ART. 2. DE DISTINCTIONE INTER MATERIALE INDIVIDUUM ET PERSONAM

Esse in se et ab alio secerni cuivis enti, in quantum ens est (completum), competit. Conceptus autem entis analogicus est, cum entia sunt multiplicia; inter se differunt, et esse in se in omnibus non eodem modo sed ratione analogice eadem reperitur.

Ita, magna datur discrepantia inter ens materiale et ens spirituale, licet ambo sint entia. Ut ens (ergo etiam ut ens in se, scil. individuum), spirituale perfectione praestat materiali. Qua de causa nomen peculiare, scil. "persona", adhibetur ut "individuum spirituale" designetur.

Ubinam latet personae perfectio? Quomodo et quare persona praestantior est quam individuum materiale?

Ens materiale, ut individuum, actuali fruitur existentia, - est -, et per essentiam ad existentiam finitam coarctatur, - est tale quid -. Etsi determinatio essentialis, quae totum ens afficit, e forma substantiali depromitur, attamen in ente materiali essentia non tantum est forma sed compositio materiae et formae; aliis verbis, essentia non modo est fons determinationis verum etiam determinabilitatis, ergo et indeterminationis. Qua indeterminatione essentiali, quae de principio materiali profluit, totum ens materiale signatur, quod proinde modo imperfecto est individuum, est ens determinatum simul et indeterminatum, essentialiter formatum et tamen incompletum; est tale quid et realiter in potentia ad aliud; potest realiter mutari; in se est completum, et nihilominus quoad substantiam incompletum: substantialiter perfici valet. Ens materiale est individuum prorsus imperfectum, quod ad mutationem individualitatis et ad evolutionem dirigitur.

In ordine accidentium determinabilitas speciem passivitatis induit: res materiales simul sunt activae et passivae. Sunt inertes et non agunt nisi ad actionem impellantur: activae efficiuntur in quantum vires exteriores, ab extrinseco adductae, activitatem sustinent. Absque opibus externis ens materiale iners esset et omni activitate orbatum. Hoc autem de facto repugnat, cum omne ens qua tale sit activum.

Necessitas connexionis cum rebus materialibus vicinis, quae in ordine activitatis elucet, eadem evidentia requiritur in existentia substantiali, cum omne ens secundum naturam suam agat. In existentia, sicut in actione, entia materialia ad invicem relatione necessaria ordinantur.

Ergo ens materiale, sejunctim consideratum, repugnat, cum substantialiter sit ens imperfectum. Ens materiale prorsus mutationi subjicitur: est, fit; finibus temporis et spatii interclusum, ordini mundano universali obstrictum, sensum non habet nisi in quantum evolutionis cosmicae sit momentum. Proprium finem non habet; fini ultimo universi materialis necessario subest; ab aliis movetur, alia movet, et activitatem ac substantiam evolvit ut in determinismo universae naturae partem habeat. Mundus complete consideratus, seu complexio entium quae sese invicem complent, completum constituit ens materiale [246].

Homo etiam, quoad corpus, est individuum materiale, de se incompletum. Ex materia jam existenti concipitur et nascitur, nutritur et crescit, sese movet in tempore et spatio, veterascit et moritur, involutus in decursu mutationis universi. Corpus humanum est momentum naturae materialis, quae per infinitam formarum mutationem ad bonum universi tendit.

Quoad animam autem, homo est spiritualis. Anima, quia immaterialis, nulla mutatione materiali turbatur; in quantum mera forma est, immortalis, immutabilis et aeterna prostat, semper completo modo seipsa. Cum per actiones necessario hanc immutabilitatem exprimat, tendentiam monstrat mere activam et eodem tramite procedentem. Quod est, agit; quod habet existentiam propriam, propriam habet activitatem et in proprium finem ordinatur. Tali sensu homo est persona, cum complete habeat esse in se (quia ut ens spirituale non est determinabilis) proprium et agere (quia non est passivus in activitate sua spirituali).

Persona humana fastigium tenet dignitatis propter actiones spirituales. Intellectus et voluntas, quia spirituales facultates, agunt quin proprio sensu impellantur. Eorum activitas, cum a nulla causa extrinseca determinetur, in amplitudine transcendentali entis et boni versatur. Homo, veritatis cognitione ductus, actionem accurate perpensam ponit et plena libertate atque responsabilitate summa finem ultimum prosequitur. Homo, qui est ens completum et activitatis compos, personae fruitur dignitate.

Verum est mundo materiali tendentiam vehementem ad pleniorem determinationem substantialem esse insitam. Pura autem potentia seu materia prima, semper indeterminata, rebus intime inhaeret, ut entia per spatium spargat et prohibet quominus determinationem definitivam acquirant et perfecte sui sint juris. In plantis et brutis forma, etsi altius penetrans et arctiorem unitatem efficiens, determinabilitatem tam parum excludit ut tandem aliquando "fieri" victoriam referat.

In homine autem, mente partes praecipuas agente, forma praevalet, "esse" plenius est quam "fieri", "persona" subsistit in aeternum. Anima spiritualis, quae est forma substantialis hominis, materiae imperat. Homo, licet in spatio extendatur et evolutioni mundanae interponatur, vitae tamen principio fruitur integro, quo materia animatur et corpus personale evenit. Pariter in ordine activitatis accidentalis mutatio materialis activitate spirituali dirigitur, colligitur, ad "esse-seipsum" evehitur: ens ad "conscientiam sui" excitatur. Homo materiae, qua utitur, tota activitate innititur ut ad ordinem altiorem assurgat. Etenim in vita sensibili latent medium et fundamentum, quibus mens propriam suam activitatem, scil. cogitare et velle, mira evolutione propellat et proprium bonum prosequatur. Tali modo homo sibi felicitatem futuram comparat, qua, ab omni materia solutus, in claritate sublimi conscientiae spiritualis versatus proprio fine ultimo in aeternum fruetur.