3. DE RECTA COMPOSITIONIS HYLEMORPHICAE CONCEPTIONE ET DE UNIVOCATIONE

1. Notiones materiae et formae.

Forma substantialis est actus essentialis, principium omnis determinationis essentialis. Materia prima est relate ad formam potentia essentialis.

Quamobrem non opponuntur sicut "quodcumque determinabile" et "determinans", sed sicut "simpliciter indeterminatum determinabile" et "determinans". Materia ergo est de se pura indeterminatio, pura potentia. Quo sensu dicunt principium materiale "nec quale, nec quantum, nec aliquid eorum quibus ens determinatur".

Materia et forma phantasia ne fingantur. Non sunt, sed eis aliquid est [69]. Nunc autem immediate et proprie tantummodo entia cognoscimus. Quaedam vero entia esse composita probamus.

II. - Unitas substantialis compositi hylemorphici materiam esse puram potentiam supponit.

Omne ens est quaedam res determinata. Materia prima autem est de se mera indeterminatio. Quamobrem existere non valet nisi quatenus per formam determinata est. Materia non per se participat ipsum esse sed per formam [70].

Exinde unitas compositi hylemorphici elucet. Essentia enim est una potentia quae transcendentaliter ad unum esse proprium refertur. Quodsi essentia intrinsece composita sit, una tamen est potentia ad esse, quia materia prima (pura potentia) non refertur ad esse nisi per actum essentialem in ea receptum; "unde materia secundum hoc acquirit esse in actu, quod acquirit formam" [71]. Quare "ex materia et forma fit unum, nullo vinculo extraneo eas colligante" [72].

III. Unitas compositi hylemorphici distinctionem realem inter esse et essentiam supponit.

Distinctio inter essentiam et esse si negetur, materia prima est realiter suum esse: est actus existentialis, a forma sicut ab alio actu existentiali distinctus: tum materia, cum forma per se existunt: tum materia, cum forma sunt res existentes, substantiae quoad actum distinctae, seu entia. Quo ergo casu compositum hylemorphicum esset quoddam ex entibus compositum. Quanam ratione adhuc substantiale potius quam accidentale compositum diceretur? Nisi materia admittatur pura potentia essentialis, quae tantum per formam refertur ad esse (quod ergo a materia, imo a tota essentia distinguitur), unitas substantialis compositi salvari nequit [73].

IV. Unitas substantialis compositi hylemorphici unicam formam in una substantia supponit.

Ens materiale, quoad determinationem consideratum, aspectus praebet diversos, (corporale, vivens, sensibile, rationale), sed inadaequate distinctos, ut jam dictum est; proindeque non est concludendum ad distinctionem realem inter formas diversas, sed ad distinctionem rationis cum fundamento in re.

Ceteroquin "per formam substantia fit proprium subjectivum ejus quod est esse" [74]. Etenim forma est actus, determinatio; forma essentialis est determinatus modus essendi (seu simpliciter modus essendi, narr ens est determinatum). Est ergo forma per se referentia ad esse: plures formae sunt per se plures referentiae ad esse. Jamvero multiplicatur esse secundum modos diversos; distinguuntur enim entia ratione modorum essendi distinctorum. Quare plures formae si dantur, plura entia sint necesse est; ex pluribus actibus substantialibus fit multiplex actu substantia [75].

V. Theoria hylemorphica quaestionem de individuatione perfecte solvit.

Uti jam diximus, principium individuationis in linea essendi est essentia. Ulterius autem explanari debet, quomodo entia in eadem specie multiplicentur. Quomodo differri adhuc possunt entia, quae secundum perfectionem essentialem, et proinde secundum formam, identica sunt? Si non per formam, i. e. per actum essentiae discrepant, aliud requirunt essentiae principium, scil. potentiam essentialem.

Hoc iterum recte est intelligendum. Ens reale est concretum et individuale [76]. Existentia, forma et materia prima ejus aeque sunt concretae, uti Suarez [77], Nominalistae, sicut et generatim omnes autumant philosophi hodierni. Talia S. Thomas aeque firmiter tenebat. Ponitur autem quaestio, quomodo character hic individualis sit possibilis, cum nullo modo charactere specifico coalescit? Duns Scotus respondit: quia perfectioni specificae additur perfectio individualis, nempe "haecceitas"; individuum componitur non ex forma et materia in genere, sed ex illa forma determinata et ex illa determinata materia individuali. Hoc verum est, si rite intelligitur. Sed immediate de ratione inquiritur, qua haecceitas innititur. Respondendum, fine finali, requiri puram et meram potentiam materiae primae.

Ut multiplicatio et proinde individuatio in eadem specie possibiles fiant, aliud quid requiritur ac forma seu actus essentialis; essentialis potentia, materia prima, adesse debet. Exinde sequitur formam non mere esse formam, sed principium formale, relationem transcendentalem ad materiam primam; quae forma qua talis continet tum quod ei ut formae competit (ut sit nempe fons "perfectionis essentialis"), tum quod ei competit in quantum est relatio ad materiam primam. Quae autem materia prima, cum non sit principium determinationis sed mera potentia, formae concedit characterem realem et proinde individualem, qui non habetur in linea perfectionis et perfectioni inhaeret quin eam augeat aut minuat. Entia materialia, in quibus forma est relatio ad materiam, inter se multiplicari aut differre possunt quin differentia sit "formalis", id est de forma qua tali profluens seu differentia perfectionis [78]. Materialia entia in omnibus eorum constitutivis elementis differunt (cum nihil aliud sint nisi horum principiorum complexio), etiam ergo eorum formae distinguuntur: attamen, rursus, talium formarum differentia nullatenus est differentia formalis, siquidem formas intrinsece afficit ratione materiae ad quam referuntur; est quidem realis differentia, ideoque individualis, quin tamen sit formalis.

Qua de causa, v. g., anima humana est individualis cum, ut forma hominis substantialis, relatio est ad materiam primam. Character ejus individualis non ab extrinseco "superadditur"; non prius est "forma" et deinde tantum "principium formale" ad materiam primam relatum: ut anima humana, simul utrumque praestat: totaliter est forma, et aeque totaliter est principium essentiae, relatio transcendentalis; totaliter proinde est forma, sed totaliter est forma individualis; individualis autem est quia relatio ad materiam, quae tandem in casu principium est individuationis [79].

Materia prima etiam est principium essentiae et non nisi ut relatio ad formam, principium determinationis, intelligitur; qua talis intrinsece a forma determinatur. Numquam sola adest, nec est per seipsam modus essendi. Revera materia prima semper essentialiter cum forma conjungitur et proinde formae perfectioni participat. Materia prima non ante est potentia quam ad formam refertur; nihil est aliud ac relatio ad formam; nihil aliud ac participatio perfectionis formae.

Omnis determinatio, etiam si individuali haecceitati qua tali competit, in forma innititur. Determinatio autem individualis, a perfectione essentiali distincta, haberi potest quia et in quantum forma refertur ad materiam, ad potentiam puram. Qua de causa materia prima jure merito "principium individuationis" nuncupatur [80].

Aliis verbis, ostendemus essentiae compositae duplicem seriem inhaerere proprietatum accidentalium, scil. in linea quantitatis et in linea qualitatis. Praeterea per hanc duplicem seriem, in quo oppositio viget sicut inter determinationem et indeterminationem, ad substantiam ascendere possimus, ut compositio essentiae ex forma et materia comprobetur. Atqui, duo objecta, qualitative similia, adhuc distinguuntur, quia alterum hic, alterum autem illic jacet; ex quo constat rationem altiorem distinctionis, in casu, requirendam esse ex parte quantitatis et, ulterius in essentia, ex parte materiae primae, quae ultima quantitatis est ratio. Quantitas autem nunquam sine qualitate datur: altera alteri inseparabiliter inhaeret et se invicem proprio charactere afficiunt; nihilominus distinctio persistit, cum qualitas non sit quantitas. Quare ens localiter "alicubi" esse potest, quia extensione et quantitate est praeditum; sed in "determinato" loco est, quia qualitatibus exstruitur et principio determinationis informatur. Eaedem relationes mutuae in ordine essendi inter materiam primam et formam habentur: individuatio entium in eadem specie, "radicatur" in materia prima; forma autem, principium determinationis, efficit ut ens "determinate" sit hoc individuum et non aliud.

Quibus perpensis, patet individuationem toti enti, in omnibus principiis constitutivis (etiam in forma) considerato, inhaerere, etsi non nisi unum "principium individuationis" nuncupatur [81]. Etiam constat formae individuationem, in quantum formam intrinsece afficit, servari, etiam si forma actualiter a materia segregetur, sicut anima humana post mortem, quia forma semper manet relatio ad materiam primam. Anima enim semper conjunctionis cum materia capax manet: est de se "unibilis" et non est essentia in se clausa (uti angeli), et proinde materia praetermitti nequit quando anima, etiam a materia sejuncta, quoad essentiam intrinsecam definitur [82].

VI. - Si individuatio fit per materiam, puram scil. potentiam, theoria hylemorphica rationem praestat ontologicam abstractionis conceptus univoci. Conceptus speciei, qui est univocus, diversis subjectis modo identico applicatur. Quod mirum non est, si admittitur subjecta illa inter se differre non secundum formam vel determinationem substantialem sed secundum meram potentiam (quae de se nullatenus actus est seu fons determinationis), secundum materiam primam.