CAP. IX


CAPUT SINGULUM

Onus verbi Domini in terra Hadrach et Damasci requiei ejus. Item in Evangelio protinus sequitur de duobus caecis, qui clamantes: Miserere nostri, fili David (Matth. IX), illuminati sunt, et hic in propheta subjungitur: Quia Dominus est oculus hominis, et omnium tribuum Israel. Per terram Adrach et terram Damasci, itidem sicut per puellam quae mortua est, et per mulierem quae sanata est, et per hominem, atque per omnes tribus Israel, quorum Dominus oculus est, itidem sicut per duos caecos, qui illuminati sunt, duas intelligimus gentium sive hominum partes, scilicet Judaeos atque gentiles, et quidquid circa partes easdem tam per judicium, quam per misericordiam factum est vel fiet. Quae per judicium facta sunt vel fiunt in utrisque et hic in propheta, per Adrach atque Damascum, et in Evangelio significatur per puellae mortem, et per mulieris fluxum. Adrach quippe ex duobus integris compositum est, ad acutum, rach molle tenerumque significat. Unde hoc ipsum nomen valde Synagogam denotat, habentem in se duo contraria, tenerum in ore, acutum in corde, testante Psalmista: Molliti sunt, inquit, sermones ejus super oleum, et ipsi sunt jacula (Psal. LIV). Idcirco puella mortua est, id est, idcirco Synagoga a Deo deserta est, quia videlicet de jejunio jam dicto, sive de alia qualibet re venisset occasio, loquebantur pacem cum proximo suo Jesu Christo, mala autem in cordibus suis. Porro, Damascus eamdem, quam et mulier quae fluxum sanguinis patiebatur, gentilitatem tam nomine, quam re significat. Nomine, quia Damascus sanguinem bibens interpretatur. Re, quia is locus esse perhibetur, ubi ab impio fratre pius Abel est interfectus (Gen. IV). Porro, quod apposuit requiei ejus, qua ratione dixerit, protinus innuit, quia Dominus, ait, est oculus hominis, et omnium tribuum Israel, id est, illuminatio non minus gentilis quam Israelitici populi, quos ambos significant duo caeci, quorum illuminationem post mulieris curationem, et puellae resuscitationem, continuo Matthaeus evangelista subscribit. Inde Damascus requies est Domini, inde de gentilitate per fidem requiescit, quia factus est oculus ejus, quia illuminavit eam, ut ab homine gentili cognosceretur, quia prius tantum in Judaea notus erat Deus (Psal. LXXV), tantum in Israel magnum nomen ejus. Veniam poscit sermo incultus, quoniam ex magnitudine sensuum difficultatem patitur, remque clarissimam, claritatem jucundissimam, versando et eloqui conando, dum intendit sensibus fidelis animus, vocis et linguae officio fraudatur. Nec enim verbis ornare perfacile est rem, cujus proprio labore mentis reverberatur intuitus. Vere adoranda Christi Filii Dei divinitas, et praedicanda veritatis sapientia, quae dum de jejunio quaestionem objectam accepisset a dicentibus: Quare nos et Pharisaei jejunamus frequenter, discipuli autem tui non jejunant (Matth. IX), respexit ad hunc locum propheticae veritatis, ubi quaestionem de jejunio propositam acceperat, atque responderat ipsum verbum Domini. Nihil dulcius amatori, sive inquisitori veritatis, veritatem quae ipse Christus est diligenti, nihil, inquam, dulcius, nihil jucundius in hac peregrinatione, quam claro intuitu Scripturarum veteris et novae, facies mutuo se respicientes agnoscere, quae testimonium, inquit, perhibent de me (Joan. V). Nunc ipsum litterae cursum ac tramitem breviter iterare, et attentius construere licet. In diebus illis, ait, in quibus apprehendent decem homines ex omnibus linguis gentium, et apprehendent fimbriam viri Judaei, dicentes: Ibimus vobiscum, audivimus enim quoniam Deus vobiscum est. Eclypsin hic sermo patitur, et subaudiendum est, jam non celebrabitur a populis et gentibus robustis, quae venient ad quaerendum Dominum exercituum; non, inquam, celebrabitur, aut celebrari debebit jejunium pro causis ejusmodi, pro qualibus vos celebratis, quia tabulae priores fractae sunt, irato Mose, propter reatum vituli quem fecit Aaron (Exod. XXXII), quia propter exploratorum detractionem et populi seditionem iratus Dominus, non videbunt, ait, terram, pro qua juravi patribus eorum, et filii vestri, ait, erunt vagi in deserto annis quadraginta, donec consumantur cadavera patrum in deserto (Num. XIV), quia Babylonii civitatem et templum succenderunt, et populum captivum duxerunt, quia Ismael Godoliam interfecit et reliquiae populi dispersae sunt (IV Reg. XXV; Jer. XLI). Pro his et hujusmodi causis in diebus illis non celebrabunt jejunium, qui venient ad quaerendum Dominum. Quare? Quia nemo, ait ipse Dominus, immittit commissuram panni rudis in vestimentum vetus. Tollit enim plenitudinem ejus a vestimento, et pejor scissura fit. Neque mittunt vinum novum in utres veteres, alioquin rumpuntur utres, et vinum effunditur, et utres pereunt (Matth. IX). Denique spem habere coelestium sive aeternorum, et flere atque jejunare pro praeterito detrimento terrenorum sive temporalium, hoc quodammodo est immittere commissuram panni rudis in vetus vestimentum, mittere in utres veteres vinum novum. Potius in utres novos mittatur vinum novum, id est nova spes coelestium bonorum pro ipsis coelestibus quandiu differuntur, et nondum ea comprehendit, fletum habeat atque jejunium, atque ita ambo conservantur (ibid.), quia et spes non confundetur, et jejunii labor abundantiori saturitate remunerabitur. Eodem modo pannus rudis novo vestimento non inseratur, ne veteri insertus pejorem scissuram faciat, quod fecit Cherintus, qui fidem novi Evangelii miscere voluit legalibus caeremoniis, et ita neque vetus neque novum justitiae vestimentum possidere potuit. De fimbria viri Judaei, quam apprehendent, inquit, decem viri ex omnibus linguis, jam supra dictum est. Verum cum credentes de gentibus multi et nobis innumerabiles sint, cur dixit decem viri, cum dicere potuisset: Multi ex omnibus linguis? Ad haec breviter dicendum quia tantis misericordia Dei contenta fuisset, et propter tantos, id est, propter decem pepercisset, si decem justos in Sodomis invenisset. Nam usque ad hunc numerum miserator descendit: Dimittam, inquiens, omni loco, propter quinquaginta, non delebo si invenero quadraginta quinque; non percutiam propter quadraginta; non faciam si invenero ibi triginta, non interficiam propter viginti; non delebo propter decem (Gen. XVIII). Ulterius non descendit. Igitur dicendo, decem homines apprehendent fimbriam viri Judaei, tantos vult intelligi, quantos idem vir Jesus Christus secundum carnem Judaeus, ex omnibus linguis gentium vocare, justificare et magnificare venit, quantos ante saecula praescivit et praedestinavit Deus conformes fieri imaginis Filii sui (Rom. VIII). Juxta hunc sensum alibi quoque omnis electio, decimatio, et omnis electus sive justus recte dicitur decimus. Apud Isaiam: Et multiplicabitur, ait Dominus, quae derelicta fuerat in medio terrae, et adhuc in ea erit decimatio (Isa. VI). Et in libro Machabaeorum secundo, ita scriptum est: Judas autem Machabaeus qui fuerat decimus, secesserat in desertum locum (II Mach. III). Quod tandem vel quale est onus, quod protinus subjungit: Onus verbi Domini in terra Adrach et Damasci requiei ejus. Nam ante jam dictum est, quamobrem hic per Adrach et per Damascum eadem recte intelligantur quae in Evangelio per puellam mortuam et per mulierem quae fluxum sanguinis patiebatur. Ergo, quoniam propter quaestionem jejunii factum est hic ad prophetam verbum Domini, non aliud onus quaerendum est quam onus jejunii, sive in terra Adrach, sive in terra Damasci, id est sive in populo Judaico, sive in populo gentili, sed modis longe diversis. Nam in populo Judaico jejunium fames est audiendi verbum Domini, quia fame jejunat, et mortua est puella jam dicta, id est Synagoga, idem jubeat dare illi manducare, scilicet quando reliquiae convertentur ejusdem populi, sicut evangelica veritas mystice signavit. Nam cum resuscitasset puellam, jussit dari illi manducare (Marc. V). Porro, in populo qui ex gentibus credidit, jejunium est et esse debet esuries et sitis justitiae. Unde loco Evangelii superius memorato, quando mulier accessit fimbriam vestimenti ejus tangere, dicebat ipse: Venient autem dies cum auferetur ab eis sponsus, et tunc jejunabunt (Matth. IX), etc. De eo quod protinus ait: Quia Dominus est oculus hominis, et omnium tribuum Israel, jam supra dictum est. Sequitur: Emath quoque in terminis ejus, et Tyrus, et Sidon, assumpserant quippe sapientiam. Et aedificavit Tyrus munitionem suam, et coacervavit argentum quasi humum, et aurum ut lutum platearum. Ecce Dominus possidebit eam, et percutiet in mari fortitudinem ejus, et haec igni devorabitur. Videbit Ascalon, et timebit Gaza, et dolebit nimis et Accaron, quia confusa est spes ejus, et peribit rex de Gaza, et Accaron, non habitabitur, et sedebit separator in Azoto, et disperdam superbiam Philisthinorum, et auferam sanguinem ejus de ore ejus, et abominationes ejus de medio dentium ejus, et relinquetur etiam ipse Deo nostro, et erit quasi dux in Juda, et Accaron, quasi Jebusaeus, et circumdabo domum meam ex his qui militant mihi euntes et revertentes, et non transibit super eos ultra exactor, quia nunc vidi in oculis meis. Septem hic praecurrit nomina gentium sive urbium gentilium, Emach, Tyrum, Sidonem, Ascalon, Gazam, Accaron et Azotum pronuntians esse in terminis Domini, propter quod dixerat, quia Dominus est oculus hominis, et omnium tribuum Israel, itemque paulo ante, apprehendent, ait, decem homines ex omnibus linguis gentium fimbriam viri Judaei. Porro numero septenario universitas designari solet. Ergo idem valet, ac si universas gentes in terminis Domini esse dixisset, videlicet eodem spiritu, et eadem intentione qua Paulus apostolus disceptantibus Judaeis et gentibus, contra Judaeum loquitur: Ubi est gloriatio tua? Exclusa est. An Judaeorum Deus tantum! Nonne et gentium? Imo et gentium (Rom. III). Quare autem propheta cum eamdem haberet intentionem potius quam caeteras gentes vel urbes istas nominavit, Emach, Tyrum, Sidonem, Ascalon, Gazam, Accaron, et Azotum? Nimirum quia loco vel positione terrarum Judaicae terrae viciniores, quam caeterae sunt. De Emach quod Israeliticae terrae vicina sit, vel ex eo constat, quia in libro Regum scriptum est: Fecit ergo Salomon in tempore illo festivitatem celebrem, et omnis Israel cum eo multitudo magna, ab introitu Emach usque ad rivum Aegypti (III Reg. VIII). De Tyro et Sidone non dubium, similiterque de Ascalon, Gaza, Accaron, et Azoto, urbibusque Philisthinorum, non incertum quin terrae illis satis vicinae sint. Volent ergo quasdam pro cunctis ponere gentibus, earumque universitatem septenario, ut jam dictum est, designare numero, cur longinquiores magis quam propinquiores, imo cur non magis vicinas quam remotas ponere gentes vel urbes? Igitur ne qua tribus Israel adversus hominem gentilem glorietur, Emach quoque, ait, in terminis ejus, et Tyrus, et Sidon, Ascalon, Gaza, Accaron, et Azotus, id est, non minus gentium quam Judaeorum unus idemque est Deus. Assumpserant quippe sibi sapientiam olim vanam, nunc autem veram. Olim denique Tyrus, id est quaelibet gens, aedificavit munitionem suam, videlicet decepta, et deinceps per inanem philosophiam, ecce autem assumpsit veram sapientiam, quando vel ex quo apprehendit, ut jam dictum est, viri Judaei fimbriam. Olim, inquam, coacervavit argentum, quasi humum, et aurum ut lutum platearum, ecce autem ut comprobato quod aurum sapientiae ejus lutum, et argentum eloquentiae ejus fuerit humus. Dominus possidebit eam, et percutiet in mari fortitudinem ejus, et haec igni devorabitur, id est quidquid in ea prius vivebat, occidet et destruct baptismo aquae ac spiritus. Nam per mare aqua baptismi, et per ignem spiritus recte intelligitur, per quae hominis sive gentis fortitudo percutitur, atque devoratur, quando deposita superbia vetusti hominis in humilitate novi hominis Jesu Christi, id est in morte ejus baptizatur. Nam quicunque baptizati sumus in Christo Jesu, in morte ipsius baptizati sumus (Rom. VI). Videbit Ascalon, id est quaelibet gens, et timebit, et timendo sapiens incipiet fieri. Nam initium sapientiae timor Domini (Psal. X). Videbit Gaza, id est quaelibet gens, et dolebit nimis, scilicet de peccatis et erroribus suis, dolebit, inquam, dolore poenitentiae, qui videlicet dolor praeparatio laetitiae sempiternae, et Accaron, subauditur, videbit et dolebit nimis, quia confusa est spes ejus, nimirum illa confusione, de qua Apostolus loquitur: Quem ergo fructum habuistis tunc in illis in quibus nunc erubescitis? (Rom. VI.) Et peribit rex de Gaza, subauditur, qui prius illic regnabat, et Accaron, id est quaelibet gens non habitabitur, videlicet ab illo rege, a quo prius habitabatur, qui erat princeps mundi hujus. Et sedebit separator in Azoto, id est in qualibet gente, ille nimirum separator qui idcirco butyrum vel mel comedet, ut sciat reprobare malum, et eligere bonum (Isa. VII), et ita sedebit tanquam in area sua, jubens eam ventilari ac separari triticum et paleas (Matth. III). Et disperdam superbiam Philisthinorum, subauditur his modis, quibus jam dictum est, quia videlicet Ascalon, Gaza, Accaron, et Azotus, civitates sunt Philisthinorum, qualium superbia tunc bene dispergitur, quando qui erant superbi, humiles efficiuntur. Fere cuncta haec cum significent gratiam, tamen in littera videntur sonare iram, quod nimirum spiritus propheticus per magnam procuravit sapientiam. Judaeos namque constat gentium semper odisse salutem, et idcirco utile tunc erat verbis obscuris ac dubiis, salutis gentium promissiones involvi, ne Judaeis ipsa Scriptura propter gentes fieret odibilis, apud quos oportebat eam custodiri, profuturam venturis saeculis, ut nunc videmus quia custodita ab illis usque ad nos pervenit. Et auferam, inquit, sanguinem ejus de ore ejus, et abominationes ejus de medio dentium ejus, et relinquetur etiam ipse Deo nostro. Cujus de ore sanguinem ejus, et cujus de medio dentium auferam abominationes ejus. Nimirum cujusque credentis, quicunque videbit et dolebit nimis, agendo poenitentiam de peccatis suis. De ore et de dentibus cujuslibet ejusmodi auferam sanguinem et abominationes ejus, ut jam non recorderis, vel quod sacrificia daemonum comedit, vel quod etiam martyrum sanguinem fudit. Hinc est illud: Non congregabo conventicula eorum de sanguinibus, nec memor ero nominum eorum per labia mea (Psal. XV). Est enim hic sensus: Non congregabo eos qui poenitentiam egerunt, ut judicem eos vel vindicem in eos de peccatis praecedentibus, et nominum eorum qui impie gesserunt, pro quibus raptores, homicidae, adulteri nominati sunt, non recordabor, nec pro his puniam eos. Considera cuncta haec nomina septem, Emath, Tyrus, Sidon, Ascalon, Gaza, Accaron, et Azotus, valde acerba sunt, et talia, qualium Dominum non esse memorem, grande sit beneficium. Emath namque indignatio, Tyrus angustia, Sidon venatio, Ascalon ignis ignobilis, Gaza fortis, Accaron sterilis, Azotus ignis generationis interpretatur. Nonne haec omnia mala sunt, indignatio, et angustia, venatio subauditur diabolica, ignis ignobilis, sive ignis homicida, id est homicidalis ira, fortitudo sine dubio quae Deo repugnat, sterilitas subauditur animae, et ignis generationis, id est luxuria? Sed non ero, inquit, memor nominum talium, id est conversum vel poenitentem non puniam pro talibus, qualium nomina hujusmodi significativa sunt. Et relinquetur, ait, etiam ipse Deo nostro. Quam bonum est relinqui Deo nostro, ut videlicet malis nominibus abolitis, Deo relinquatur homo, et ideo vivat residuus homo Deo, remaneat humana, quam creavit ipse, substantia bona, nec ulla supersint accidentia mala. Nec vacat quod dicit etiam ipse, scilicet non minus gentilis quam Judaeus, Emathites, Tyrus, et Sidonius, Ascalonites, et Gazaeus, Accaronites, et Azoticus, non minus quam Hierosolymites, aut Euphrataeus, aut alia quacunque ex tribu vel civitate Israel denominatus, et erit dux in Juda, nimirum idem quasi antistes aut vir apostolicus in sancta confessionis Christi Ecclesia, et qui erat Accaron, id est sterilis, erit Jebusaeus, id est, Hierosolymitanus. Haec enim civitas tribus nominibus appellatur, Jebus, Salem, et Hierusalem, hoc illi dicto apostoli consentit: Non est enim distinctio Judaei et Graeci (Rom. III). Et circumdabo, inquit, domum meam, id est Ecclesiam, ex his qui militant mihi euntes et revertentes. Non dixit, circumdabo domum meam ex Judaeis, sive congregabo ex Graecis, sed absque distinctione sive acceptione personarum, circumdabo, ait, ex his qui militant mihi euntes, id est obedienter operantes, et revertentes, id est ipsum quod operati sunt, non sibi, sed mihi attribuentes, non suam, sed Dei justitiam statuere volentes, justitiae Dei per omnia sese subjicientes (Rom. X). Nam in veritate comperi, ait Petrus, quia non est personarum acceptor Deus, sed in omni gente qui timet Deum, et operatur justitiam, acceptus est illi (Act. X). Et non transibit ultra super eos exactor, scilicet diabolus malus creditor, et impius exactor, qui suadendo peccatum debitum retegit genus humanum, debitumque exigit ab omni homine, qui non habet Redemptorem Christum Dei Filium, patronum Patrem Deum, advocatum Spiritum sanctum. Non, inquam, super eos illo exactor ultra transibit, et non eos conculcabit, ani suffocabit, quia nunc vidi in oculis meis, id est visitavi eos in gratia septiformi Spiritus sancti, cujus oculi septem sunt oculi mei, oculus sapientiae, et oculus intellectus, oculus consilii, et oculus fortitudinis, oculus scientiae, et oculus pietatis, et oculus timoris Domini (Isa. XI). In istis oculis meis nunc vidi et violentiam exactoris, et miseriam eorum de quibus exigit. Nunc vidi, dixit, pro eo ut diceret, nunc miseratus sum. Nam videre Dei subvenire est, visus Dei magnitudo beneficii est. Exempli gratia: Ubi Abraham magnitudinem beneficii persensit in hoc dicto: Non extendas manum tuam super puerum, neque facias quidquam, appellavit nomen loci illius: Dominus videt. Unde usque hodie dicitur: In monte Dominus videbit (Gen. XXII).