ART. 3. DE METAPHYSICA CONSTITUTIONE ORDINIS ACCIDENTALIS IN GENERE.

Thesis. In ordine accidentali qualitates, quantitas et relationes distinguendae sunt.

PROBATUR ET EXPLICATUR

Definita entis finiti, praesertim materialis, constitutione, conclusiones quasdam eruere valemus, quae, ad ordinem accidentalem entium pertinentes, quasdam categorias accidentales earumque relationes constituunt. Etenim, vigente dependentia principiorum accidentalium ab ordine substantiali, parallelismus necessario interest accidentibus et substantiae.

ENS MATERIALE, qua tale, quoad substantiam e materia prima et forma substantiali componitur. Etsi substantialiter determinatum (ratione formae), nihilominus in eodem ordine substantiali determinabile remanens (ratione materiae primae), fieri potest quod nondum est, novam determinationem quae substantiae actuali nondum inest potest acquirere.

Duplex terminus, scil. determinatum et determinabile, ineluctabili modo in ordine accidentali comperitur. Quaevis materia est determinata et activa, uti caetera entia omnia, sed praeterea determinabilis et passiva: activitas materialis semper passivitati constringitur; ens materiale agere nequit nisi in quantum per entia extranea ad actionem compellitur; etiam in actione ab aliis pendet, quia determinatio accidentalis debet mutari, vires ab extrinseco adimpleri, antequam agere valeat. Activitas materialis, quae semper passivitate coarctatur, activitatem conjunctam supponit plurium entium, quae mutuo suffulta subsidio agere incipiunt.

Passivitas et activitas, nedum sint elementa aliena, intime conjunguntur, sicut, in substantia, materia prima formae applicatur. Proinde passivitas quibusdam limitibus determinatis circumscribitur, cum relatione ad activitatem ejusdem subjecti ordinetur, sicut et activitas entis materialis passivitate coarctatur. (Ita, ut supra probatum est, forma substantialis individuatur per materiam primam, quae, alia ex parte, cum immediate per formam determinetur, formam ejusque mutationem participat). Quare passivitas cum ente activo evolvitur, et simul quaevis mutatio passiva redundat in activitatem subjecti.

Activitas entis materialis immediate inest qualitati accidentali (facultatibus et habitibus) [138], dum passivitas fundamento accidentali quantitatis innititur. Ens materiale quantitative extenditur et partes ejus tali continuitate juxtaponuntur ut sit passivum et grave, tardum et mobile.

Quantitas autem cum qualitate connectitur, sicut passivitas cum activitate et materia cum forma. Quae unio qualitatis et quantitatis in eodem ente efficit determinatas (qualitate) dimensiones (quantitate), figuram scil. seu formam externam clare delineatam (ita v. g. forma determinata cujusvis plantae, omnis animalis, etc.) et pondus determinatum [139].

Ergo ens materiale in spatio extenditur (quantitative) sed semper est alicubi, "determinate" distans ab aliis rebus materialibus (qualitative). Mutatio ejus accidentalis, semper aspectum mechanicum exhibens, fit cum motu locali (scil. cum successiva et continua mutatione loci, quin ullum intervalli punctum praetermittatur), cum mutatione qualitativa in quantitate.

Quae evolutio accidentalis etiam in tempore protrahitur: hoc "fieri" est "durare" et successive, absque saltu aut hiatu, unumquodque punctum permeat. Semper est alicubi in tempore, quadam aetate insignitum, "determinato" modo distans tum a praeteritis tum a futuris momentis.

Tempus et spatium proinde tanquam fines sternunt quantitativos per quos mutatio materialis diversas patefacit vias determinatas. Voces "nunc" et "hic" conditiones exprimunt necessarias activitatis materialis. Actio materialis impossibilis est absque requisitis temporis et spatii, eo scil. sensu quod fieret sine motu locali et temporali, aut interstitiis et punctis temporis ac spatii praetermissis; talis enim actio, independens sisteret a quantitate et proinde ab omni passivitate, i. e. esset immaterialis.

Mundus materialis systemate monismi non explicatur. Substantia enim materialis, etsi determinata, manet tamen determinabilis ratione materiae primae; quae substantia, cum aliam ac actualem non habeat determinationem, ad aliam determinationem transire nequit nisi influxu activo alterius entis impulsa. Ergo materia prima seu ratio determinabilitatis substantialis est vel vox inanis et vacua, vel est potentia malis ita ut mutatio substantialis sit possibilis; quo in casu adhuc unum saltem aliud ens dari oportet ut mutationem substantialem concitet.

Praeterea, ens materiale in activitate esse potest, id est influxui extrinseco obnoxium: vel activitas materialis est vox abs re, vel plura dantur entia quae inter se agunt.

Reales proinde exstant relationes inter entia materialia. Non sufficit res separatim describi, cum non separatae sed conjunctae inveniantur. Universum materiale est "cosmos", totum ordinatum, in quo omnia ordinate collocantur et alia impellunt atque alia ab ipsis agitantur. Unumquodque ens materiale agit in quantum ab aliis movetur et sua vice alia propellit. Ut accurate habeatur realitatis notitia, animadvertetur oportet ordo rerum, scil. relationes variae quibus entia inter se connectuntur [140].

SPIRITUS, materiam primam in substantia haud admittentes, e constitutione accidentali quantitatem (et quae cum ea connectuntur, uti passivitatem, extensionem, tempus, etc.) excludunt. Substantia eorum mera est forma, et proinde immutabilis et immortalis; dum accidentia eorum sunt mera activitas, quae qualitate non autem quantitate insignitur. Ulterius indagari possit quomodo ordo entium in mere spiritualibus sit considerandus et qua ratione mutuae fulciantur relationes.

Cum quantitas, spatium et tempus sola corpora afficiant et potius ad cosmologiam spectent, remanet ut hic, in metaphysica generali, quaedam de qualitate et de relatione, quae omnibus entibus finitis necessario insunt, dicamus.

NOTA. De praedicamentis Aristotelis.

Uti dictum est, modi essendi plures dari possunt et revera dantur, quos, experientia duce, recensere et ordinare Aristoteles jam curavit. Hae classes in quas omnia distribui valent, cum Aristotele categoriae, kategorķai tou ontos, vel cum Boethio praedicamenta metaphysica nuncupantur.

Sunt ergo categoriae, secundum Aristotelem, suprema modorum essendi genera, ad quae omnia reduci possunt [141].

Modi essendi imprimis substantiae et accidentis distinguuntur. Quae partitio est adaequata, quia opponuntur secundum affirmationem et negationem, scilicet secundum "esse in subjecto" et "non esse in subjecto". Quare immediate dividunt ipsum ens: Ens vero non est genus, uti antea probatum est, sed analogice de omnibus praedicatur: "absolute et primo dicitur de substantiis, et posterius et secundum quid de accidentibus" [142]; etenim accidenti competit in subjecto inhaerere.

Nunc autem, secundum scholasticos, substantia (praedicamentalis) [143] dicitur de omnibus suis finitis inferioribus in quantum sunt "in se" quin sint a se; quae ergo sunt genera et species ejusdem praedicamenti substantiae.

Accidentia vero diversimode substantiam afficiunt, atque analogice accidens seu "esse in" praedicatur.

Aristoteles novem genera suprema accidentium recensuit; ita ut, addito substantiae praedicamento, decem sint entium categoriae. Sunt sequentes: substantia, quantum, quale, ad aliquid, ubi, quando, agere, pati, situs, habitus [144].

Haec praedicamentorum divisio a Suarez ita declaratur: "Communiter ergo ratio hujus sufficientiae sic sumi solet, nam praetermissa substantia, quae per se est, et primum genus constituit, accidentium genera per habitudinem ad substantiam distingui debent. Aut ergo accidens intrinsece afficit substantiam, vel tantum extrinsece.

Si intrinsece, aut absolute aut relative. Et absolute, aut ratione materiae, ut quantitas, vel ratione formae, ut qualitas. Relative autem, ad aliquid.

Si vero extrinsece, aut in ordine ad potentiam activam, vel ad passivam, vel ad neutram earum. Primo modo constituitur actio; secundo, passio. Si vero tertio modo, ulterius distinguendum est, nam vel talis affectio convenit per modum mensurae, aut non. Et rursus si per modum mensurae, aut est mensura quantitatis absolute, et constituitur ubi, aut cum certo ordine partium, et constituitur situs, aut est mensura durationis, et constituitur tempus. Si vero non habet rationem mensurae, constituitur habitus. Haec ratio vel sufficientia desumpta est ex D. Thoma, 5 Metaph., lect. 7. Eamque amplectuntur moderni scriptores" [145].

NOTETUR quoad decem praedicamenta.

1. Non potest haec divisio a priori et apodictice probari, scil. propria ratione demonstrari tot esse summa genera et non plura nec pauciora. "Ita ergo censeo de decem generibus summis, nimirum, eorum sufficientiam non aliter nobis constare, quam quia ex omnibus effectibus, quos experimur, non innotescunt nobis plura genera entium" [146].

2. Categoriae ex praedicandi modo distinguuntur; attamen earum partitio est realis et non tantum logica. "Etenim modus praedicandi dupliciter intelligi potest; vel prout importat rationem, secundum quam unum de alio praedicatur; vel prout exhibet id quod de alio praedicatur. Jamvero modus praedicandi, priori ratione intellectus, constituit praedicabile, in quo proprie versatur ordo logicus...; alter vero constituit praedicamentum ontologicum, quia praesefert ipsas res quae praedicantur, ac proinde prout res, quae praedicantur, sunt primo diversae, seu formalitates important inter se primo diversas, prima ac suprema constituunt rerum realium praedicamenta. Porro ut elucet ex tota argumentatione allata, hic spectantur diversi modi praedicandi prout diversas exhibent formalitates, quae in rebus reperiuntur. Ergo praedicamenta inde exorta reali innituntur fundamento" [147].

3. Utrum praedicamenta omnia realiter inter se distinguantur, an vero inter quaedam distinctio sit rationis ratiocinatae, in specie, quoad unamquamque categoriam, suo loco examinandum est.