IN HABACUC PROPHETAM COMMENTARIORUM

LIBER PRIMUS

CAP. I


CAPUT 1

Onus quod vidit Abacuc propheta. Quo tempore fuerit Abacuc, ex Daniele docemur, ad quem in lacu leonum cum prandio missus legitur (Dan. XIV), ait B. Hieronymus, quanquam apud Hebraeos illa historia non legatur. Sive quis recipit Scripturam illam, sive non recipit, hic tanquam propheta scribit, quae ventura cognoscit. Et quomodo propheta Naum, quem hic sequitur, vaticinium habuit contra Niniven et Assyrios qui vastaverunt decem tribus, quae vocantur Israel, ita iste onus vidit, id est rem gravem et ponderis laborisque plenam, adversus Babylonem et Nabuchodonosor, a quibus Juda et Hierusalem, templumque subversa sunt. Usquequo, Domine, clamabo, et non exaudies; vociferabor ad te vim patiens, et non salvabis? Quare ostendisti mihi iniquitatem et laborem videre, et praedam et injustitiam contra me. Recte hic propheta nomen Abacuc sortitus, quod interpretatur amplexio sive luctator, quia videlicet quodammodo in certamen et luctantem et, ut ita dicam, in amplexum more luctantis cum Deo congreditur, ausus eum ad disceptationem justitiae provocare, et dicere ei, cur in rebus humanis tanta versetur iniquitas, et injustus contra justum praevalet. Usquequo, Domine, inquit, clamabo, et non exaudies, vociferabor ad te vim patiens, et non salvabis? Quare ostendisti mihi iniquitatem et laborem videre, praedam et injustitiam contra me? Et factum est judicium et contradictio potentior. Propter hoc lacerata est lex, et non pervenit usque ad finem judicium, quia impius praevalet adversus justum, propterea egreditur judicium perversum. De suorum statu temporum loqui videtur, quia impius Nabuchodonosor praevaluit adversus justum Judam, et hanc esse causam, quod dixerit judicium non pervenisse ad finem, quia iniquum sit et perversum, ut Josias rex justus a rege injusto trucidetur (II Par. XXXV), ut Daniel, Ananias, Azarias, Misael serviant (Dan. I), et imperet Babylonius imperator, et inter scorta et concubinas suas Balthasar potet in phialis Dei (Dan. V). Sed nunquid ad propheticam perfectionem valet, vidisse illa sui temporis mala, quae alius quivis ignorare non potuit? Ut quid ergo sic in titulo praemisit, onus quod vidit Habacuc propheta? Simul considerandum, quia quod protinus sequitur: Aspicite in gentibus, et videte; admiramini et obstupescite, quia opus factum est in diebus vestris, quod nemo credet, cum enarrabitur, ad evangelica spectare tempora, Paulus intellexit apostolus, imo qui Paulum assumpserat Spiritus sanctus. Nam ubi dixit Spiritus sanctus: Segregate mihi Barnabam et Paulum in opus, quo assumpsi eos (Act. XIII), postmodum ita legimus, quia Paulus et qui cum eo erant venerunt Antiochiam Pisidiae. Et ingressi synagogam Judaeorum die sabbatorum, sederunt. Surgens autem Paulus (ibid.), sermonem exhortationis habuit ad plebem, quem ita conclusit. Videte ergo ne superveniat vobis quod dictum est in prophetis. Videte contemptores et respicite, et admiramini et disperdimini, quia opus operor ego in diebus vestris, opus quod non credetis, si quis enarraverit vobis (ibid.). Littera paululum diversa est, videlicet secundum Septuaginta Interpretes. Quod si illud repugnare videtur, ne ad evangelicae gratiae tempora Apostolum sequentes, respiciamus quod protinus sequitur: Quia ecce ego suscitabo Chaldaeos gentem amaram et velocem; hoc enim non futurum sed jamdudum fuerat factum temporibus apostolorum; nos similiter dicimus, quia quando haec scripsit Abacuc, jam fuerat factum, jam suscitaverat Dominus Chaldaeos, et gentium tabernacula possidebant, jamque Judam in captivitatem duxerant. Igitur prophetiae textum ingredientes, quantum possumus mysticorum majestatem sensuum magnificemus, et eum qui locutus est per prophetas ducem sequentem Spiritum sanctum, ipsum in isto propheta non dubitemus loqui Christum Jesum crucifixum. Usquequo, Domine, clamabo, et non exaudies, vociferabor ad te vim patiens et non salvabis? Nunquid enim hoc non illi par aut simile est, quod jamdudum apud Psalmistam dicebat: Deus Deus meus, respice in me; quare me dereliquisti? Deus meus, clamabo per diem, et non exaudies (Psal. XXI). Si revera David illud non in sua sed in Christi dixit persona, cur non et iste in persona ejusdem dicat haec similia? Veraciter hoc dignum est, et Spiritum sanctum decet ut verba quae per prophetas locutus est, illi ascribantur personae, de qua jure illi cura est, qui vere justus exstitit, quia peccatum non ecit, et idcirco dum pateretur tanquam peccator, dum praevaleret adversus eum justus atque clamaret, et non exaudiretur ad tempus, judicium quaerere poterat securus, sicut manifeste in praesentibus dictis habemus. Nam, ut erat fortis luctator, Deum vocat in jus et dicit: Usquequo, Domine, clamabo, et non exaudies? Clamabat autem clamore valido, et exauditus est, quamvis et hic in Psalmo dicat: Clamabo et non exaudies (Psal. XXI). De hoc Apostolus: Qui in diebus carnis suae preces supplicationesque ad eum qui posset salvum illum facere a mortuis, cum clamore valido et lacrymis offerens, exauditus est pro sua reverentia (Hebr. V). Non quasi ignorans quaerit, ut discat, usquequo vel quandiu illum oporteat clamare et vociferari, et exauditionem sive salutem ejus differri, quamvis ibidem continuo dicat Apostolus: Et quidem cum esset Filius, didicit ex his, quae passus est, obedientiam (ibid.). Sciebat namque, sed nondum experimento sciebat obedientiae laborem, et scientiam ejus non latebat, quod oporteret illum clamare et vociferari usque ad mortem, mortem autem crucis, et ante illam obedientiae consummationem non debere audiri, non oportere salvari. Delectat valde ita, ut dictum est, hujus calamitatis in propheta personam intelligere. Nec hoc ita dicimus quod ipse propheta clamoris sive vociferationis ejusdem expers fuerit, sed hoc veraciter dicimus quia quidquid iste vel alius dignum auditu Dei clamavit aut vociferatus est, clamor et vociferatio fuit ejus, cujus spiritus in illis, ut loquebatur, ita et clamabat et vociferabatur. Unde sicut quodam loco vocari jussus est, accelera spolia detrahere, festina praedari (Isai. VIII), pro eo quod antequam vocare sciret, antequam in saeculo haberet matrem, et adoptivum patrem, saepe Hierusalem de hostibus liberavit, ita nihil vetat illum vocari, accelera clamare, festina vociferari, quia videlicet antequam nasceretur de matre, et assumpto homine laboraret, ipse clamabat et vociferabatur in sanctis fidem habentibus promissionis et adventus sui, sine cujus fide non decebat quemquam exaudiri. Equidem in multis exauditi sunt propter eum, sed non ita ut consummaretur praevaricatio, et finem acciperet peccatum, et deleretur iniquitas, et adduceretur justitia sempiterna. Non ita Christus habebat exaudiri, donec ipsemet in sua persona consummaret obedientiam usque ad mortem, mortem autem crucis (Philip. II), quae futura erat consummatio clamoris et vociferationis. Quod dicit vociferabor vim patiens, sensum habet venerabilem, si recolas quod alibi dicit, quae non rapui, tunc exsolvebam (Psal. LXVIII), id est quam non merui mortem sustinebam. Unde confestim quodammodo quaeritur, dicens: Quare ostendisti mihi iniquitatem et laborem, videre praedam et injustitiam contra me? Quod dicit, ostendisti mihi, hunc sensum habet ec si diceret, imposuisti. Ostendisti mihi, ait, iniquitatem, subauditur, non meam; ostendisti mihi laborem, id est imposuisti mihi ut laborem propter iniquitatem, non meam, sed alienam. Nam et hinc Isaias loquitur. Et Dominus posuit in eo iniquitatem omnium nostrum, et Dominus voluit conterere eum in infirmitate, et pro eo quod laboravit anima ejus videbit et saturabitur (Isai. LIII). Ostendit etiam praedam, sicut protinus apud eumdem Isaiam: Disperdam ei, inquit, plurimos, et fortium dividet spolia, pro eo quod tradidit in mortem animam suam (ibid.). Audiendum diligenter est quod cum dixisset, praedam, addidit, et injustitiam contra me. Nam tu, Deus, praedam illi, praedam justam ostendisti ut fortem armatum, id est diabolum juste praedaretur, qui fuerat injuste praedatus. At ille qui maxime debuisset eum recipere, ut ei cederent in partem praedae, repulerunt eum nimis injuste. Hoc recte intelligitur, ubi cum dixisset, ostendisti mihi praedam, addidit, et injustitiam contra me. Quod modo jam dicto ostendit illi iniquitatem, et laborem, et praedam, non fuit contra ipsum, quia sponte in omnibus subiit obedientiam. Haec autem injustitia qua repulerunt eum, fuit contra ipsum, quia non fuit ex Deo, licet ut hoc facerent, excaecati et aggravati fuerint per justum Dei judicium. Non autem quasi ignorans dicit, quare mihi haec ostendisti, sicut et illud in psalmo: Quare me dereliquisti (Psal. XXI)? sed hujusmodi quaestionem ideo ponit ita, ut solvat sic: Longe a salute mea, verba delictorum meorum (ibid.), id est quia te a salute mea longe fieri expostulant delicta meorum. Sequitur: Factum est judicium, et contradictio potentior. Factum est judicium, subauditur perversum. Sequitur enim: Propter hoc lacerata est lex, et non pervenit usque ad finem judicium, quia impius praevalet adversus justum, propterea egreditur judicium perversum. Et quid est judicium perversum, nisi judicium contradicentium? Praemisso namque, et factum est judicium, subjunxit, et contradictio potentior; et quid est contradictio, nisi legis laceratio? Statim namque intulit, propterea lacerata est lex, etc. Jam nunc ut ad sensum intimum expeditior aditus pateat, primo notandum est quod non ita dixit, propterea impius praevalet adversus justum, quia lacerata est lex, et non pervenit usque ad finem judicium, propterea impius praevalet adversus justum, quia egreditur judicium perversum; sed e converso, propter hoc, inquit, lacerata est lex, et non pervenit ad finem judicium, quia impius praevalet adversus justum. Non enim hic de illo agitur judicio perverso, quo saepe judices injusti pro muneribus justificant impium, condemnantes justum, sed de illo quo homines ipsum praesumunt judicare Deum, veluti injustum, quoties adversitatibus fatigari justum, et prosperari viderint impium. Talibus Malachias propheta loquitur: Laborare fecistis Dominum in sermonibus vestris, et dixistis: In quo eum fecimus laborare? In eo cum diceretis: Omnis qui facit malum, bonus est in conspectu Domini, et tales ei placent. Aut certi ubi est Deus judicii (Malach. II), hoc praenotato, jam nunc ad praelibata prophetiae verba recurramus. Et factum est, inquit, judicium et contradictio potentior. Ubi tu, Domine, ostendisti mihi iniquitatem et laborem, videre praedam et injustitiam contra me. Ubi ego clamabam, et non exaudiebas, vociferabar ad te vim patiens, et non salvabas; ibi et in similibus eventibus, id est propter similes eventus factum est judicium, subauditur perversum, et contradictio potentior, subauditur dictione illorum, qui quod verum dicunt, ut puta justus es, Domine, et rectum judicium tuum (Psal. CXVIII). Potentior, inquam, eorum dictione, de quibus itidem scriptum est: Quam bonus Israel Deus, iis qui recto sunt corde (Psal. LXXII). Contradictio illorum est qui dicunt, qui facit malum, bonus est in conspectu Domini, et tales ei placent, aut certe ubi est Deus judicii? Suam namque contradictionem roborant argumentis quasi rerum evidentium, quia videlicet pacem peccatorum vident, quia non est respectus morti eorum, et in labore hominum non sunt, et cum hominibus non flagellabuntur, imo et abundantes in saeculo divitias obtinuerunt, et econtra justi flagellati fuerunt tota die, et castigatio eorum in matutinis (ibid.), et ego qui omnium justissimus eram vel sum, prae omnibus flagellatus et castigatus, derisus sui, et morti turpissimae addictus, et omnes qui videbant me, deriserunt me, locuti sunt labiis et moverunt caput, me clamante, me vociferante, Deus Deus meus, ut quid dereliquisti me (Psal. XXI; Matth. XXVII; Marc. XV)? Quia sic impius praevalet adversus justum, potentior contradictio est, utpote praesentibus argumentis muniens se, legem lacerans, legisque Deum ac Dominum blasphemans, adversus eos qui recto sunt corde, resistens illis potentius, seque opponens, dicentibus: Quam bonus Israel Deus (Psal. LXXII). Laceratur hoc modo lex, et non pervenit usque ad finem judicium, id est, non conceditur verum habentibus judicium, Deum esse bonum, Deum esse justum, Deum curare de rebus hominum, imo egreditur judicium perversum, scilicet omnem, qui facit malum, bonum esse in conspectu Domini, et tales ei placere. Sed nunquid impius semper praevalet adversus justum? Nunquid ille impius, scilicet populus Judaicus, qui tunc praevalens adversus justum crucifixit eum, et laceravit cum, movens caput et dicens: Speravit in Domino, eripiat eum, salvum faciat eum, quoniam vult eum (Psal. XXI); sive illud: Vah! qui destruis templum Dei, et in triduo illud reaedificas, salva temetipsum (Matth. XXVII), et his similia. Nunquid, inquam, impius semper validus, et justus ille semper invalidus? Non utique, sed quod continuo mutata voce loquitur: Aspicite in gentibus, et videte, et admiramini, et obstupescite, quia opus factum est in diebus vestris, quod nemo credet cum enarrabitur. Quia ecce ego suscitabo Chaldaeos, gentem amaram et velocem, ambulantem super latitudinem terrae, ut possideat tabernacula non sua, horribilis et terribilis est, ex semetipsa judicium, et onus ejus egredietur. Leviores pardis equi ejus, et velociores lupis vespertinis, et diffundentur equites ejus. Quanta vocis mutatio, non mutata persona. Unus idemque quanta prius loquebatur in infirmitate, et quam magna nunc loquitur in virtute, jam supra praelibavimus, hujus loci meminisse Paulum in Actibus apostolorum, ubi apud Antiochiam ingressus Synagogam Judaeorum, habitum sermonem exhortationis ad plebem, ita conclusit: Videte ergo, ne superveniat vobis, quod dictum est in prophetis. Videte contemptores, et admiramini, et disperdimini, quia opus operor ego in diebus vestris, opus quod non credetis, si quis enarravit vobis. Horrende dixit, terribiliter pronuntiavit: Videte ergo, ne superveniat vobis. Horrendum namque et terribile est, non credere opus, quod ego operor in diebus vestris, ait Dominus, propter illud quod continuo sequitur: Quia ecce ego suscitabo Chaldaeos, et caetera. Nisi apostolicum sensum sequamur, et in illis diebus intendamus, de quibus ipse sentit dictum hoc esse in prophetis, quomodo stabit, aut verum erit, quia opus operor, quod non credetis si quis enarraverit vobis, quia ecce ego suscitabo Chaldaeos? Nunquid illud opus, quod olim suscitavit Chaldaeos et regem Nabuchodosor, ut ambularent super latitudinem terrae, non crediderunt Judaei, aut non crederent, si narraretur eis? Imo quid opus fuit enarrari illis, praesertim captivis in Babylonia succensa civitate et templo Chaldaico igni? Quis enim illorum hoc ignorare potuit? Adde quod, sicut superius dictum est, temporibus apostolorum, imo et tempore quo prophetavit Habacuc, non futurum, sed jam erat factum, id quod littera sonare videtur praesenti loco, quia ecce ego suscitabo Chaldaeos. Igitur aspicite in gentibus, et videte, et admiramini, sive juxta septuaginta Interpretes, videte contemptores, et admiramini, et disperdimini, et caetera verba sint, ut vere sunt, non jam judicaturi, sed jam judicantis justi, adversus quem impius Judaicus populus praevaluit, ut diceret: Usquequo, Domine, clamabo, et non exaudies, vociferabor ad te vim patiens, et non salvabis, sive Deus meus, ut quid dereliquisti me? Aspicite, inquit, videte, ait, et admiramini, o vos contemptores Judaei, et in omnes gentes disperdimini. Quam ob causam? Quia opus factum est in diebus vestris, quod nemo credet cum enarrabitur. Quod est illud opus? Quia ecce ego suscitabo Chaldaeos, gentem amaram et velocem, et caetera. Revera hoc opus non crediderunt Judaei, tunc cum enarrarent apostoli, non credunt nunc cum enarrant successores apostolorum Christiani, quod ego ipse qui in cruce moriens, tanquam derelictus clamavi, qui mortuus et sepultus fui, ego ipse, inquam, nunc vivam, nunc resurrexerim, et adhuc, o Deus Pater, tecum sim, et post paucos ex quo mortui fui annos, suscitem Chaldaeos, id est gentem amaram et velocem, similem Chaldaeis, similem, inquam, id est, quae veram nimisque perfectam iteret similitudinem eorum, quae olim gesserunt in vos illi homines, gentili nomine Chaldaei, ita ut eodem mense, imo et eodem die anni succensa civitate, succendant et templum vestrum, quo illud olim succenderunt illi Chaldaei. Nam et hoc Josephus, non negligendum, imo admirandum arbitratus, ita scripsit (De bell. Jud. lib. VII, c. 14). Titus autem discessit in Antoniam, decreto postridie mane cum omni exercitu aggredi, templumque obsidere. Sed id plane Dei sententia jamdudum igne damnaverat, evolutisque temporibus aderat fatalis dies, qui erat decimus mensis Augusti, quo etiam prius a rege Babyloniorum fuerat concrematum. Item post ejusdem incendii narrationem. Mirabitur autem, ait, quis in eo etiam circumacti temporis fidem. Nam et mensem, ut dictum est, eum, diemque servavit, quo primum a Babyloniis templum erat incensum. Nec vero solummodo propter hujusmodi similitudinem, illud excidium arbitramur congrue dictum esse suscitationem Chaldaeorum, verum etiam propter invisibilem impetum, qui profecto simul aderant, spirituum malignorum, quibus sine dubio Judaei secundum animam et corpus traditi sunt, et quos Chaldaei nomine et re significaverunt. Nomine, quia Chaldaei feroces interpretantur, re autem, quia populum Dei de terra sua captivum duxerunt, sicut operatione malignorum spirituum in Adam sub peccato captivati, omnes electi in hujus mundi exsilium devenerunt. Magna res, magnum malum, et tam grande, ut dignum se dixerit Spiritus sanctus per os Apostoli, videre contemptores, ne superveniat (Act. XIII). Commonuit eos, sed non profuit eis, quia non viderunt, non sibi providerunt, ne superveniret eis. Oportebat ergo ita fieri, necessarium erat impleri veritatem judicii, et ita factum est. Suscitavit ille, suscitatus a mortuis, alios Chaldaeos, alteram Babyloniam, id est Romam. Nam salutat vos, ait Petrus apostolus, Ecclesia quae est in Babylone coelecta (I Petr. V), Romam tropice percutiens, id est, ipsam juxta omnem rerum similitudinem volens intelligi Babylonem. Cur non eadem ratione Chaldaeos hic intelligimus Romanos? Hoc est opus, quod nemo, inquit, credet, cum enarrabitur. Credunt quidem Judaei, imo bene sciunt, et nimis bene noverunt quod venerunt Romani, et similia Chaldaeis, imo pejora fecerint eis quam Chaldaei, sed non credunt narrantibus, non credunt praedicantibus, quod ille hoc opus fecerit aut facere potuerit, qui ab ipsis crucifixus est, qui mortuus et sepultus est, quod resurrexerit, in coelos ascenderit, et omnem habens potestatem in coelo et in terra, hoc illis facere potuerit. Nemo credit, id est, qui credunt sunt paucissimi. Nam qui crederent ex Judaeis, fuerunt quidem aliqui, sed in comparatione non credentium, fuerunt et sunt paucissimi, ita ut recte dicas, nemo credit, sicut apud Isaiam eadem veritas: Justus, inquit, perit, et nemo recogitat, sive percipit corde, et viri justi tolluntur, et nemo recogitat (Isa. LVII). Verumtamen primo spiritus malignos hic intelligimus Chaldaeos, secundarie Romanos, hoc solummodo in hoc mysterio differentes, quo ab equis differunt equites, quoniam hoc dictum est: Leviores pardis equi ejus, et caetera. Igitur jam ipsa diligentius verba consulamus. Ecce, inquit, ego suscitabo Chaldaeos, gentem amaram et velocem, ambulantem super latitudinem terrae, ut possideant tabernacula non sua. Hoc est onus quod vidit Habacuc propheta, haec est illa, quae passionem Christi Filii Dei secuta est, ira et pressura, quemadmodum ipse dixit: Erit enim pressura magna super terram, et ira populo huic, et cadent in ore gladii, et captivi ducentur in omnes gentes (Matth. XXIV; Luc. XXI). Chaldaeos feroces, Chaldaeos hostes visibiles pariter et invisibiles suscitavit, quando Romanos adduxit, simulque malignis spiritibus impium, qui praevaluerat adversus justum, tradidit, et quis gentem illam, gentem nesciat amaram, gentem velocem? Quam amari humano generi sunt spiritus maligni, et quam veloces ad persequendum et consequendum omnem animam, quaecunque hieme vel Sabbato fugit, id est, quae deprehenditur in frigore infidelitatis, et tunc primum salutis suae meminit, quando sicut non est tempus operandi, ita non est licentia fugiendi. Quam velociter gens ista consecuta est impium illum sibi traditum ab illo justo, qui haec loquitur, quoniam injuste praevaluerat adversus eum. Quod deinde dicit ambulantem super latitudinem terrae, ut possideat tabernacula non sua, et subinde leviores pardis equi ejus, et velociores lupis vespertinis, admiratione magis quam expositione indiget, si recolas, quomodo Romana potentia super latitudinem terrae ambulaverit, quanta egerit. Non utique per orbem terrarum tantum fudisset sanguinis, tam sui quam alieni, nisi dorso ejus tanquam equo gens amara et velox insedisset, gens invisibilis, de qua jam dictum est: Quod deinde dicit, ut possideat tabernacula non sua, tam equos quam equites culpat, quia videlicet et Romani nimis cupide possederunt aliena, et malignus spiritus, cum in Evangelio dicit: Regna orbis terrae omnia mihi tradita sunt, et cui volo, do illa, profecto possidere praesumit tabernacula non sua (Matth. IV). Verum nos nunc de illis potissimum agimus tabernaculis, in quibus olim justitia habitabat, ait Isaias, nunc autem homicidae (Isa. I). Civitas Sion, sive Hierusalem et templum, tabernacula erant, quae gens ista non possidebat, nec erant sua, quandiu justitia in eis habitabat, justitia fidei et spei, quae illic reposita fuerat, in promissione adventus Christi, in qua credidit Abraham, et est reputatum illi ad justitiam (Gen. V). Non, inquam, possidebat, quamvis illa devastaret ad tempus, ut prius illi fecere Chaldaei, quando Nabuchodonosor, concremata civitate et templo, duxit habitatores in Babyloniam captivos. Ex quo de illis tabernaculis mali agricolae ejecerunt et occiderunt filium, dominum vineae (Matth. II), ex eo gens ista possidet eadem tabernacula, quondam non sua, nec enim ex tunc ulla in ceremoniis illorum tabernaculorum habitat, vel habitare potest justitia. Qualis ista gens? Horribilis, ait, et terribilis est, ex semetipsa judicium et onus ejus egredietur. Leviores pardis equi ejus, et velociores lupis vespertinis, et diffundentur equites ejus. Duo de gente ista praedicavit, horribilis et terribilis, eamque in duo, scilicet in equos et equites distinxit. Equos homines, equites intellige daemones, hominum malos agitatores, et tam equos quam equites, tam homines quam daemones, nimirum Chaldaeos, id est feroces equos, inquam, id est homines terribiles, equites, id est daemones horribiles. Igitur gens horribilis atque terribilis. Nunquid autem Deus hoc fecit, quod est horribilis, quod est terribilis? Non utique, ait ipse Dominus, sed ex semetipsa judicium, et onus ejus egredietur. Quid est judicium, nisi damnatio? Et quid onus, nisi proprii cordis induratio sive aggravatio? Nimirum, ut breviter dicam, cum quis scienter peccat, ita ut de illo veraciter dicas, quia subversus est et delinquit, cum sit proprio judicio condemnatus, verum est de illo dicere, quia ex semetipso judicium ejus egredietur. Et cum quis gladium accipit, non ut minister Dei, non ut sit vindex in iram ei, qui male agit, sed ut voluntati vel invidiae propriae morem gerat, aut etiam ad male agendum compellat, ut fecit Antiochus, et quique similes ejus, verum est dicere, quia ex semetipso onus ejus egredietur. Sic est omnis ista gens Chaldaeorum universitas malignorum spirituum et impiorum hominum, quia et proprio judicio condemnati sunt, extollendo se contra Creatorem suum, et in omni pressura, quam faciunt feroces atque superbi, invidiae vel voluntati propriae serviunt. Inde se justificat et excusat, mali nullius auctor Deus, nullam creaturam malam esse faciens Creator bonus, dum de gente ista dicit: Ex semetipsa judicium et onus ejus egredietur. Quomodo ergo gentem ejusmodi suscitare se dicit? Ait enim, quia certe ego suscitabo Chaldaeos gentem amaram, et caetera. Ad haec cita responsio patet, quia aliud est gentem amaram facere, aliud gentem amaram suscitare, sive genti amarae potestatem dare, quod interdum poscit ordo justitiae. Exempli gratia: Pharaonem Deus malum esse non fecit, sed cum malus esset, in regiam potestatem suscitavit, quia sic expediebat, et interdum expedit populo Dei, ut qui malus est, fiat etiam potens, sitque in manu Dei virga furoris et baculus indignationis, et inde commoda illa proveniunt, quae Salomon loquitur in parabolis: Pestilente flagellato, stultus sapientior erit, si autem corripueris sapientem, intelliget disciplinam (Prov. XIX). Igitur onus gentis hujus amarae, gentis horribilis atque terribilis, ex semetipsa, inquit, egredietur, id est, spontanea cor ejus impietate gravabitur, et totus in malum erit conatus ejus, unde Deus non erit culpandus, velut auctor amaritudinis ejus, imo laudandus, quod amaritudine ejus bene utetur, ut dum pestilentes flagellantur, aliquis stultus ad sapientiam proficiat, eorum exemplo territus, et qui sapientes fuerint, ut olim Daniel et socii ejus, eodem flagello correpti, melius intelligant disciplinam. Qui porro sunt vel fuerunt pardi, et lupi vespertini, quibus leviores et velociores dicuntur equi hujus gentis? Pardos libet Graecos intelligi, quia videlicet apud Danielem per pardum regnum Graecorum constat in visione significari (Dan. VII). Lupos vespertinos arbitramur Persas et Medes, videlicet, Aman hostem Judaeorum, et complices ejus, qui utique Persae et Medi per ursum in eadem visione intelliguntur. Illi namque tanquam lupi vespertini, lupi famelici, nihil in mane relinquere volebant, sed totum devorare, universum genus Judaeorum, unde Christus nasceretur, delere cogitabant. Lupis illis et pardis jam dictis leviores atque velociores fuerunt equi Chaldaici, equi Babylonii, sive illam priorem Babyloniam intelligas, ubi regnavit Nabuchodonosor, sive secundam Babyloniam, id est Romam, de qua jam superius dictum est, quia salutat vos, ait Petrus apostolus, Ecclesia quae est in Babylone collecta (I Petr. V): Babyloniam namque Romam dicit, propter effusionem multiplicis idololatriae. Tempore enim Claudii Caesaris Romae illam Epistolam scripsit, priusquam Alexandriam mitteret Marcum, cujus ibidem meminit, dicendo: Et Marcus filius meus (ibid.) In quo tandem equi isti leviores fuere pardis illis, velociores lupis illis. In eo videlicet, quod illuc usque pervenerunt quo intenderunt, et quod insequebantur assecuti sunt. Nam utrique Babylonii civitatem et templum succenderunt, et populum captivum duxerunt. Et priores quidem Babylonii populum intra se captivum tenuerunt, quia sic voluerunt; posteriores autem vendiderunt, et in omnes gentes captivos distraxerunt, quia sic voluerunt. At vero pardi illi, lupi illi, non tam veloces fuerunt, ut assequerentur, quod voluerunt. Nam lupos quidam, scilicet Aman et complices ejus, regina Ester, et Mardochaeus (Esther, II), velociores sapienter praevenerunt, pardos autem, id est, Graecos cum Antiocho Epiphane, Judas Machabaeus et socii ejus fortiter ab incoepto retraxerunt (I Mach. IV). Equos jam dictos nullus praevenit, nullus retro egit, sed, sicut jam dictum est, pervenerunt, quo intenderunt, perfecerunt quod voluerunt, usque ad ignem, usque ad fumum, usque ad civitatis et templi irrecuperabile exterminium. Adde quod sequitur: Et diffundentur equites ejus. Equites malignos spiritus, equos autem eorum homines jam diximus. Parum erat ad vindictam, quod ceciderunt in ore gladii corpora hominum, nisi etiam malignis spiritibus in praedam caederent animae illorum. Diffundentur ergo, ait, equites ejus, id est, omnia complebunt maligni spiritus, nullis obsistentibus bonis spiritibus, quippe qui jam abierant, dicentes, ut refert Josephus (De bel. Jud. lib. VII, c. 17), migremus ex his sedibus.

“Festo, inquit, die quem Pentecosten vocant, nocte sacerdotes intimum templum more suo, ad divinas res celebrandas ingressi, primum quidem motum quemdam strepitumque senserunt, postea vero subitam vocem audierunt, quae diceret, migremus hinc.”

Profecto res quae subsecuta est, satis astruit, migrasse illinc omne praesidium bonorum spirituum, et in locum destitutum diffusam fuisse multitudinem spirituum malorum, quos hic dicimus equites invisibiles equorum visibilium, id est bellicorum hominum duros agitatores. Unde adhuc sequitur: Equites namque ejus de longe venient, volabunt quasi aquila festinans ad comedendum. Omnes ad praedam venient, facies eorum ventus urens. Revera de longe venerunt equites ejus, quia videlicet natura sive conditione, longe a quocunque homine sunt maligni spiritus. Proinde gens ejusmodi horribilis supra dicitur, nimirum et ab humano genere natura longe sunt, et contra humanum genus immani odio feruntur. Et quia veloces sunt, utpote spiritus parum fuit dixisse, venient, addiditque volabunt. Congrue per hoc verbum volabunt, quod est avium, naturalem expressit velocitatem immanium spirituum. Nec vero quomodocunque volabunt, sed sicut aquila, inquit, festinans ad comedendum. Aquila rex avium, aves tamen ab aviditate comestionis dictae sunt, sive ab eo quod vias certas non habeant, sed per avia quaeque discurrant. Simul sciendum, quod aquilae figura signum erat in vexillo Romanorum. Cum ergo dicit, quasi aquila festinans ad comedendum, mira similitudinis aptitudine velocitatem atque aviditatem simulque potestatem, vimque magnam declamat ejusmodi equitum, id est malignorum spirituum, properantium cum illis Chaldaeis sive Babyloniis, scilicet hominibus Romanis suis, ut jam dictum est, equis ad permissarum sibi devorationem animarum. Omnes, ait, ad praedam venient. facies eorum ventus urens. Cum dicit omnes, simu equos et equites, id est homines intelligere pariter et daemones. De equitibus, id est, daemonibus ex abundanti est dicere, quam avidi ad efferendas animas venerint praedones. De hominibus vero quam intenti ad praedam fuerint, et cupiditatis quam odibilis, cum multa in historiis experimenta sint, unum hic nimis horrendum non praeterire libuit.

“Quidam, ait Josephus (Lib. VII, c. 27), apud Syrios ex transfugis deprehenditur e fimo ventris aureos colligens. Transglutientes enim eos veniebant, qui cunctos seditiosi scrutabantur, et maxima vis auri fuerat in civitate. Hac arte detecta, totis castris fama percrebuit quod auro transfugae pleni venirent. Arabum enim multitudo et Syri scissos ventres supplicium rimabantur, et hac ego clade, inquit ille, credo saeviorem non contigisse Judaeis. Una denique nocte duorum millium patefacta sunt viscera.”

Veraciter igitur omnes, ait, ad praedam venient, statimque subjungit: Facies eorum ventus urens. Et revera sic accidit, quia completum est quod ad Mosen praedictum fuerat, ignis succensus est in furore meo, et ardebit usque ad inferni novissima (Deut. XXXII). Hostes visibiles ignem succenderunt visibiliter urentem, et ille ignis in furore Domini succensus est, hostes autem invisibiles animarum praedam devexerunt ad ignem invisibilem, ignem inexstinguibiliter urentem, et hic ardet, et ardebit usque ad inferni novissima, id est usque in finem, vel sine fine, quia sicut regni Dei nullus erit finis, ita nulla inferni erunt novissima. Sequitur: Et congregabit quasi arenam captivitatem. De regibus ipse triumphabit, et tyranni ridiculi ejus erunt. Ipse super omnem munitionem ridebit, et comportabit aggerem, et capiet eam. Tunc mutabitur spiritus et pertransibit, et corruet, Haec est fortitudo ejus dei sui. In quem haec dicuntur, dubium esse non debet, quin ipse sit diabolus rex equorum et equitum, de quibus ante loquebatur rex Chaldaeorum, id est ferocium omnium superbiae filiorum, tam malignorum spirituum, quam impiorum hominum. Cum de equis et de equitibus ejus sermo haberetur, repente ad ipsum transiit, qui est eorum caput. Nam ne dubites, quin de ipso sermo sit, sic illum devoravit, et designavit. Haec est fortitudo ejus dei sui. Non dixit, haec est fortitudo dei ejus, diabolus enim non habet Deum, nec habere vult, sed ita dixit haec est fortitudo ejus, quia ipse suus est deus, factor suus, quod videlicet ipse dicere fuit ausus, unde et apud Ezechielem illis verbis sub nomine Pharaonis arguitur: Ecce ego ad te Pharao, ex Aegypti, draco magne, qui cubas in medio fluminum tuorum et dicis, meus est fluvius, et ego feci memetipsum (Ezech. XXIX). Et alibi: Et dixisti, ait, Dominus contra ipsum, Deus ego sum, et in cathedra Dei sedi (ibid. XXVIII). Non ergo dubium, quin in quem haec dicuntur, ipse diabolus sit, quae ita concluduntur: Haec est fortitudo ejus dei sui. Nunc ipsa verba per ordinem sequamur. Et congregabit quasi arenam captivitatem, et de regibus ipse triumphabit, et caetera. Non ignoro pleraque horum, quae hic dicuntur, vel ante dicta sunt, super Nabuchodonosor intelligi posse, sed quia Apostolicam semel sequi auctoritatem libuit, siquidem apostolus Paulus, ut supra dictum est, hujus prophetiae meminit, dicendo Judaeis: Videte ne superveniat vobis, quod dictum est in prophetis (Actor. XIII), et caetera. Fateor, non libenter recurrit animus ad illum carneum Nabuchodonosor, praesertim cum iste Habacuc legatur alicubi fuisse Danielis contemporaneus, quo tempore non futura, sed facta erant, quae de eodem Nabuchodonosor legimus (Daniel XIV). Verumtamen sive ante, sive post, quam Nabuchodonosor ille Judam in captivitatem congregavit, haec prophetia contexta sit, illud nemo est qui nescire debeat illum gessisse typum diaboli, et quod ita sub nomine ejus diabolus in sanctis Scripturis condemnetur, sicut sub nomine Pharaonis, et sub nomine Assur, suis locis vel temporibus. Igitur et congregabit, inquit, id est, congregare non cessabit, quasi arenam captivitatem, captivator generis humani diabolus, quandiu in hoc saeculo subsistit humanum genus. Congregare coepit in Adam, et ex eo congregare non desinit, aut desinet usque in finem saeculi, quasi arenam captivitatem, id est innumerabilem captivitatem. Quis enim dinumerare possit captivitatem generis humani, quam congregavit et congregabit, etiam nunc liberatis ad Christi fidem his, quos praescivit Deus, et praedestinavit conformes fieri imaginis ejusdem Filii sui? (Rom. VIII). Et si de caetera multitudine hominum minus curandum, attamen prophetae de sua gente pro humano affectu erat dolendum. Nam et ipse Dominus videns civitatem, flevit super illam (Luc. XIX), videlicet considerans juste superventuram illi duplicem mortem, duplicem animarum et corporum captivitatem Similiter et de risu ejus super omnem munitionem, et de eo quod tyranni, inquit, ridiculi ejus erunt, idem sentiendum si rite perpendimus, id quod jam ante dictum est, quia Paulus apostolus contra contemptores Judaeos ad praesentem locum respexit, videte ergo, inquiens, ne superveniat vobis, quod dictum est in prophetia, et caetera. Ita et illum intellexisse, ita Christum qui in eo loquebatur voluisse libenter accipimus, ac si diceret: Videte ne superveniat vobis, ut diabolus per manus Chaldaeorum, id est Romanorum, quoniam tunc Roma altera erat Babylonia, congreget de vobis quasi arenam captivitatem, ne superveniat vobis, ut dum de regibus ipse triumphant, vestri quoque tyranni, vestri principes seditiosi, et nequissimi ridiculi ejus sunt, ne superveniat vobis, ut super omnem munitionem vestram, super Antoniam, et super Phaselum, et super Mariamnem, et super Hippidicon, super Macheronta et super Masadan, et super caeteras omnes munitiones vestras, super templum, et super civitatem risu suo, risu fellito, et amaro joco rideat, et comportet aggerem, et capiat eam, per omnia reddens, utpote grande et mirum mortis, qua pascitur, spectaculum prae oculis habens, quantum vel quale in nulla gente vel natione habuisse legitur, si cunctas gentium historias sive tragoedias recenseamus. Legamus Josephum (De bel. Jud. lib. VII, c. 46) usque ad munitionis ultimae excidium, quod vocabatur Masada, et manifestum est quia diabolus ibi habuit unde rideret. Illud enim fuit ultimum, quo comportato aggere, dum caperetur, sicarii qui intus erant numero nongenti simul et sexaginta cum mulieribus simul et pueris, consilium secuti sunt principis Eleazari, tanquam beatitudinis aeternae praemium assecuturi, si semetipsos trucidarent potius quam vivos capi sinerent, hoc modo egerunt. Sorte ex numero suo decem lectis omnium percussoribus, cum universi etiam propter conjuges ac liberos prostratos compositi atque amplexi manibus jacuissent, parato animo se mactandos praebebant, infelicissimum illud exhibentibus ministerium. Novissimi percussores ipsi cum essent decem, uni novem se occidendos supposuerunt, isque novissimus circumspecta multitudine mortuorum, ne quis forte in multa caede superesset, qui suae manus egeret, ubi cognovit omnes peremptos, ignem quidem immittit regiae, vehementi vero manu toto per se transacto gladio, juxta suos occubuit. Latuerunt duae tantum mulieres et quinque pueri per cuniculos, remque ex his ut gesta fuerat Romani cognoscentes admirati sunt. Novissima haec, sed non sola fuit Judaicae mortis insania. Quanto putas risu diabolus risit in talibus, et si in caeteris quoque gentibus habuit unde rideret, hoc unicum fuit ludibrium nulli simile, ubi ipse nimirum in Romanis agens comportavit aggerem, et coepit civitatem illam Hierusalem, atque inde captivam abduxit animarum multitudinem. Nam, ut Josephus quoque testatur, contigit civitatem illam ad summum felicitatis gradum provectam ad ultimos casus deponi. Denique omnium post saecula res adversas, si cum Judaeo um calamitatibus conferantur, superatum iri non ambigo. Sequitur: Tunc mutabitur spiritus, et pertransibit et corruet. Haec est fortitudo ejus dei sui. Ne hominem esse putes in quem loquebatur, spiritum appellat eum, sine dubio volens intelligi diabolum. Non enim dixit tunc mutabitur spiritus ejus, quod congrue de homine aliquo loqueretur, sed tunc, ait, mutabitur spiritus, scilicet ille de quo loquor, qui non caro, sed spiritus. Quid est autem dicere, tunc mutabitur spiritus, nisi ac si diceret, tunc non erit deus ille spiritus? Hoc namque praecipue differt falsus Deus ab eo qui solus est verus Deus, quod ille mutabilis est et multis variatur accidentibus, verus autem Deus incommutabilis est et nullis subjacet accidentibus. Pulcherrime ergo per hoc verbum tunc mutabitur, Deus non denegatur esse ille spiritus. Et quamobrem, vel intuitu Deus esse denegatur, dicendo tunc, id est, illo tempore mutabitur. Nimirum ob rem certam, ob rem magnam, quia videlicet olim ille spiritus deus esse sua praesumptione existimabatur, unde et hic protinus cum improperio dicitur Deus suus, his verbis: Haec est fortitudo ejus Dei sui, id est, illius qui ipse suus est Deus dicendo: Ego memetipsum feci (Ezech. XXIX), sicut jam supra cum prophetico testimonio memoravimus. Quando haec prophetia condebatur, tunc iste spiritus et daemonia ejus pro eo colebantur, in simulacris adorabantur, et tunc revera stultus sibi erat Deus, imo et extollitur supra omne quod dicitur Deus, aut quod colitur (II Thes. II), ait Apostolus. Futurum enim erat, ut statim post risum quo risit super templum illud, super civitatem et munitiones ejus, super Judaeam, in qua sola natus eatenus fuerat Deus, dum ipse in gentibus quasi Deus haberetur, statim, inquam, ipse vanitatis arguitur, tantaque mutatio fieret circa ipsum, ut cognosceretur esse non Deus, sed diabolus, suumque amitteret atrium illud maximum, id est Romanum imperium. Et econtra Deus, sive Dei Filius, Christus, pro uno templo, super quod ille fecit risum juste permissus, et pro una gente Judaea in qua debuerat esse notus, innumera per orbem terrarum haberet templa, et a cunctis coleretur gentibus expulso illo, tam de templis, quam de ipsarum gentium cordibus. Tunc ergo, inquit, mutabitur spiritus, nimirum magna mutatione, ut appareat mutabilis diabolus, qui putabatur esse et volebat videri incommutabilis Deus. Haec mutatio continget ei secundum similitudinem illius Chaldaei, sive regis Chaldaici, qui dum eodem spiritu inflatus, diceret: Nonne haec est Babylon magna, quam ego aedificavi in domum regni, in robore fortitudinis meae, et in gloria decoris mei, statim demutatus est in amentiam bovis? Fenum, inquit superna vox, quasi bos comedes, et septem tempora mutabuntur super te (Daniel IV). Secundum illam, inquam, similitudinem mutabitur, ait, spiritus, ut videlicet, et ipse fenum ut bos comedet, sicut ad beatum Job de ipso dictum est: Ecce Behemoth, quem feci tecum, fenum quasi bos comedet (Job XL). Nec vero sic solum mutabitur, verum etiam et pertransibit, ait, et corruet. Ergo non bona mutatio haec, cujus finis hic est, quod pertransibit et corruet. Perversa mutatio haec, quoniam non fecit ille, qui solus incommutabilis est. Etenim praeter ipsum omne quod est, mutabile est, sed aliorum quidem mutationem ille fecit, aliorum autem non fecit. Mutationem bonorum fecit in bonum, ut puta coelorum, id est sanctorum, de quibus in psalmo scriptum est: Initio tu, Domine, terram fundasti, et opera manuum tuarum sunt coeli. Ipsi peribunt, tu autem permanes, et omnes sicut vestimentum veterascent. Et sicut opertorium mutabis eos, et mutabuntur, tu autem idem ipse es, et anni tui non deficient (Psal. CI). Haec mutatio coelorum bona est, et hanc facit immutabilis Deus, qualem et nos speramus, quando mortui resurgent incorrupti. Ait quidam ex ipsis coelis, Paulus apostolus: Et nos immutabimur (I Cor. XV), id est impassibiles efficiemur. Hinc est illud in titulo psalmi quadragesimi quarti. In finem pro his, qui commutabuntur, subauditur, perfecta commutatione, quae in futuro erit, quando de tristitia in gaudium, de imperfecto ad perfectum convertentur, quantumcunque despicabiles et contemptibiles in hoc mundo videantur. Non illis improperatur, aut improperabile est, imo promittitur, et in laetitia praedicatur, quia mutabuntur, quorum Dominus Deus est; sed huic, qui suus Deus est, improperabitur, quia mutabitur, additurque, et pertransibit, et corruet. Quod si quis objicit de coelis jam dictis, quod et ipsi pertransibunt, quia sic dictum est: Ipsi peribunt, tu autem permanes, scire debet, quoniam perire illorum, hoc secundum carnem ad tempus interire est. Simulque videat ordinem dictorum, quis spiritus iste primum mutatur, et deinde pertransibit et corruet. Coeli autem illi primum peribunt, et deinde tu, Domine, mutabis eos, et mutabuntur. Finis hujus corruere est, quia vitio suo mutatus est, finis illorum mutari est, quia virtus, id est spes eorum in coelis reposita est. Quousque tandem pertransibit, vel quid pertransibit? Numerum suum pertransibit, quousque expleat suum numerum pertransibit. Habet enim numerum suum, et hic sapientia est, dicitur in Apocalypsi: Qui habet intellectum, computet numerum bestiae (Apoc. XIII). Numerus enim hominis est, et numerus ejus sexcenti sexaginta sex. Numerus hominis senarius est, quia sexta die homo factus est. Porro, numerus septenarius quodammodo numerus est Dei, quia die septimo requievit. Omnis hominis numerus, qui ad requiem Domini non pervenit, qualibus juravi, inquit, in ira mea, si introibunt in requiem meam, omnium, inquam, qui creatura Dei vel semetipsis abutuntur, et dilectionem Creatoris non habent, vel qui creaturae potius quam Creatori serviunt, numerus senarius est. At vero ipsi diabolo numerus iste triplicatus, imo ter decuplatus est, quia numerus sexcenti sexaginta sex. Quam ob causam? Nimirum quia judicium ejus est triplex, tertio judicatus est, ita ut super illum loqui deceat majestatem supernam. Ter juravi in ira mea, si intrabit in requiem meam (Isa. XIV). Olim quippe de coelo projectus est propter superbiam, quia contra Deum se extulit. Deinde judicium maledictionis accepit in serpente, per quem hominem decepit (Genes. III). Tertio judicii sive damnationis incremento feriendus est in illo quem ingressurus est homine peccati, filio perditionis (II Thess. II). Illuc usque pertransibit, et tunc demum repleto numero suo, corruet, ait, videlicet sicut ad beatum Job loquitur Dominus, quia videntibus cunctis praecipitabitur (Job XL). Haec est, inquit, fortitudo Dei sui, et hoc exprobrantis elogium est, haec est fortitudo, id est, talis est fortitudo ejus, utique fallax fortitudo, vana fortitudo. Nunquid enim vera fo titudo est equitare, captivitatem quasi hominum congregare, de regibus triumphare, et tyrannos ei ridiculos esse, super omnem munitionem ridere, comportando aggerem, et capiendo eam, et tunc mutari, ac pertransire et corruere. Non est haec fortitudo vera, imo arrogantia caeca, non alta omnipotentia, imo tumida impotentia. Attamen ille interim, antequam corruat, vel praecipitetur, ut jam dictum est, in ignem aeternum, qui paratus est ei et angelis ejus (Matth. XXV), fortis sibi videtur, quia quidpiam posse putatur, fortis, inquam, et Deus, extollens se supra omne, quod dicitur Deus, aut quod colitur Deus, ut jam supra dictum est, suus, et ut dicit ipse a semetipso factus (II Thess. II). Quapropter judex verbum Dei novissima illum dictione irridendo denotavit. Cum enim dixisset: Haec est fortitudo ejus, subjunxit, Dei sui, hoc est, qui semetipsum fecit, sicut sibi arrogare praesumpsit. Sed id jam superius ex propheta Ezechiele demonstratum est (Ezech. XXIX). Jam ergo his pertractatis, audiamus quid sequatur: Nunquid non tu, a principio, Domine Deus meus, sancte meus, et non moriemur? Domine, in judicium posuisti eum, et fortem ut corriperes fundasti eum. Haec et caetera usque ad id: Super custodiam meam stabo, et figam gradum super munitionem, et contemplabor, ut videam, quid dicatur mihi, et quid respondeam ad arguentem me. Propheta in suimet persona loquitur, statim quippe subjungit, et respondit ad me Dominus, et dixit: Scribe visum, et explana eum super tabulas, et percurrat qui legerit eum, quia adhuc visus procul, et apparebit in finem, et non mentietur. Si moram fecerit, exspecta eum, quia veniens veniet, et non tardabit. Haec ergo, nunquid non tu a principio, Domine Deus meus, et non moriemur, Domine, in judicium posuisti eum, et fortem ut corriperes, fundasti eum; haec, inquam, reddidit ad ea quae audierat intus, quae audierat in spiritu. Audierat personam Christi Filii hominis, Filii Dei, primum ex infirmitate, in qua dereliquit eum Deus, dicentem: Usquequo, Domine, clamabo, et non exaudies, et caetera usque ad id, tunc mutabitur spiritus, et pertransibit, et corruet. Haec est fortitudo ejus Dei sui. Ad illa duo, quorum alterum infirmitatis, haec duo reddidit propheta fidelis. Nam quod ait: Nunquid non tu a principio, Domine meus Deus, sancte meus, et non moriemur, pulchre hic intelligitur, ut sit vox fidei et confessionis, vox pietatis et animi compatientis, animi inclinati et proni ad agoniam, Filius filii hominis in passione agonizantis, ubi et apparuit illi angelus de coelo confortans eum, et prolixius orantem, factusque erat sudor ejus, sicut guttae sanguinis decurrentis in terram. Loquitur ergo ad eum taliter, uti quemque nostrum loqui vult ipse qui per eum loquitur Spiritus sanctus, quoties agoniae sive passionis illius commemorationem facimus, eumque propter nos in cruce pendentem memori mente contemplamur. Est namque in his verbis confessio veritatis, non quomodocunque, sed confessio cum admiratione, admiratio cum confessione. Nunquid, ait, non tu eras a principio, Domine Deus meus, sancte meus? Nonne tu es verbum quod eras in principio apud Deum, et Deus Verbum, et Verbum, caro factum, et propter hoc quia tu mortuus es fiet nobis, quod non moriemur? Vere a principio, nam et alia Scriptura dicit, cujus quoque Apostolus ac Hebraeos pro tua persona meminit. Et tu, inquiens, in principio, Domine, terram fundasti, et opera manuum tuarum sunt coeli. Ipsi peribunt, tu autem permanes, et omnes sicut vestimentum veterascent, et velut amictum mutabis eos, et mutabantur, tu autem idem ipse es, et anni tui non deficient (Psal. CI; Hebr. I). Confortare igitur, Domine meus, sancte meus, quia non ad insipientiam tibi, quod videtur te dereliquisse Deus, imo ad magnam sapientiam, magnus enim erit mortis tuae fructus, quia non moriemur, quia et si peribunt coeli, id est, sancti morte carnis, tu primus resumpta carne permanebis, eosque veterascentes sicut vestimentum, pro conditione mortalitatis, tu velut amictum mutabis vera resurrectione ejusdem carnis, et mutabuntur, ita ut jam ex eo semper in aeternum incorruptibiles et impassibiles sint