CAPUT II. DE PRIMIS JUDICIIS SEU DE PRIMIS PRINCIPIIS ENTIS. ART. 1. QUAE SIT VIS ET SIGNIFICATIO PRIMORUM PRINCIPIORUM

Homo abstrahendo intelligit, ideoque discursive, judicando et ratiocinando, ab una in aliam cognitionem claram intellectu progreditur.

Sicut autem quoad simplicem apprehensionem conceptuum est aliquod primum, scil. ens, nec aliquid possit mente concipi, nisi intelligatur ens, ita in altera intellectus operatione, scil. in judicio, est aliquid primum, scil. principia entis, nec secundum ratiocinationem procedere quis valet, nisi his principiis prius intellectis [145].

Quae judicia fundamentalia notionibus transcendentalibus constituuntur: quare, ens qua tale illustrantia, sicut ens, vim transcendentalem et absolutam habent, atque semper et ubique praeter omnem exceptionem applicantur [146].

Nota. - Cum valor absolutus "entis", objecti formalis intellectus, (et eo ipso vis ipsius intellectus), sicut et natura absoluta "proprietatum entis transcendentalium" sit stabilitus, supervacuum videtur diutius valorem absolutum "principiorum primorum" propugnari ; quae enim principia per judicia trahuntur ex elementis in notionibus transcendentalibus qua talibus reconditis.

Dicuntur principia [147].

Secundum Aristotelem principium est aliquod primum unde aliquid aut est, aut fit, aut cognoscitur [148]. Jam autem principia prima non sunt existimanda principia ad modum fontis seu rationis materialis, in quo omne verum aliquomodo immediate percipere (uti beati omnia in Deo cognoscunt) [149], vel ex quo per analysim deduci valeret (prout fit in mathematicis) [150]: nam quod initio ponitur, ens, est notio communis abstracta, minime vero ens perfectum existens [151]. Sunt prima principia ad modum legum et regularum existimanda, quibus omnia, tum existentia, cum cognitiones sese conformare debent.

Prima dicuntur haec principia propter tria [152]:

1. sunt metaphysice absoluta, non autem conditionalia ;

2. sunt per se nota, scil. terminis principiorum apprehensis, statim et ipsa principia cognoscuntur, seu sunt evidentia [153];

3. ab omnibus cognoscuntur, scil. circa haec non potest aliquis errare, seu sunt omnibus omnino certa [154].