|
I. Probatur thesis.
Ex omnibus argumentis jam allatis eruitur conclusio: datur unica causa
absoluta ("prima").
Compositum omne causam habet.
Porro ens finitum est compositum.
Ergo ens finitum causam habet.
Ens enim finitum quoad intimam realitatem componitur, scil. in ordine
essendi ex essentia et existentia, in ordine agendi ex substantia et
accidentibus. Proinde et tota ejus realitas causatur: causa quaedam
extrinseca est ultima ratio cur ens finitum sit et quidem tale quid,
cur agat et determinato modo operetur. Non modo est causa "fiendi",
(quae in objecto praeexistenti, in quo innititur, mutationem formae
excitat), verum etiam causa est "essendi", (quae totam entis
realitatem producit); proinde est causa creatrix, quae scil.
realitatem "ex nihilo" trahit, nullae causae extrinsecae insistit,
ens totum producit, ita ut sub omni respectu tale ens nihilum esset,
si causa illa amoveretur.
Quaenam est illa causa creatrix? Non est ens finitum, cum sicut
omnia alia sit contingens, rationem sufficientem essendi et agendi haud
includat nec proinde rationem sufficientem entis a se producti
praesentet. Est ergo ens infinitum.
2. Solvitur difficultas.
Nonnulli auctores seriem infinitam entium subordinatorum invocaverunt,
quorum unumquodque esset contingens sed in ente praecedenti
inniteretur; et cum series infinita primum non habeat elementum,
singula entia ratione essendi extrinseca sustineri possint.
Respondetur: talis solutio est deus ex machina vel potius nullo modo
rem dirimit.
An dari possit series infinita? Possibilisne prostat evolutio
aeterna? An potius tempori primordium necessario sit tribuendum?
Possitne cogitari evolutio aeterna, series infinita? De his omnibus
disputationes per saecula manabant. "Hucusque non demonstratum
est...", uti S. Thomas humiliter fatetur [105] et hodie
adhuc autumare debemus. Fides docet coeli et terrae fuisse initium,
dum ratio tacet, cum omnes rationes in utramque trahantur partem et
nemo apodicticum afferat argumentum.
Series autem infinita nil nobis est negotii, cum nec initium nec finem
quaeramus. Existentiam contingentem entis finiti qua talis
commonstrantes, rationem sufficientem extrinsecam, nempe causam,
indagamus. Sufficientis rationis opus est. Responsio allata rationum
insufficientium seriem affert infinitam. Quis non videt quaestionem
nihilominus urgere: ubinam sistit ratio adaequata, ubi causa
sufficiens? Quaestio revera evitatur, dum responsio insufficiens in
fallacia seriei infinitae speciem congruentiae induit [106].
Insufficiens infinite multiplicatum, insufficiens manet. Responsio
insufficiens, etsi infinite resumpta, sufficiens tamen non fit.
Finita vel infinita series causarum, quae non ex se existerent,
catenam existentiarum, per se essentialiter insufficientium, non autem
rationem rerum sufficientem afferre potest [107].
Explicatur responsio.
Plerumque jactantur errores quia "coordinatio" non amussim a
"subordinatione" discernitur. Saepe enim intime cohaerent, uti
patescit in activitate materiali et in causalitate instrumentali. Ita
v. g. subordinatio adest in quantum causa principalis instrumentum
impellit et dirigit, dum et coordinatio simul habetur in quantum
influxus actionem afficit, quae, quia propria instrumento, a causa
principali non pendet; ratione coordinationis et ad ejus mensuram,
actio causae principalis non continet quae in causa instrumentali
reperiuntur et priori realiter adduntur. Ergo causae partim effectum
operantur, quae simul causam totalem componunt.
Utrum terminorum seriei finitae vel infinitae "coordinatio"
sufficiens sit annon? Nonnulli affirmant, aut saltem ratiocinantur ac
si affirment. Sequenti modo loquuntur: quaevis causa, immediatam
praestans effectus rationem, hujus effectus explicationem tradit; si
autem causa est effectus, et ipsa alteri causae inhaeret, etc.;
ita, si series sit finita, ultimum terminum quo omnia sustinentur
attingimus. Ergo effectus suffulcitur per causam, quae ipsa
praecedenti inhaeret, et sic porro donec ad ultimam perveniamus causam
- vel, si series sit infinita, ultimus terminus nusquam attingitur.
Quo in ultimo casu explicatio adaequata effectus supponit totius seriei
cooperationem, cum causae singulae proprias vices gerant et sattem
rationem immediatam et explicationem partim tradant; summa rationum
simul rationem contrahit adaequatam.
Porro errat talis argumentatio. Ens finitum qua tale, scil. quoad
cunctam suam realitatem, est contingens; proinde totalis viget
subordinatio inter ens finitum ejusque causam; ergo et inter causam
finitam ejusque causam tam totalis interest subordinatio, ut
coordinatio excludatur. Ens finitum, influxu causali orbatum, nec
esse nec agere potest. Nullo sub respectu ex seipso est et agit;
nullo sub respectu rationem actionis vel effectus exhibet. Ex seipso
nec ultima nec immediata est causa alicujus effectus, quem nec
adaequate nec partim producere valet: ex seipso nec est nec agit nec
producit. Series proinde finita vel infinita causarum contingentium ex
seipsa non modo non est effectus causa adaequata, verum etiam nec ulla
est ratio, quia absolute nihil est.
Ergo causa finita est et agit in quantum totam suam realitatem activam
causae insistit: activitas ejus ac proinde et effectus, (quae
contingentia sunt sicut ipsa causa), eadem ratione indigent ut revera
exstent. Cujus causae finitae effectus proinde immediate et adaequate
in ratione non-contingenti, (sicut et ipsa causa finita),
innititur. Hoc valet de omni contingenti, scil. de omnibus terminis
seriei finitae vel infinitae causarum contingentium et de earum
habitudine mutua.
Ergo Causa Absoluta (ratio omnium quae sunt) non est primus
terminus in serie causarum: non est Primus terminus seriei causarum,
quae subordinatione accidentali ordinantur, - sicut primus homo relate
ad progeniem -; nec est Primus terminus seriei causarum quae
essentialiter subordinantur et etiam coordinantur, cum una non sub omni
respectu ratio sit alterius, - sicut terra quae mare sustinet, in quo
navis innititur, in qua nauta est, etc. - [108]; praeter et
supra omnem seriem est ratio immediata, quia necessaria ad
existentiam, totius seriei, scil. cujusvis termini sub omni
respectu, cum omnis terminus sub omni respectu sit finitus, ergo
contingens. Causa Prima est omnium ratio absoluta: est Deus
[109].
3. Corollarium.
Tali modo haud necessarium ducimus primo initium mundi attingi debere,
ut exinde Causam Absolutam seu Deum assequamur. Quod initium
habet, cum evidenter sit contingens, causam requirit. Si autem ex se
ipso existentiam incipere nequit, nec ex seipso in existentia pergere
potest. Causa Absoluta efficit ut entia contingentia sint; ens
contingens, etsi in tempore versatum aut aeterne perdurans, semper
contingens manet et realitatem servat per habitudinem immediatam et
actualem ad Causam Absolutam. Nunc et semper sicut in initio,
universitas rerum a virtute Dei creatrici pendet.
Creatio proinde cujusque entis finiti semper est dependentia actualis.
A primo existentiae instanti non e manibus Creatoris exivimus ut,
propriis viribus innisi, procederemus. Effectus, a causa creata
productus, deinde omnem nexum realem cum causa amittit; fructus
maturus speciem procreat, licet planta sit emortua... Aliae vigent
leges in operibus omnipotentiae et caritatis divinae. Quae opera a
causa divelli nequeunt [110].
Quovis temporis momento aeque finiti, aeque contingentes, aeque
inopes sumus ac in initio, neque ratio essendi nobismetipsis est
insita: omnia accipimus et quae nobis conceduntur soli ferre non
possumus. Realitas nostra, cum continuo sit Dei donum, ex actione
divina profluit ut flumen de fonte; ex Dei virtute existentiam
haurimus, uti radii continuo de sole claritatem et calorem depromunt
[111].
Causa Absoluta sub omni respectu adaequata est ratio essendi: Virtus
creatrix, prorsus independens et omnia finita efficiens; Finis
perfectus, nulli submissus et omnia ad se trahens; Idea illuminans et
mire faecunda, quae per diversitatem mirabilem innumerarum creaturarum
manifestatur.
Ex dictis liquet quid censendum de argumentis quibus probetur Deum
"initio" mundum creasse.
|
a) Mundum incepisse, secundum S. Thomam, ratione probari non
potest.
b) Mundum incepisse hodierna scientia libenter admittere debet
[112].
c) Haec conclusio scientifica, quippe quae in experimentali methodo
tantum nititur metaphysicam vim non habet [113]. Quare etiamsi
"secundum leges scientifice determinatas" hypotheses aeterni mundi
admitti nequeat, non ideo existentis mundi aeternitas sit absurda:
aliae enim causae, nobis ignotae, olim intervenire potuerunt, quibus
cognitis aeternitas mundi actualis admitti posset, nec amplius
scientiae conclusionibus contradiceret [114].
d) Etiamsi mundum incepisse admittatur, veritas principii, "quod
esse incipit, causatur", ostendi debet. Scilicet ens incipiens non
includere suam rationem sufficientem, ideoque causari, probetur
oportet; quod ad metaphysicam pertinet.
|
|
NOTA.
Ens finitum directe ad infinitum ducit, cum perfectionem absolutam,
quae enti qua tali necessario competit, ex seipso non teneat. Qui
nexus necessarius finiti cum infinito in affirmatione absoluta entis qua
talis jam implicite continetur. Et cum ens qua tale sit formale
rationis objectum, nil tam naturae rationis congruit quam affirmatio
Dei existentiae. Sensus communis jam testimonium perhibet, cum non
possit quin uno aliove modo ponat Absolutum, distinctum ab entibus
hujus mundi, quorum inconcussum sit principium.
Praeterea diversis viis et modis ratio sponte a relativo ad Absolutum
vergit. Ens enim qua tale transcendentales exhibet proprietates,
scil. unum, verum, bonum, pulchrum. Quod si ens finitum ab
Infinito sustinetur, aeque cum rectitudine asseritur unum relativum
(scil. multiplex et compositum) in Uno absoluto (scil. simplici)
radicari; verum relativum (scil. intelligibile particulare) in
Veritate completa et substantiali inniti; bonum limitatum de
Perfectione substantiali manare; pulchrum finitum e Pulchritudine
infinita lucere. Sicut proprietates transcendentales conceptum entis
illuminant, ita argumentum de Deo illustratur si successive diversas
vias transcendentales sequimur. Praeterea unusquisque, propria
tendentia allectus, aliquibus aspectibus intimius afficitur. Ita quam
plurimi certitudinem acquirunt cum comperiant bonum, et praesertim
bonum morale, ratione absoluta indigere; Deum attingunt ut
legislatorem, ut justitiae custodem, ut boni remuneratorem et mali
punitorem. Alii tramitem pulchritudinis ingrediuntur, ut per naturam
et artem ad unicum omnis pulchritudinis fontem remeent. Praeterea est
animadvertendum non modo rationem, sed etiam voluntatem objecto
transcendentali formaliter inhaerere. Proinde ratio, cum bonum qua
tale considerat ut exinde Dei existentiam deducat, tendentia naturali
voluntatis impellitur, quae nonnisi in bono absoluto quiescit. Quare
dialectica boni, cum scil. tota anima (ratio et voluntas) ad
absolutum ascendat, veritatem magis concretam et vividam apprehendit.
Pulchrum, cum sit bonitas veri, potius ad facultates cognoscitivas
(praesertim rationem) formaliter pertinet; fruitio autem de pulchro,
supponens visione intuitiva vices geri praecipuas, cor et animam
movet: ergo et trames pulchritudinis efficere videtur ut realitati
concretae intime inhaereamus. Quidquid autem sit, de facto semper de
eadem agitur dialectica, (quae per intellectum, formaliter ad ens
compulsum, illustratur): in ordine transcendentali (entis scil.
ejusque proprietatum) a relativo ad absolutum concluditur, in quo
ratio transcendens omnium entium inveniatur.
|
|