CAPUT 3

Titulus iste aureus est, et magni ponderis verbum, de quo veraciter a sapiente dicitur: Verba sapientis quasi statera ponderabuntur (Eccl. XXI). Quid est enim oratio prophetae pro ignorationibus, aut quid sibi vult quod orat propheta pro ignorationibus? Si est propheta, imo cum sit propheta, quomodo se in ignorationibus esse profitetur? Si quidem ante prophetasset, sive antequam quidquam propheticum scripsisset, iste titulus praevenisset, putaremus eum sanctum prophetiae spiritum velle invocare, et hoc intendere, ut sortiri mereretur vocabulum sive officium prophetale. Nunc autem non ita est, sed jam prophetaverat, jam prophetica mysteria conscripserat. Ergone prius aut minus est prophetare, propheticamque scientiam habere, posterius autem atque profectius pro ignorationibus orare? Plane ita est. Verumtamen non istud quis aestimet, quod paria sint haec, ignorantiam Dei habere, et pro ignorationibus orare. Nam, exempli gratia, Paulus ignorantiam Dei habens, blasphemus et persecutor et contumeliosus fuerat (I Tim. I), et Ecclesiam Dei persequebatur, orans autem pro ignorationibus, magnus jam erat Apostolus, vas electionis, sapientia plenus, dum exclamans ita loqueretur: O altitudo divitiarum sapientiae et scientiae Dei, quam incomprehensibilia sunt judicia ejus, et investigabiles viae ejus (Rom. II)! Quid multis moror? Omnino perfectorum est et eorum cum quibus Deus loquitur, orare pro ignorationibus, sive hoc ipsum videre, quod sint in ignorationibus. Obsecro, Domine, ait Moyses, non sum eloquens ab heri et nudiustertius, ex quo locutus es ad servum tuum, impeditioris et tardioris linguae sum (Exod. IV). Isaias quoque clamat: Vae mihi, quia tacui, quia vir pollutus labiis ego sum, et in medio populi polluta labia habentis ego habito, et Regem Dominum exercituum vidi oculis meis (Isaiae IX). Sed quid opus est singularibus exemplis? Denique de universis ejusmodi Sapientia dicit: Visio quam locutus est vir, cum quo est Dominus, et qui Deo secum morante confortatus ait: Stultissimus sum virorum, et sapientia hominum non est mecum. Non didici sapientiam, et non novi sanctorum scientiam (Prov. III). Longe hic est ab illo, qui sibi sapiens videtur aut visus est, et propterea cum improperio dicitur apud Ezechielem: Cherub extentus et protegens (Ezech. XXVIII). Igitur ipse titulus hoc indicat, quod iste sit vir, cum quo erat Dominus, et qui Deo secum morante confortatus est. Proinde quod vidit, quod audivit iste confortatus et luctator fortis Aba cuc jamdudum Christi Ecclesia miratur, et nos admirationem ejus audientes, utinam intelligere, et digne cum ipso admirari queamus, et ipsi nos orare pro ignorationibus. Domine, audivi auditionem tuam, et timui. Domine, opus tuum in medio annorum vivifica illud. In medio annorum notum facies, cum iratus fueris, misericordiae recordaberis. Quam vel qualem Domini auditionem iste audivit, et timuit? Illam nimirum quam ipse postmodum edicit: Deus, inquiens, ab austro veniet, et sanctus de monte Pharan cornua in manibus ejus, ibi abscondita est fortitude ejus, etc. Veraciter hujusmodi auditionem audiendo, timere sive expavescere fidelis et sapientis animi est Quantum enim hoc est, quod veniens in hunc mundum Deus et Dominus, omnium majestas altissime cunctis virtutibus coelorum timenda et aderanda. carne assumpta manibus confixis ad crucis cornua pependit, et ut hoc pateretur, ut tam male tractaretur tantus Dominus, contumacium culpa servorum causa exstitit? Quisquis eorumdem servorum hanc auditionem audit, id est, sentit vel intelligit, hoc enim est auditionem audire, quod audivit auris corporis, etiam cordis aure percipere. Quisquis, inquam, eorumdem servorum istud audivit, et consideravit, quomodo non timuit, quomodo non expavit? Puta quod attonitus dixerit: Heu! quid erit de nobis servis malis, quorum propter scelus talem tantumque Dominum tam male tractare oportuit? Novi quemdam, Deo teste, qui per visum, elevatis sursum oculis, aspicere se putavit altitudinem summae et incircumscriptae magnitudinis, et miro atque ineffabili modo, vim sentire illius divinae virtutis, et quasi in medio ejusdem altitudinis, magnitudinis, immensitatis videre stantem, nimis excelsum et ineffabiliter altissimum illum Filium hominis, qui crucifixus est pro nobis. Cumque visus ejusdem magno quidem, sed suavi, ultra quam dici potest pondere premeretur, haec, quam dixi, cogitatio illi in mentem venit. Heu! quid erit de nobis servis malis, quorum propter scelus, talem tantumque Dominum tam male tractare oportuit? Statimque cogitationi huic, alia cogitatio, quasi desuper ab ipso Filio hominis emissa, suavissime respondit: Nec ego tantus nunc Dominus existerem, nisi propter servorum causam tam male tractatus fuissem, et quae mihi fuit causa passionis, eadem est gloriae et honoris. Qualiacunque sint haec, illud recte dixerim, quia opus hoc tam magnum, tamque incomprehensibile est, ut quisquis dignus fuit audire auditionem ejus, recte timeat, et oret pro ignorationibus. Nam ignorantiam quidem hujus rei nullus habere debet, sed ignorantiam in consideratione ejus, qui non habeat, nullus est, quia nullus ad plenum considerare vel aestimare potest. Non tamen timor hujusmodi, timor est servilis aut poenalis, sed timor est sanctus, permanens in saeculum saeculi, quem charitas non foras mittit, sed intus adducit, in quo majestatem aeterni Dei laudant angeli, adorant dominationes, tremunt potestates. Hoc ex ipsa re satis manifestum est. Nam ubi dixit, audivi auditionem tuam, et timui, non licet subaudiri, ne fieret quod futurum esse audivi, cum dicat protinus: Domine, opus tuum in medio annorum vivifica illud, hoc ipsum citius fieri optavit, et oravit quod futurum esse audiens timuit. Ergo bonus timor, sanctus timor, de quo alibi Psalmista: Adorabo, inquit, ad templum sanctum tuum in timore tuo (Psal. V), Domine, inquit, opus tuum in medio annorum vivifica illud. Miro modo iste non timidus, sed timoratus et orat et prophetat: Quid enim est in medio annorum? Qui sunt anni, quorum in medio fieri orat, quod audiens futurum esse timuit? Annos istos libenter intelligimus annos vitae hominis, quos Psalmista computatos habens: Dies, inquit, annorum nostrorum in ipsis septuaginta anni (Psal. LXXXIX). Equidem numerum hunc excesserunt potentiores magisque durabiles aliqui, sed si in potentatibus, octoginta anni, et amplius eorum labor et dolor (ibid.), ergo anni vitae hominis septuaginta sunt. Futurum autem erat, ut in medio hujus numeri annorum vivificaret Dominus opus suum, opus mortificatum, opus quod est genus humanum. Equidem coeli et terra et mare, et omnia quae in eis sunt, opera sunt Domini, sed homo quoddam opus speciale est Domini, opus manuum Domini. Nam dixit Deus de caeteris, et facta sunt; ut autem hominem faceret, assumpsit lutum et plasmavit et fecit opus manuum. Hinc Isaias: Et nunc, inquit, Domine pater noster es tu, nos vero lutum, et fictor noster, et opera manuum tuarum omnes nos (Isa LIV). Et Sanctus Job: Manus tuae fecerunt me, et plasmaverunt me totum in circuitu (Job X). Ergo et si caetera Dominus operatus est, homo tamen proprium quoddam opus manuum Domini est, quod diabolus per serpentem mortificavit morte animae, subsequente ex justa Dei sententia corporis morte. Hoc opus ita mortificatum vivificaturus erat in medio annorum vitae hominis annorum septuaginta. Et ita factum est. Cum enim esset ipse Dominus homo factus, paulo minus quam in medio septuaginta annorum, scilicet aetatem habens annorum triginta trium, ipse moriendo atque resurgendo vivificavit opus suum genus humanum. Moriendo, mortem destruxit animarum nostrarum; resurgendo, vitam reparavit corporum nostrorum. Igitur miro modo iste timuit, qui in isto timore hoc ipsum quod timebat, prophetando oravit ut citius fieret, orando prophetavit quod citius faciendum esset. Iterum ait: In medio annorum notum facies. Quid notum facies in altero medio annorum? Diximus enim, quia in medio annorum vitae hominis opus tuum vivificasti, id est, templum tuum, templum non manufactum corporis tui, Judaica impietate solutum suscitasti, et cum ipso generis humani vitam reparasti. Quid facies notum in altero dimidio annorum, nisi hoc ipsum quod revera vivificaveris jam dictum opus tuum. Cum enim completi fuerint quadraginta anni, ex quo illud opus tuum, illud templum tuum aedificasti de corpore Virginis matris, jam tunc notum factum erit, quid operatus sis venientibus Romanis, manis, et veritatem tuam implentibus in destructione templi manufacti, super quo calumniam sustinuisti a dicentibus. Hic dixit: Possum destruere templum Dei, et post triduum reaedificare illud (Matth. XXVI). Item: Vah, qui destruxit templum Dei, et post triduum illud reaedificat (Matth. XXVII). Non enim remanebit lapis super lapidem qui non destruatur. Mira et pavenda celeritas operis tui, Domine, quia in medio annorum nostrorum, annorum quadraginta, qui vitae nostrae anni sunt, vivificabis illud, sicut jam dictum est, et in altero eorumdem annorum medio sic notum facies, quid egeris, ut ejusdem operis tui gloriam aemulatio templi Judaici, templi manufacti, occultare sive obscurare non possit, quia destructum erit, magna ira; magna tunc pressura erit populo huic. Sed quid? Cum iratus fueris, misericordiae recordaberis. Non erimus sicut Sodoma, non efficiemur quasi Gomorrha, sed reliquiae salvae fient ex nobis. Hinc Isaias dicit: Nisi Dominus exercituum reliquisset nobis semen, quasi Sodoma fuissemus, et quasi Gomorrha similes essemus (Isa. I), et est sensus: Nisi Dominus praeordinasset, ut reliquiae salvae fiant ex nobis, et omnis Israel salvus sit, cum plenitudo gentium subintraverit, ita tota gens nostra consumpta fuisset absque ullis reliquiis, sicut Sodomitae omnes igne et sulphure sunt consumpti, excepto Lot, qui non erat ex illis (Rom. XI; Genes. XIX). Quod apud septuaginta Interpretes ita legitur, in medio duorum animalium cognoscetis, non praeterire libet, maxime, quia in coetu sive in conventu Ecclesiae usitatum est. Simplex quidem interpretatio et opinatio vulgi, ait B. Hieronymus, de Salvatore intelligit, quod inter duos latrones crucifixus, agnitus sit. Qui autem melius hoc dicunt, qui in prima Ecclesia, quae de circumcisione fuit et de praeputio congregata, duobus populis se hinc inde cingentibus, intellectus sit Salvator, et creditus. Sunt qui duo animalia, duo intelligant Testamenta, Novum et Vetus, quae vere animantia sunt, atque vitalia, quae spirent, et in quorum medio Dominus cognoscatur. Sequitur: Deus ab austro veniet, et sanctus de monte Pharan. Semper hactenus admirando exclamaverat, nunc rem ipsam latius eloqui incipit, super cujus magnitudine attonitus, exclamationem praemiserat. Deus, inquit, veniet, et sanctus veniet. Unde veniet? Ab austro de monte Pharan. Quod de Christo Dei Filio scimus vel credimus, propter quod et loquimur, libenter in istis prophetae verbis intelligimus, quia a Deo exivit, et in hunc mundum venit, homo factus, secundum operationem Spiritus sancti. Spiritus enim sanctus, sicut in multis Scripturarum locis, ita et hic recte per austrum intelligitur, quia ventus est calidus, et regione calida aquiloni appositus, quo significari solet spiritus malignus, Spiritui sancto contrarius. Ipsa autem Dei Patris persona per montem Pharan, sive secundum Septuaginta interpretes, per montem umbrosum et condensum congrue significatur, quia videlicet incomprehensibilia sunt judicia ejus, et investigabiles viae ejus, et immensa est altitudo divitiarum sapientiae et scientiae Dei (Rom. XI), quod innuit, ut supra diximus, titulus ipse, oratio Abacuc prophetae pro ignorationibus. Porro Deus et sanctus ipse est Christus Dei Filius, utique Deus verus, homo sanctus, nequaquam in iniquitatibus conceptus, et qui peccatum non fecit, nec inventus est dolus in ore ejus (Isa. LIII). Iste igitur, inquit, ab austro veniet, id est ut veniat iste, hoc Spiritus sanctus efficiet. Nam propter charitatem suam magnam veniet, propter charitatem suam magnam mittet eum Deus Pater (I Petr. XII). Charitas autem Patris mittentis, et Filii qui missus est, quid est aliud nisi Spiritus sanctus? Ergo a Spiritu sancto veniet, id est ut veniat, sicut jam diximus, Spiritus sanctus efficiet, et Spiritus sancti erit operatio, quod eum virgo incorrupta concipiet verum Deum, verumque hominem pariet. Secundum tres istas, unius verae et summae deitatis personas, tribus distinctionibus canticum hoc propheticum subdistinguit. Distinctionum earumdem signum est semper, quod Hebraice sela, et a Graecis translatoribus interpretatum est diapsalma, de quo sciendum, quod nonnisi in psalterio, et in praesenti loco sit positum:

“Et puto, ait beatus Hieronymus, musici cujusdam soni esse signaculum aut certe perpetuitatem eorum quae praedicta sunt judicari, et ubicunque sela, hoc est diapsalma sive semper apponitur, ibi sciamus non tantum ad praesens tempus, verum ad aeternum vel quae sequantur vel quae praecesserunt pertinere.”

Prima distinctio ab hoc versu incipit: Operuit coelos gloria ejus. Secunda: Fluvios scindens terrae. Tertia: Maledixisti sceptris ejus. Et prima quidem distinctio spectat ad Deum Dei Filium, de quo dixerat Deus, ab austro veniet; nam cornua, inquit, in manibus ejus; ibi abscondita est fortitudo ejus, etc. Secunda dictinctione manifestum est quod alii personae loquatur: nam egressus es, inquit, in salutem populi tui, in salutem cum Christo; et illa persona recte intelligitur Spiritus sanctus, quem per austrum significari accipimus, qui visibilia praesentiae suae signa praebuit, egrediens cum Christo suo in salutem populi sui, quod suo loco planius dicendum erit. Tertia distinctione alia persona est cui loquitur, maledixisti sceptris ejus. Postmodum dicens: Ego autem in Domino gaudebo, et exsultabo in Deo Jesu meo, et illam personam cui loquens, hoc de Domino Jesu suo confitetur, partem gratanter accipimus. Nunc ipsam dictorum seriem persequamur. Operuit coelos gloria ejus, et laudis ejus plena est terra. Sic loquitur. Haec et caetera quae sequuntur, tanquam timor plenus, et alio auditu in interiore homine attonitus, quem praemisit: Domine, inquiens, audivi auditionem tuam et timui. Dixerat: Deus ab austro veniet, et sanctus de monte Pharan, sive de monte umbroso et condenso. Jam quasi quaereres qualis vel quantus Deus, quantae sanctitatis sanctus? Operuit, ait, coelos gloria ejus, et laudis ejus plena est terra. Cum dicit, operuit coelos gloria ejus, quid nisi hoc intimare vult quod aeque umbrosus et condensus sit, ut ipse mons, id est, ipse Pater de quo venit idem Deus? Denique valde umbrosum et condensum, valde incomprehensibilem illum esse testatur, cum dicit, operuit coelos gloria ejus, quod idem est ac si dicat: Incomprehensibilis est divinitas ejus, etiam coelis, id est cunctis spiritibus angelicis. Tantus tamque gloriosus est iste Deus. Quam sanctus sit si quaeras, et laudis ejus, ait, plena est terra. Pulchre distinguit gloriam Dei, laudem Dei. Nam inde gloriosus, quia Deus; inde laudabilis, quia sanctus. Et sicut gloria divinitatis ejus coelos, ut jam dictum est, operuit, ita laude sanctitatis, laude sanctae humanitatis ejus terra plena est. Nec coeli, id est angeli, gloriam divinae claritatis ejus ad finem perspicere possunt, nec homines in terra sanctitatem et humilitatem humanitatis ejus, quantum est dignum, laudare sufficiunt. Non habet finem Deus magnus et excelsus, non habet aestimationem Deus homo factus sanctus et bonus. Quid ergo, si gloria ejus coelos operuit? Unde cognoscetur, si est umbrosus atque condensus. Ait: Splendor ejus ut lux erit. Ac si dicat: Non ita est umbrosus et condensus ut non possit videri; non ita est incomprehensibilis ut non possit agnosci. Splendebit enim, et splendor ejus ut lux erit, id est creaturam satis illuminabit. Habet quidem lucem inaccessibilem, sed tolerabilem novit emittere splendorem. In ipsum lucis profundum accedere vel penetrare creatura non potest, sed ad creaturam lux ipsa temperativo splendore procedere potest. Splenduit gloria ejus ipsis coelis quos operuit, et terrae splenduit, ubi homo factus, homines latuit. Splendor ejus mirabilium est operum effectus, in coelo et in terra mirabilia fecit, et quoties mirabilia fecit, toties splendorem emisit, et hujusmodi splendor ejus, ut lux est et ut lux erit, quia creaturam suam angelicam sive humanam ad cognoscendum seipsum sufficienter illuminat et illuminabit. Quid tandem umbrosius, quid condensius eo quod sequitur: Cornua, in manibus ejus. Ibi abscondita est fortitudo ejus? Cornua namque vexilla dicit, et tropaea crucis, cujus brachiis confixae fuerant manus ejus. Cum enim in forma Dei esset, non rapinam arbitratus est, esse se aequalem Deo, sed semeptisum exinanivit formam servi accipiens, factus obediens Patri usque ad mortem, mortem autem crucis (Philip. II). In cruce ergo paulisper abscondita est fortitudo ejus, quando dicebat ad Patrem: Tristis est anima mea usque ad mortem (Matth. XXVI); et: Pater, si possibile est, transeat a me calix iste (ibid.), et in ipsa cruce: Pater, in manus tuas commendo spiritum meum (Luc. XXIII). Quid tam umbrosum, tam condensum? Nam nos, inquit Apostolus, praedicamus Jesum Christum crucifixum, Judaeis quidem scandalum, gentibus autem stultitiam (I Cor. I). Quomodo autem vel ad quid ibi abscondita est fortitudo ejus? Nimirum sicut in carne absconditur hamus, id est ferri aculeus, ad hoc ut piscis capiatur. Nam hoc est quod de Behemot sive Leviathan ad B. Job Dominus loquitur: An extrahere poteris Leviathan hamo? (Job XL.) Subauditur ut ego. Proinde cum dicit, cornua in manibus ejus, non id solum nos attendere vult quod cornibus sive brachiis patibuli confixae fuerint manus ejus, alioquin magis proprie dixisset, manus ejus in cornibus; sicut non sic dicere solemus, crux in Christo, sed Christus in cruce fixus, hoc magis non perpendere vult quod propter confixionem qua cruci confixus vel in cruce exaltatus est, omnis potestas sive omne regnum quod per cornu significari solet, datum est in manibus sive in manu ejus, sicut ipse praedixerat: Si exaltatus fuero a terra, omnia traham ad meipsum (Joan. XII), et sicut ait postea: Data est mihi omnis potestas in coelo et in terra (Matth. XXVIII). Ipse propheta protinus enuntiat quid eventurum esset inde, quod ibi abscondita est fortitudo ejus. Ait enim: Ante faciem ejus ibit mors, et egredietur diabolus ante pedes ejus. Quid enim est hoc nisi ac si diceret, illo quasi hamo Leviathan capietur. Sicut enim piscis hamo captus ante pedes capientis hamumque trahentis de flumine sive de mari egredietur, ita diabolus egredietur, ait, ante pedes ejus, hoc est veniet in potestatem ejus, et foras idem princeps mundi ejicietur (Joan. XII). Duo dixit, ante faciem ejus ibit mors, et egredietur diabolus ante pedes ejus, et haec sunt quae nos credimus et loquimur, et credentes speramus; quia ante conspectum ejus mors fugit. Resurrexit enim, et nobis resurrectionis gloriam donavit, diabolumque auctorem peccati et mortis ad praedicationem Evangelii sui fecit foras egredi et ante pedes, id est ante praedicatores suos conculcari. Sequitur: Stetit et mensus est terram. Aspexit et dissolvit gentes, et contriti sunt montes saeculi. Incurvati sunt colles mundi ab itineribus aeternitatis ejus. Ipse qui in cruce mortuus fuit, ubi abscondita erat fortitudo ejus, resurgens a mortuis, nimirum jam non abscondita vel abscondenda, sed deinceps manifesta fortitudine stetit, subauditur, a dextris virtutis Dei, ad expugnandas reliquias peccati, ad debellandos hostes Evangelii sui. Nam ecce video coelos apertos, ait Stephanus protomartyr, et Filium hominis stantem a dextris virtutis Dei (Act. V). Et Isaias jamdudum fuerat praelocutus: Stat ad judicandum Dominus, et stat ad judicandos populos (Isa. III). Stetit ergo Dominus fortis et potens, Dominus potens in praelio (Psal. XXIII), diabolum victum habens ante pedes suos. Et mensus est terram. Quomodo mensus est, nisi tanquam judex vivorum et mortuorum? Nempe quod de David scriptum fuerat, quia percussit Philistiim, et percussit Moab, et mensus est funiculo coaequans terrae, mensus est autem duos, unum ad occidendum et unum ad vivificandum (II Reg. VIII); hoc de isto a manu forti venerabiliter est sentiendum, quia mensus est terram, mensus duos funiculos, unum funiculum misericordiae et unum funiculum judicii; funiculum misericordiae ad vivificandum, funiculum judicii ad occidendum. Ita metiendo terram aspexit gentes, miseratus est gentes, funiculum misericordiae ad vivificandum mensus est super gentes. Porro judicii funiculum ad occidendum mensus est super Judaeos, ut excaecati caderent in ore gladii, et captivi ducerentur in omnes gentes (Luc. XXI). Idipsum quod dicimus de aspectu misericordiae quo aspexit gentes, pulchre innuit hoc dictum, et dissolvit gentes, et quod subjungit, et contriti sunt montes saeculi et incurvati sunt colles mundi. Quid enim est dissolvit, nisi ad poenitentiam emollivit? Econtra de impio dicitur, quia cor ejus induravit (Joan. XII). Et quid est, contriti sunt montes saeculi et incurvati sunt colles mundi, nisi ad poenitentiam contristati sunt principes saeculi, majores qui intelliguntur per montes, et minores qui significantur per colles? Commota est et contremuit terra, ait Psalmista, et fundamenta montium conturbata et commota sunt, quoniam iratus est eis (Psal. XVII). Bona contritio, quae fit ab itineribus aeternitatis ejus: nam hoc est contritum et humiliatum, quod non despicit Deus (Psal. L), hoc totum fuit vel est metiri funiculum unum, funiculum misericordiae ad vivificandum. Porro quod continuo sequitur: Pro iniquitate vidi tentoria Aethiopiae, turbabuntur pelles terrae Madian. Mensio est funiculi alterius, funiculi judicii ad occidendum. Nam de illo Aethiope hic sermo est, qui non mutabit pellem suam, et de illo Madian, qui semper et pertinaciter declinant judicium, secundum hoc ipsum nomen quod est Madian (Jer. XIII). Madian quippe interpretatur declinans judicium, et significat eos qui non credunt futurum judicium. Igitur ipse qui aspexit et dissolvit gentes aspectu misericordiae, ipse pro iniquitate vidit, id est iniquitatem judicavit omnem incredulum, omnem animam hominis increduli et malum operantis, Judaei primum et Graeci (Rom. II). Siquidem tabernaculum Aethiopiae est omnis anima Judaei malum operantis, potius quam tabernaculum Libani, id est templum ipsum de cujus candore sive religione solebat gloriari, et dicere: Templum Domini, templum Domini, templum Domini est (Jer. VII). Verum dicere licet, quia ex quo Salvatore crucifixo tenebrae circa meridiem factae sunt, et secundum illud praesagium, caecitas contigit in Israel (Rom. XI), et obscurati sunt oculi eorum, et ipsum templum, et omnia sacra Judaeorum, tabernacula Aethiopiae facta sunt. Sicut enim Aethiopes ex vicino splendidi solis calore denigrati sunt, ita Judaei miro modo de praesentia Salvatoris per invidiam suam deteriores facti sunt, et per odium lucis obscurati sunt oculi eorum. Igitur pro iniquitate vidit tentoria Aethiopiae, id est, veram et consummatam iniquitatem, judicavit atque damnavit cuncta quae prius sibimet habitacula fuerant, festa vel caeremonias religionis Judaicae. Denique turbabuntur, ait, pelles terrae Madian. Et iste et alius propheta, videlicet Isaias, qui cum dixisset, jugum enim oneris ejus, et virgam humeri ejus, et sceptrum exactoris ejus superasti (Isai. IX), statim addidit, sicut in die Madian (ibid.), ad illum nos mittunt sacrae historiae locum, ubi Gedeon dux Israel, miro modo turbavit castra Madian. Omnis Madian et Amalech, et orientales populi congregati fuerant simul, et Gedeon quaesierat signum in vellere, scire volens si salvum faceret Dominus per manum ejus Israelem, sicut locutus est. Divisitque trecentos viros, quos de omni Israel secum retinuerat, in tres partes, et dedit tubas in manibus eorum, lagenasque vacuas, ac lampadas in medio lagenarum. Cumque omnes, secundum ducis edictum atque exemplum, per gyrum castrorum in tribus personarent locis, et hydrias confregissent, tenuerunt sinistris manibus lampadas et dextris sonantes tubas, clamaverunt: Gladius Domini et Gedeonis. Omnia itaque castra turbata sunt, et fugientes mutua se caede truncabant (Jud. VII). Secundum illius rei gestae similitudinem turbabuntur, ait, pelles terrae Madian, id est omnia sacra vel secreta gentilium declinantium judicium, non credentium futurum esse judicium. Quod Gedeon Christi pertulerit typum secundum sui nominis interpretationem, Gedeon namque interpretatur circuiens uterum, et quod viri ejus trecenti martyres Christi significaverint, certantes atque morientes pro fide sanctae Trinitatis, et quod confractio hydriarum mortes fragilium corporum, fulgur autem lampadarum gratiam significaverit miraculorum, quae post martyrum caedes splenduerunt, unde superata atque confusa sunt cuncta fanatica gentilium, sancti Patres latius tractaverunt, quae quoniam suis in locis inveniuntur, hic non praescribimus vitantes legentis fastidium. Igitur turbabuntur, ait, pelles terrae Madian, id est vanitates et insaniae falsae illorum, qui non credent secundum Evangelii praedicationem futurum esse judicium, superabuntur atque destruentur per mira et inaudita praelia martyrum sua corpora ad supplicia tradentium et moriendo vincentium. Sequitur: Nunquid in fluminibus iratus es, Domine, aut in fluminibus furor tuus, vel in mari indignatio tua? Hujusmodi interrogationes interdum facere potuerunt et caeteri prophetae et fecerunt, excepto quod iste cum majori interrogat admiratione. Exempli gratia: Ubi Daniel vidit in visione quod quatuor venti coeli pugnabant in mari rubro, et quatuor bestiae grandes ascendebant de mari diversae inter se; et deinde throni positi sunt, et Antiquus dierum sedit (Dan. VII) et interfecta est judicio ejus bestia illa magna, aliarum quoque bestiarum potestas ablata, admirari poterat ipse Daniel, et eodem modo interrogare. Nunquid in leonibus iratus es, Domine, aut pardis aut ursis furor tuus, et in ventis atque in mari indignatio tua? Nunquid de talibus tibi est cura, ut propter haec in judicio sedeas? Et ratione ipsa respondente, non consequebatur ut per illas imagines significarentur quaedam alia majora, quae scire volens ille, accessi, inquit, ad unum de assistentibus, et veritatem quaerebam ab eo de omnibus his (ibid.) Simili modo et Zacharias de multis quaerit, et dicit: Quid sunt haec, Domine mi? (Zach. I.) Iste autem magis attonitus et majori admiratione citatus, videbat enim et audiebat aure vel oculo prophetali unde timeret, sicut praemisit, Domine, audivi auditionem tuam, et timui, interrogat et dicit: Nunquid in fluminibus iratus es, Domine, aut in fluminibus furor tuus, vel in mari indignatio tua? Et sine dubio responsum est ei, nonnullam quippe iram elementa inanimata meruerunt, et sicut Danieli (Dan. II), sicut Zachariae interrogantibus, ita et huic dictum est, quid essent vel quid significarent ea quae videbantur. Nulli tamen ita expositum est aliquod ejusmodi mysterium, ut concederetur ei scribere manifeste ad intelligendum, imo sic praecipiebatur: Tu autem claude sermones, et signa librum usque ad tempus statutum. Quid iste viderit ut diceret: Nunquid in fluminibus iratus es, Domine, etc. Sequentia manifestius sonant, cum dicit: Viderunt te aquae Deus, et doluerunt montes, gurges aquarum transiit, dedit abyssus vocem suam, etc. Itaque sicut in legalibus dictis: Non alligabis os bovi trituranti (Deut. XXV), cum audimus Apostolum dicentem: Nunquid de bobus cura est Deo (I Cor. IX), scimus respondere: Non, sed de praedicatoribus hoc dixit lex spiritualis. Ita in his visionibus propheticis, dum dicit: Nunquid in fluminibus iratus es, Domine, ipse videns, sive propheta, et nos videntis sensum habere cupientes, respondere sciamus: Non, et sub nominibus montium atque collium, equorum atque quadrigarum, fluminum sive aquarum, sagittarum fulgentium, et fulgurantis hastae, caeterarumque rerum, de quibus aeque ut de bobus cura Deo non est, res illas intelligamus, de quibus Deo sine dubio cura est, flumina illa nobis in intellectu sint, illa, quorum voces auditae sunt, vel audire potuerunt aquae illae et mare illud, et flumina, de quibus in psalmo scriptum est: Elevaverunt flumina, Domine, elevaverunt flumina vocem suam. Elevaverunt flumina fluctus suos a voce aquarum multarum. Mirabiles elationes maris, mirabilis in altis Dominus (Psal. XCIII). Flumina enim quae elevaverunt vocem suam, sacra catholicae fidei dogmata sunt, Domino dicente: Qui credit in me, sicut dicit Scriptura, flumina de ventre ejus fluent aquae vivae (Joan. VII). Porro flumina alia, flumina contraria, quae elevaverunt fluctus suos a vocibus aquarum multarum, illa sunt, de quibus gloriatur draco magnus, ut apud Ezechielem Dominus loquitur: Ecce ego ad te, Pharao rex Aegypti, draco magne, qui cubas in medio fluminum tuorum, et dicis: Meus est fluvius (Ezech. XXIX), populi mei sunt, inquieti et impetuosi, qui elevaverunt fluctus suos, fluctus persecutionis atque seditionum a vocibus aquarum multarum, id est propter voces Christi discipulorum habentium abundantiam coelestium gratiarum. Illud mare totus mundus est, mundus impiorum et incredulorum, cujus tanquam maris elationes mirabiles fuerunt, mirabilis autem in altis Dominus, qui elationes illas compescuit. Qualiacunque vocabula sint, tam in his, quam in caeteris, quae sequuntur, illas debemus intelligere res, quibus Dominum summe sapientem, et summe justum irasci vel indignari a ratione non discordet. Sequitur: Qui ascendis super equos tuos, et quadrigae tuae salvatio. Suscitans suscitabis arcum tuum, juramenta tribubus, quae locutus es. Quia semel interrogavit, nunquid in fluminibus iratus es, Domine? Et interrogando, interrogationis atque responsionis viam nobis aperuit, interrogemus etiam de his: Nunquid super equos quadrupedes, Domine, ascendisti, aut ascendes, et quadrigis vectaberis, ut reges vel consules? Nunquid arcum intendes, et sagittarius fies, et scapulas hominum transfiges, et percuties inter pulmonem et stomachum, aut egredietur sagitta per carneum cor eorum? Et respondebimus: Non. Nam ascendes quidem equos tuos, sed equi tui homines sunt, sponte subeuntes obedientiae tuae frenum. Ascendes quidem quadrigas tuas, sed quadrigae tuae quatuor Evangelia tua, sive Evangelii tui quatuor sunt sacramenta, per totum mundum currentia, scilicet incarnatio tua, passio tua, resurrectio tua, ascensio tua, quae sine dubio sunt salvatio nostra, quorum sine fide nulla est salvatio nostra. Cum istis equis et quadrigis tuis, suscitans, ait, suscitabis arcum tuum, id est, praedicans praedicabis futurum judicium tuum, te, ad judicandum vivos et mortuos, venturum, quemadmodum illi testes resurrectionis et ascensionis tuae te viderunt euntem in coelum. Illud namque praedicare judicium quodammodo tale est, ut si quis intendat arcum suum, quia sicut arcus de longe ferit, ita de longinquo venit dies judicii, ita ut, antequam feriat, praevideri non possit. Suscitabis juramenta tribubus quae locutus es. Quae sunt illa juramenta? Duobus quidem hominibus juramenta locutus es, scilicet Abrahae et David, dicens Abrahae: Per memetipsum juravi, quia fecisti rem hanc (Genes. XXII). Et jurans David, sicut Scriptura dicit: Juravit Dominus David veritatem (Psal. CXXXI). Verumtamen et omnia dicta tua, propter firmam et insolubilem veritatem dici possunt juramenta. Tu es enim ille Angelus de quo in Apocalypsi scriptum est: Et Angelus quem vidi supra mare stantem, levavit manum suam in coelo, et juravit per viventem in saecula saeculorum, qui creavit coelum, et ea quae in eo sunt, et terram, et ea quae in ea sunt, et mare, et ea quae in eo sunt, quia tempus amplius non erit (Apoc. X), etc. Quodcunque locutus es, tam firma tamque vera sunt, ac si jura, veris per temetipsum, sive per beatam Trinitatem, viventem in saecula saeculorum. Coelum et terra transibunt, verba autem mea non transibunt (Matth. XXIV). Ascendendo super equos et quadrigas tuas, et suscitando arcum tuum implebis omnia, quae tanquam juramenta locutus es, quorum finis erit, dare tribubus tuis terram veraciter fluentem lac et mel. Semper. Jam supradictum est, quod a versiculo illo, Deus ab austro veniet, et sanctus de monte Pharan, sive umbroso et condenso quo sanctam intelligimus Trinitatem, trina distinctione distinctum sit hoc canticum, et singularum distinctionum signum sit, semper pro quo in Graeco diapsalma, et in Hebraico sela scriptum est, et ubicunque apponitur ibi, vel quae sequantur, vel quae praecesserint, non tantum ad praesens tempus pertinere sciamus. Ea quae jam dicta sunt, manifestum est ad personam pertinere Dei, et sancti, qui ab austro et de monte umbroso, et condenso, id est, a Spiritu sancto, et a Patre Deo venturus erat, et nunc interposito, semper, quae sequuntur ad personam dicuntur Spiritus sancti, quod maxime ex illo liquet versiculo: Egressus es in salutem populi tui, in salutem cum Christo tuo, Ait itaque: Fluvios scindens terrae, viderunt, te aquae et doluerunt montes, gurges aquarum transiit. Ne fluvios et aquas, sive aquarum gurgites hic intelligamus vulgariter, vetuit nos interrogatio praemissa, dicentis: Nunquid in fluminibus iratus es, Domine, aut in fluminibus furor tuus, vel in mari indignatio tua? Ergo fluvios terrae, id est, omnes sapientes, sive omnes loquacitates philosophiae mundanae, tu auster bone, tu Spiritus sapientiae scindes, tu qui flumen Dei, id est doctrinam evangelicam, absque scissura currere facies sequentibus signis. Ad quid illos fluvios scindes? Nimirum ut minus aut nihil valeant, per scissuras comminuti atque attenuati, et transeant per eos calceati. Nam hoc est quod apud Isaiam taliter dictum est: Et desolabit Dominus linguam maris Aegypti, et elevabit manum suam super flumen, in fortitudine spiritus sui, et percutiet eum in septem rivis, ita ut transeant per cum calceati (Isa. XI). Lingua namque maris Aegypti, loquacitas est sapientium saeculi, quam Spiritus sanctus stultam fecit, quam dum scissa et contra semetipsam divisa est, facilius transierunt per eam, quicunque fuerunt vel sunt calceati pedes in praeparatione Evangelii pacis (Ephes. VI). Hoc facto viderunt te, ait, aquae, et doluerunt montes, id est, cognoverunt te populi, et doluerunt principes, aliqui dolore poenitentiae, aliqui dolore invidiae, et intumescent quidem populi multi, quomodo interdum aquae intumescunt, sed tumoris eorum finis erit, hoc est, quod nunc ait, gurges aquarum transiit. Sequitur: Dedit abyssus vocem suam, altitudo manus suas levabit. Sol et luna steterunt in habitaculo suo, in luce sagittarum tuarum ibunt, in splendore fulgurantis hastae tuae. Ubi gurges aquarum, hoc est, omnis eorum impetus, et persecutio transiit, qui vexabant tunc populum tuum, tunc abyssus, id est, inferi laudaverunt te, tunc etiam superi, id est angeli in plausum suis manibus concrepuerunt, et victorem veluti gestu quodam et tripudio elevatarum manuum demonstrant. Sol tuus et luna, et omnis splendor, qui prius illuxerat populo, et postea malorum pondere, et tenebrarum horrore universa fuerant cooperta, receperunt lumen suum, et pristinum habuerunt fulgorem. Sagittae tuae, et fulgurans hasta tua, id est plagae tuae et eruditio tua, lumen populo tuo praebuerunt. Denique in luce sagittarum tuarum, et in splendore hastae tuae, quae eos ad hoc corripuit, ut emendaret, ambulavit populus tuus, te timens, te diligens, et magnam tui admirationem habens. Hic protinus sequitur: In fremitu conculcabis terram, in furore obstupefacies gentes. Egressus es in salutem populi tui, in salutem cum Christo tuo. Percussisti caput de domo impii, denudasti fundamentum usque ad collum. Procedere et properare volens animus, adhuc ad ante jam dicta revocatur. Minus enim, quam cupit ipse, sibimet dixisse videtur. Siquidem de temporibus verborum tacuit omnino, tanquam casu, et absque ulla ratione, variata sint in his verbis propheticis. Futuro tempore propheta dixerat: Fluvios scindes terrae, et repente verbis agere rem coepit praeteriti temporis. Viderunt te aquae, et doluerunt montes, gurges aquarum transiit, et subinde iterum secundum tempus futurum. In luce, ait, sagittarum tuarum ibunt, in fremitu conculcabis terram, in furore obstupefacies gentes, statimque rursus tempore praeterito: Egressus es, inquit, in salutem populi tui, in salutem cum Christo tuo, etc. Nunquid casu, et absque ullius rationis intuitu, ita in prophetis suorum tempora verborum variare consuevit Spiritus sanctus? Non utique absque ratione est, quae si nobis non omnino patet, tamen inde persentire aliquid, dulce et jucundum est. Attendenti diligenter illud occurrit, quia sermo propheticus, ea quae quodam certe tempore ventura vel facienda essent, magis praeteriti temporis verbis edixit. Illa vero, quae fieri non desinerent, omnibus diebus usque ad finem saeculi, verbis futuri temporis enuntiavit. Siquidem ut praedicatores suos in mundo haberet Dominus, et futurum praedicaret judicium usque ad finem saeculi, non erat defuturum, et idcirco verbis futuri temporis edixit. Ascendes super equos tuos, suscitans suscitabis arcum tuum. Ut autem in infirmitate passionis lateret virtus divinitatis ejus, certo quodam et brevi tempore futurum erat, et idcirco praeterito tempore dixit: Ibi abscondita est fortitudo ejus. Discretio haec eadem, illic evidentius apparet, ibi de passione sua loquens, praeterito tempore ait: Foderunt manus meas et pedes meos (Psal. XXI), quod sed semel oportebat fieri. Futuro autem: Narrabo nomen tuum fratribus meis, in medio Ecclesiae laudabo te (ibid.), quod fit et fiet usque in finem saeculi. Quapropter quod ait, ab eo, fluvios scindes terrae, repetere libet, verumtamen prius egressum illum, de quo ait: Egressus es in salutem populi tui, in salutem cum Christo tuo, considerare ad rem praesentem nonnihil attinet. Egressus es, id est praesentiae tuae, vel adventus tui ad homines, signa visibilia dedisti, Deus invisibilis. Ita egressus es cum Christo tuo. Ergo cui haec dicuntur, alia est persona quam ipse Christus. Nec vero persona Patris hic intelligenda est, quia videlicet personam illam ex nomine, nulla Scripturae auctoritas refert taliter apparuisse hominibus ut visibilia praesentiae suae signa praeberet. Filius Dei, Deus invisibilis, homo visibilis factus est, et cum ipso taliter egresso, Spiritus sanctus ita egressus est in salutem populi sui, ut visibile daret signum adventus sui. Nam et super ipsum Christum suum descendit corporali specie, sicut columba (Matth. III). Et supra discipulos Christi sui apparuit, tanquam ignis, et supra singulos eorum sedit (Actor. II). Ita egressus est in salutem populi sui, cum Christo suo, id est ut salvaret populum suum, cum Christo suo Salvatore nostro. Primo egressu visus est ad aquas Jordanis, ubi baptizabatur Christus ejus. Pulchre ergo ab aquarum similitudine incipit opus ejusdem salutis, in laudem ejus qui egressus est in salutem populi sui. Fluvios, ait, scindes terrae, viderunt te aquae, etc. Verbum scindere, satius est, et plus significat, quam si dixisset, emittes sive aperies. Uno namque hoc verbo, et malorum desolationem et bonorum significat fluviorum diffusionem. De malis vel contrariis jam supra positum est exemplum. Et desolabit Dominus linguam maris Aegypti, et elevabit manum suam super flumen in fortitudine spiritus sui, et percutiet eum in septem rivis, ita ut transeant per eum calceati (Isa. XI). De bonis alibi dictum est, quia scissae sunt in deserto aquae, et torrentes in solitudine, et quae erat arida in stagnum, et sitiens in fontes aquarum (Isa. XXXV), et mali quidem fluvii sunt fluvii terrae, boni autem fluvii non sunt ejusdem terrae, sed scissae, id est per divisam gratiam dati sunt terrae. Utrumque fieri coeptum est ab aquis Jordanicis, ab ipso egressu, quo in specie columbae Spiritus sanctus ad aquas Jordanis egressus cum Christo suo in salutem populi sui. Exinde namque coepit Jesus Christus eis praedicare publica praedicatione, et in digito Dei daemonia ejicere. Taliter egressum viderunt te, inquit, aquae, et doluerunt montes, id est cognoverunt te populi, et inviderunt principes. Nam turbae equidem admirabantur, Pharisaei autem dicebant: In Beelzebub principe daemoniorum ejicit daemonia (Matth. IX). Viderunt, inquam, te aquae, et doluerunt montes, quia exierunt Christo tuo obviam turbae cum ramis palmarum, pium hosanna conclamantes, et inviderunt principes sacerdotum, mortem illi machinantes (Matth. XXI). Videtis, quia nihil proficimus? Ecce mundus totus post eum abiit (Joan. XII). De talium quolibet in psalmo dictum est: Concepit dolorem et peperit iniquitatem (Psal. VII), et montes pariter viderunt te, quod scilicet tu cum illo Christo tuo esses, et quod ille non in Beelzebub (Luc. XI), sed in te, multa signa faceret, sed aquae et viderunt te, et laudaverunt, montes autem viderunt et inviderunt; deinde gurges aquarum, inquit, transiit (Psal. CXIII). Quid ibi fuit gurges aquarum, nisi profunda et seditiosa malitia Judaeorum? Denique sicut turbas illas quae viderunt et laudaverunt, nomine aquarum, et sicut pontifices et Pharisaeos nomine montium, ita concilium quod illi collegerunt, et habitatores Hierusalem, recte intelligimus nomine gurgitis aquarum. Nam hinc est, quod idem Christus tuus jamdudum per Psalmistam dicebat, orans: Salvum me fac, Deus, quoniam intraverunt aquae usque ad animam meam (Psal. LXVIII). Illic gurges aquarum transiit, subauditur, super Christum tuum. Transiit, inquam, id est venit quidem, sed non diu mansit super eum. Intravit usque ad animam ejus, id est tandiu donec ille moreretur. Sed quid protinus? Dedit, inquit, abyssus vocem suam, altitudo manus suas levavit; sol et luna steterunt in habitaculo suo. Post gurgitem aquarum transeuntem, statim dedit abyssus vocem suam. Quia statim ubi dixit: Consummatum est, et emisit spiritum, statim inferna concremuerunt, et qui in illa tali abysso erat sanctorum populus dedit vocem suam et vocem lacrymabilem, quam nos per fidem tam bene intelleximus, ac si praesentes ibi fuissemus. Illa vox hujusmodi fuit: Advenisti, desiderabilis, quem exspectabamus in tenebris, ut educeres hac nocte vinculatos de claustris. Post talem abyssi vocem altitudo quoque manus suas levavit: Resurrexit enim ille a mortuis, et hoc videns omnis multitudo coelorum, plena felici admiratione plausum fecit, et tripudiando exsultavit. Nec mora, deinde sol et luna steterunt in habitaculo suo, nam tuus idem Christus ascendit in coelum, et stetit, vel sedit a dextris virtutis Dei, et Ecclesia ejus sublata de inferis, ipsa quoque a dextris stetit, sicut psalmus praedixit: Astilit regina a dextris tuis (Psal. XLIV). Exinde coepit fieri, et fit, et fiet usque ad consummationem saeculi, id quod protinus sequitur: Temporibus mutatis, id est facto transitu de tempore praeterito, ad verba temporis futuri. In luce sagittarum tuarum ibunt, in splendore fulgurantis hastae tuae, in fremitu conculcabis terram, in furore obstupefacies gentes. Illuminati namque sunt apostoli, et praedicando emittere coeperunt lucida verba veritatis. Illa denique verba sagittae sunt, tuae sagittae lucentes, luce sua viam vitae demonstrantes, et acumine suo corda populorum ad poenitentiam compungentes. Hinc videlicet in psalmo: Sagittae tuae acutae, populi sub te cadent in corde inimicorum regis (ibid.). Et est sensus: Verba praedicationis tuae acuta sunt, usque ad animam pertingentia, et non homines, sed vitia hominum interimentia, quibus confixi populi in corde inimicorum regis, id est in corde suo. Qui prius inimicabantur regi Deo, vel regno Dei, cadent sub te, id est adorabunt te, sub tuum imperium redacti. Nec sola erunt praedicationis verba, sed sequentur et signa terribilia. Bene ergo cum dixisset: In luce sagittarum tuarum, addidit: In splendore fulgurantis hastae tuae. Fulgurans hasta faciendorum est signorum potentia. In hujus splendore, et in illarum sagittarum luce ibunt, ait, subauditur, tam praedicatores quam auditores Evangelii, et ita factum est, et fit, et fiet usque ad finem saeculi. Et sagittarum lux, et splendor hastae fulgurantis eo usque processit, ut Christiana fides obtineret principatum mundi, et super gentes exercet in fortitudine zeli boni severitatem magisterii religiosi. Dicit ergo sagittarum ejusmodi, talisque hastae Domino Spiritu sancto: In fremitu conculcabis terram, in furore obstupefacies gentes. Ubi enim super mores hominum terrena sapientium, magisterium exercetur, ibi terra conculcatur in fremitu, et ubi gentiliter viventes, pro modo peccati puniuntur, verbi gratia, cum traduntur Satanae in interitum carnis (I Cor. V), ibi gentes per justum furorem stupore afficiuntur. Nunc demum diligentius considerandum est quod dixit hoc modo: Egressus es in salutem populi tui, in salutem cum Christo tuo. Nec enim vacare putanda est ista repetitio, in salutem cum Christo tuo. Denique unus quidem est Spiritus, et una est salus populi ejus, sed duo leguntur in Evangelio Christi egressus ejusdem, et geminum est ejusdem salutis opus. Primus egressus est in specie columbae ad aquas Jordanis (Matth. III). Secundus egressus in coenaculo super apostolos, in igne, et linguis dispertitis (Actor. II). Hoc jam supradictum est. Porro de gemino salutis opere, itidem sciendum est, quia primum est opus, remissio peccatorum, secundum divisio gratiarum. Remissionem peccatorum, opus primum et maxime necessarium, a passione Christi sui coepit operari. Ille enim resurgens a mortuis, et stans in medio discipulorum insufflavit et dixit eis: Accipite Spiritum sanctum (Joan. XX), et subaudiendum est in remissionem peccatorum. Sequitur enim, quorum remiseritis peccata, remittuntur eis. Divisionem gratiarum, secundum salutis opus erat quidem in quibusdam ex parte effectum, ante Christi passionem, ut haberent aliqui sermonem sapientiae et sermonem scientiae, fidem, prophetiam, operationem virtutum, discretionem spirituum, et post passionem ejus, die Pentecostes abundantius peractum est, datis insuper generibus linguarum, ut exinde salus eadem cunctis gentibus innotesceret. Singillatim cuique credentium hoc opus perficitur, dum primum ex aqua et Spiritu sancto renascitur (Joan. III), et deinde per manuum impositionem (Act. XIX), chrismatis unctionem confirmatur. Ita in salutem egressus percussisti, ait, caput de domo impii, denudasti fundamentum usque ad collum. Semper impius diabolus est, et domus ejus mundus, sive omne quod in mundo est, scilicet concupiscentia carnis, et concupiscentia oculorum, et superbia vitae (I Joan. II). Quid ergo intelligimus caput ejusdem domus, nisi aut ipsum diabolum principem mundi, aut originale peccatum, quod regni vel domus ejus caput et principium fuit? Hoc caput percussisti percussione lapidis, id est passione Christi, et proinde recte dictum est quia egressus es in salutem populi tui. Deinde domus ejusdem denudasti fundamentum usque ad collum, id est quidquid errorum, quidquid vitiorum erat in mundo, non dimisisti inconcussum, tam illud quod latebat, sicut latet domus fundamentum, quam illud quod patebat, sicut patet corporis collum. Illis namque linguis igneis quas foris ostendisti, intus fervidi et foris sapientes facti et eloquentes, non cessaverunt, donec propalarent mundi hujus sapientia, quanta esset stultitia; quae dicebantur in templis gentium sacra, quanta essent sacrilegia. Tertium est, hoc semper, de quo quid sit, jam semel et secundo dictum est. Sequitur: Maledixisti sceptris ejus, capiti bellatorum ejus, venientibus ut turbo ad dispergendum me. Exsultatio eorum, sicut ejus qui devorat pauperem in abscondito. Quoniam distinctione trina distinctum est hoc canticum, cujus videlicet distinctionis signum est, semper, sive diapsalma, tertio jam appositum, et in antedictis clare discernuntur duae personae Filii et Spiritus sancti, delectat hanc tertiam partem cantici referre ad propriam personam Patris, ut sit canticum sive laus totius Trinitatis. Maledixisti, inquit, sceptris ejus, etc. Ac si dicat: Non hac vice solum, non hac vice primum percussus est impius, quando passus est Christus, sed jamdudum damnatus fuerat, et triplex est judicium damnationis ejus. Primum est, quod maledixisti sceptris ejus; secundum quod maledixisti capiti bellatorum ejus; tertium, quod maledixisti cunctis bellatoribus ejus, venientibus ut turbo ad dispergendum me. Tunc maledixisti sceptris ejus, quando in coelo damnasti superbiam ejus, volentis tenere sceptra coeli divinumque imperium, et seipsum facere altissimum. Dicebat enim in corde suo: similis ero Altissimo (Isa. XIV). Illis autem sceptris maledixisti, id est propter illam praesumptionem irrecuperabiliter illum damnasti. Tunc vero maledixisti capiti bellatorum ejus, quando dixisti ad serpentem per quem deceperat hominem, quod fuit initium belli ejus contra humanum genus, unde et idem serpens recte dicitur caput bellatorum ejus: Quia fecisti haec, maledictus eris inter omnia animantia, et bestias terrae (Genes. III), etc. In serpente ipse maledicebatur, et ex eo vocabulum sumpsit, ut vocetur serpens antiquus. Maledicis nunc usque cunctis bellatoribus ejus, venientibus ut turbo ad dispergendum me, et cunctos similes mei, timentes te. Illorum primus fuit Pharao rex Aegyptius, novissimus erit Antichristus. Ille namque, videlicet Pharao, primus post verbum promissionis, velut quidam turbo dispergere me voluit, id est auferre mihi effectum juramenti quod ad Abraham jurasti in repromissione beati seminis, id est Christi, quia ut nullum veniret semen, masculos omnes necari praecepit (Exod. I). Sed quid illi et caeteris provenerit, quis nescit? Viam fecisti in mari equis tuis, in luto aquarum multarum. Cumque ille persequens ausus fuisset post eos ingredi, submersus est cum exercitu suo in mari, et ibi dejecisti eum, et periit cum curribus et equitibus suis. Illi primi fuerunt omnium persecutione manifesta, persequentium nomen tuum, caeteri omnes, sicut similes sunt, vel fuerunt, ita similem damnationem acquisierunt et acquirunt, et juste maledicti sunt bellatores ejusmodi, quia in hoc ipso exsultant, quod vacat eis occidere, et persequi quod est assimilari diabolo sive Antichristo. Hoc est quod ait: Exsultatio ejus, sicut qui devorat pauperem in abscondito (Psal. IX). Quis enim est ille, qui devorat pauperem in abscondito, nisi ille qui dum insidiatur, ut rapiat pauperem, et rapit quantum potest, dicit in corde suo: Deus non requiret? Et quidem illud magnum et gloriosum fuit, quod illum carneum Pharaonem, et currus exercituum ejus mare operuit, tuis autem equis sive hominibus in eodem mari viam fecisti, sed magis multoque gloriosius est, quod eadem aqua per Christi sacramentum credentes in eum transmittit ad regnum aeternum, omnia operiens peccata, quae spiritualium sunt castra Aegyptiorum, et quod in mari hujus saeculi, ubi erat lutum aquarum multarum, id est nimium carnalis et turbida conversatio gentium, viam fecisti equis tuis, de quibus supra dixi, qui ascendes super equos tuos, et quadrigae tuae salvatio. Audivi et conturbatus est venter meus, a voce contremuerunt labia mea. Versiculus iste idem sonat, eamdemque anim rationem renovat, quam in initio praemisit: Domine, inquiens, audivi auditionem tuam et timui. Exposuit quid audiens timuisset, et tunc demum quasi per illam bene ordinatae orationis partem, quam rhetores complexionem vocant, ad primum propositionem rediens, audivi, inquit, et conturbatus est venter meus, a voce contremuerunt labia mea. Conturbatio haec, sive tremor iste optabilis est, quia vilis est, magnumque divini respectus emolumentum habet. Ait enim: Ad quem autem respiciam nisi ad pauperculum et contritum spiritu, et trementem sermones meos? (Isa. LXVI.) Conturbato ergo ventre, et a voce quam intus audierat contremiscentibus labiis, optat eamdem conturbationem, sive tremorem sibi adaugeri, et optando dicit: Ingrediatur putredo in ossibus meis, et subter me scateat, ut requiescam in die tribulationis et ascendam ad populum accinctum nostrum. Gratulor, inquit, quod dicere jam potui, conturbatus est venter meus, quod dicere ille non meretur, qui non habet teneritudinem ventris, imo duritiam cordis tanquam duritiam lapidis, cujus Deus cor non emollivit, qualium Pharao rex Aegyptius notissimus habetur in sanctis Scripturis, gratulor, inquam, quod opera tua, Domine, considerans intremui per spiritum humilitatis, opto autem ut mihi adaugeas humilitatem cordis, vel loquens ad te Dominum meum, magis ac magis agnoscam quia sum pulvis et cinis, moxque futurus putredo et vermis. Putredo illa, id est putredinis illius memoria, qua postmodum putrescam, ingrediatur in ossibus meis, et subter me scateat, id est humiliet totum quidquid est in me virtutis aut boni operis, et in radice cordis in profundo conscientia magis ac magis accrescat. Taliter enim fiet, ut requiescam in die tribulationis, quod sciens Christus tuus, ubi dixit: Et discite a me quia mitis sum et humilis corde, statim hoc addidit, et invenietis requiem animabus vestris (Matth. XII). Et quis est ille dies tribulationis? Non longe quaeratur, jam hoc tempus, in quo sumus, in quo vivimus, dies tribulationis est. Sive singulariter diem, sive pluraliter dies dixeris, dies tribulationis est, dies mali sunt, quia pleni sunt adversis, pleni peccatis. Beatus homo, inquit Psalmista, quem tu erudieris, Domine, et de lege tua docueris eum, ut mitiges ei a diebus malis (Psal. XCIII). Hanc intendens mitigationem jam dictus Christus tuus, loco memorato ita incoepit: Venite ad me omnes, qui laboratis et onerati estis, et ego reficiam vos. Quid enim aliud est, et ego reficiam vos, quoniam ego a diebus malis mitigabo vos. Et ostendens in quo, tollite, ait, jugum meum super vos, et discite quia mitis sum et humilis corde, ac demum intulit, et invenietis requiem animabus vestris. Ergo putredinem in ossibus admittere, et subter se scatentem habere, id est propter conscientiam putredinis, quod tu homo mox futurus es, mitem esse et humilem corde; hoc est jam requiescere, non solum in futuro, verum etiam in praesenti saeculo. Quid autem sibi vult quod cum dixisset, ut requiescam in die tribulationis, addidit, et ascendam ad populum accinctum nostrum. Quid nisi quod mitem et humilem esse corde, ut veraciter amictum esse, et ad populum accinctum ascendere, populum a quo regnum coelorum vim patitur, et violenter diripitur? Qua enim alia cinctura, nisi humilitatis spiritu Mosen accinctum esse putas (Num. X), ut fortissimum spirituum Deum universae carnis teneret, dicentem: Dimitte me (Exod. XXXII), et ad suam voluntatem inflecteret. Indubitanter sciendum est, quia absque hac cinctura nulla usquam fortitudo justitiae est. Quamvis multorum quispiam sit operum, absque isto justitiae praesidio nullus est, nec ille populus accinctus populus ejus est qui, accinctis renibus, carnes agni comedit, per mare ascendit, sicut hic nunc dixerat, viam fecisti in mari equis tuis, vanc Synagoga de omnibus confidit, quia impossibile est eos justificari, qui suam volentes statuere justitiam, justitiae Dei non sunt subjecti (Rom. X). Hoc est quod continuo per metaphoram aptissime dicit: Ficus enim non florebit, et non erit germen in vineis. Mentietur opus olivae, et arva non afferent cibum. Abscindetur de ovili pecus, et non erit armentum in praesepibus. Sub isto senario numero, universa reprobat opera legis, quae sex diebus operari concedit, et idcirco reprobat quia Judaeus operarius legis non intendit, ut celebret Sabbatum Domini, non habet fidem et humilitatem, quam commendans invenietis, ait, requiem animabus vestris (Matth. XI). Ficus et vinea, nec non et oliva praesenti loco Synagoga est, et arva non afferentia cibum, Judaicae caeremoniae sunt. Pecus et armentum minores et majores Judaei, sive populus et sacerdotes sunt. Eorum omnium fidem et humilitatem Christi non habentium opera cuncta reprobantur, et dicendo, ficus enim non florebit, etc. Ac si dicat: Idcirco humilitatis gratiam tantopere desidero, quia in operibus legis nullus est justitiae fructus, nullum germen justitiae, nullum opus justitiae, nullus omnino vitalis cibus animae. In quo pecus abscissum est de ovili, et armentum a praesepibus fugit? In eo quod Judaeus non credit, quod justitiae Dei non vult subjici, et non audire vocem Domini sive pastoris boni. Hinc ille dicit: Sed vos non creditis, quia non estis ex ovibus meis (Joan. X). Item: Propterea vos non auditis, quia ex Deo non estis (Joan. VIII). Ego autem in Domino gaudebo, et exsultabo in Deo Jesu meo, Deus Dominus fortitudo mea. Quod dicit, hoc est, idcirco Israel sectando justitiae legem, in legem justitiae non pervenit, quia non ex fide, sed quasi ex operibus. Ego autem non quasi ex operibus, sed ex fide credam in Patrem, et Filium et Spiritum sanctum. Nam dicendo: in Domino gaudebo, confitetur Patrem; dicendo: exsultabo in Domino Jesu meo, confitetur Filium; dicendo: Deus Dominus fortitudo mea, confitetur Spiritum sanctum. Et ponet pedes meos quasi cervorum, et super excelsa mea deducet me victor in psalmis canentem. Sicut enim pedes cervorum agiles sunt ad dumeta transilienda et alta petenda, sic per hanc fidem agilis ero, ut in legem justitiae perveniam et in lapidem offensionis non offendam (Rom. IX), et deducet me haec justitia fidei super excelsa mea, id est super justitiam operum, deducet, inquam, me victor, Deus unus, Pater et Filius et Spiritus sanctus, in psalmis canentem victoriam cursus mei, non operibus meis, sed gratiae ejus ascribentem, et pro hoc gratias sempiternas agentem.