|
Thesis. Notio entis, significans aliquid quatenus esse ei competit,
est transcendentalis et notionem absoluti implicat.
1. Vox "ens" grammaticaliter est participium verbi esse.
Esse autem significat "existere": v. gr. Deus "est". Ens
proinde idem sonat ac "existens". Sed ens, participium verbi esse,
dupliciter usurpatur [5]:
|
1° ut participium (seu formaliter), considerans esse seu existere
in actu exercito, i. e. ipsum actuale exercitium perfectionis verbo
significatae; sicut currens, ut participium, est qui de facto
currit.
2° ut nomen (seu materialiter), designans subjectum, quatenus
aspectum essendi connotat, sed praescindens utrum hoc esse de facto
habeat necne. Igitur ens ut nomen significat ens in actu signato;
scil., subjectum perfectione essendi signatur seu denominatur, quin
actualis hujus perfectionis realitas affirmetur vel negetur. Quamobrem
ens ut nomen non tantum ens de facto existens sed etiam ens possibile
designat ; sicut currens ut nomen significat subjectum ordinem ad actum
currendi dicens, sed ab isto actu, saltem ut actualiter habito,
praescindit [6]. Ens proinde est id quod (quocumque modo, aut
de facto aut ut possibile) est.
|
|
Metaphysica, notione entis in sensu latissimo utens, ens ut nomen
adhibet [7]. Speculatur ens in quantum ens, scil. objectum
considerat in quantum esse ei competit, in quantum aspectum essendi
connotat, in quantum de eo autumari potest: hoc est [8]; aliis
verbis, in quantum hoc existit vel existebat, aut potest, poterit vel
quovis modo potuerit existere [9].
|
Nota. In sensu metaphysico notio entis est tantum notio non-nihili,
significat aliquid. Unde patet esse notionem quam maxime
indeterminatam [10]; est notio abstractissima quae in aliam non
resolvitur. Quo in sensu etiam dicitur notio simplicissima. Caveas
tamen ne hanc simplicitatem, quae est summa indeterminatio notionis,
cum divina simplicitate, quae est infinita perfectio realitatis
existentis, confundas.
Objectio. Ens non est notio simplicissima; nam resolvitur in
notiones essentiae et existentiae.
Respondetur. "Hanc compositionem implicat ens creatum prout est a
parfe rei, sed non notio entis prout accipitur a mente et de omnibus
dicitur. Hoc enim modo notio entis dicit solum essentiam cum
connotatione tou esse, ut a quo imponitur nomen, non explicando
modum, quo essentia illa dicit ordinem ad esse" [11].
|
|
II. Ergo notio entis est quam maxime indeterminata. Subjectum
unice proponit ut "aliquid, quatenus ei competit esse", ut
"non-nihil", quin determinet quale sit et qua de ratione nonnihil
sit.
Atqui viget regula logicae decernens conceptuum extensionem (id est
multitudo subjectorum quibus applicatur) eo latius patere quo magis
comprehensio determinata coarctetur. Notio entis, quoniam
comprehensionem determinatam praestat minimam, extensione amplissima
est praedita : notio entis formaliter subjectis omnibus tribuitur,
scil. formalitas entis omnibus, quocumque modo consideratis,
necessario inest [12].
Etenim subjectum, cui attributum entis non conveniret, ipso facto non
esset, esset "non-ens", esset nihil et proinde "nec actu existens
nec possibile".
Conceptus generici et specifici (uti homo, animal), qui omnes
extensione coarctata et limitata dignosci possunt, non nisi quibusdam
subjectis determinatis applicari valent. Conceptus entis e contra,
omnibus subjectis conveniens, cum extensionem cujusvis speciei et
generis transcendat, notio nuncupatur transcendentalis, ut
significetur eam omnibus applicari subjectis et proinde majore quam omne
genus frui extensione [13].
III. Notionem entis, objectum formale metaphysicae, concinnius
enucleamus, sequentem stabilientes thesim: ratio entis implicat
rationem absoluti.
Quid est " absolutum"? Utrum ratio entis implicat rationem absoluti
an ab ipsa discedit, an potius ei manet indifferens?
Absolutum est contrarium relativi. Modo generali absolutum vocatur
quod sibi est sufficiens, dum relativum sibi non sufficit [14].
Relativum ad aliud refertur, cui proinde quodam ordine ligatur:
nullum enim habetur relativum, nisi terminus prostat ad quem refertur.
Absolutum e contra, nulla re ligatum, a nullo dependens aut ad nullum
relatum, vinculis omnis conditionis expeditur: est inconditionatum.
Atqui enti opponi nequit nisi id quod ab ente distinguitur, scil.
non-ens. Non-ens autem est nihilum. Quare nil enti opponitur.
Proinde a nullo termino, a nulla causa, a nulla conditione ens
quacumque ratione dependere posset ; in seipso occluditur, sibimetipsi
sub omni respectu sufficiens ac omnia quae ad esse requiruntur
complectens; ens qua tale, in seipso integraliter rationem entis
coercens et continens, idem sonat ac inconditionatum, absolutum.
Quod si aliquid, in quantum ens, expenditur atque examinatur, de
absoluto agitur, i. e. de subjecto quatenus necessario est quod est.
Quod sub respectu entis affirmatur, absque conditione asseritur, ita
ut nulla exstet infirmatio; et alia subjecta, si cognitionis praedita
inveniantur, nobis refragari nequeunt quin asseverent quod non est,
nihilum. Omnis proinde realitas, existens aut possibilis, nostrae
assertioni consentanea sit oportet, ne cum nihilo, cum nonente (neque
actu existenti, neque possibili) congruat [15].
IV. Difficultates.
Ita primo aditu indolem et potentiam quam intimam cognitionis nostrae
intellectualis consequimur. Cum casum quemvis particularem
inspicimus, haud dubitamus quin "absolutum" nobis adesse
profiteamur. Omnis enim homo, sine ulla exceptione, omnino
impossibile ducit simul stare et sedere, quod nullo in casu, nulla in
hypothesi, nullibi, nusquam, nulli personae sit possibile aut
cogitabile. Eadem cum certitudine contendimus: 2+2=4 et non
2+2=5 aut 3. Haec inconcussa sensus communis assertio, quae in
vita quotidiana recusari nequit, in metaphysica illustratur et
explicite enuntiatur, ut eluceat qualem significationem et valorem prae
se ferat.
Ubi autem melius perspicimus quidnam sit "absolutum", haud immerito
rogitamus quomodo ad absolutum nobis aditum pateat, cum in spatio et
tempore tam coarctato versemur et in exercitio cognitionis nostrae
intellectualis elementis exiguis, contingentibus et instabilibus
experientiae sensibilis simus obnoxii. An forsan vim nostri
intellectus non immodice extollimus? Nonne intellectus creativus,
divinus requiritur, ut lex absoluta, omnem realitatem et cognitionem
moderans, agnoscatur ?
Difficultates, thesi adversantes, sequenti modo contrahi possunt:
1. Diversae exstant cognitionis species, v. g. cognitio sensibilis
et cognitio intellectualis. Unicuique proprium assignatur objectum.
Quod si concedimus cognitioni intellectuali subesse cognitionem
sensibilem, quae prioris objectum amplecti nequit, cur ultra
cognitionem intellectualem et alia cognitionis species dari non possit
quae, multo concinnius procedens, nobis plane sit impervia - sicuti
cognitio intellectualis penitus animali, sola cognitione sensibili
praedito, deest?
Resp. Seponamus in primis vices quas imaginatio spatialis gerit ut
hanc difficultatem sustineat. Cognitionis enim species diversae hic
figurantur uti circuli qui, ab eodem centro circumducti, latius semper
patere pergunt. Atqui, in causa nec imaginatio nec spatium sunt
interponenda, cum una tantum agitatur quaestio, scil. an liceret poni
facultatem et objectum cognitionis, quae prorsus facultatem et
cognitionem intellectualem transcenderent, uti intellectuale
simpliciter cognitioni sensibili antecellit.
Quae autem hypothesis, omni valore orbata, tam est a ratione aversa,
ut ne ab ipso objiciente quidem intelligi possit. Superest ergo ut
ostendamus hypothesim de facto non existere, verbis inanibus construi,
non esse objectionem et nullo pacto thesis nostrae valori obesse. Quod
si nihil thesi nostrae opponi potest, positionis inconcussae
testimonium est.
Et revera, supponitur objectum transintelligibile, quod aciem
intellectus nostri praeterit. Atqui, talis res, ubi primum
supponitur, "putatur", et eo ipso non penitus intellectum nostrum
transcendit. Objiciens, transintelligibile ducens objectum de quo
intellectus suus de facto cogitat, suorum verborum significationem non
permetitur [16].
Impossibilis proinde prostat negatio valoris absoluti cognitionis
intellectualis, cum negari non possit quin affirmetur! De
transintelligibili loqui non valemus quin de eo cogitemus et proinde
saltem implicite characterem ejus intelligibilem agnoscamus. Uti
dicitur, ens est conditio sui ipsius negationis; negari nequit quin
affirmetur, scil. negatio ejus est impossibilis et mere verbalis
evenit [17]. Eandem sententiam S. Thomas sequenti modo
evolvit: "Veritatem esse est per se notum, quia qui negat veritatem
esse, concedit veritatem esse. Si enim veritas non est, verum est
veritatem non esse; si enim est aliquid verum, oportet quod veritas
sit" [18].
2. Sed estne insolubilis quaestio? Quonam jure contenditur objectum
intellectuale, ens qua tale, omni conditione esse expeditum et proinde
absolutum? Quare scepticismum completum arcendum putamus?
Resp. Factum, quod agitari problema sinit, eo ipso jam quaestionem
absolvit.
Animal, cum in cognitione sua sensibili includatur, ne existentiam
quidem alterius objecti suspicatur. Quod si idoneum esset quod
cognitionem critice perpenderet et rogitaret an forsan adhuc aliud
daretur, animal esse, sola cognitione sensibili praeditum, jam
desineret et fieret animal... rationale, homo.
Homo, valorem et vim cognitionis suae investigans, limites evertit et
omni fine expeditur. Qui conscie interclusus tenetur, non nisi quodam
modo (v. g. corporaliter) retinetur, dum alio sub respectu, in
rebus ulterioribus versatus, limites excedit: quia limites agnosci non
possunt quin superentur. Qui autem nullo modo limites transcendit, se
interclusum esse non suspicatur. Atqui homo, quoniam de finibus
possibilibus suae cognitionis quaestionem agitat, in his omnibus
versatur quae ultra hos limites haberi possint et proinde limites
transgreditur [19]. Eadem ratione nil eum praeterit. Quodam
proinde sub respectu homo omnes transcendit limites, quia secus alio
sub respectu nullus de limitibus sermo exoriri possit.
Conclusio instat: sicut transintelligibile enuntiari nequit quin
cogitetur et proinde ut intelligibile attingatur, sicut de non-ente
sermo nequit dari quin aliquid affirmetur et proinde "aliquid",
"ens" cogitetur, ita de limitibus loqui nequit quin aliquid ulterius
cogitetur et proinde addetur limites non esse absolutos et ens sine
restrictione, ens totaliter et absolute affirmari.
3. Quidquid tamen cognoscitur ad modum cognoscentis cognoscitur:
sicut cognitio sensibilis ex organorum statu, ita cognitio intellectiva
e structura mentali pendet [20]. Praeterea, homo, cum sit
finitus, cognitione omnium rerum perfecta insigniri nequit.
Resp. Quae omnia concedimus. Modus, quo res sunt, non est idem ac
modus, quo a nobis cognoscuntur. Id quod est, discrepat a modo quo
cognoscitur. Etsi longe abest ut asseveremus realitatem conceptibus
universalibus, judiciis et ratiociniis constitui, nemo tamen
infitiatur inter realitatem et nostram de ea cognitionem quamdam adesse
convenientiam. Ardua sane quaestio quatenus haec pergat congruentia.
Quidquid sit, datur respectus sub quo realitas et cognitio adamussim
conveniant, scil. respectus entis qua talis, sub quo intellectus
detegit quae objecto necessario insunt, quae absolute debent esse. Si
absolutum, cui omnia congruunt, cognoscimus, attingimus cognitionem
quae necessario rebus est consentanea et proinde absolute conveniens.
Talia non inducunt hanc cognitionem omni sub respectu esse accuratam et
nullo progressui apertam. Experientia quotidie imperfectionem nostrae
cognitionis indicat, quae imperfectio nos subsequitur tanquam umbra
nostra. Quomodo haec sunt concilianda? Quomodo simul admittenda et
valor absolutus et imperfectio nostrae cognitionis? Quia cognitio
nostra de ente qua tali conveniens reperitur, quamvis indeterminata.
Ejus comprehensio, licet absolutum prae se ferat valorem, nihilominus
explicite potest enodari et clara cognitione determinari. Quae autem.
quaestio, ad analogiam entis pertinens, infra enucleabitur.
1. Ut conclusionem praecipuam deducimus absolutum nobis esse notum.
Datur absolutum, quod et scimus. Datur veritas veritas absoluta -
quam tenemus.
2. Possibilis exinde prostat metaphysica (quae absolutum illud
formaliter considerat) ejusque dignitatem, valorem et necessitatem
fusius explanare supervacuum videtur.
3. Metaphysica, cum ens (objectum ejus formale) sit absolutum,
est independens, in quantum caeteris scientiis non "essentialiter"
nititur [21]. Nullis utitur postulatis, cum a cognitione
exordiatur entis, cujus necessitas absoluta omni intellectui perspicua
objicitur. Ens non "supponitur" sed statim "ponitur", quia, omni
exclusa "oppositione", "imponitur". Etenim, jam enuntiavimus
omnem entis negationem esse otiosam, cum, nisi verbis constans
vacuis, necessario entis affirmationem implicet. Propria ergo natura
metaphysicae valorem criticum prae se fert, quia in se justificationem
plenam et completam includit.
4. Metaphysica, in quantum absoluta, objectiva est et realis.
Procul dubio metaphysica eminenter est philosophia humana, cum ens,
objectum ejus formale, intelligentiae humanae objectum sit formale et
homines objectum illud formale secundum modum humanum, id est
activitate cognitionis abstractivae, complectantur [22].
Metaphysica autem, objecto "absoluto" formaliter inhaerens, omnem
agnosticismum - et proinde omnem subjectivismum et idealismum -
repellit, ne "fines" suae extensioni et valori suo "conditiones"
assignari possint.
Metaphysica, etsi humana constructio, nullo tamen pacto valore suo
intrinseco relativa est homini : est absoluta [23]. Valor
ejus, structurae subjecti haud obnoxius est: metaphysica non est
subjectiva, cum sit inconditionata. Valorem ergo objectivum
[24] habet, cum principia ejus et pronuntia non sint alicujus
mentis fictiones subjectivae [25] sed per se efform nt cognitionis
cujusque intellectus objectum, scil. tanquam objectum per se
intelligendum intellectui qua tali imponantur [26].
Eadem de ratione, metaphysica, quoad objectum, mundo mentali
restringi non potest. Cum sit inconditionata, per se nulla de causa
mundo ideali exclusive connectitur. Realitas externa, in quantum
existit vel existere potest, investigatione metaphysicae objicitur,
sicut et mundus cognitionis. Tali sensu dicitur: habet valorem realem
[27], eo quod principia ejus et pronuntiata enuntiant non modo
leges mentis, verum etiam leges entis, ergo entis tum mentalis cum
etiam extramentalis, prout possibile est vel actu existit [28].
Quae cum ita sint, metaphysica, in quantum absoluta, omnes legibus
suis exceptiones excludens, radicaliter omni scientiae experimentali
opponitur, quae res de facto accidentes regulis colligit et proinde
possibilitatem factorum, quae cum experientia non congruunt, non
rejicit. Metaphysica e contra inquirit quae non esse non possint,
quae de jure absoluto sunt [29].
5. Metaphysica exinde applicatione fruitur universali [30]
quoniam ens, objectum formale, est transcendentale; aliis verbis,
cum objectum ejus formale sit absolutum, objectum materiale
complectitur omnia et singula [31].
|
NOTA. Negatores metaphysicae.
Valor metaphysicae absolutus a multis impugnatur et quidem duplici
modo:
1° Empirismus sensualisticus distinctionem specificam negat inter
intellectionem et sensationem; notio generalis esset vel imago
sensibilis, vel imaginum complexus nomine communi signatus; judicia
essent tantum imaginum associationes. Quare in humana cognitione
intellectio legis necessariae nulla, sed tantum facti perceptio haberi
posset. Conscientia necessitatis indolem psychologicam prae se ferret
et esset fructus consuetudinis acquisitae cognoscendi [32].
2" Idealismus kantianus et neocriticismus, in affirmatione humana
necessitatem advertentes, negant tamen eam esse absolutam. Mens
operatur secundum quod est, suamque structuram in omni intellectione
necessario profitetur. In principiis, v. gr., termini necessario
percipiuntur convenientes, non quia in realitate extramentali res ita
necessario constituuntur, sed quia mens, tali modo constructa, res
aliter concipere nequit. Est necessitas idealis et mentalis, regula
cognitionis, non autem realitatis; est lex subjecti cognoscentis,
nullatenus entis simpliciter.
Resp. Valor cognitionis secundum objectum formale aestimatur.
Elucet vis absoluta entis in quantum est ens. Cujus indolis absolutae
explicatio mere psychologica prorsus est inepta, quia haec ad subjectum
refertur. Aeque debilis esset interpretatio critica, subjectivista
vel idealistica, quia, uti jam indigitavimus, praeterit ens esse
inconditionatum. Operae pretium est animadvertere D. Hume et Im.
Kant autumasse, quod enodatio quaestionum antimetaphysica tendentiae
insitae nostrae mentis congruere non posset [33].
|
|
|
|