THESIS 2ª. ENS FINITUM ACTIVUM QUA TALE CAUSATUR.

Probatur thesis.

Agens finitum sua actione perficitur: finitum actu agens majorem includit perfectionem quam idem finitum virtualiter tantum continens effectum, seu adhuc in potentia agendi. Ergo agens finitem est ens realiter compositum ex substantia et accidentibus.

Quare, vel contradictio affirmatur, scil. majus a minore produci, vel admittitur nullum agens finitum esse rationem sufficientem suae activitatis, ideoque rationem habere extrinsecam.

Ergo, agens finitum ad agendum est radicaliter incapax, nisi sub cujusdam causae influxu operetur: finitum qua agens causatur.

EXPLICATUR

1. Ponitur quaestio.

Potentia non est ens, sed elementum entis constitutivum. Ens semper est tale quid, determinatum, de se formam includens. Quare nec ullum ens prorsus est passivum: omne quod est (etiam materiale, quod alia ex parte est passivum) activum est et ad perfectionem possibilem tendit.

Quare tendentia non est mera determinabilitas passiva sed tendentia "determinata", facultas activa. Ita in ente materiali, quod, ab alio motum, in actum transit et fit activum ut etiam alia et, si vivat, seipsum moveat. Ita in ente immateriali, quod ex seipso agit, quin ab aliis impellatur - (etiam in homine activitas intellectus et voluntatis, "essentialiter" a causis materialibus independens et immunis, prostat).

Activitas entis ad perfectionem tendentis, non in linea substantiali sed in ordine accidentali evoluitur, cum substantia, in quantum informata, completa sit. Nihilominus activitas, cum enti inhaereat quod praeprimis est in se, in substantia innititur, in perfectione essendi intimam rationem reperit (ens enim agit quia est) et perfectione naturae dirigitur et ordinatur (agit enim secundum suam naturam). Viribus suis ens ad perfectionem accidentalem ascendit: agit quia est; agit sicut est; quod si natura ejus pura est forma, actio ejus prorsus erit activa, absque passivitate; quo altius et melius ens, eo altior et activitas ejus.

De causalitate aliquando modo aequivoco loquimur: materia iners ab alio movetur et mutatio ejus "causari" dicitur; idea, volitio ab ipso subjecto excitatur seu, uti dicitur, "causatur". Permagna tamen discrepantia inter utrumque casum viget: hic aliquid in seipso producitur, illic aliquid in alio efficitur.

Etiam occasionalismus admittit hominem esse activitatis voluntariae principium. Quod et Leibniz annuit, cum monadibus activitatem immanentem tribuat. Non autem intelligere valent, quomodo corpus in alio corpore et anima in corpore et vice versa efïicientiam producat [16].

Ultimam rationem activitatis materialis (cum passivitate permixtae) in compositione corporum hylemorphica reponentes, activitatem transitivam explanavimus. Ubi autem relatio inter animam et materiam in homine consideratur, agitur non de duobus individuis efficientia mutua conjunctis sed de principiis constitutivis, quae simul unam efformant substantiam. Proinde "causalitas" (scil. extrinseca) invocari nequit ut relationes mutuae principiorum clarescant.

Aliquando putamus nos esse conscios actuum voluntatis eorumque influxus in totam nostram activitatem etiam corporalem, ac si causalitas de facto experientia subesset. Etiam si constaret influxum voluntatis omnibus in casibus directe inspici ac attingi, (latet autem quomodo corpus moveat) -, attamen adhuc oculis subjiciendum voluntatem, intellectum, sensum, phantasiam et etiam corpus ad unum ens humanum pertinere. Activitas composita et substantia, de qua profluit, unum constituunt ens, cujus elementa constitutiva inter se alias perhibent relationes quam entia quae cum aliis causalitatis nexu conjunguntur.

Utique verum est omnia elementa, quibus ens constat, non eodem modo esse dijudicanda, cum alia aliis inhaereant, uti v. g. accidentia in substantia innituntur. Mutationes accidentales, cum nusquam in seipsis ultimam includant rationem, per relationem ad substantiam patescant oportet. Proinde profundior ratio activae entis evolutionis in ipsa entis substantia reconditur.

Quibus positis, quaestio de causalitate, nedum enodetur, tantummodo clara in luce exsurgit. Quod si agitur de activitate transitiva unius entis in aliud, aut de activitate qua ens propriam efficit evolutionem, semper, cum activitas accidentalis individui substantialis adsit, quaestio oritur: utrum substantia subjecti activi sit ratio ultima activitatis, an subjectum in sua substantia activa influxum alterius entis, causae nempe extrinsecae, subeat?

2. Solvitur quaestio.

Quaestio ut solvatur, expositionem de structura entis activi flagitat.

Substantia realiter distinguitur ab accidentibus, quae subjectum complent (non autem in ordine substantiali, cum substantia necessario perfecta sit in quantum informata et determinata) et determinationem afferunt quae nondum in substantia cohibetur. Substantiae perfectio perfectioni accidentium attexta, soli substantiae perfectioni praevalet. Activitas proinde, evolutionem accidentalem inducens, subjectum activum auget et amplificat.

Subjectum autem plene evolutum, si majorem continet perfectionem quam subjectum substantiale, quod est fons activus evolutionis accidentalis, non potest esse ratio sufficiens evolutionis suae activae. Etenim quod non est, rationem non continet entis; quod minus est, non continet rationem ejus quod majus est; imperfectum non praestat rationem perfecti. Itaque elementum substantiale, ex quo exorditur omnis entis evolutio, non est ratio sufficiens evolutionis, cum plena determinatio subjecti activi perfectionem includat accidentalem, quae perfectio substantialis non est, quia realiter ab ea distincta eique superaddita.

Ergo aliud ens est ratio sufficiens activae illius evolutionis. Ens finitum agere nequit nisi vires propriae substantiales per causam extrinsecam suffulciantur et sustineantur.