|
Finalitas, uti in ordine essendi necessario habetur, omnem excludit
casum, quia quivis eventus semper in causis suis ratione suffulcitur
sufficienti.
Quod si de casu loquimur, verba amussim sunt perpendenda. Casus
habetur, si quid praeter agentis intentionem evenit [69]: v.
g. amicus "fortuitu" obviam habetur, si de improviso fit; thesaurus
"casu" effoditur, quando non ex intentione requiritur.
Nihilominus effectus fortuitus causas prae se fert. V. g. thesaurus
in terram est absconditus actione determinata et in finem directa;
deinde eodem loco terra excavatur actione aeque determinata et fini
aptata; ex concursu autem utriusque causae necessario sequitur inventio
thesauri abstrusi.
Qui concursus "volitus" dici nequit et proinde praeter intentionem
remanet finalem, quia mere est "effectus" non autem "finis"
[70].
Quid autem est concursus? Non est realitas quae efficientiae unius
alteriusve causae superadditur, sed nihil est aliud ac actiones ipsae
concurrentes. Activitates ambae in unum concurrunt et unica quaestio
surgit: quare ambae in hoc puncto desinunt?
Porro, evenit ex earum tendentiis determinatis et finalibus: pro
utraque "terminus" est "finis" et concursus rationem sufficientem in
finalitate utriusque efficientiae invenit [71].
Duo debent considerari. Vel activitates concurrentes sunt mere
materiales; tunc de casu loqui non possum, si omnia fiunt secundum
unicum ordinem finalitatis cui universa submittuntur. Ultima ratio
quaerenda in ente rationabili quod ordinem disposuit et concursum
formaliter intendit. Vel activitates concurrentes sunt actiones
liberae a diversis personis positae; tunc independenter se habere
possunt; ita v. g. qui thesaurum abstrusit, libertate gaudens, de
homine qui postea ibi terram excavaret ne quidem cogitavit; alter aeque
voluntarie humum effodit, quin ullo modo animum ad actionem alterius
intenderet. Supervacaneum autem est concursum utriusque actionis
ratione explanare, cum non ad eundem ordinem pertineant sed plane ab
invicem discrepent. Ratio completa concursus non in una sistit
actione, a. v. prior actio non est ratio cur et altera ibi desinat,
cum independenter ab illa posita sit, quin altera jam sit praevisa.
Duo proinde enodanda: cur prior activitas in puncto determinato
desivit? Cur altera actio in puncto determinato (quod revera idem est
ac aliud) destitit? Atqui explicatio est: idem punctum finis est
utriusque actionis, - sed non est finis unius quia finis alterius -,
cum ambae determinatam efficientiam habeant et in finem dirigantur.
Quomodo idem punctum ut finem eligere valent? Quia utraque causa,
etsi spiritualis, rationabilis et libera, nihilominus etiam materialis
est et ad eundem ordinem mundanum et materialem pertinet; utraque
libere suscipit activitatem materialem et vires materiales finalitati
extrinsecae submittit, scil. in usum convertit, et nil impedit
quominus ordinatio libera eundem terminum materialem attingat.
Exinde patet causam liberam non semper esse consciam activitatis
caeterarum causarum, quas saepe non praevidet nec advertit. Agitur de
causis quae, secundum intellectum et efficientiam limitatae, non omnia
regunt nec ordinem universalem exstruunt. Qui defectus cognitionis
completae per casum illustratur, cum causa libera, elementis non
praevisis sed tarnen ordinatis occurrentibus, de improviso eventum
obvium habeat quem nullo pacto exquisivit [72].
Tandem aliquando rogandum, an forsan causa superior existat, quae
omnia regat et ordinet? An detur ordo universalis, qui etiam entia
libera complectatur? Quod in ordine causarum finitarum casus
nuncupatur (scil. concursus occasionalis causarum cum aliis causis ab
ipsis distinctis), in ordine universali locum determinatum tenere et a
causa altiore cognosci et intendi possit. Utrum realiter reperiuntur
diversi et independentes causarum ordines, qui aliquando fortuitu
concurrunt, an omnes, ordine universali omnium rerum constricti,
eidem finalitati fundamentali subjiciuntur? Quae quaestio infra
agitabitur.
|
|