2. DE SUBORDINATIONE IN CAUSALITATE FINALI

Productio semper cum finalitate conjungitur, actio cum determinatione seu ordine. Coordinatio autem et subordinatio, si adsunt, ordinationem finium respiciunt, qui sese invicem complent et suffulciunt.

Possimus indagare quomodo quodvis elementum materiale, cum terminum activitati suae praefixum intendat, partes gerat in ordine universi; quomodo singula organa individui viventis propriam impleant functionem, et proinde bonum totius attingant; quomodo unumquodque individuum, secundum suam naturam bonum determinatum prosequens, simul cum aliis bonum speciei salvet; quomodo species in specie innitatur et ordo ordini subsit; quomodo denique homo omnia ad proprium bonum adhibeat: in ordine mundano fines sunt tanquam mons, cujus in fastigio bonum spirituale personae collocatur.

Ens rationabile, uti homo, quod si causa fit, proprias ordinat actiones et, in quantum activitatem ad alia entia extendit, illa entia adhibere possit ad finem propositum. Elementum principale est finis, in quantum est principium ad quod caeterae actiones ordinantur. Media, adhibita in ordine ad finem, qua talia non nisi propter finem intenduntur; bonitas finis media illuminat, cum bonum sit sui diffusivum [103]. Media non appetuntur ratione sui nec proinde qua talia rationem finis includunt.

Ubi autem agitur de fine finito, de perfectione finita, alii fines poni possunt qui, quoad perfectionem, in prioribus non includuntur. Cum unus finis alium finem non excludat, homo diversos fines potest prosequi, si subordinatione vel coordinatione ordinantur, (termini contradictorii simul intendi nequeunt).

1. Coordinatio finium. - Actio quaedam, v. g. eleemosyna, quae natura sua effectum habet determinatum scil. auxilium pauperis (finis operis seu intrinsecus), praeterea dirigi potest in finem alium, v. g. exercitium virtutis (finis operantis seu extrinsecus). Homo agere potest ut bonum attingat (finis qui auf cujus gratia), et simul potest fovere desiderium amico (finis aut subjectum cui) bonum offerendi; finem prosequi valet, quia bonus est in se (bonum honestum), et simul quia delectabilis est (bonum delectabile); quando medium adhibet quia utile in ordine ad finem (bonum utile), simul animadvertere potest medium adhuc appetendum esse ratione sui, quia scil. bonum includit quod non plene in fine limitato reperitur: tali in casu medium etiam ut finis (bonum honestum vel delectabile vel utrumque) intenditur.

2. Coordinatio cum subordinatione finium conjuncta. - Quod si plures intenduntur fines, possunt vel ex aequo intendi vel hierarchice subordinari. Ultimo in casu, finis principalis et fines secundarii considerantur, in quantum unus aliis anteponitur: ftnis principalis directe et primario intenditur (ita miles pugnans ad defensionem patriae); finis secundarius concomitanter et ex consequenti intenditur (ita miles, qui praeter defensionem patriae etiam gloriam in pugnando intendit).

Quae distinctio explicatur, quia bonum finitum tantum abest ut perfectionem aliorum bonorum totaliter includat ut e contra haec alia etiam propter propriam bonitatem appetantur.

3. Mera finium subordinatio. - Quodvis autem ens finitum, cum quoad cunctam suam realitatem a quadam causa extrinseca pendeat, in hac causa quoad cunctam perfectionem virtualiter includitur. Quae ergo causa, si ut finis intenditur, prohibet quominus ens finitum, ab ipsa totaliter productum, etiam tanquam finis simul et independenter intendatur, cum in hoc ente finito nulla contineatur bonitas, quae in illa causa non inveniatur; proinde quoad omnem bonitatem, ut effectus ad illam causam ordinatur.

Quaestio tunc exsurgit: nonne datur bonum quoddam, perfectionem omnium entium finitorum tam complete continens ut, hoc acquisito, omne possideatur bonum? Tale bonum non esset finis "principalis", i. e. terminus primus hierarchiae valorum, sed simpliciter finis ultimus seu "absolutus", qui omne bonum includit, cui omnes fines particulares ut fines intermedii totaliter ordinantur, relate ad quem omnia alia non essent nisi "mera" media, quorum omnis valor e fine, e bono absolute perfecto trahitur [104]. Quod autem bonum perfectum, quomodo est concipiendum? Infinite estne perfectum? Num tale quid contradictorium est ? Ulterius patescet.