|
N. 1. Ponitur quaestio.
Dari causalitatem finalem nemo negare valet. "Constat hoc luculenter
in agentibus intellectualibus, in quibus finis suam causatatem
immediate ac primo exercet. Agentia itaque intellectualia, quum
libere agunt, certum aliquem finem spectant, cujus intuitu se movent,
primo quidem ad ipsius finis amorem, tum vero ad eligenda et exsequenda
media propter illum. Neque aliud sunt actus liberi voluntatis, quam
vel amor et intentio finis, vel electio mediorum, vel imperium, quo
facultates ceterae ad media seu invenienda seu exsequenda
determinantur. Ergo finis, motionem quamdam exercet in voluntatem,
qua motione influit in existentiam actionum ipsius eorumque omnium,
quae per ejusmodi actiones producuntur. Habet ergo finis veram causae
rationem" [50].
Jam autem quaeri potest, utrum causalitas finalis etiam in entibus
cognitione destitutis inveniatur.
Respondetur, de facto dari finalitatem naturalem, quam constans ordo
naturalis manifestet [51].
Ulterius nunc quaerendum est, an lex finalitatis sit lex metaphysica
omnem efficientiam necessario regens, nullam ergo exceptionem
admittens, ita ut dici possit: deordinatio metaphysica est
contradictio.
N. 2. Solvitur quaestio.
1. Omne agens agit propter finem.
Omne agens est determinatum quoad suum esse (nam ens et unum
convertuntur), ergo quoad suum agere; nam agere sequitur esse. Ergo
agit ad aliquem effectum determinatum producendum, seu ordinatur ad
talem effectum. Atqui id ad quod agens ordinatur habet rationem
finis. Ergo omne agens ad finem ordinatur seu propter finem agit
[52].
Idem "per absurdum" ostenditur.
Agens quod non ordinatur ad finem determinatum indifferenter se habet
ad multa, i. e. non magis unum eorum producit quam aliud. Unde
dicendum hoc agens vel agere non posse, vel producere effectum ratione
sufficienti carentem, siquidem quare hic potius quam alius effectus ex
agente indifferenti efflueret non videtur [53].
II. Finis qua talis ab aliquo agente intelligi debet.
1. Finis ad quem agens determinatur est hujus determinationis ratio
realis seu causa: etenim ob hunc finem agens taliter determinatur: ad
eum obtinendum ordinatur. Jamvero causa ut agere valeat, existere
debet. Ideoque finis, ab agente producendus, jam ante actionem
quodammodo existat oportet.
Jam autem praeter existentiam in propria specie realem non datur nisi
existentia secundum speciem intentionalem in subjecto cognoscente.
Quare finis qua causa est finis cognitus: cognitio finis est conditio
sine qua non finalitatis [54].
2. Non sufficit tamen quaecumque finis cognitio; cognitio
intellectualis sit necesse est.
Etenim si finis tantum causat quatenus cognoscitur, formaliter ut
finis cognosci debet, i. e. ut ratio ordinis, ut terminus ad quem
causa efficiens ordinatur.
Jamvero rationem finalitatis atque relationem medii ad finem nulla
sensibilis cognitio, sed tantum cognitio intellectualis attingere
valet. Objectum enim formale sensus est quoddam "quale". Objectum
vero formale intellectus est ratio "entis" qua talis; quamobrem
intellectus quamcumque rationem entis, etiam rationem finalitatis,
cognoscere valet.
Ergo in intellectuali cognitione medium et terminus sub ratione
finalitatis uniuntur: finis qua causa est finis intellectu
apprehensus: intellectio finis est conditio sine qua non finalitatis
[55].
III. Omne agens agit propter finem vel ut se ordinans ad finem
intellectum, vel ut ordinatum ad finem ab alio intellectum.
Etenim agens ad finem tendere potest dupliciter: "uno modo sicut
seipsum ad finem movens, ut homo; alio modo sicut ab alio motum ad
finem; sicut sagitta tendit ad determinatum finem ex hoc quod moveatur
a sagittante, qui suam actionem dirigit in finem. Illa ergo, quae
rationem habest, seipsa movent ad finem...; illa vero quae ratione
carent, tendunt in finem propter naturalem inclinationem, quasi ab
alio mota, non autem a seipsis, cum non cognoscant rationem finis; et
ideo nihil in finem ordinare possunt, sed solum in finem ab alio
ordinantur..., sive in finem (sensibus) apprehensum, sicut bruta
animalia, sive in finem non apprehensum, sicut ea quae omnino
cognitione carent" [56].
Conclusio.
Finalitas non excludit efficientiarn sed eam complet: est ratio
determinationis ipsius agentis [57]. Quare principium
efficientiae et principium finalitatis diversos sed inseparabiles
aspectus unius causalitatis principii enuntiant [58].
Ergo principium finalitatis nullatenus est internae experientiae
projectio ad extra, qua anthropomorphice sensibilia phenomena
explicarentur; imo neque est mera lex experimentaliter stabilita; est
autem principium stricte absolutum et metaphysice certum et universale,
cum sit ipsius principii causalitatis (quod indirecte ad principium
contradictionis reducitur) aspectus.
COROLLARIA.
1. Finalitas rerum est praeprimis interna et essentialis, scil.
ipsa activitatis principia, et praeprimis natura (principium
substantiale secundum quod agitur) [59], ad determinatum finem
ordinantur.
a) Rerum universus ergo naturis constituitur [60]. Ex illis
naturis et earum activitate ordo naturalis seu cursus naturalium
resultat.
Siquidem forma substantialis est principium determinationis
substantialis, natura praeprimis formam designat [61].
Cum illa naturali ordinatione notio appetitus naturalis cohaeret:
significat enim proportionem inter subjectum et ejus finem seu
complementum [62].
Exinde quid sint ad mentem S. Thomae leges naturales facile
intelligitur. "Lex cujusdam naturae" est ipsa haec natura in quantum
de se ad talem determinatum effectum ordinatur. Leges omnium naturarum
simul sumptarum, seu "lex naturae", est ordo naturalis quatenus ex
entium intrinseca determinatione resultat [63].
"Lex naturalis", si sensu philosophico S. Thomae sumatur, a lege
naturali in sensu scientifico sumpta [64] sedulo distinguatur.
Est tamen inter utramque quaedam connexio, cum determinismus, lege
scientifica expressus, stabili lege naturae (sensu philosophico)
nitatur.
b) Tali legis naturae notione omnis contingentia prorsus excluditur,
eo sensu quod quaecumque causa necessario secundum suam naturam agit,
et ad effectum determinatum de se et essentialiter ordinatur
[65].
Attamen notetur ordinem naturae pluribus entibus constitui quae
influxum in invicem exerceant. Quare sub unius influxu aliud ens
aliquando prohibetur quominus effectum attingat, quem attingeret si
illum influxum non subiret. Quare considerans quoddam ens,
abstractione facta ab ejus naturali ab aliis dependentia, posset
aliquam legis naturae contingentiam advertere, eo quod ad causarum
interactionem non attenderit [66].
II. Finalitas rerum externa etiam dari potest, et de facto
advertitur in universo; v. gr. vegetalia mineralibus, animalia
vegetalibus, homines animalibus utuntur, i. e. tamquam media in
finem suum convertunt [67].
Sed in quoque subjecto finis extrinsecus intrinsecum finem
praesupponit. Ceteroquin extrinsecus finis entis inferioris cum
superioris fine intrinseco coincidit: quo sensu S. Thomas
animadvertit "est idem finis agentis et patientis in quantum hujusmodi
(i. e. ut patientis, - non ut entis), sed aliter et aliter"
[68].
|
|