CAPUT XI. De plasmatione primi hominis terreni, et conceptione secundi hujus coelestis, quanto ista conceptio illa formatione dignior atque perfectior sit.

Faciamus hominem, ait Pater, ad imaginem et similitudinem nostram, et praesit piscibus maris et volatilibus coeli, et bestiis, universaeque creaturae, omnique reptili quod movetur in terra (Gen. I). Subinde sequitur, et dicit Scriptura: Formavit igitur Dominus hominem de limo terrae, et inspiravit in faciem ejus spiraculum vitae, et factus est homo in animam viventem (Gen. II). Hominem illum terrenum cum isto coelesti homine conferentes, hoc primum in factura illius abesse perspicimus, quod terram ipsam, cujus de limo formaret eum, non benedixit Deus. Ecce autem in ista coelestis hominis factura nova, dicit archangelus, imo qui in archangelo loquitur Spiritus sanctus: Benedicta tu in mulieribus (Luc. I). Et Psalmista per propheticam huc adductus gratiam, succinit, et dicit: Benedixisti, Domine, terram tuam (Psal. LXXXIV). Amplius autem et in hoc terra ista praepollet, quia terra Domini est. Non enim illic dixit Scriptura: Formavit igitur Deus hominem de limo terrae suae, sed tantum de limo terrae, hic autem non tantum benedixisti, Domine, terram, sed benedixisti, ait, Domine, terram tuam, etc. Qualis enim illa, et qualis terra ista? Terra illa nullo modo seminis Dei perceptibilis, utpote irrationabilis, insensibilis, inanimata, immobilis. Terra autem ista animata, sensibilis, rationalis, et, quod optimum est, fidelis, et propter fidem Spiritus sancti, et seminis Dei perceptibilis. Non ergo melior aut sapientior est artifex Spiritus sanctus, quam Deus Pater, licet iste novus Adam, qui de Spiritus sancti operatione conceptus est, melior atque dignior illo sit vetere Adam, quem fecit Pater, sed melior terra, melior et divinae rationi vicinior a Spiritu sancto materia sumpta est. Praeterea non eadem hic atque illic utriusque figuli intentio. Illic nempe intentio Patris erat condere naturam, hic intentio Spiritus sancti facere gratiam. Igitur, ut dicere coepimus: Faciamus, ait Pater, hominem ad imaginem et similitudinem nostram. Alio jam loco diximus, quia manifeste Trinitas loquitur, dicendo, faciamus. Verumtamen proprium erat opus Patris facere, proprium opus Filii redimere, proprium Spiritus sancti opus illuminare, et ad similitudinem Dei hominem producere. Faciamus ergo, ait, hominem. Dixit hoc, et continuo fecit hominem, verumtamen non ut proposuerat dicendo: Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram, sic subjuncta quoque narratio explicat hominis facturam. Ait enim: Et creavit Deus hominem ad imaginem suam, ad imaginem Dei creavit illum. Non dixit: Et creavit Deus hominem ad imaginem et similitudinem suam, non dixit ad imaginem et similitudinem Dei creavit illum, sed tantum ad imaginem suam creavit, ad imaginem Dei creavit. Non ergo sic omnino, ut proposuerat Deus facere hominem, narrat eadem Scriptura factum esse hominem. Et recte atque provide, nam illa vice, illo tempore non pervenit homo usque ad illam perfectionem. Factus est ad imaginem Dei, quia factus est rationalis, non pervenit ad similitudinem Dei, quia non imitatus est donum Dei. Sed nunquid vitium ejus, propter quod a similitudine Dei longius recessit, antiquum Dei consilium vel propositum evacuare debuit? Memor igitur hic Spiritus sanctus illius propositi, ecce venit ad partem suam operandam, ad facturam hominis perficiendam, ut perduceret hominem ad similitudinem Dei, ad quam non pervenit homo, nisi participatione ejus, id est Spiritus sancti. Venit, inquam, ipsa similitudo, venit imago Dei invisibilis, et in illa beata Virgine obviaverunt sibi, in illa domo pudici pectoris se osculatae sunt. Nam imago Dei, ut Apostolus ait, ipse est Filius Dei (II Cor. IV), similitudo autem utriusque hic est, unus Spiritus Patris et Filii. Quapropter et illud notandum quod non dictum sit, faciamus hominem ad similitudinem et imaginem nostram, sed ad imaginem et similitudinem nostram. Filius quippe, sicut non est Filius Patris et Spiritus sancti, sed solius Patris, sic non est imago Patris et Spiritus sancti, sed tantum Patris, et idcirco non recte sic praeposteraremus ad similitudinem et imaginem nostram, ad imaginem, inquam, nostram, id est Patris et Spiritus sancti. Spiritus vero sanctus, sicut est Spiritus Patris et Filii, sic et similitudo est Patris et Filii, et idcirco recte sic dictum confirmamus, ad imaginem et similitudinem nostram, similitudinem, inquam, nostram, id est Patris et Filii. Convenerunt igitur in beatam Virginem similitudo atque imago Dei invisibilis, et sicut in psalmo canimus: Misericordia et veritas obviaverunt sibi, justitia et pax osculatae sunt (Psal. LXXXIV). Veritas quippe et justitia, secundum Scripturarum auctoritatem, vera sunt nomina hujus imaginis, id est Filii Dei. Misericordia et pax pia sunt vocabula hujus similitudinis, id est Spiritus sancti. Itaque quod dictum est: Misericordia et veritas obviaverunt sibi, hoc repetitum est dicendo: Justitia et pax osculatae sunt. Dicendo deinde, veritas de terra orta est, et justitia de coelo prospexit (ibid.), removit impietatem blasphemiae dicentis quia Jesus ex Maria initium sumpsit. Etenim unus, idemque Dei Filius, secundum carnem quidem de terra ortus est, sed, secundum Divinitatem prius de coelo prospexit.