|
Causa exemplaris est id ad quod, vel forma ad cujus imitationem,
aliquid fit, ex intentione agentis determinantis sibi finem. Haec
notio paulisper explicetur.
1. Agens intellectuale libere tendit ad effectum sicut ad finem, et
scienter operatur ad similitudinem ideae seu exemplaris praecogniti.
Ita artifex effigiem rei faciendae imprimis exprimit; illam deinde
intuens ad ejus similitudinem opus externum perficit. Jamvero de tali
exemplari imitando agitur.
Illud exemplar aliquando mere internum est, scil. est idea vel
phantasma. Aliquando etiam externum est, scil. aliqua res ad quam
extra in operando agens intuetur. In quo altero tamen casu objectum
externum in tantum exemplar est, in quantum in intellectu agentis
idea, seu internum exemplar, ei respondet [73].
Internum exemplar seu idea etiam species et forma recte dicitur, cum
id quod faciendum est secundum formam, seu determinationem,
praefiguret [74]. Quo sensu, per oppositionem ad formam
constitutivam et intrinsecam entis, idea exemplaris recte forma
extrinseca vocatur [75].
2. Idea est tantum exemplar si ex intentione agens illam imitatur.
"Sicut pictura ad hoc fit a pictore ut imitetur aliquem cujus figura
depingitur. Aliquando autem est praedicta imitatio per accidens
praeter intentionem, et a casu; sicut frequenter pictores faciunt
imaginem alicujus de quo non intendunt. Quod autem imitatur aliquam
formam a casu, non dicitur ad illam formari, quia ly ad videtur
importare ordinem ad finem; unde cum forma exemplaris vel idea, sit ad
quam formatur aliquid, oportet quod formam exemplarem vel ideam aliquid
imitetur per se, non per accidens" [76].
3. In causalitate exemplari agens sibi finem determinans requiritur,
sicut est in omnibus agentibus per intellectum. Si enim aliquid fiat
ad imitationem alterius per agens quod non determinat sibi finem (sicut
natura ad determinatum finem ab illius naturae causa praestitutum
necessario tendit), etsi non casu accidat, tamen "non ex hoc forma
imitata habebit rationem exemplaris vel ideae; non enim dicimus quod
forma hominis generantis sit idea vel exemplar hominis generati; sed
solum hoc dicimus quando agens propter finem determinat sibi finem,
sive illa forma sit in agente, sive extra agentem" [77].
COROLLARIUM.
Ex modo dictis discrimen inter causam exemplarem et causam finalem
apparet.
Eadem enim idea est in agente intellectivo causa finalis et causa
exemplaris sed diversimode: idea rei producendae quatenus ut bona
apprehenditur, tamquam finis movet ad agendum; eadem idea tamquam
forma seu exemplar in effectione rei agentem dirigit. Quare si ambae
causae re coincidunt, ratione tamen seu formaliter distinguuntur
[78].
|
|