4. DE RELATIONIS DIVISIONE

N. 1. Undenam pluralitas vel unitas relationis sumatur

Quaestio duplex est, agens prior de numerica, altera de specifica relationum distinctione. Eodem autem modo utraque solvitur, scil. relationis notioni - (est "ordo unius ad aliud") - attendendo.

1. Numerice relationes multiplicantur numerica terminorum et fundamentorum multiplicatione: numerica alterutrius multiplicatio sufficit; quia, cum relatio sit "ordo unius ad aliud", alterutro multiplicato novum "esse ad" oritur. Itaque in uno patre duos filios habente, duae sunt paternitates.

2. Specifice relationes multiplicantur, scil. relationes esse specifice distinguendas percipimus, ex specifica distinctione vel fundamenti, vel termini.

Etenim relationes non specificantur subjectis, cum idem subjectum relationes specifice diversas habere possit; neque solis fundamentis remotis, ob eamdem rationem. Neque specificantur proximis fundamentis vel terminis seorsim sumptis, quia relatio est "ordo unius ad aliud", ideoque haec unum et aliud ad illum ordinem constituendum concurrunt.

Quare tum fundamentum proximum, cum terminus ad specificam unitatem vel pluralitatem relationum conferunt. Specifica unitas fundamenti et termini ad specificam relationis unitatem requiritur; specifica vero alterutrius aut utriusque diversitas relationes specifice multtpllcat [207].

N. 2. Relationis praedicamentalis generalis divisio

Numerice et specifice ergo relationes dividuntur secundum regulas modo traditas; at praeterea sequenti adhuc modo dividuntur.

1. Relatio realis et relatio rationis: realis habetur in rebus independenter ab intellectu: est ordo rei ad rem; rationis consequitur operationem rationis in rebus cognitis: consistit in ordine intellectorum qua talium, seu in ordine cognitionis qua talis [208].

Quae divisio est analogica sicut divisio entis malis et entis rationis analogica est [209].

2. Relatio secundum esse et relatio secundum dici: "dicuntur relativa secundum esse, quando nomina sunt imposita ad significandas ipsas relationes; relativa vero secundum dici quando nomina sunt imposita ad significandas qualitates vel aliquid hujusmodi principaliter, ad quae tamen consequuntur relationes" [210]. Ita pater et filius sunt relativa nomina secundum esse; movens et motum sunt relativa nomina secundum esse; sensibile et sensus sunt relativa nomina secundum dici.

Haec distinctio ad "nomina" praeprimis spectat, nec quantum ad hoc differt, utrum sint relationes reales vel rationis tantum. Requidem vera "quaedam sunt relativa secundum esse quae non sunt realia, sicut dextrum et sinistrum in columna; et quaedam sunt relativa secundum dici, quae tamen important relationes reales, sicut patet de scientia et sensu" [211].

3. Relatio est mutua vel non mutua [212]: mutua est cum utrumque extremum, scil. subjectum et terminus, eodem modo, i. e. aut realiter aut logice, ad alterum refertur. Ita relatio inter causam finitam et effectum est mutua realis; relatio inter subjectum judicii et praedicatum est mutua logica. Non mutua seu mixta habetur, cum ex una parte est relatio realis et ex altera parte relatio rationis. Ita relatio inter creaturam et Deum est mixta: realis in creatura, rationis in Deo.

4. Relatio mutua est aequiparantiae vel disquiparantiae: est mutua aequiparantiae, seu ejusdem denominationis, si a parte termini respondet relatio ejusdem rationis. Ita relatio similitudinis, aequalitatis, amicitiae. Est mutua disquiparantiae, seu diversae denominationis, si a parte termini respondet relatio diversae rationis. lta inter patrem et filium, causam et effectum [213].

COROLLARIUM ARTICULORUM DE PRAEDICAMENTIS TRACTANTIUM

1. Decem Aristotelis categoriae enti materiali applicantur omnes.

2. Substantia, qualitas, relatio omni enti finito, etiam spirituali applicantur. Quoad substantiam, hoc patet. Quoad qualitatem facultates et habitus spirituales requiruntur ad operationem; imo si supernaturalis ordo possibilis est, praeprimis habitibus constet necesse est. Quoad relationem, etiam patet: saltem dependentiae relatio erga causam spirituali creaturae inesse debet.

3. Nullum praedicamentum, in sua generica et univoca significatione enti infinito applicari posset.

Attamen, Dei infiniti existentia probata, notio "substantiae" in sensu analogico, "quod est in se", ei necessario tribuitur.

Insuper nihil prohibet quin notio "ad aliquid" ei applicetur, cum formaliter sumpta relatio nullam imperfectionem includat. De facto relationes rationis plures de Deo affirmantur.

Supernaturali vero revelatione, Deum unicam esse naturam et tres personas, docemur. Rursus notio "ad aliquid" hic est adhibenda. Imperfectio relationis accidentalis ex nota "esse in alio" oritur. Quodsi alicubi "esse ad" identicum esset cum "esse in se", "esse ad reale" jam nullo defectu signaretur. Hoc autem in SS. Trinitate verum est. Pater, Filius, Spiritus Sanctus sunt tres "esse ad" (Pater est "a quo Filius", Filius est "a Patre", Spiritus Sanctus est "a Patre Filioque"); unica tamen est natura divina seu "esse in se"; ita ut quaeque relatio sit subsistens, cum "esse in se" realiter identica. Est tantum oppositio relativa, (quae oritur ex eorum constitutivis "esse ad"), inter Patrem, Filium et Spiritum Sanctum, simul in unica numerice natura communicantes. Merito unaquaeque talis relatio, cum sit subsistens et incommunicabilis, persona vocatur.

Itaque substantia et relatio quae de se nullam imperfectionem includunt, sunt solae categoriarum notiones, quae analogice de Deo dicuntur [214].

NOTA. -

Nomina "absolutum" seu "inconditionatum", et "relativum" non unico sensu ab auctoribus adhibentur. Modo generali "absolutum" est quod sibi sufficit, "relativum" est quod sibi non sufficit [215].

I. Hoc autem, in metaphysica, pro ordine considerato, in multiplici sensu intelligi potest. Variae significationes modo sequenti summatim indicantur.

1. Relativum, quod ordinem dicit ad aliud correlativum: relatio praedicamentalis. Absolutum, quod ad se existit: substantia, qualitas, quantitas.

2. Relativum, quod subjecto inhaeret: accidens praedicamentale. Absolutum, quod in se subsistit: substantia.

3. Relativum, quod alio ad existendum indiget: creatura. Absolutum, quod a se subsistit: Deus.

Eo ipso etiam "relativismum" in multiplici sensu adhiberi intelligitur: est negatio omnis accidentis absoluti, vel est negatio omnis substantiae, vel est negatio Dei, entis a se subsistentis.

II. Generatim hodie illa nomina in ordine cognitionis adhibentur: cognitio humana dicitur relativa. Haec tamen relativitas etiam diversimode interpretari potest.

1. Non omnes rei aspectus nobis innotescunt, sed tantum apparentiae.

2. Quas apparentias subjectum cognoscit, dummodo facultates ad illas cognoscendum habeat.

His duabus observationibus cognitio apparet relativa eo sensu quod cognitio nostra limitata, partialis et incompleta est.

3. Rerum apparentiae ab homine cognitae, eo ipso mente subjecti ordinari dicuntur, proindeque subjecti activitate modificari, ita ut nullatenus res in seipsis, sed res in conscientia nostra, scil. activitate nostra permixtae, cognoscantur. Uno verbo modificationes activas propriae conscientiae tantum cognoscimus.

Quam tertiam cognitionis relativitatem praesertim Kant elaboravit [216].

4. Objectum semper ut ab alio distinctum cognoscitur, scil. ut ad aliud relatum: omne cognitum, ut tale, relativum est ad aliud cognitum; nullum cognitum ut absolutum cognoscitur.

Haec relativitas, jam a Kant et Hegel notata, etiam a Sir William Hamilton [217], J. St. Mill[218], Alex. Bain[219], Herbert Spencer admittitur, atque ad ultimas usque consequentias praesertim a Renouvier [220] et Hamelin [221] deducitur.

Qui ultimi sensus, epistemologiam spectantes, ex professo hic non sunt examinandi.