|
Psychologice loquendo, conceptus actus et potentiae ex analysi motus
oriuntur. Initio motus subjectum taliter existit et, motu peracto,
aliter determinatur; initio autem est "in potentia" relate ad novam
determinationem acquirendam; in termino est "in actu" ejusdem
determinationis acquisitae [5].
Quo in sensu "potentia" est realis; quamobrem vocatur subjectiva,
quatenus scil. in subjecto realis est. Ergo potentia et actus, in
sensu metaphysico, nullatenus opponuntur sicut subjectum mere possibile
[6] et subjectum de facto existens. Contra vero potentia et actus
in eodem ordine sumuntur: sicut actus, ita et potentia est
constitutivum subjecti elementum. Ita, discipulus si philosophiam
discere valet, est "in potentia" ad eam; quae potentia non est pura
possibilitas, sed est "realis" capacitas, realiter subjectum reale
afficiens: discipulus enim est philosophiae capax, lapis autem non est
hujus capax; informe marmor est statua in potentia, aqua vero
nullatenus hoc est.
Exinde, modo generali, nomen potentiae indicat aptitudinem aliquid
suscipiendi, a. v. determinabilitatem, perfectibilitatem. Quod duo
implicat: subjectum, relate ad perfectionem acquirendam, 1° est
indeterminatum, siquidem illam nondum habet, et 2° est
determinabile, siquidem illius perfectionis acquirendae est capax.
Ita discipulus, sicut et lapis, cognitionem philosophiae perfectam
non possidet relate ad hanc perfectionem tum discipulus, cum lapis,
est indeterminatus. Discipulus autem philosophiae cognitionem
acquirere valet, estque in ordine ad hoc "determinabilis"; lapis e
contra hujus non est capax, non est determinabilis; quamobrem
discipulus (non vero lapis) dicitur "in potentia",
(indeterminatus-determinabilis), ad cognitionem philosophiae.
Potentia ergo est realis ratio determinabilitatis seu
perfectibilitatis.
Nomine actus, modo generali, significatur determinatio seu
perfectio. Revera, in eodem subjecto, actus opponitur potentiae
sicut determinatio determinabilitati. Quo sensu actus est
"complementum" potentiae [7]. Quare recte S. Thomas:
"omnis actus perfectio quaedam est" [8]; "nomen actus ponitur
ad significandum entelechiam et perfectionem" [9].
Jam statim notiones actus et potentiae apparent connexae, ita ut
altera per alteram definiatur: etenim, in subjectis ex potentia et
actu compositis, potentia est determinabilitas "per actum
perficienda", actus vero est perfectio "potentiam determinans".
Ideoque potentia formaliter constituitur sua relatione ad actum, et
vicissim actus, si formaliter consideratur, est relatio ad potentiam:
mutua referentia realitas potentiae et actus tota consistit [10].
Aristoteles immobilismum eleaticum Parmenidis notione "potentiae"
refutare sategit. Etenim, in vero quodam sensu dicitur: inter
nihilum et esse datur medium, scil. potentia. Quod autem recte
intelligendum est: scil., inter nihilum et esse in actu datur
medium. Etenim quodcumque ens necessario non est ex omni parte
"actus" (seu actus purus, esse perfectum), cum etiam sint entia
quae relate ad hanc vel illam perfectionem "in potentia", seu
realiter tali perfectione perfectibilia sunt. Qua distinctione inter
potentiam et actum, tum motum, cum quamcumque multiplicitatem denique
tandem explicabimus. Imprimis autem quaerendum quomodo realem
compositionem potentiae et actus dignoscere possimus et quomodo accurate
concipienda sit.
NOTAE.
|
1. Potentiam dividunt auctores in activam et passivam. Potentia
activa est principium aut capacitas agendi, potentia passiva est
principium aut capacitas recipiendi. Potentiam activam esse revera
actum et perfectionem jam statim apparet, ideoque jure merito dicit
S. Thomas: "potentia activa non dividitur contra actum, sed
fundatur in eo; nam unumquodque agit secundum quod est in actu.
Potentia vero passiva dividitur contra actum, nam unumquodque patitur
secundum quod est in potentia" [11].
2. Actus et actio ne confundantur: actio, exercitium potentiae
operativae, est species actus; sed non omnis actus est actio.
3. Potentia et actus in metaphysica non opponuntur sicut in scientiis
experimentalibus virtus potentialis et virtus actualis; virtus enim
potentialis jam est quaedam activitas, proindeque est actus in sensu
metaphysico [12].
|
|
|
|