CAPUT 4

Transire fecit Samaria regem suum, quasi spumam super faciem aquae, et disperdentur excelsa idoli peccatum Israel. Siquidem pro merito iniquitatis perseverantis hoc emeruit Samaria sive decem tribus, ut rex ejus transiret et regnum ejus solveretur, sicut spuma super faciem aquae, quae vera nimirum similitudo est. Sicut enim olla fervente superiores aquae in spumam bullasque surgentes irrumpunt, ipsaeque bullae subsilientes colliduntur, et aliis emergentibus aliae crepant et dissiliunt, ita Samaria vel decem tribus, jugi ferventes igne discordiae, reges alios super alios creaverunt, et usque ad decem vices sicut ex ipsa libri Regum lectione colligi promptum est, percussis regibus, alii reges supersederunt, secundum numerum scissurarum decem pallii, quo descisso, propheta, scilicet Ahias Silonites, dixerat ad Jeroboam: Tolle tibi decem scissuras. Haec enim dicit Dominus Deus Israel: Ecce ego scindam regnum de manu Salomonis, et dabo tibi decem tribus (III Reg. XI). Decies namque, sicut jam dictum est, regnum illud decem tribuum per discordiam scissum fuit, decies quasi spumam sive bullam super faciem aquae transire fecit regem suum, alio percusso suscipiens alium. Primo namque scissum est Jeroboam. Secundo, Baasa percussit Nadab filium Jeroboam, et regnavit pro eo. Tertio, Zambri dux mediae partis equitum percussit Ela, filium Baasa, et regnavit pro eo. Quarto, Amri, qui erat princeps militiae super Israel, rex factus est ab exercitu, et illo mortuo in peccatis suis, Achab filius ejus regnavit pro eo. Quinto loco, Joram filium Achab occidit Jehu, et regnavit pro eo. Sexto, Zachariam abnepotem Jehu percussit Sellum, et regnavit pro eo. Septimo, eumdem Sellum percussit Manahen, et regnavit pro eo. Octavo. Phacee filius Romeliae, percussit Phaceiam filium Manahen, et regnavit pro eo. Nono, Phacee filium Romeliae, percussit Osce filius Ela, et regnavit pro eo. Decimo, tandem dissidio scissum est regnum in rege Assyriorum, qui Osee jam dictum obsedit, et vinctum misit in carcerem, et transtulit Israel in Assyrios (IV Reg. XVII). Sic et sic Samaria malis suis regem suum transire fecit. Et disperdentur, ait, excelsa idoli, de quibus videlicet toties Scriptura refert; verumtamen adhuc populus immolabat et adolebat incensum in excelsis, quod erat peccatum Israel. Cuncta haec, ut caetera superiora, altius, sicut prophetalem decet dignitatem, nos animadvertere commonet illud, quod continuo subjunctum est: Lappa et tribulus ascendet supra aras eorum et dicent montibus: Operite nos; et collibus: Cadite super nos. Hoc enim nequaquam de angustia captivitatis illius qua tunc in Assyrios translati sunt, sed potius de excidio pene inenarrabili, quo Judaei propter scelus Dominicae mortis subversi, et in omnes gentes captivi ducti sunt, praedictum esse auctoritate sua Dominus ipse comprobat, qui, sequentibus et lamentantibus mulieribus, dum ad mortem duceretur dixit: Filiae Hierusalem, nolite flere super me, sed super vos ipsas flete et super filios vestros, quoniam ecce venient dies, in quibus dicent: Beatae steriles et ventres quae non genuerunt, et ubera quae non lactaverunt. Tunc incipient dicere montibus: Cadite super nos; et collibus: Cooperite nos (Luc. XXIII). Notandum quippe quod non sic ait: Tunc dicent montibus, sed incipient dicere montibus: Cadite super nos; et collibus: Operite nos. Idem namque est, ac si diceret: Tunc in illa tribulatione sive angustia incipiet impleri, quod per Osee praedictum est. Quod si tunc coepit impleri, et tunc dicere incoeperunt montibus: Cadite super nos, quando venerunt illi dies, quos tunc venturos esse dicebat Dominus noster, non utique ad illa tempora sua vel ad mala quae praesens ipse vidit propheta intendebat, quando haec dixit vel scripsit. Et revera, si rite perpendas illud quod tunc Israel passus est, quod anno nono Osee regis Israel cepit rex Assyriorum Samariam, et transtulit Israel in Assyrios, posuitque eos in Haila, et in Abor juxta fluvium Gozam in civitatibus Medorum (IV Reg. XVII), non tale vel tam grande fuit malum, ut propter illud propheticus dignaretur sic exclamare spiritus, et dicent montibus: Operite nos; et collibus; Cadite super nos. Quinimo etiamsi in servos et ancillas venundare illos rex Assyriorum maluisset quam ponere in civitatibus suis, tolerabile, imo et optabile fuisset malum, comparatione tam miserabilis Hierosolymorum excidii. Quemadmodum Esther quoque cum dixisset regi: Traditi enim sumus ego et populus meus, ut conteramur, jugulemur et pereamus, continuo subjunxit: Atque utinam in servos et famulas venderemur; esset utcunque tolerabile malum, et gemens tacerem (Esther VII). Igitur quoniam et illa, quae de verbis istis propheticis tractavimus, partim non ex nota rei gestae historia, sed ex Hebraeorum traditione sumpta sunt, ut supra meminimus. Ipse autem propheta non Judaeis perfidis, sed sapienti haec intelligibilia fore insinuat, cum dicit: Quis sapiens et intelliget ista, intelligens et sciet haec (Ose XIV), rursus eadem repetere libet, et prophetiam secundum tempora, quae nunc futura erant, notis conferre vel proferre rebus vel sensibus eodem tenore vel cursu, quousque ad praesentem locum pervenimus, Christum et ejus tempora non, dubitantes hujus vel omnis sanctae prophetiae summam esse vel caput. Vaccas, inquit, Bethaven coluerunt habitatores Samariae. Habitatores Samariae veraciter Judaei fuere, qui civitatem sanctam Hierusalem et templum in illa divini nominis videbantur inhabitare non utique corde, sed tantum corpore. Si enim Dominum nostrum non dubitaverunt Samaritanum dicere (Joan. VIII), qui utique secundum carnem Judaeus ex Judaeis erat, et hoc idcirco dicere ausi sunt, quod in civitate Samaritanorum duos dies manserat, postquam locutus est cum muliere Samaritana (Joan. IV), quanto magis ipsa Scriptura dicere debuit, habitatores Samariae, qui nimis crudeliter imitati sunt, atque impleverunt peccatum Samariae? Samaria namque recessit a domo David, regemque alium et deos alios sibi fecit. Judaei vero negaverunt et erucifixerunt Filium David, Filium Dei, regemque suum Caesarem esse professi sunt (Joan. XIX), et tunc quidem Barabbam sibi dimitti petierunt (Matth. XXVII), et Antichristum pro Christo suscepturi sunt. Vere ergo habitatores Samariae, id est alieni a David, et a civitate ejus Hierusalem, et a templo, quod est in ea, et templo Dominici corporis, in quo corporaliter inhabitat omnis plenitudo divinitatis (Coloss. II). Isti coluerunt vaccas Bethaven, videlicet qualibus alius propheta loquitur: Audite verbum hoc, vaccae pingues, quae estis in monte Samariae; quae calumniam facitis egenis, et confringitis pauperes; quae dicitis dominis vestris: Afferte et bibemus. Juravit Dominus in sancto suo, quia ecce dies venient super vos, et levabunt vos in contis, et reliquias vestras in ollis ferventibus; et per aperturas exibitis altera contra alteram, et projiciemini in Armon, dicit Dominus, (Amos IV). Vaccae itaque illius temporis altera contra alteram, principes sacerdotum Annas et Caiphas exstiterunt ita devorantes plebem sicut herbam virentem vaccae devorare solent, et hoc Bethaven, quod interpretatur domus idoli, id est in illo templo, quod dicebatur templum Domini et debebat esse domus orationis, sed erat domus Mammon, quippe quam ipsi fecerant speluncam latronum (Matth. XXI). Istas utique vaccas Judaei coluerunt, voluntaria namque crudelitate illis principibus sacerdotum sese submiserunt, et consenserunt ad occidendum Dominum in illa Bethaven, id est propter illam domum idoli sui, scilicet mammonae vel pecuniae suae, et quasi divino oraculo crediderunt vaccis illis, dicentibus sibi: Occidamus eum, ne forte veniant Romani, et tollant nostrum et locum et gentem (Joan. XI). Talia sibi immugientes vaccas pingues illi coluerunt, id est libenter audierunt. Unde hoc comprobatum: Quia luxit, inquit, super eo populus ejus. Hoc manifestum est. Luctum namque spontaneum populus sibimet assumpsit super eo, subauditur Deo suo, videlicet mammona iniquo, cui nimirum serviens nequaquam serviebat Deo, et quodammodo lugebat, talem inter se haberi hominem qui diceretur Christus, qui rex Israel acclamaretur, quem nisi occiderent, venirent Romani, et tollerent ipsorum locum, tam pulchrum tantarumque divitiarum. Hoc illi simile fuit, quod, impia Jezabel jubente, primates populi luctum simulaverunt, et praedicaverunt jejunium, ut quasi necessario justitiae judicio interficerent Naboth, submittentes duos viros filios Belial contra eum, qui falsum dicerent testimonium (III Reg. XXI). Et populus quidem totus crudelitati intentus, voluntariam necessitatem occidendi Dominum quasi tristis suscepit; sed principes sacerdotum, Scribae et Pharisaei gaudebant intra cordis sui secretum quod praevaluisset malitiae suae commentum. Ait ergo: Et aeditui ejus super eum exsultaverunt in gloria ejus, quia migravit ab eo. Siquidem et ipse in Assur delatus est munus regi ultori. Aeditui namque tunc erant illi, non veritatis, sed erroris et malitiae, juxta illam sententiam Domini, quia tulistis, inquit, clavim scientiae. Ipsi non introistis, et eos qui introibant, prohibuistis (Luc. XI). Exsultaverunt, ait, in gloria ejus, quia migravit ab eo, id est exsultaverunt in pecuniis populi, quia praedam faciebant de populo, sperantes quod deinceps sua lucra facerent occiso Christo, qui reprehendebat avaritiam ipsorum. Nam quod tali spe vel intentione Christum occiderent, illa probat parabola, in qua videntes agricolae filium patrisfamilias, dixerunt: Hic est haeres, occidamus eum, et nostra erit haereditas (Matth. XXI). Cui autem dubium vel quis nesciat quomodo migraverit ab eo, scilicet populo deus suus Mammon, cui serviebat, ut merito veniret in manus Romanorum argentum ipsorum et aurum et locus et gens? Siquidem ipsi hoc emeruerunt, quando congregati cum senioribus, consilio accepto, pecuniam copiosam dederunt militibus, dicentes: Dicite, quia discipuli ejus nocte venerunt, et furati sunt eum, nobis dormientibus (Matth. XXVIII). Hoc nempe modo Deus ipsorum, qui non est alius, nisi Mammon iniquus, in Assyriis delatus est munus regi ultori, quia profecto pecunia ipsorum malignis spiritibus et diabolo patri mendacii dedicata est, quando tale mendacium coemerunt. Proinde justo valde judicio provenit ut traderentur illi regi ultori, ut et super eos rex atque pater mendacii regnaret, et in eos ultionem per manus Romanorum exerceret. Et illi quidem ad horam nimis parvam exsultaverunt, putantes quod deinceps liberius copiosa pecunia migrare deberet a populo in marsupia ipsorum; sed exsultatio illa in verum conversa est luctum, quia magnam et miserabilem, toto mirante saeculo, ultionem sustinuerunt. Unde et subditur: Confusio Israel [al. Ephraim], capiet, et confundetur Israel, sicut nunc palam factum est, quando ceciderunt in ore gladii, et in omnes gentes captivi ducti sunt (Luc. XXI), et in residuis eorum toti mundo spectaculum est, non solum dispersio qua dispersi sunt (Judith V), verumetiam caecitas mentis, quae in Israel contigit (Rom. XI). Et bene, cum dixisset, confundetur Israel, addidit, in voluntate sua, quia videlicet sic voluerunt Judaei, sic electione praefinxerunt ac praescripserunt sibi Christum regem negantes, et Caesarem profitentes, Christum occidentes, et Barabbam dimittentes, et clamantes coram Pilato, sanguis ejus super nos et super filios nostros (Matth. XXVII). Sequitur: Transire fecit Samaria regem suum quasi spumam super faciem aquae, et disperdentur excelsa idoli peccatum Israel. Samaria, sicut jam dictum est, hoc loco recte dicitur etiam Judaea, quia revera secundum supradictas rationes Samariae, quae a domo David scissa fuerat, similem sese in pejus fecit Judaea, quae verum David Christum regem habere recusat. Transire ergo fecit regem suum, id est regem habere maluit transitorium, quam regem suum. Verum non conceditur ei ut saltem transitorium regem habere possit, sed omnino ablatum est illi regnum, et dux pariter et rex ab ea transivit. Nec enim saltem dignatus est Caesarum quisquam regnare super eos, aut in regno suo cives habere illos, sed tantummodo captivos, licet adulati sint dicentes: Non habemus regem nisi Caesarem (Joan. XIX). Sicut repente transit spuma super faciem aquae, sic in brevi dissipatum et annihilatum est regnum Judaeae, et disperdita sunt excelsa idoli peccatum Israel, lapis quippe super lapidem non remansit (Luc. XXI), et destructum est, subvertentibus Romanis illud, quod debebat esse templum Domini. Erat autem excelsum idoli, et peccatum Israel ex quo polluti sunt sanguine Christi, homicidae et servi peccati, servi mammonae Dei vel idoli sui. Et quid mirum, si jam post necem Christi templum illud vocetur excelsum idoli, cum antea domus eadem spelunca latronum facta vocata fuerit? (Matth. XXI.) Disperdentur ergo excelsa idoli, id est annihilabitur caput superbiae Judaicae, et fundus avaritiae Pharisaicae, pulchritudo templi, de quo salus exivit, sicut significatur in Evangelio, cum dicitur: Jesus autem abscondit se, et exivit de templo (Joan. VIII). Quanta autem perditione, quanta cum tribulatione gentis hoc deberet fieri, verbis sequentibus exprimit, cum dicit: Lappa et tribulus ascendet super aras eorum, et dicent montibus: Operite nos; et collibus: Cadite super nos. Quod enim dicit, lappa et tribulus ascendet super aras eorum, signum est ultimae solitudinis, ut ne parietes quidem et extrema aedificiorum vestigia relinquantur. Cum autem subjungit: Et dicent montibus: Operite nos; et collibus: Cadite super nos, iram et tribulationem illam vehementer edicere nititur, quae tanta exstitit ut satis declamari non possit. Eorum namque erat dicere montibus: Operite nos; et collibus: Cadite super nos, quippe qui magis mori optarent quam cernere quae afferunt mortem. Et revera satis pulchre atque eleganter exprimit littera haec, quanto desiderio latere voluisset, si possibile fuisset. Etenim cum per omne tempus obsidionis, ut Josephus refert, occisorum, sive fame, caeterisque cladibus mortuorum numerus ad decies centena millia collectus fuerit, qui superfuerunt ad valles, et in specus subterraneos confugerunt, et in cloacis quoque delitescere frustra conati sunt. Sic delituisse vel delitescere voluisse, nimirum dixisse fuit montibus: Operite nos, et collibus: Cadite super nos. Quare autem Dominus noster hoc testimonium de propheta sumens, sic dicere maluit, tunc incipient dicere: Cur non ait, dicent, sed dicere incipient? Videlicet, quia non illic finis, sed initium dolorum (Marc. XIII) exstitit quando sic ceciderunt in ore gladii (Luc. XXI). Tempus aliud erit, veniet dies alius, dies judicii, quo majori cum angustia dicent montibus: Operite nos; et collibus: Cadite super nos; dicent sanctis patribus et patriarchis: Protegite nos; dicent Moysi et prophetis: Excusate nos. Verum id frustra dicent; nam econtra est qui accuset vos, ait Dominus, Moyses in quo vos speratis (Joan. V). Et verba quidem diversa de montibus et collibus praedicata sunt, dicendo montibus: Operite nos; et collibus: Cadite super nos; sed sensu eadem sunt. Nam propheta quidem, dicent, ait, montibus: Operite nos; et collibus: Cadite; Dominus autem, tunc, inquit, incipient dicere montibus: Cadite super nos; et collibus: Operite nos. Sequitur: Ex diebus Gabaa peccavit Israel. Ibi steterunt. Non comprehendet eos, in Gabaa praelium super filiis iniquitatis. Juxta desiderium meum corripiam eos. Congregabuntur super eos populi cum corripientur propter duas iniquitates suas. Semel et iterum ac tertio, imo et quarto antiquitatem, sive vetustatem peccati illorum commemorat, ut nulli videatur nimium festina, vel plus justo severa punientis sententia. Primo namque superius dixit: Ista subsannatio eorum in terra Aegypti, et post aliqua rursus ait: Profunde peccaverunt sic in diebus Gabaa. Item: Omnes nequitiae eorum in Galgalis, quia ibi exosos habui eos. Nunc quarta jam vice secundum eamdem intentionem dicit: Ex diebus Gabaa peccavit Israel, id est ex eodem tempore quo in Gabaa peccare non desiit Israel. Peccavit autem illic semel et iterum Israel peccata, quorum in Scriptura saevum et horribile monumentum est. Venit Levita in civitatem illam cum uxore sua, illucque divertit, et ecce homines civitatis illius circumdederunt nocte domum in qua manebat, volentes eum occidere, et uxorem ejus incredibili libidinis furore vexantes. Denique mortua est (Judic. XIX). Ubi tanta regnabat corporalis nequitia fornicationis, jam increverat nequitia quoque spiritualis, et hoc nihilominus eadem Scriptura denarrat, referens praecedenti lectione idolum factum in domo Michae. Et quanta illud instantia, qua violentia rapuerunt ad se filii stirpis Dan cum sacerdote, dicentes ei: Veni nobiscum, ut habeamus te patrem et sacerdotem (Judic. XVIII), etc. Sed filii Israel illam fornicationem idololatriae pro nihilo ducentes, imo et ipsi facientes pro illa corporali fornicatione ascenderunt oppugnare Gabaa contra filios Benjamin, et semel atque iterum bello concisi, tandemque victores pene unam ex Israel tribum deleverunt. Post haec Saul ex eadem urbe rex assumptus est, tanta cum offensione Dei ut diceret ad Samuelem: Non enim te abjecerunt, sed me, ne regnem super eos (I Reg. VIII). Nimirum sic, et sic peccante Israel, filii quoque postmodum nati simul peccaverunt, vero et justo judicio Dei sic enuntiante, sic eos arguente ut dicat ibi steterunt. Idem enim est ac si dicat: Filioli, quamvis post multa tempora nati illic peccaverunt, in illis patribus suis praevaricati sunt, quia videlicet a peccatis eorum non recesserunt, imo pejora faciendo mensuram illorum impleverunt. Idcirco etiam durius atque fortius super eas dari debuit judicium. Quod intendens continuo dicit: Non comprehendet eos in Gabaa praelium super filiis iniquitatis. Et est sensus: Quod malum passuri sunt, non tale erit quale fuit illud praelium in Gabaa, quod habuerunt contra filios iniquitatis, quorum incredibilis furor libidinis mulierem vexando interfecit, sed multo vehementius, incomparabiliter majus. Hoc est quod protinus ait: Juxta desiderium meum corripiam eos. Magna et vehemens comminatio, quae secundum litterae sonum hoc significat, quod vindictae magnitudinem facere Deus, qui utique impassibilis est, habeat in desiderio. Simile est huic illud quod in Isaia dicit: Heu consolabor super hostibus meis (Isa. I). Dictum est autem ad similitudinem hominis multum exacerbati, et ultionem videre adeo desiderantis, ut antequam fiat, nullo modo possit consolari. Et quid facturus sit, protinus breviter innuit: Congregabuntur, ait, super eos populi, cum corripientur propter duas iniquitates suas.