEU DE PROPRIETATIBUS ENTIS QUA TALIS. ART. 1. DE PROPRIETATIBUS ENTIS IN GENERE.

1. QUID SIT PROPRIETAS ENTIS

Sensu strictiore proprietas, seu proprium, est quoddam cum essentia rei necessario connexum, quod ipsam rei essentiam non ingreditur (quare rei definitio illud non enuntiat). V. gr. intelligere et velle sunt proprietates hominis.

Sensu latiore proprietas est quidquid de subjecto cum necessitate praedicatur, sive constitutivum, sive non constitutivum essentiae. Quo in casu ergo ipsam essentiam rei, clariore modo expressam, designare potest.

In hoc altero sensu loquimur de proprietatibus entis. Praeter ens enim nihil datur et proinde entis proprietates in strictiore sensu dari nequeunt. Sed ipsa notio entis clariore modo aliquando proponitur et tali determinatione proprietatem entis dignosci dicitur.

Cum proprietates illae enti qua tali conveniant, ubicumque ens habetur et ipsae verificantur; quare sunt, sicut ipsa notio entis, transcendentales et vocantur proprietates transcendentales, vel simpliciter transcendentalia.

Vocantur adhuc attributa entis, vel, cum Aristotele, "páte", passiones entis.

Quia proprietates entis eamdem habent extensionem transcendentalem, dicuntur quoad hoc cum ente converti: ens, unum, verum, bonum, pulchrum convertuntur.

Re quidem vera materialfiter convertuntur, quatenus singulae entis proprietates, eamdem extensionem habentes, eadem subjecta repraesentant: scil. id quod singulae repraesentant "in re" seu "materialiter" idem est.

Minime vero formaliter convertuntur; etenim entis proprietates quoad comprehensionem, saltem quoad "determinatam" significationem, distinguuntur.

Sane, ut supra ostensum est, omnes notiones, praeprimis transcendentales notiones, in notione entis formaliter continentur; de indeterminata vero continentia tune agitur. Quoad determinatam autem comprehensionem formaliter distinguuntur [1].

2. QUOT SINT PROPRIETATES ENTIS

Omne subjectum vel absolute, i. e. in se, vel relative, i. e. in ordine ad aliud considerari potest.

Subjectum ABSOLUTE consideratum, vel negative, vel positive inspicitur: negative, est indivisum; positive, est quaedam res seu habet essentiam determinatam.

Subjectum RELATIVE consideratum, iterum vel negative, vel positive inspicitur: negative, est ab aliis distinctum, est "aliud quid", seu aliquid; positive, referri potest ad animam quae facultatibus suis est quodammodo omnia, scil. omnia cognoscere et appetere valet; jamvero subjectum dicitur verum quatenus referibile ad intellectum; et dicitur bonum prout refertur ad appetitum.

Sunt ergo quinque transcendentalia, res, indivisum, aliquid, verum, bonum [2]. Indivisum autem, aliquid et res, conjungi possunt et, simul sumpta, dicuntur unum. Itaque tres recenseri solent proprietates transcendentales: unum, verum, bonum.