3. REALIS RELATIONIS NOTIO DECLARATUR

N. 1. Realis relationis essentia

Ad aliquid differt a ceteris categoriis in hoc quod tum rationis relationes, cum reales relationes dari possunt (sicut ens datur reale et etiam ens rationis, unum reale et unum logicum, distinctio realis et distinctio rationis). Quare, ut supra dictum est, dum aliae categoriae realitatem dicunt propria sui ratione, relatio autem nonnisi ratione alterius notae distinctae.

Ideoque notio relationis realis, duplici nota constat, 1° nota relationis propria "ad aliquid" et 2° nota "realis". Cum autem haec relatio qua realis (quatenus obviam habemus in experientia) sit accidens realiter subjecto substantiali inhaerens, essentiae relationis qua realis competit "esse in subjecto". Summatim, notio relationis realis duplici nota constat, scil. "esse ad" (terminum) et "esse in" (subjecto).

"Esse ad" et "esse in" relationis sunt duo aspectus totales qui distincte formaliter sed non realiter distinguuntur, nam sunt duo aspectus inadaequati ejusdem realitatis: relatio realis qua talis est tota et totaliter "esse ad" (non est nisi relatio), et tota et totaliter est "esse in" (non est nisi realis, scil. est reale accidens).

Re quidem vera "esse in" subjecto, seu accidens, est notio analogica. Relatio realis est hujus notionis quoddam analogatum. Quare esse in et esse ad "non adaequate" distinguuntur: etenim inferiora in notione analogata "indistincte formaliter continentur". Ideoque inter "esse ad" et "esse in" relationis realis distinctionem virtualem incompletam vigere dicendum est.

Ubi relatio realis dicitur "esse in", haec nota nullatenus actualem inhaerentiam hujus accidentis significat. Relatio realis dicitur "esse in" (subjecto), sicut quodcumque accidens dicitur "esse in", scil. realitas "cui competit esse in subjecto". In aliis tamen accidentibus, "esse in" ratione genericae notae (quantitatis, qualitatis, etc.) jam affirmatur. In relatione autem non sic; ideoque altera nota ("esse in") notae "esse ad", explicite addenda est [189].

Nec ita realis distinctio inter essentiam et esse negatur. Ut supra jam dictum est [190], hac formula: "cui competit esse in alio", tantum modus essendi seu natura accidentalis enuntiatur: habet enim naturam cui competit inhaerere in substantia. Ratione hujus ordinis ad substantiam "accidens" nuncupatur. Quod autem accidens perfectionem "essendi" participat atque realem ordinem ad substantiam implicat, eo quod est accidens reale, scil. essentia et esse propriis compositum.

NOTETUR ergo relationem realem praedicamentalem esse semper, qua accidens reale, relationem transcendentalem; etenim inquantum est accidens subjecto realiter inhaerens, ad hoc substantiale subjectum sese habet ut actus ad potentiam et hac habitudine constituitur. Est ergo in genere "ad aliquid" quia est esse ad, ordo ad terminum, et est simul transcendentalis relatio quia est reale accidens, esse in.

N. 2. Relatio et ejus terminus

A termino sicut a necessario requisito pendet relatio: patris decessu relatio filiationis in filio evanescit. Quare S. Thomas notavit: "relatio est debilioris esse inter omnia praedicamenta..." [191].

Inter auctores tamen disputatur utrum relatio ad absolutum, an ad respectivum terminetur.

Quidam omnem relationem ad absolutum terminari contendunt [192].

Alii relationes non mutuas ad absolutum, mutuas vero ad relativum terminari censent. Ita Sylv. Ferrariensis, De Valentia, etc.

Alii tandem omnem relationem ad relativum terminari docent [193], quia propriam oppositionem habent relativa quae non est nisi "respectus unius ad aliud, secundum quem aliquid alteri opponitur relative" [194], ideoque oppositio relativa vocatur. Quae ultima videtur S. Thomae sententia scribentis: "cum dicitur quod relativi esse est ad aliud se habere, per ly aliud intelligitur correlativum; quod non est prius, sed simul natura" [195].

N. 3. Relatio et ejus fundamentum

Fundamentum est ratio ob quam relatio ad terminum in subjecto oritur. Proximum et remotum fundamentum distingui dictum est.

Aristoteles tria relationum praedicamentalium fundamenta PROXIMA enumeravit, scil. quantitatem, actionem et passionem, rationem mensurae et mensurati [196]. Et revera relatio est ordo unius ad aliud. Quare diversi modi ordinandi unum ad aliud sunt distincta relationum fundamenta. Nunc autem "ordinatur una res ad aliam, vel secundum esse, prout esse unius rei dependet ab alia; et sic est tertius modus [197]. Vel secundum virtutem activam et passivam, secundum quod una res ab alia recipit, vel alteri confert aliquid; et sic est secundus modus. Vel secundum quod quantitas unius rei potest mensurari per aliam; et sic est primus modus" [198].

Fundamenta REMOTA multa a philosophis indicantur, sed praesertim quatuor: essentia est fundamentum identitatis et diversitatis specificae; qualitas est fundamentum similitudinis et dissimilitudinis; quantitas est fundamentum aequalitatis et inaequalitatis mathematicae; potentia est fundamentum relationis causalis influxus et dependentiae [199].

Examinandum est in quoque casu utrum relatio realis sit, an mere rationis.

N. 4. Relationis proprietates

Aristoteles proprietates indicavit sequentes [200].

1. Relatio non habet contrarium ratione sui. Etenim neque mutatur, neque proprie fit, nisi "per accidens, scilicet mutato eo ad quod consequitur relatio" [201]. Contrarium quidem habere possunt ratione fundamenti. Sic similitudo contraria est dissimilitudini, quia harum fundamenta vel termini contrarie opponuntur. Sed duplo non est contrarium.

2. Relatio magis et minus proprie non suscipit. Intenditur et remittitur aliquando ratione fundamenti. Ita simili est similius. Sed unum duplum non est magis duplam quam aliud.

3. Relativa reciprocantur in obliquo, seu dicuntur ad convertentiam. Etenim relatio est ordo ad aliud; quare subjectum respicit aliud, et aliud a subjecto respicitur. Ita omnis pater est pater prolis, et omnis proles est proles patris. Attamen haec relatio reciproca non semper in eodem sensu ex utraque parte habetur. Ita "scientia" est scientia scibilis, scil. scibile est ejus objectum, sed "scibile" per scientiam cognoscitur.

4. Quaecumque relativa, si proprie et vere et secundum eamdem rationem assignentur, simul natura sunt [202]. Relativa "esse simul natura" dicuntur si necessariam connexionem habent et inter se tollunt ita ut unum relatum sine altero esse non possit.

Nunc autem ut relativa sint simul natura requiritur ut pari ratione mutuo referantur; sicut pater ad filium, dominus ad servum, duplum ad dimidium. Quare relativa in quibus non est eadem ratio referendi ex utraque parte, non sunt simul sed alterum est prius naturaliter: ita sensus et sensibili, scientia et scibile; ita etiam Deus et creatura [203].

"Nihilominus autem non est necesse in illis etiam relativis quae sunt simul natura, quod subjecta sint naturaliter simul, sed relationes solae" [204]. Haec ergo relativorum proprietas, scil. esse simul natura, affirmatur in sensu formali relativorum, neque entibus absolutis subjecti et termini tribuitur.

5. Relata sunt simul cognitione et definitione, i. e. simul cognoscuntur quoad eorum essentiam et existentiam; unum enim relatum neque cognosci neque definiri potest, quin fiat alterius mentio. Haec proprietas eodem sensu eademque proportione ac praecedens proprietas (ex qua sequitur) accipienda est.

COROLLARIUM

Oppositio relativa, si formaliter accipitur, in altero oppositorum nec imperfectionem nec defectum connotat.

"In omnibus oppositionibus alterum est ut perfectum, alterum ut imperfectum, praeter relationem. Quod Patet per se in affirmatione et negatione, et privatione et habitu. Patet etiam in contrarietate, quia secundum Philosophum, semper alterum contrariorum est sicut nobilius, et alterum sicut vilius et sicut privatio, ut album et nigrum, frigidum et calidum... In relativis autem neutrum est sicut privatio alterius, vel defectum aliquem importans. Cujus ratio est, quia in relativis non est oppositio secundum id quod relativum in aliquo est, sed secundum id quod ad aliud dicitur. Unde quamvis una relatio habeat annexam negationem alterius relationis in eodem supposito, non tamen ista negatio importat aliquem defectum, quia defectus non est nisi secundum aliquid quod in aliquo natum est esse. Unde. cum id quod habet oppositionem relativam ad ipsum, secundum rationem oppositionis non ponat aliquid, sed ad aliquid, non sequitur imperfectio vel defectus" [205].

Quare "ad aliquid" secundum rationem sui propriam, i. e. formaliter ut "esse ad", non importat imperfectionem. Attamen "ad aliquid accidentale" imperfectionem connotat, nam "ratio accidentis imperfectionem continet, quia esse accidentis est inesse et dependere et compositionem facere cum subjecto" [206]. Relatio praedicamentalis ergo imperfectionem dicit ratione notae "esse in alio", non autem ratione notae "esse ad aliud".