THESIS 4ª. ENS COMPOSITUM CAUSATUR.

Probatur thesis.

Quae de se diversa sunt, non sunt de se unita, ideoque non conveniunt in aliquod unum, nisi per aliquam causam adunantem ipsa.

Atqui, ens compositum constat principiis de se diversis, scil. actu et potentia.

Ergo, ens compositum non est de se; est autem virtute causae extrinsecae: "omne compositum causam habet" [19].

EXPLICATUR

Ex praedictis patet causalitatem arcte connecti cum entis compositione, scil. cum compositione ex actu et potentia.

Ens materiale, determinabile in quantum passivum, nullo pacto determinationem acquirendam continet. Ergo actus determinans ab alio ente causari debet. Ens finitum, qua activum, transire ad actum accidentalem potest. Qui autem actus, quia augmentum, non adaequate in perfectione substantiali continetur. Ergo ens finitum, ut agat, a causa extrinseca moveatur oportet. Ens finitum, quod non essentialiter est "esse", participat essendi perfectionem secundum essentiae mensuram, cum esse essentiam actu determinat. Tale ens non est per se, non est necessarium, sed non nisi per causam extrinsecam ad essendum vocari et esse potest.

Omnis entis compositio, cum semper ex actu et potentia constet, contingentiam significat et causam requirit. Potentia enim est determinabilitas, limitatio, et proinde fons dependentiae. Ratione potentiae subjectum non est ipsum ratio actus acquisiti vel acquirendi; non enim est actus, perfectio, sed tantum potest esse in actu, perfectum et perfectionis particeps. Ubi potentia invenitur, contentio inter potentiam et actum servatur, cum illa principia sint irreductibilia: hoc ne virtualiter quidem in altero reperitur, nec amborum compositionis ratio in neutro habetur. Omne compositum causam habet.

Quo complexior entis compositio, eo major dependentia. Entia materialia continent compositionem accidentalem ex qualitate et quantitate, ex facultate et passivitate. Quare ad invicem referuntur et vires colligant: ordo materialis actione et reactione constituitur. Altius jam penetrat compositio ex substantia et accidentibus, dum enti finito ut fundamentum subjicitur compositio ex essentia et esse; qua compositione ens et in activitate et in existentia dependens constituitur a causa extrinseca, cui in tota realitate et sub omni respectu submittitur. Ulterius inquirendum est quaenam sit illa causa et qualis ordo cui ens finitum infixum haeret.

Negare causalitatem idem est ac dicere insufficiens esse sufficiens, contingens esse necessarium, finitum esse contradictionem. Negatio principii causalitatis negationem principii contradictionis implicat. Indirecte alterum ad alterum reducitur, cum ambo absolutam praebeant virtutem.

COROLLARIUM.

Exinde intelliguntur sequentia effata:

Sublata causa, tollitur effectus.

Audiatur "causa in actu causandi". Etenim sublata causa, tollitur ratio aufficiens effectus.

Effectus adaequatam sui causam postulat.

Etenim effectus sine adaequata causa est effectus sine sufficienti ratione, atque exinde absurdus et impossibilia.

NOTA. - Ex dictis liquet principium causalitatis esse applicationem principii rationis sufficientis, et ad principium contradictionis indirecte reduci.

A. 1. Principium rationis sufcientis sic exprimi potest: quidquid est, habet rationem sufficientem. Ratio sufficiens est id quo aliquid fit intelligibile. Principium rationis sufficientis ergo est principium universalis intelligibilitatis; idem est ac sequens: ens et verum (impossibile et absurdum) convertuntur.

2. Intelligibilitas cujusdam rei imprimis hujus rei identitatem implicat: intelligitur aliquid si concipitur id quod est, scil. id quo constituitur. Quare principium rationis sufficientis est praeprimis principium identitatis seu rationis sufficientis intrinsecae.

3. Intelligibilitas cujusdam rei, secundum principium causalitatis, praeter rei identitatem, quandoque relationem ad aliud ens, scil. ad extrinsecam causam, implicat. Quo sensu principium causalitatis est principium rationis sufficientis extrinsecae.

B. Identitas et extrinseca causalitas formaliter ad idem non reducuntur, uti patet; quare principium identitatis et principium causalitatis formaliter ad idem reduci nequeunt: differunt sicut ratio intrinseca et ratio extrinseca, sicut "idem ad idem" et "idem ad alterum". Reductio ergo directa unius ad aliud est impossibilia.

C. Quaenam vero inter utrumque est relatio?

1. Principium causalitatis principio contradictionis subjicitur, quatenus in quantum affirmatur, in tantum negari nequit. Ita si causalitatis principium absolute necessarium concipitur, absolute impossibile est - et quidem vi principii contradictionis - illud negare.

2. Principium causalitatis insuper indirecte ad principium contradictionis reducitur, eo quod ambo principia connexione indivulsa immediate cohaerent, cum negatio principii contradictionem negationem causalitatis principii necessario consequatur.

Ratione principii identitatis, subjectum dicitur sibi identicum, omnem scil. contradictionem excludens: est quoddam ens.

Nunc autem rejecto causalitatis principio, subjectum finitum nec a se, nec ab alio esse affirmatur; aliis verbis, non habet rationem sufficientem in ente, habet ergo in non-ente, in absurdo: est quoddam ens, quod non-ente nititur; scil. non est sibi identicum, cum contradictionem includat.

Ergo possibile non est alterum principium tenere, alterum vero rejicere. Ipso autem identitatis principio principium causalitatis absolute expostulatur.