CAPUT II: DE STRUCTURA NOTIONIS ENTIS. ART. 1. DE NATURA ABSTRACTIONIS ENTIS

Unius et multiplicis problema, sub aspectu logico consideratum, sequenti modo contrahi potest: notio entis, cum omnibus necessario conveniat, est transcendentalis; alia ex parte, quoniam subjectis inter se disparibus tribuitur, est communis et proinde abstracta. Sed quomodo notio simul potest esse et abstracta et transcendentalis? Quod si abstracta est, et proinde omnibus congruens, a quonam subjecto abstrahitur? Si cognitio nihil in subjecto praetermittit, si universam ejus comprehensionem significat (quod hic occurrit, quia notio entis est transcendentalis), an cognitio potest adhuc nuncupari abstracta?

Thesis. Notio entis efformatur abstractione totali sed imperfecta.

Praemittantur quaedam definitiones.

Abstrahere, est quoddam subjectum sub aliquo respectu sibi repraesentare, omissis aliis respectibus (cum primo re identicis, et tantum mentaliter seu ratione ab illo distinctis) [34].

Nunc autem quemdam rei aspectum simpliciter omittere valemus, quatenus illum neque includimus, neque excludimus; et est abstractio praecisiva. Ita notio entis praescindit a materiali et a spirituali, scil. determinato modo neque includit neque excludit, sed simpliciter non considerat.

Quandoque vero quemdam aspectum excludendo omittimus; et est abstractio exclusiva. Ita si humanitatem Petri formaliter considero, individuales notae ab illa consideratione excluduntur [35].

Inferiora notionis abstractae et generalis sunt subjecta quae sub extensione illius notionis continentur. Ita planta, animal, homo sunt "inferiora" notionis "vivens".

Contractio fit notionis abstractae quando haec quoad extensionem coarctatur. Ita notio "animal" si determinatur notione "rationale", contrahitur ad quaedam ejus inferiora, siquidem "animal rationale" praedicatur tantum de hominibus, minime vero de brutis.

Quibusdam in casibus notiones aliquas perfecte abstrahimus, scil. notiones genericas et specificas. Genus enim subjectum considerat sub quodam determinato aspectu, aliis aspectibus prorsus omissis, scil. notio generica nullo modo, ne implicite quidem, alios subjecti aspectus, uti v. g. aspectum differentiae specificae, complectitur. Ita notio "animal" omnino a notione "rationale" discernitur; ab aspectu "rationale", quem nullo modo designat, perfecte praescindit.

Notio entis prorsus aliter effingitur. Quodvis subjectum sub aspectu generico est formaliter "aliquid cui competit esse" (secus non existeret hic aspectus), sub aspectu specifico est formaliter "aliquid", sub aspectu individuali formaliter est "aliquid", sub omni aspectu formaliter est "aliquid", "ens". E quibus depromitur entis notionem in caeteris omnibus implicari atque in illam caeteras omnes resolvi [36]; notio entis exinde non est genus: "omne enim genus habet differentias, quae sunt extra essentiam generis; nulla autem differentia potest inveniri quae sit extra ens, quia nonens. non potest esse differentia" [37].

Etiam aspectus individualis, quo subjectum ab omni alio discrepat, etiam ea quibus entia inter se differunt, "differentiae entis", sunt formaliter ens. Unde consectarium est quod notio entis nullum aspectum praetermittit, totum subjectum totaliter (id est sub omni aspectu) designat ac nequit nuncupari notio "perfecte" abstracta.

Notio autem entis est indeterminata; significationem non habet distinctam et claram, cum aspectus diversos haud disjungat sed omnes permiscat. Qua de causa notio entis, a cognitione per intuitionem proprie dictam discrepans, dici nequit intuitio intellectualis.

Notio entis inter abstractionem perfectam et intuitionem proprie dictam medium tenet. Ad utriusque similitudinem accedit. Cum sit notio communis (quia omnibus conveniens) potius abstractione "improprie dicta" obtineri dicitur [38].

Notio entis, naturam singularem prae se ferens, quando evolvitur (determinatidne scil. intrinseca et coarctatione extensionis) aliam viam insistit ac notiones genericae et specificae, quae "perfecte" abstrahuntur.

Exinde quaedam formulae traditionales facile intelliguntur.

1. Quoad comprehensionem.

Inferiora entis actu sed confuse in ente continentur: subjectum sub omni respectu formaliter ente repraesentatur; totaliter ergo ente "comprehenditur", seu in entis comprehensione continetur, attamen modo confuso.

Contra vero, in genere et specie inferiora non actu, sed tantum "potentia" contineri dicuntur: v. gr. talis homo non est sub omni respectu animal, ideoque non totaliter genere repraesentatur, nec actu totaliter comprehensione generis continetur. Genus animalis ne confuse quidem differentiam specificam significat nec actu eam continet; eam vero potentia. continere dicitur, i. e., est in potentia relate ad eam, seu ab ea ut a notione penitus extrinseca determinari potest.

Quare notio entis ab intrinseco determinatur, additionibus improprie dictis. Omnia continenti, nequit addi quidquam; notio entis non determinatur notione penitus distincta, quae aliud repraesentaret. Contra vero determinationes seu differentiae entis idem novo modo significant et recte vocantur modi intrinseci, quia quod jam antea formaliter sed confuse inerat, nunc clariore modo exprimitur; addunt enti novum modum repraesentandi idem contentum suntque additiones "improprie dictae".

Genus autem ab extrinseco determinatur differentia specifica, quae novam formaliter notam addit: determinatur genus additionibus "proprie dictis".

2. Quoad extensionem.

Contrahitur ens in inferiora per modum expressioris conceptus. Eo minor extensio quo major determinata comprehensio. Contrahitur ergo extensio determinando comprehensionem. Jamvero ens determinatur ab intrinseco repraesentando clarius quod jam ei inerat; ergo contrahitur per modum "expressioris" conceptus [39].

Genus e contra et differentia specifica, aliud et aliud significant et quasi juxtaponuntur: quare proprie adduntur ut speciem componant. Genus ergo contrahitur per modum "compositionis".

Quibus positis duae conclusiones eruuntur.

1. Abstractio entis totalis simul et formalis est.

Contra vero in praedicamentalibus abstractio vel totalis, vel formalis est [40].

a) In praedicamentalibus.

Abstractione totali subjectum totum repraesentatur sub aliquo respectu, non autem totaliter. Quod exprimitur verbo concreto [41] et praedicari potest per identitatem realem: Petrus est homo.

Abstractione formali quaedam determinatio concipitur seorsim et logica operatione a subjecto quasi separatur ad modum partis (scil. logicae) quae alii parti opponitur. Enuntiatur nomine abstracto et non praedicari potest per identitatem realem. Nemo dicet: Petrus est humanitas, quia humanitas (sub respectu comprehensionis) non est nisi quasi-pars Petri [42]; omnes dicent: Petrus habet humanitatem seu perfectionem humanam (sicut habet caput, brachia, etc.), quia concipitur humanitas ut quasi-pars comprehensionis Petri [43].

b) In transcendentalibus.

Ens totum subjectum repraesentat et verbo concreto praedicatur per identitatem realem: Petrus est ens.

Ens subjectum totaliter repraesentat i. e. sub omni respectu: quare etiam si haec formalitas entis in seipsa et seorsim consideratur, adhuc tunc imperfecte abstrahitur et subjectum totaliter continet. Ratione hujus inclusionis subjecti, etiam formalitas entis, verbo abstracto expressa, praedicatur per identitatem realem: Petrus est entitas.

Ex quibus patet hic posse praedicari concretum de abstracto et vicissim: ens est entitas; entitas est ens.

2. Conceptus entis unus est unitate imperfecta.

Est conceptus unus: nam uno actu intellectus unam repraesentat rationem, ita ut non ad multa intellectus distrahatur. Quae tamen est unitas imperfecta: nam ens imperfecte a ceteris conceptibus distinguitur, sicut a claris notionibus notio confusa ejusdem objecti secernitur [44]. Genera vero et species gaudent perfecta unitate, quippe quae perfecte ab invicem distinguuntur.