CAPUT 2

Ordo verborum est: O domus Jacob, Dominus dicit: Ne loquamini loquentes, non stillabit super istos, non comprehendet eos confusio. Ne loquamini loquentes, nunquid abbreviatus est Spiritus Domini, aut tales sunt cogitationes. Porro qui sensus sit quotidiano experimento fere perdoceri possumus. Quoties namque illis loquimur dicentes condemnari omnem hominem in Christum non credentem, nec Judaeum pertinere ad salutem Christo incredulum, juxta illud: Qui autem incredulus est Filio, non videbit vitam, sed ira Dei manet in eo (Joan. III), quanto magis quoque de Scripturis antiquioribus istud comprobari nitimur. Tanto bellicosius scutum contra arripiunt, scutum cordis sibi faciunt magnitudinem patrum suorum, dicentes impossibile esse ut condemnetur genus illorum, et istud quoque dicunt. Nunquid mendax est Deus, aut mutabilis est Deus? (Num. XXIII.) Nunquid sicut homo diversis voluntatibus variatur, ut olim circumcisione, nunc autem baptismum subire debeamus; ut olim firmaverit nobiscum pactum et cum patribus nostris, et nunc ad inimicitias conversus sit? Nimirum sicut nunc de judicio futuro, ita et tunc quando praenuntiabant prophetae adventum Assyriorum sive Chaldaeorum, et in captivitatem iturum esse propter peccata populum illum, totum quod dicebatur repellebant, et incredibile esse volebant, impossibile esse decertabant, taliter derelinqui sanctum populum et sanctam progeniem Patrum sanctorum, locum sanctum, templum pulchrum et gloriosum. Dicebant ergo secundum verba haec, non stillabit super istos, et non comprehendet eos confusio. Nunquid abbreviatus est spiritus Domini, aut tales sunt cogitationes ejus? dicebant, inquam, mendaces et blasphemos esse prophetas, imo nec prophetas sed audaces dici debere sycophantas, qui auderent dicere quod stillare deberet ira de coelo super Abrahae filios, super genus Isaac ac super stirpem Jacob, quod gentem sic magnificatam et honoratam comprehenderet confusio, quod tam brevis diceretur esse spiritus Domini, ut tam cito poeniteret eum super bonis quae promiserat illis, et quod tales, id est tam mutabiles diceretur habere cogitationes Deus, qui et incommutabilis. Siquidem aiebant: Homines isti non quaesierunt pacem populi hujus, sed malum. Haec ergo intuens propheta, imo per prophetam Dominus: Ne, inquit, loquamini, loquentes verba hujuscemodi. Quid enim Nonne verba mea bona sunt cum eo qui recte graditur? Et econtrario populus meus in adversarium consurrexit. Ac si dicat: Ut quid talia loquimini, et quasi pro me aemulamini, declamando quod ego sim Deus fidelis, Deus patiens et longanimis: quod non essem, si stillaret a me malum super vos, si comprehenderet vos confusio? Nonne et cum istud vobis fecero, nihilominus verba mea, cum quo esse debent, cum eo sunt bona et prospera. Et quis ille est, nisi is qui recte graditur? Nimirum econtrario debent esse dura et adversa cum eo qui non recte graditur, qui in contrarium consurrexit, quod fecit populus meus. Consulite ipsam quam suscepistis legem, et ipsa respondebit vobis quales inter me et vos conditiones fuerint. Exempli gratia: Custodi ergo praecepta, et caeremonias, atque judicia, quae ego mando tibi hodie ut facias. Si custodieritis et feceritis ea, custodiet Dominus Deus tibi pactum et misericordiam quam juravit patribus tuis (Deut. VI). En, inquit, propono in conspectu vestro hodie benedictionem, et maledictionem: benedictionem, si obedieritis mandatis Domini Dei vestri; maledictionem, si non audieritis mandata Domini Dei vestri (Deut. XI). Ecce autem populus meus mandata mea non custodivit, sed in contrarium consurrexit. Nunc ergo exigere potest aut debet, ut cum eo verba mea bona sint, ut esse debent cum eo qui recte graditur, et non potius maledictionem subire, sicut in conditionalis legis decreto continetur? Ad haec tanquam si quaereret populus in quo mandatis Domini non obedierit, sed potius in adversarium consurrexit, protinus subsequitur, et dicit: Desuper tunicam pallium subtulistis, et eos qui transibant simpliciter, convertistis in bellum. Mulieres populi mei ejecistis de domo deliciarum suarum, a parvulis earum tulistis laudem meam in perpetuum. Surgite et ite, quia non habetis hic requiem. Propter immunditiam ejus corrumpetur putredine pessima. Causas reddidit ex quibus convincitur populus, quod in adversarium consurrexerit. Oportebat autem causas esse universales, id est ad universum populum pertinentes, quoniam non de uno homine, quod in adversarium consurrexerit, sed de universo populo dictum est per apostrophen ad universum populum, desuper tunicam pallium sustulistis, et caetera omnia verbis praeteriti temporis, quod non videretur adeo esse conveniens, si tantummodo de quotidianis loqueretur injuriis sive rapinis. Igitur ubi, quando et quomodo populus Domini ita in adversarium consurrexerit, ut desuper tunicam pallium sustulerit, et caetera haec faceret, de sanctae Scripturae rationibus proferendum est, et nihilominus quis ille fuerit cujus desuper tunicam pallium sustulerunt. Hoc facere cupientes, primum quaerimus quid rationis fuerit quod Achaz propheta loquens cum Hieroboam in sermone Domini de regno, pallio novo quo indutus erat, rem ipsam taliter significavit, ut scinderet illud in duodecim partes, tolle, inquit, tibi decem scissuras. Haec enim dicit Dominus Deus Israel: Ecce ego scindam regnum Salomonis de manu ejus, et dabo tibi decem tribus (III Reg. XI). Profecto per pallium suum regnum Israel satis manifeste significavit, atque idcirco factum illud hic in praesenti loco cum dicitur, desuper tunicam pallium sustulistis, nos animadvertere facit, quia coelestis gratia puero suo David, quasi pallium super tunicam dederat Israel et Judam, ut super utrumque regnaret. Prius quasi tunica induerat illum quando regnum dedit ei primum super Judam solum. Septem quippe annis regnavit in Hebron super domum Juda, priusquam regnaret super omnem Israel. Quando vero venerunt universae tribus ad David in Hebron et unxerunt eum regem super se; cum jam septem annis, ut diximus, regnasset super domum Juda, tunc Dominus eidem David, super tunicam pallium quoque addidit (II Reg. V). Et congrue sicut per Israelem pallium, sic et per tunicam domus Juda intelligitur, quia videlicet sicut tunica propius haeret corpori quam pallium, sic tribus Juda propinquior quam caeterae tribus fuit ipsi David: nam ipse ex illa tribu exstitit. Igitur, o popule meus, si quaeritis cur dixerim, et econtrario populus meus in adversarium consurrexit, ecce dico vobis, quia desuper tunicam pallium sustulistis, id est vosmetipsos semini David ademistis, vosipsae decem tribus ab ipso recessistis, ut a me quoque recederetis, sicut et fecistis. Nam, relicto altari et templo meo, spretis promissionibus seminis, quod est Christus, quae dictae sunt ad David, vitulos aureos quos fecit Hieroboam coluistis et colere non destitistis. Hoc agentes sive agere jamdudum intendentes, eos qui transibant simpliciter convertistis in bellum. Quinam erant illi? Nimirum ipse David et viri ejus, viri fortes, imo fortissimi, et quantum fortes, tantum simplices, id est bona fide et simplici corde cum Deo et hominibus ambulantes. Illos, inquam, convertistis in bellum, constituentes super vos regem Absalon adversus patrem suum (IV Reg. XXIII), et illo mortuo rursus sequentes Seba filium Bochri (II Reg. XX). Jam tunc pene desuper tunicam pallium modo jam dicto sustulistis, quia videlicet buccinante Seba et dicente: Non est nobis pars in David, neque haereditas in filio Isai (III Reg. XII); separatus est omnis Israel a David, et ita sine pallio parumper remansit in sola tunica, quia soli adhaeserunt ei contribules sui viri Juda Peccaverat namque in Uriam, et idcirco laborabat, subtrahente Domino ad breve tempus pacem vestram, non tamen auxilii sui gratiam, quia citius illo propitio, ita recepit pallium sicut et tunicam, id est Israelem sicut et Judam. At ubi peccavit filius ejus Salomon, non in unum hominem, sicut ipse David in Uriam, sed in ipsum Deum, colendo deos alienos propter mulierum concupiscentiam, tunc infirmata est domus David, et vos praevaluistis tollere illi pallium: nec enim vobis resistere potuit. Quare? Ante enim, inquit Dominus, factum est verbum hoc, id est judicium hoc, videlicet ut non posset resistere domus David exigentibus peccatis, ut dimitterem vos secundum desideria cordis vestri. Notanda proprietas dictionis, quia sic est dictum, ut eos qui transibant simpliciter, convertistis in bellum. Transire namque sanctorum electorum est, qui manentem hic civitatem non habent, sed futuram, inquirunt (Hebr. XIII), secundum nomen Hebraeorum, de quibus David tam fide, quam carne ortus est. Hebraei namque Latine dicuntur transitores. Ejusmodi fuerunt David et Ezechias, et Josias, et caetera domus David fidelis, intra quam et domum Hieroboam, sicut Scriptura refert, semper bellum fuit (III Reg. XIV). Juxta quam similitudinem nunc usque semper bellum est, et erit usque in finem saeculi, inter eos qui in praesenti saeculo animum figunt, et eos qui ad aeterna futuri saeculi bona transire satagunt. Igitur et eos, inquit, qui transibant simpliciter convertistis in bellum, et in illo bello malum obtinuistis triumphum. Quomodo? Mulieres, inquit, populi mei ejecistis de domo deliciarum suarum, et a parvulis earum tulistis laudem meam perpetuum. Quaenam erant mulieres populi mei, nisi homines infirmiores in vobis, qui populus meus esse debuistis? Quae autem erat domus deliciarum ejusmodi mulierum, nisi domus mea in Hierusalem, domus orationis in qua invocabatur nomen meum? De illa domo vos mulieres illas ejecistis, id est infirmiores et pauperes, quibus praevaluistis, sicut mulieribus solent viri praevalere. Ejecistis, inquam, videlicet tenendo et teneri cogendo illud edictum Hieroboam. Nolite ultra ascendere in Hierusalem, sed ite ad adorandum vitulum usque in Dan (III Reg. XII). Ita ejiciendo mulieres a parvulis earum, tulistis laudem meam in perpetuum, id est ignorantem et errantem multitudinem fecistis, in malo perseverare, ut nunquam recederent a peccatis Hieroboam. Notanda hic trina distinctio peccantium, quam in sanctis Scripturis animadvertere solemus, ita ut eorum qui per ignorantiam, et eorum qui per infirmitatem, et eorum qui per superbiam peccant. Nam qui per superbiam peccant, ipsi sunt contra quos maxime invehitur, sic incipiendo, et econtrario, populus meus in adversarium consurrexit. Qui autem per infirmitatem peccatis consentiunt, ipsi sequenti loco denotantur dicendo: Mulieres populi mei ejecistis de domo deliciarum suarum. Porro qui per ignorantiam delinquunt, ipsi sunt de quibus ait: A parvulis earum tulistis laudem meam in perpetuum. Omnes pariter inexcusabiles sunt, et illi fortes viri simplicium debellatores, qui fortiter despoliaverunt, et illae mulieres quae cum viri esse deberent, effeminatos tali in periculo animos habuerunt, timendo homines plus quam Deum, et illi parvuli sensu qui scientiam Dei non habuerunt, et omnes pariter una sententia feriuntur, quam protinus depromit, dicens: Surgite et ite, quia non habetis hic requiem. Quod cum dicit, subaudiendum est illud quod notissimum est et esse debet, propter peccata Hieroboam, vel quia non recessistis a peccatis Hieroboam, qui peccare fecit Israel (IV Reg. X), ut sequens versiculus, propter immunditiam ejus, neque praesens est nominativus casus quem requirit hoc tertiae personae verbum corrumperetur. Non utique accidit hoc per imperitiam sive incuriam eloquentis, sed per naturam et severam indignationem prophetici spiritus infame nomen exsecrantis et superfluum esse judicantis, in libro suo scribere vocabulum, quod totis Historia sacra denotavit, dicendo de singulis regibus Israel, non recessit a peccatis Hieroboam, qui peccare fecit Israel (ibid.). Itaque propter immunditiam ejus, subauditur Hieroboam, quem tu, o lector, quomodo ignorare potes; ejus, inquam, qui peccare fecit Israel, putredine pessima corrumpetur, ipse qui in immunditiam ejus suscepit Israel? Vide ergo, ut sanctae Scripturae sis familiaris ac domesticus, et tunc animadvertis, quam familiariter ad te conversus spiritus propheticus qui dixerat, surgite et ite, quia non habetis hic requiem, dicit tibi, propter immunditiam Hieroboam corrumpetur Israel putredine pessima. Quam propter immunditiam? Nimirum propter vitulorum cultum, qui magna est immunditia ejus qui fecit eos. Si enim de uno vitulo quem fecerant in deserto veraciter dictum est: Videns ergo Moses populum quod esset nudatus, spoliaverat enim eum Aaron propter ignominiam sordis (Exod. XXXII), quanto magis de duobus recte dicitur propter immunditiam ejus, qui illos fecit? Igitur propter immunditiam ejus, propter non dominos, sed vitulos ejus, quia factus est immundus, Israel corrumpetur, non qualicunque, sed pessima putredine, id est non sola corporum quae nunc imminet captivitate, sed animarum quoque abjectione et irrecuperabili damnatione, quia poenitentiam noluerunt agere. His dictis ex imperio Domini, statim ex affectu proprio subjungit: Utinam non essem vir habens spiritum, et mendacium potius loquerer. Non enim absque dolore, sine misericordia, sine compassione circa genus suum esse poterat homo Dei, quamvis contra eos inveheretur in sermone Domini zelo tam vehementi, sicut nec Apostolus cum adversus idipsum genus suum vehementer inveheretur, declamando caecitatem ejus, ita praelocutus est: Veritatem dico in Christo, non mentior, testimonium mihi perhibente conscientia mea in Spiritu sancto, quoniam tristitia est mihi magna, et continuus dolor cordi meo (Rom. IX). Nam quo pondere statim ibidem subjungit, optabam enim ego ipse anathema esse a Christo pro fratribus meis, qui sunt cognati mei secundum carnem meam, qui sunt Israelitae (ibid.). Eodem et iste, utinam, inquit, non essem vir habens spiritum, et mendacium potius loquerer. Nempe qui facit hoc, anathema esto a Deo, utpote pseudopropheta loquens de corde suo, non quod Deus inspirat, sed quod mendacii pater diabolus serpens antiquus insibilat. Ad haec Dominus respondet: Stillabo tibi vinum in ebrietatem, et erit, super quem stillatur populus iste. Ac si dicat: Non erit ita, ut tu nunc optabas; sed tibi stillabo ut nunc usque stillavi; non aquam mendacii, sicut pseudoprophetis, sed vinum veritatis, sicut vatibus sanctis; et hoc usque in ebrietatem, et usquequo tu inebriaberis, et tacere non possis, sed loquaris ex abundantia cordis, et super quem stillatur vere prophetiae pluvia, populus est iste pro quo tu doles, et quantumvis doleas iste est, iste, inquam, putredine pessima, sicut prophetasti, corrumpi habet. Hujusmodi dolor consolatione Domini dignus est. Sequitur ergo, dicitque et ipsi et per ipsum caeteris humilium servorum suorum consolator Dominus. Congregatione congregabo Jacob totum te; in unum conducam reliquias Israel, pariter ponam illum quasi gregem in ovili, quasi pecus in medio causarum tumultuabuntur a multitudine hominum. Ascendet enim pandens iter ante eos, divident et transibunt portam, et egredientur per eam, et transibit rex eorum coram eis, et Dominus in capite eorum. Profecto liquet verba consolatoria haec esse ut non doleat Jacob sive Israel, id est quicunque de illo patriarcha sancto secundum carnem natus, secundum fidem quoque filius ejus, quemadmodum iste propheta dolens dixerat, utinam mendacium loquerer, id est utinam nequaquam secundum prophetiam meam tanta Israeliticae multitudinis amissio fieret. Utinam caecitas in Israel non contingeret. In eodem istum spiritus consolatur in quo et Apostolus, qui dum loco supra memorato dixisset, quia caecitas ex parte contigit in Israel (Rom. XI), subjunxit, donec plenitudo gentium intraret, et sic omnis Israel salvus fieret (ibid.). Illa plenitudo gentium hic dicitur Jacob, id est supplantator, dicendo, congregatione congregabo Jacob, totumest: Nam reliquiae Israel, quae ut idem Apostolus ait, secundum electionem gratiae salvae factae sunt (ibid.), manifeste hic sequentibus verbis exprimuntur, in unum conducam reliquias Israel. Et est sensus, Jacob: id est supplantatorem ex gentibus populum congregans et reliquias Israel conducens, unum efficiam coetum, ut in unitate sint habendo unam fidem et unum spiritum, ut nulla sit distinctio pro carnis origine, sed omnes tam Judaei quam Graeci filii sint Israel, et filii Abrahae, et indifferenter reputentur in semine. Hoc est, quod adhuc repetens pulchra exornat similitudine. Pariter, inquit, ponam illum quasi gregem in ovili, et quasi pecus in medio caularum. Idem videtur esse quasi gregem in ovili, et quasi pecus in medio caularum, sed non sine causa repetivit, quia videlicet nunc quidem est unus grex et unum ovile, sed aliunde grex Judaici, et aliunde venit grex gentilis populi. Nam ille pastor omnium dixit: Et alias oves habeo, quae non sunt ex hoc ovili, et illas oportet me adducere, et vocem meam audient, et fiet unum ovile et unus pastor (Joan. X). Igitur et reliquias Israel quasi gregem in ovili, et plenitudinem gentium quasi pecus in medio caularum pariter ponam, et pariter, inquam, id est habentes unam fidem et unum spiritum, ita simpliciter obedientes unicae regulae veritatis, sicut mansuetae oves subditae sunt pastori. Nec vero parva multitudo erit, sed tumultuabuntur a multitudine hominum, quia videlicet oves istae homines sunt, et homines hi tam multi erunt ut magnum et publicum per orbem terrarum faciant divinae laudis tumultum, cum magno tumultu coelum herbidumque pascendo compleant paradisum. Quod cum factum fuerit, nec tu Michaea, nec aliquis prophetarum sive apostolorum dolorem aut tristitiam habebit de amissione filiorum Israel carnalium. Talis vel tanta congregatio, quomodo vel per quem facienda foret exponens: Ascendit enim, inquit, pandens iter ante eos; divident, transibunt portam, et egredientur per eam, transibit rex eorum coram eis, et Dominus in capite eorum. Iste pandens iter, iste rex et Dominus transiens coram eis; ipse est, qui loco jam praelibato in Evangelio dicit: Ego sum pastor bonus (ibid.). Quomodo iste ascendit pandens iter ante eos? Cum, inquit, proprias oves emiserit, ante eas vadit, et oves illum sequuntur, quia sciunt vocem ejus (ibid.). Quomodo ante eas, nisi patiendo pro illis, relinquens exemplum patiendi, et aperiens aditum paradisi? Ascendet ergo, inquit, subauditur in crucem et exaltabitur a terra bonus pastor ponendo animam suam pro ovibus suis, ascendet super occasum, id est super mortem, resurgendo mortem quippe calcabit, et ascendet super coelos coelorum, et sedebit ad dexteram Patris pandens iter ante eos, videlicet ut eo perveniat humilitas gregis, quo praecessit celsitudo pastoris. Sic illo pandente iter extunc divident et transibunt portam, et egredientur per eam, illam videlicet portam, de quo Psalmista: Haec, inquit, porta Domini, justi intrabant per eam (Psal. CXVII). Quaenam haec est porta, nisi ipsa eadem passio Christi, extra quam nulla est porta, nulla est via, qua in vitam quis possit ingredi? Portam illam quam fecit in latere crucifixi lancea militis inundationem illam sanguinis et aquae, quae inde profluxit, divident, ait, et transibunt et egredientur per eam, nimirum secundum divisionem maris Rubri, per quam transierunt filii Israel, merso Pharaone cum curribus et equitibus suis (Exod. XIV). Hanc ita dividere oportet, ut unum eumdemque Christum cujus in morte baptizati sumus, Deum et hominem credentes, et naturam utramque certa discretione dignoscentes, impassibilem quidem ex divinitate, passum autem semel ex humanitate confiteamur firmiterque teneamus. Ita dividentibus et transeuntibus transibit, inquit, rex eorum coram eis, quod jam factum est: transivit enim ex hoc mundo ad Patrem, et Dominus in capite eorum, quia videlicet Dominus nomen est illi, et ipse caput, ipsi autem membra sunt: ille rex et isti populus; ille pastor, et isti oves pascuae ejus. De isto transitu atque egressu per portam hanc, ipse loco jam dicto loquitur: Per me si quis introierit, salvabitur; et ingredietur et egredietur, et pascua inveniet (ibid.). Ingreditur enim quis, dum fidem suscipiendo fit ovis hujus pastoris, et egreditur dum vitam praesentem finit, et tunc pascua invenit vitae aeternae immarcessibilis. Sed et hoc ibidem dicit: Omnes quotquot venerunt, fures sunt et latrones (ibid). Item fur non venit, nisi ut furetur, et mactet, et perdat. (ibid). Hoc est quod propheta dicturum illum certissime esse sentiens, quasi jam dixerit, protinus ait: