|
Productio semper cum finalitate conjungitur, actio cum determinatione
seu ordine. Coordinatio autem et subordinatio, si adsunt,
ordinationem finium respiciunt, qui sese invicem complent et
suffulciunt.
Possimus indagare quomodo quodvis elementum materiale, cum terminum
activitati suae praefixum intendat, partes gerat in ordine universi;
quomodo singula organa individui viventis propriam impleant functionem,
et proinde bonum totius attingant; quomodo unumquodque individuum,
secundum suam naturam bonum determinatum prosequens, simul cum aliis
bonum speciei salvet; quomodo species in specie innitatur et ordo
ordini subsit; quomodo denique homo omnia ad proprium bonum adhibeat:
in ordine mundano fines sunt tanquam mons, cujus in fastigio bonum
spirituale personae collocatur.
Ens rationabile, uti homo, quod si causa fit, proprias ordinat
actiones et, in quantum activitatem ad alia entia extendit, illa entia
adhibere possit ad finem propositum. Elementum principale est finis,
in quantum est principium ad quod caeterae actiones ordinantur.
Media, adhibita in ordine ad finem, qua talia non nisi propter finem
intenduntur; bonitas finis media illuminat, cum bonum sit sui
diffusivum [103]. Media non appetuntur ratione sui nec proinde
qua talia rationem finis includunt.
Ubi autem agitur de fine finito, de perfectione finita, alii fines
poni possunt qui, quoad perfectionem, in prioribus non includuntur.
Cum unus finis alium finem non excludat, homo diversos fines potest
prosequi, si subordinatione vel coordinatione ordinantur, (termini
contradictorii simul intendi nequeunt).
1. Coordinatio finium. - Actio quaedam, v. g. eleemosyna, quae
natura sua effectum habet determinatum scil. auxilium pauperis (finis
operis seu intrinsecus), praeterea dirigi potest in finem alium, v.
g. exercitium virtutis (finis operantis seu extrinsecus). Homo
agere potest ut bonum attingat (finis qui auf cujus gratia), et simul
potest fovere desiderium amico (finis aut subjectum cui) bonum
offerendi; finem prosequi valet, quia bonus est in se (bonum
honestum), et simul quia delectabilis est (bonum delectabile);
quando medium adhibet quia utile in ordine ad finem (bonum utile),
simul animadvertere potest medium adhuc appetendum esse ratione sui,
quia scil. bonum includit quod non plene in fine limitato reperitur:
tali in casu medium etiam ut finis (bonum honestum vel delectabile vel
utrumque) intenditur.
2. Coordinatio cum subordinatione finium conjuncta. - Quod si
plures intenduntur fines, possunt vel ex aequo intendi vel hierarchice
subordinari. Ultimo in casu, finis principalis et fines secundarii
considerantur, in quantum unus aliis anteponitur: ftnis principalis
directe et primario intenditur (ita miles pugnans ad defensionem
patriae); finis secundarius concomitanter et ex consequenti intenditur
(ita miles, qui praeter defensionem patriae etiam gloriam in pugnando
intendit).
Quae distinctio explicatur, quia bonum finitum tantum abest ut
perfectionem aliorum bonorum totaliter includat ut e contra haec alia
etiam propter propriam bonitatem appetantur.
3. Mera finium subordinatio. - Quodvis autem ens finitum, cum
quoad cunctam suam realitatem a quadam causa extrinseca pendeat, in hac
causa quoad cunctam perfectionem virtualiter includitur. Quae ergo
causa, si ut finis intenditur, prohibet quominus ens finitum, ab ipsa
totaliter productum, etiam tanquam finis simul et independenter
intendatur, cum in hoc ente finito nulla contineatur bonitas, quae in
illa causa non inveniatur; proinde quoad omnem bonitatem, ut effectus
ad illam causam ordinatur.
Quaestio tunc exsurgit: nonne datur bonum quoddam, perfectionem
omnium entium finitorum tam complete continens ut, hoc acquisito, omne
possideatur bonum? Tale bonum non esset finis "principalis", i.
e. terminus primus hierarchiae valorum, sed simpliciter finis ultimus
seu "absolutus", qui omne bonum includit, cui omnes fines
particulares ut fines intermedii totaliter ordinantur, relate ad quem
omnia alia non essent nisi "mera" media, quorum omnis valor e fine,
e bono absolute perfecto trahitur [104]. Quod autem bonum
perfectum, quomodo est concipiendum? Infinite estne perfectum? Num
tale quid contradictorium est ? Ulterius patescet.
|
|