|
I. Datur materialis mutatio continua, v. g. motus localis.
Atqui motus continuus non potest esse transformatio substantialis.
Ergo alius ac substantialis existit ordo, qui mutatione continua
agnoscitur et accidentalis nuncupatur.
Minor ex eo patet quod ens necessario secundum unum et determinatum
modum substantialem existit. Atqui ratio determinationis substantialis
est forma. Exinde mutatio substantialis ad formam pertinet et
transitus ab una determinatione ad aliam in ordine substantiali
momentaneus sit et indivisibilis oportet, ne interea subjectum secundum
modum substantialiter indeterminatum existat et proinde non existat.
Exinde patet actionem et mutationem, quae continuo modo
progrediuntur, non esse substantiales, et ab iis ordinem
non-substantialem et ergo accidentalem necessario flagitari.
II. Etiam in homine evolutio datur, scil. vitae incrementum
activum, in linea vitae non modo materialis et continuae, verum etiam
spiritualis: cognitio, volitio et sensus spirituales sunt capaces
evolutionis.
Homo, materialiter et spiritualiter ens unum, unam efficit
substantiam, una forma substantiali praeditam, quam animam vocamus cum
sit principium vitae, et quidem animam spiritualem, cum sit principium
vitae spiritualis, intellectus scil. et voluntatis.
Spiritualis autem forma substantialis, quia spiritualis et proinde ab
omni materia prima intrinsece independens, in seipsa est independens ab
omni principio determinabilitatis, ab omni principio mutationis, - et
proinde in se ipsa est immutabilis - (qua de causa etiam immortalis
affirmatur).
Ergo si in homine in ordine spirituali evolutio activa vitae
invenitur, transformatio non est substantialis: proinde in hoc ente
tum substantialis cum accidentalis ordo habetur.
III. Ita, in genere, illustratur activitas entis finiti (et
materialis et spiritualis).
1. Ens finitum, quia limitatum in existentia, quoad activitatem
coarctatur, cum constet quod "agere sequitur esse". Distinctio
realis inter actum et potentiam quoad esse, realem invocat
distinctionem inter actum et potentiam quoad agere. Semper enim actus
finitus est actus receptus in potentia subjectiva, tum quoad
perfectionem agendi, tum quoad perfectionem essendi.
Aliis verbis, ens quod in ordine agendi omnem excluderet compositionem
ex actu et potentia, in illo ordine esset actus purus, unicus,
infinitus; plenitudinem activitatis contineret, omnis perfectionis
esset fons activus. Infinite esset perfectum, omnem limitationem
etiam in ordine essendi arcens: esset proinde esse purum, infinitum.
2. In entibus autem finitis "actio" non est principium essendi seu
"esse". Quare distinctio realis in ordine activitatis (substantia
et accidentia) secernenda est a distinctione reali in ordine essendi
(essentia et esse).
Ratio patet: ens finitum est limitatum, coarctatum quoad
perfectionem; non omnem involvit perfectionem et proinde manet
perfectibile et novae determinationis capax: quo in sensu principium
est evolutionis propriae et vocatur activum. Experientia constat ens
finitum, in ordine tum materiali tum spirituali, evolutioni et
mutationi determinationis subesse.
Quae evolutio activa, in quantum identitatem substantialem subjecti
integram servat (scil. in quantum conservat et essentiam substantialem
et existentiam correspondentem, quae limitationem et proinde
individuationem ab essentia accipit), ad ordinem non-substantialem
seu accidentalem pertinet: in ente finito determinationes activitatis
sunt actus accidentales.
Exinde patet compositionem ex substantia et accidentibus intime
connecti cum compositione ex essentia et esse: ratio utrobique eadem
est, limitatio entis finiti quoad esse (exinde distinctio inter
essentiam et esse), ergo etiam quoad agere (exinde distinctio inter
substantiam et accidentia) [103].
NOTA 1a. - Quid sit entis finiti activitas.
Ens finitum activitate est praeditum in quantum evolutionem perficit,
ad finem progreditur, determinatione augetur. Qua activitate,
quantum fieri potest, suos limites transgreditur, quin tamen
identitatem amittat: fines perfectionis accidentalis assidue propagat,
nedum usquam in statu acquisito quiescat. Cum autem finitum ab
infinito prorsus distet, ens limitatum tendentia infinita et irrequieta
semper agitatur. Ultimam nunquam assequitur determinationem, cum
semper finitum et proinde perfectionis ulterioris capax maneat: en
indefessa naturae mentisque evolutio a poetis romanticis laudibus
ornata.
Entia, tali activitate compulsa, mutuantur et sibi quodam modo
assumunt quae aliis sunt propria; quae tendentia activa proinde
multiplicitatem entium requirit et entium ordini inseritur.
1. Mineralia inertia propriis viribus non moventur. "Ab aliis
impulsa moventur" et "alia propellunt". Recipere et dare,
acquirere et transferre: eorum est activitas "transitiva", quae non
sponte ex propria facultate profluit; imo, accepta ne servari quidem
possunt et omne lucrum aequali expensi ratione exhauritur. Mundus
materialis, mutatur et movetur in omnibus quae cohibet; quae mutatio,
nulli elemento materiali seorsim sumpto tribuendum, mera accepti et
expensi ratione definitur.
Universum materiale, in quo mutatio sine ulla intermissione ab uno
subjecto ad aliud transit, eandem semper essendi et agendi perfectionem
summatim includere videtur.
2. Materiae autem vita inseritur. Partes materiales, quae de se
diversa constituerent entia, conjunguntur tam arcta unitate, ut unum
effingant individuum et unica forma substantiali animentur. Tale ens
proinde plurium entium virtualiter involvit perfectionem, quam actione
"immanenti" auget et tali actionum conjunctione ornat ut, finem
determinatum appetens, complexum sustineat et extendat novis elementis
extraneis, quas sibi assimilat quarumque vires et perfectiones
recipit.
Materia vivens, organisatione notata et insignita, unum ens efformat
nedum, uti machina vel mechanica structura, ordinatione et
conjunctione entium diversorum exstruatur. Ut totum quoddam et est et
agit. Quare quodvis elementum materiale evolutione prorsus diversa
fruitur prout organismo viventi inhaereat auf ei sit extraneum; exinde
etiam sequitur, actione externa effectum omnino disparem produci in
materia viventi ac in eadem materiae inertis quantitate. Vita leges
physicas et chemicas, quas nullo pacto rescindit, in proprium finem
dirigit et ordini superiori interponit. Organismus vivus, assidue cum
rebus materialibus certans, adversatur aggressioni virium externarum,
ne per eas quirl detrimenti capiat et ad ordinem mechanicum et physicum
deprimatur. Praeterea, vires reficere debet et necessaria reperire,
quibus organismus sustentet et recreet. Exitus talis contentionis
semper vitae occasu et interitu proclamatur. Vitae lex fatalis est
mors. Si autem organismus labefactatur, mira procreatione faecundus,
novam induit juventutem et mobilitate perpetua reficitur et renovatur.
3. In brutis vita materialis, ordinem "psychicum" ingressa,
ambitum activitatis miro modo extendit. Psychica enim activitas
cognitione dirigitur. Atqui, per cognitionem subjectum singulari
ratione objecto conjungitur. Subjectum cognoscens, licet ab objecto
cognito discernatur, attamen cognitum activitate immanenti actus
cognitionis exprimit. Proinde subjectum quodam modo perfectionem entis
realiter a se distincti includit et in ordine intentionali fit quod ens
cognitum est in ordine realitatis physicae. Similitudo interest
analogica determinationi actus cognitionis et determinationi entis
physici cogniti. Cognitione subjectum augetur determinatione aliorum
entium, quin eorum realitatem immutet.
Cognitio non est mutatio mere mechanica, nec mutatio substantialis
sicut in vita plantarum. Vita physiologica nutritione sustentatur, et
cibos in propriam substantiam transmutat ut eorum vires recipiat. Cibi
realitatem substantialem amittunt, cum realiter transmutentur in
substantiam viventis. Assimilatione per nutritionem duo entia
coalescunt, quia alterum in realitatem alterius transit; in
assimilatione autem per cognitionem, tum cognoscens tum cognitum ambo
integra manent in propria realitate, etsi cognitione conjunguntur.
Cognoscens "fit" aliquo modo cognitum (quoniam objectum cognitum
actu "immanenti" exprimit), non autem secundum realitatem physicam
(quia cognitum independenter a cognoscente in existentia persistit);
ergo nec viribus physicis entis cogniti augetur, uti fit nutritione
(studium nutritioni haud subrogatur); fit tandem ens cognitum
secundum speciem sensibilem intentionalem alterius entis, qua ens a se
realiter distinctum actu cognitionis exprimere valet. Etenim species,
imago qua talis, est relatio ad aliud, quia alterius imago. Quare
actus cognitionis, de subjecto prodiens, "intentionalis" est,
scil. relatum ad aliud quid: cognitum, etsi "extraneum", ut
"objectum" proponit. Cognitio est perfectio "accidentalis",
qualitas, activitas immanens subjecti; est autem ad aliud relativa,
"intentionalis", in quantum objectum erga subjectum distinctione et
alteritate insignitur.
Tali modo ordo psychicus latius patet quam ordo physiologicus, cum
subjectum cognoscens praesentia sua limites propriae realitatis
excedit. Etiam entia extranea et longinqua cognitione admoventur, in
quantum subjectum eorum perfectionem "specie" acquirit. Propterea
animal, dum agit, res extraneas animadvertit, non modo in quantum
influxum earum mechanicum patitur, verum etiam prout (per externam
illam activitatem) psychice haec omnia fit. Complexa proinde evenit
vita psychica tendentiarum et sensuum, quae, ratione unitatis
psychicae subjecti et objecti in cognitione, relationes activas ordinat
quibus subjectum entibus ab ipso realiter distinctis inhaeret.
4. Vita psychica hominis ordinem "spiritualem" complectitur.
Cognitio humana elementum involvit suprasensibile, quod omnia sub
respectu formali entis attingit. Qui autem respectus est absolutus et
valore fruitur transcendentali, cum omne quod est vel esse potest
semper sit ens. Per rationem, uti jam autumat Aristoteles, homo fit
quodammodo omnia. Cognitio sensibilis unam aliamve rerum qualitatem
materialem attingit, dum cognitio intellectualis omnia revellat vincula
et cuncta complectatur. Quae ultima, cum omnes materiae limites
transcendat, non est fructus specierum quae passive acquiruntur et
causis mere materialibus imprimuntur. Etsi cognitio sensibilis hac in
vita est conditio evolutionis intellectualis, intellectus tamen
evolutio, essentialiter independens a materia, est prorsus activa et
propria. Intellectus, in quantum agens, mutationes rerum excedens,
"conceptum" producit et "verbum" eloquitur mentale, quod absolute
et universaliter verum est et inconcussum. Tali modo homo activitate
intellectuali omni materiae vinculo expeditur: quod "est",
cognoscit; quod "bonum" est, intendit. Infinitum est objectum tum
cognitionis ejus, tum volitionis. Relativum locum cedit absoluto;
tendentia mere egoistica subest desiderio summae bonitatis; plena
surgit libertas quae in luce versatur infiniti.
NOTA 2a. - Argumenta sic-dicta theologica ad probandam realem
distinctionem inter substantiam et accidentia ab auctoribus saepe
proponuntur sequentia.
1. Per consecrationem missae sacrificii fit conversio totius
substantiae panis in Corpus et totius substantiae vini in Sanguinem
Domini nostri Jesu Christi, manentibus dumtaxat speciebus panis et
vini [104].
Jamvero haec substantiae et accidentium separatio realem distinctionem
supponit.
Ergo substantiam et accidentia realiter distingui admittendum est.
2. "Edocemur, nos elevatos esse ad ordinem supernaturalem, in quo
constituimur per dona indebita nobis concessa, quibus efficimur
consortes divinae naturae (II Petri, c. 1, v. 4): haec autem
sunt gratia sanctificans, quae se habet uti nova natura, fides, spes
et charitas, quae sunt veluti ejus propriae facultates, et omnes actus
supernaturales. Atqui haec dona juxta communem theologorum sensum et
ipsam rei naturam dicenda sunt vera accidentia realia, quae nobis
inhaerent. Ergo" [105].
Quoad haec argumenta sunt quaedam notanda.
Definitiones Ecclesiae verba in sensu proprie philosophico non
adhibent; nec ullum systema philosophicum enuntiant. Quare ipsae
definitiones Ecclesiae theoriam scholasticam substantiae et accidentium
fulcire non intendunt.
Veritas vero revelata quoad se intelligibilis est. Quodsi illa
veritas, quadam philosophica theoria adhibita, apte exponatur, imo
praeter hanc nec sufficienter intelligi valeat, haec philosophica
theoria exinde quam maxime confirmatur. Nunc autem, theoria
substantiae et accidentium rejecta vel penitus ignorata, dogma
Eucharistiae et vita supernaturalis in creatura quid sint aegre
explicari, sententia theologorum unanimis est.
|
|