CAPUT XXXVII. Canticum Moysi ad laudem Christi Domini, qui peccata nostra in mari Rubro, id est in baptismate, demersit.

(CAP. XV).

“Cantemus Domino, gloriose enim magnificatus est, equum et ascensorem projecit in mare.”

Prima vox praecentoris admonitio est, adhortans omnes, qui in Sunamite sunt choros castrorum, ut sublevent concentum secundum magnitudinem festivitatis, secundum quantitatem sive qualitatem divinorum operum.

“Cantemus, inquit, Domino.”

Cantemus spiritu, cantemus et mente. Nam et Apostolus dicit:

“Psallam spiritu, psallam et mente (I Cor. IV).”

Denique spiritu cantare vel psallere, id est rem gestam memoriter tenere, et eam solam pro materia cantationis habere. Cantare autem mente, id est in exteriore facto mysterium interius persentire. Cantemus igitur Domino. Quare?

“Gloriose enim magnificatus est.”

In quo?

“Equum et ascensorem projecit in mare.”

Vere gloriosa magnificentia, etiamsi solum factum exterius attendas. Si autem et mysterium interius perspicias, ibi gloriosior magnificentiae abundantia est. Nam hic mundus per equum, diabolus per ascensorem significatur. Quando illum ascensorem, et talem equum projecit? Tunc videlicet, quando dixit:

“Nunc judicium est mundi, nunc princeps hujus mundi ejicietur foras (Joan. XII),”

et subsequente protinus exponens actu quid dixerit, accepit

“cornua crucis in manibus et ibi abscondita est fortitudo ejus, et obrepere ausa mors, deinceps victa iret ante faciem ejus, et egrederetur diabolus ante pedes ejus (Habac. III).”

Tunc projecit, et ex tunc projicere non desinit illum in mare, nobis quidem vitreum, et Spiritus sancti igne mistum; illi autem piceum, igneumque ac sulphureum. Nam illud quidem mare, quo transierunt filii Israel, unum idemque istos emisit, et illos absorbuit; verum nostrum mare, quo baptizamur in nomine Patris et Filii, et Spiritus sancti, equum istum et ascensorem ejus nequaquam admittit, sed dum nos per illud mare vitreum transimus, ille in profundum inferni projicitur. Hoc valde gloriosum est quod sic fecit Dominus. Olim ascensorem istum,

“In coelum ascendam, dicentem, et supra astra Dei exaltabo solium meum (Isa. XIV),”

dextraxit, et projecit in istum aerem caliginosum: nunc autem sedentem super equum, id est super infrenatam stultitiam superbientium, et a se deceptorum hominum, dejecit in profundum laci, in barathrum ardentis inferni.

“Verumtamen, inquit propheta, ad infernum detraheris in profundum laci; qui te viderint, ad te inclinabuntur, teque prospicient (ibid.),”

etc. Ecce videmus, adhuc in die judicii visuri sumus, tunc enim

“cunctis videntibus praecipitabitur (Job XL).”

“Cantemus igitur Domino,”

ait hic doctus, et bene vocalis praecentor:

“Fortitudo mea et laus mea Dominus, et factus est mihi in salutem.”

Accepta commonitione, chorus universus unum ex multis membris corpus, tali initio ingreditur carmen delectabile:

“Fortitudo mea et laus mea Dominus.”

Quid deinde?

“Et factus est mihi in salutem.”

Ergo fortitudo quia facta est tibi in salutem? Plane

“fortitudo mea,”

nam fortitudo capitis mei, fortitudo mea est, imo caput meum si forte est, fortitudo mea est. Quis autem nesciat, quia Dominus ipse magnificus caput meum est, ex quo

“Verbum caro factum est (Joan. I),”

et ego una Ecclesia, quae ad carmen hoc vocata sum, unum corpus ejus sum? Licet igitur universo simul corpori, licet singulatim quibusque membris gloriari, salva capitis gratia, et dicere quia

“Fortitudo mea est, factus est mihi in salutem,”

et haec laus mea est, et laus capitis totum corpus non dedecet. Alias autem nisi caput istud fortissimum haberem, sicut hactenus ex quo bibi calicem irae ejus de manu Domini, et potavi usque ad feces propter Adae praevaricationem, sicut hactenus, inquit, non fuit qui suscitaret me ex omnibus filiis meis, quos genui (Isa. LI), ita et usque in sempiternum dormirem, sicut bestia illaqueata plena indignatione Domini.

“Iste Deus meus, et glorificabo eum, Deus patris mei, et exaltabo eum.”

Iste, inquam, quondam despectus, et novissimus virorum, vir dolorum, et sciens infirmitatem (Isa. LIII), qui moriendo talem equum, et talem ascensorem sic projecit, Deus meus est. Et homo est, et Deus meus est.

“Glorificabo eum,”

non erubescam eum. Sed dicunt mihi adversarii populi, qui ascenderunt et irati sunt, quos dolores obtinuerunt, scilicet synagogae Judaeorum, conciliabula haereticorum: Si Deus tuus iste est, ergo Deus recens, Deus alienus est in te, et non facis secundum Scripturae praeceptum, sed contra Scripturam, dicentem:

“Israel, si me audieris, non erit in te Deus recens, neque adorabis Deum alienum (Psal. LXXX).”

Dicam ad haec, et cantabo confidenter:

“Iste Deus meus, et glorificabo eum, Deus patris mei”

Abraham,

“et exaltabo eum.”

“Abraham, inquit, pater vester, exsultavit, ut videret diem meum, vidit, et gavisus est (Joan. VIII).”

Item:

“Amen, amen dico vobis, antequam Abraham fieret, ego sum (ibid.).”

Igitur Deus recens non est in me, neque adoro Deum alienum, sed Deum patris mei, Deum antiquum. Nam etsi filius, etsi genitus, vel natus est, nec uno tamen puncto sive atomo junior est Patre suo, antiquo dierum. Istum glorificabo, istum exaltabo, dicamque:

“Dominus quasi vir pugnator (omnipotens nomen ejus), currus Pharaonis et exercitum ejus projecit in mare. Electi principes ejus submersi sunt in mari Rubro, abyssi operuerunt eos, descenderunt in profundum, quasi lapis.”

Per parenthesim lege Omnipotens nomen ejus, videlicet, ut in medio orationis suggilletur adversarius, cui nimium videbatur ut diceretur Dominus (Exod. V).

“Quasi vir pugnator,”

inquit, id est ad modum viri pugnatoris haec fecit. Sicut enim vir pugnator, pro modo vel qualitate hostis sui semetipsum aptat et armis induit, sic iste, secundum naturam hostis sui, novis et mirabilibus modis bellum ordinare debuit. Erat autem hostis ejus non caro et sanguis, sed principatus quidam et potestas aerea, rector mundi hujus, tenebrarum harum, spiritualis nequitia in coelestibus (Ephes. VI). Non ergo materiali gladio super femur suum semetipsum potentissimus accinxit, non loricam vel galeam ferro textam induit, sed contra ejusmodi principatum vel potestatem superbiae, humilitatem et obedientiam induit contra spiritualia nequitiae, charitatis fortitudinem induit, et praecinxit se. Ita quasi vir pugnator currum Pharaonis aerei, quo super altitudinem nubium equitare se credidit, ut esset Altissimo similis (Isa. XIV), et exercitum ejus tam vitiorum quam daemonum, quos proposuerat in templis vel delubris gentium, projecit in mare. Moriendo quippe accepit potestatem in coelo et in terra, et omnia traxit ad se (Joan. XII). Ex tunc electi principes ejus submersi sunt in mari Rubro, undosa namque tribulatio ejus, de qua dicit in Psalmo:

“Salvum me fac, Deus, quoniam intraverunt aquae usque ad animam meam (Psal. LXVIII),”

inundavit super capita eorum ex hora qua in latere percussus lancea, fudit sanguinem et aquam, et ita

“abyssi operuerunt eos,”

et periit memoria eorum,

“et descenderunt in profundum quasi lapis,”

propria iniquitate depressi. Nihil enim juris habent in omnibus quorum hic Deus est, et qui glorificant eum, qui hunc patris sui profitentur Deum. Inde laudes, inde gratiarum actiones.

“Dextera tua, Domine, magnificata est in fortitudine, dextera tua, Domine, percussit inimicum, et in multitudine gloriae tuae deposuisti adversarios meos.”

Sit vox ista maxime martyrum nostrorum; per illos enim dextera Domini, quae coelos fundavit et terram, mirifice glorificata est miraculis, templa daemonum evertit, idola disperdidit. Ita

“percussit inimicum,”

non ferro, sed sanguine martyrum,

“in multitudine gloriae suae,”

in laudem et honorem gloriosae gratiae suae, o sancta Ecclesia, deposuit adversarios tuos. Dicant ergo victores isti, praeliatores fidei, propugnatores veritatis:

“Misisti iram tuam quae devoravit eos sicut stipulam, et in spiritu furoris tui congregatae sunt aquae. Stetit unda fluens, congregatae sunt abyssi in medio mari.”

Iram tuam, id est zelum tuum, misisti, Domine Deus; zelatus enim es pro gentibus te ignorantibus, quae in errorem adductae ad simulacra muta ibant, prout ducebantur (I Cor. XII), et devoravit ira tua, sive zelus tuus, deos fanaticos, sicut devorat ignis stipulam. Ubi nunc adulter Jupiter? Ubi Venus meretrix? Ubi caeterorum portenta deorum, ubi sunt equi eorum qui sub illis contra martyres tuos hinnierunt, id est reges et praesides truculenti, qui pro illis martyrum sanguinem fuderunt? Devoravit eos ira tua

“sicut stipulam, et in spiritu furoris tui,”

id est in comminatione futuri judicii.

“Congregatae sunt aquae:”

juxta litteram,

“in spiritu furoris tui congregatae sunt aquae,”

illud est quia

“abstulit eas Dominus flante vento vehementi et urente tota nocte, erantque quasi murus ad dextram et laevam,”

quae res utique fugientibus opem, persequentibus portabat furorem. Caeterum juxta coeptum mysterium,

“aquae, populi sunt (Apoc. XVII).”

Unde est:

“Beati qui seminatis super omnes aquas (Isa. XXXII).”

Item:

“Intonuit Dominus super aquas multas (Psal. XXVIII).”

Istae aquae spiritum furoris, id est comminationem futurae examinationis sentire vel audire potuerunt, quia rationales sunt, et a timore ejus congregatae sunt. Ubinam

“congregatae sunt?”

“In medio mari.”

Sic enim ternaria repetitione usus, per tropum, qui periphrasis, id est circumlocutio dicitur, et ornandae rei causa fieri solet, tandem determinavit:

“Congregatae sunt aquae, stetit unda fluens, congregatae sunt abyssi in medio mari.”

Aquarum enim nomine, ut jam superius dictum est, populus significatur, unde vel abyssorum vel fluentis vocabulo fluidam et profundam populorum signat miseriam, juxta quod alibi de isto persecutore dicitur:

“Absorbebit fluvium et non mirabitur (Job XL).”

Sed stetit hic fluvius vel haec fluens unda: tunc stetit, quando

“congregatae sunt aquae,”

id est populi multi, ut stanti et terno Deo per fidem unirentur. Et alio loco Scriptura dicit:

“Pravum est cor hominis et inscrutabile, quis cognoscet illud?”

(Jer. XVII.) Ergo et

“abyssi congregatae sunt in medio mari,”

quando pravi homines, de occultis tenebrarum, de profundis vitiorum confluxerunt ad unicum et universale Christi baptisma. Medium enim recte dicitur id quod commune vel publicum, aut universale est, quod nos dicimus catholicum. Et hoc expedit congregationi aquarum, ut congregentur ad medium; nam quod in parte est, non est authenticum. Illud haereticorum est, qui angulos quaerunt, quibus aquae furtivae dulciores sunt (Prov. IX).

“Dixit inimicus: Persequar et comprehendam, dividam spolia, et implebitur anima mea.”

Hoc dixit

“inimicus,”

id est diabolus, qui antonomastice, id est quasi proprio nomine, dicitur inimicus. Quid mirum, si hoc dixit, habens fiduciam, quod influat Jordanis in os ejus, et falsus est, qui dixit:

“In coelum conscendam (Isa. XIV),”

et affectans similis esse Altissimo, et spes ejus eum frustrata est? Quid, inquam, mirum, si de cordibus renascentium in Christo, jam exclusus, sic dicit et loquitur, qui de coelo projectus, cum angelis suis adhuc

“adversatur et extollitur supra omne quod dicitur Deus, aut quod colitur?”

(II Thess. II.)

“Persequar, inquit, et comprehendam.”

Persequar, quantum licet; nam de his qui mare ingressi sunt, neminem comprehendit, nisi fictum aliquem aut hypocritam. In quo habet fiduciam, ut dicat

“dividam spolia, implebitur anima mea.”

Ait:

“Evaginabo gladium meum, interficiet eos manus mea.”

Gladium evaginare, id est apertam persecutionem excitare, sicut econtrario arcum intendere, id est occulte velle decipere. Utrumque Psalmista exprimens persecutionis modum:

“Gladium, inquit, evaginaverunt peccatores, intenderunt arcum suum (Psal. XXXVI).”

Ergo

“evaginabo, inquit, gladium meum,”

id est a cordibus exclusus, manifesta utar tyrannide regum, imperatorum, vel paganorum crudelium. Et quia non pertingo ad animas, corporaliter interficiet eos manus mea, potestas mea, permissio divina. Sed

“qui fecit eum,”

ait ad B. Job Dominus,

“applicabit gladium ejus (Job. XL),”

id est, non quantum volet, sed quantum utile est, saevire aut interficere permittetur. Non ergo timeat victoriosus populus Dei festinans ad haereditatem quam promisit Deus; etenim inimicus iste, dum persequitur, dum occidit, proposito magis illorum proficit, ut citius ad patriam perveniant peregrini. Inde fatuus esse convincitur, quia dum pro se contra Deum, vel contra Dei populum agere nititur, contra se potius agit, et Dei propositum adjuvat, ut perficiatur. Diciturque ad B. Job de illo:

“Nunquid pones circulum in naribus ejus?”

(Job XL.) Hoc enim dicto fatuitas ejus maxime denotatur. Et subinde:

“Nunquid feriet pactum tecum, et accipies eum servum sempiternum (ibid.).”

Subauditur, ut ego, cui voluntate adversando sic ille cooperatur, tanquam juraverit obsequium, seque servum studeat exhibere fidelissimum. Sequitur:

“Flavit spiritus tuus, et operuit eos mare, submersi sunt quasi plumbum in aquis vehementibus.”

Certum hoc tenet catholica fides quia mare Christi nobis ingressis aspirat Spiritus Domini, Spiritus gratiae et remissionis, deponens, juxta prophetam, omnes iniquitates nostras, et projiciens in profundum maris omnia peccata nostra (Mich. VII). Haec ruina diaboli est. Quod enim primum in semetipso caput nostrum fecit in praesentia suae mortis,

“delens quod adversus nos erat, ut Apostolus ait, chirographum decreti, quod erat contrarium nobis, et ipsum inquit, tulit de medio, affigens illud cruci et exspolians principatus et potestates traduxit confidenter, palam triumphans illos (Col. I):”

quod, inquam, tunc in semetipso caput nostrum fecit, hoc idem in baptismo facit in membris suis, ubi est similitudo mortis ejusdem, cui complantamur, ut idem Apostolus ait (Rom. VI). Recte igitur dicas et veraciter cantes quicunque de hoc mari ascendisti in Christo renatus, quia

“operuit eos mare, submersi sunt quasi plumbum in aquis vehementibus,”

impleta veritate dicentis prophetiae:

“Ecce ego ad te, Pharao rex Aegypti, draco magne, qui cubas in medio fluminum tuorum, et dicis: Meus est fluvius, et ego feci memetipsum; et ponam frenum in maxillis tuis, et agglutinabo pisces fluminum tuorum squamis tuis, et extraham te de medio fluminum tuorum, et universi pisces tui squamis tuis adhaerebunt, et projiciam te in desertum, et omnes pisces fluminis tui (Ezech. XXIX).”

Et nota quod superius lapidi, videlicet propter gravedinem peccati, hic autem eos plumbo comparavit, scilicet propter poenam vel retributionem peccati, secundum Zachariam prophetam, apud quem talentum plumbi mittitur in os ejus iniquitatis (Zach. V). Iterum laudes, iterum gratiarum actiones.

“Quis similis tui in fortibus, Domine, quis similis tui, magnificus in sanctitate, terribilis atque laudabilis, et faciens mirabilia.”

Hoc contra illud, quia dixit iste Pharao:

“Ero similis Altissim (Isa. XIV).”

Parum erat praedicasse in illo fortitudinem, dicendo:

“Quis similis tui in fortibus, Domine,”

nisi et sanctitatem praedicaret, addendo:

“Quis similis tui, magnificus in sanctitate?”

Hoc enim a se differunt hoc loco fortitudo et sanctitas, quod alibi judicium et misericordia. Fortitudo judicii contra superbientes, sanctitas misericordiae super pios fugientes. Secundum haec duo subjungit nomina laudis,

“terribilis atque laudabilis,”

terribilis videlicet pro judicii fortitudine, laudabilis pro misericordiae sanctitate. Secundum utraque ista,

“et faciens, inquit, mirabilia.”

Quae mirabilia?

“Extendisti manum tuam, et devoravit eos terra.”

Hoc est mirabile fortitudinis, unde es tu, Domine, terribilis?

“Devoravit, inquit, eos terra;”

terra, inquam, juxta B. Job, tenebrosa, et operta mortis caligine, terra miseriae et tenebrarum, ubi umbra mortis, nullus ordo, sed sempiternus horror inhabitat (Job X).

“Dux fuisti in misericordia tua populo quem redemisti, et portasti eum in fortitudine tua ad habitaculum sanctum tuum.”

Hoc mirabile sanctitatis vel misericordiae est, inde es tu, Domine, laudabilis.

“Terribilis atque laudabilis”

tam diversa mirabilia fecisti,

“et portasti eum, inquit, in fortitudine tua.”

Tempore praeterito pro praesenti usus est,

“portasti,”

inquiens, pro eo ut diceret, portabis, certissime sciens quia quod coepit perficeret, vel quia propositum ejus infirmare nemo posset. Quod autem est habitaculum Dei sanctum? Nunquid terra peccatorum, terra Chananaeorum? Fuerit quidem illic habitaculum sanctum, id est, civitas sancta Hierusalem vel templum, et sancta sanctorum; verum non propter se illa sancta fuere, sed propterea quia coelestium erant exemplaria sanctorum. Ergo non tam locum illum terrenum quam terram viventium, cujus illa erat umbra, dixit habitaculum Dei sanctum; quo per gloriosam ductoris Dei magnificentiam, portandum praevidebat esse universum sanctorum populum in fortitudine Dei, quae non est alia, quam Filius Dei.

“Ascenderunt populi, et irati sunt,”

etc. Unde scire poterat ut diceret quasi praeteritum quod futurum erat,

“tunc conturbati sunt principes Edom, robustos Moab obtinuit tremor, obriguerunt omnes habitatores Chanaan?”

Nam de eo quod ait,

“dolores obtinuerunt habitatores Philisthiim,”

illud forte responderi possit quia vicina erat terra Philisthiim, et antequam mare ingrederentur, cavendum illis erat ne per eos transire conarentur, sicut superius jam dictum, eo quod eorum dolor, id est invidia, jam exeuntibus ex Aegypto innotuisset. Verum Edom dicentibus:

“Obsecramus ut nobis transire liceat per terram tuam (Num. XX),”

necdum responderat:

“Non transibitis per me, alioqui armatus occuram tibi (ibid).”

Neque dixerat rex Moab:

“Ita delebit hic populus omnes qui in nostris finibus commorantur, quo modo solet bos herbas usque ad radices carpere (Num. XXII). Unde ergo, nisi ex prophetico spiritu jam ista cantare noverat? Porro spiritualiter Edom, id est, terrenus vel sanguinolentus, et Moab, quod interpretatur ex patre, subauditur diabolo, Chanaan quoque, quod interpretatur commotio, Philisthiim, quod interpretatur potione cadentes; omnes illos et nominibus significaverunt, et factis suis praefiguraverunt, qui Christo victo coronato, gloriam ejus coelis enarrantibus, atque in omnem terram exeunte sono apostolorum ejus, victi diaboli causam quasi tuendam susceperunt, et spiritu ejus inflammati in omnes in Christo credentes ascenderunt et irati sunt. Irruat, inquit, super eos formido et pavor, in magnitudine brachii tui.”

Formido de futuris, pavor de praesentibus. Hoc juste illis imprecatur, qui gloria Dei cruciantur, cunctis videlicet hostibus fidei, vel nominis Domini tam visibilibus quam invisibilibus.

“Fiant immobiles quasi lapis.”

Videlicet ut mobilibus, et bene ad Deum currentibus nocere non possint.

“Donec pertranseat populus tuus, Domine.”

Subauditur, qui manentem hic non habet civitatem, sed futuram inquirit (Hebr. XIII).

“Donec pertranseat populus tuus iste quem possedisti.”

Repetitio pertranseuntis populi est quidem in littera quoque ornatus sermonis vel cantici, sed in mysterio placet magis, si post priorem Hebraeorum sequentem quoque gentium populum intelligere velis, quem suo sanguine emptum ductor Christus possedit, Patre dicente:

“Postula a me, et dabo tibi gentes haereditatem tuam, et possessionem tuam terminos terrae (Psal. II).”

“Introduces eos, et plantabis in monte haereditatis tuae, firmissimo habitaculo tuo, quod operatus es, Domine.”

Hoc secundum similitudinem vineae dictum Psalmista quoque amplectens canit Domino:

“Vineam de Aegypto transtulisti, ejecisti gentes et plantasti eam (Psal. LXXIX),”

etc.

“In monte, inquit, haereditatis tuae.”

Terra quidem montosa est, quam dedit Dominus populo illi, sed incomparabiliter ea celsior est terra, quam recte dicas montem haereditatis Domini, praesertim cum protinus subjunxerit,

“firmissimo habitaculo tuo, quod operatus es, Domine: sanctuarium tuum, Domine, quod confirmaverunt manus tuae.”

Ergo mons, in quo magnum sit plantari populo Dei, quod recte vocetur firmissimum habitaculum Domini, quod operatus ipse sit, quod sanctuarium sit Domini, quod manibus suis ipse confirmaverit, ille est Libanus, de quo propheta plantationem apostaticam ejectam dicit esse his verbis:

“Ecce Assur quasi cedrus in Libano pulcher ramis, et frondibus nemorosus, excelsusque altitudine, et inter condensas frondes elevatum est cacumen ejus (Ezech. XXXI).”

Et post pauca:

“Omne lignum paradisi Dei non est assimilatum illi et pulchritudini ejus, quoniam speciosum feci eum (ibid).”

Ac deinceps:

“Cui assimilatus es, o inclyte atque sublimis inter voluptatis ligna? Ecce deductus es cum lignis voluptatis ad terram ultimam, in medio incircumcisorum dormies, cum his qui interfecti sunt gladio. Ipse est Pharao, et omnis multitudo ejus, dicit Dominus (ibid.”

In hoc monte primum, quod est mirabile, latronem plantavit, dicendo:

“Amen dico tibi, hodie mecum eris in paradiso (Luc. XXIII).”

“Dominus regnabit in aeternum et ultra.”

Pulcherrimi cantici clarissimus et valde sonorus finis hic est. Nam quod sequitur:

“Ingressus est enim Pharao,”

etc., subjungendo ad capud redit et universa quasi brevi epilogo concludit:

“Dominus regnabit in aeternum.”

Certum hoc habet omnis qui novit Dominum, quia

“Dominus regnabit in aeternum.”

Sed quis hoc ipsum capiat, quod dicitur

“in aeternum?”

Significatum hujus vocis nimis spatiosum est. Longitudinem et latitudinem sive altitudinem ejus noster intuitus permetiri non potest. Hac voce audita, forte levamus capita nostra, sed non tota videmus aeternitatis spatia. Addidit

“et ultra,”

velut si dicat: Quantum videre in longinquum potes regnabit Dominus, et ultra quam videre potes, ultra id quod ipsa vox, qua dicitur

“in aeternum,”

animo vel intellectui tuo infert. Quasi quaereres: Unde scis quia Dominus regnabit, rationem reddit hujusmodi:

“Ingressus est enim Pharao,”

etc. Ergo nisi ille in mare ingressus fuisset, et nisi Dominus eum super aquas reduxisset, Dominus non regnaret? Plane regnaret ubique potestate, sed non regnaret illa hominum possessione quam propheta suspirans:

“Et possederunt nos, inquit, domini absque te (Isa. XXVI).”

Nisi, inquam, fuisset oppressus ille Pharao spiritualis, Dominus non regnaret in nobis, id est, nisi fuisset ejectus princeps mundi, non possideret nos Christus Filius Dei, non regnaret in nobis Salvator mundi.