CAP. VI.


CAPUT 1

“Vae vobis, qui opulenti estis in Sion, et confiditis in monte Samariae, optimates capita populorum, ingredientes pompatice domum Israel. Transite in Chalane et videte, et ite inde in Emath magnam, et descendite in Geth Palaestinorum, et ad optima quaeque regna horum, si latior terminus eorum termino vestro est. Qui separati estis in diem malum, et appropinquatis solio iniquitatis. Qui dormitis in lectis eburneis, et lascivitis in stratis vestris; qui comeditis agnum de grege, et vitulos de medio armenti; qui canitis ad vocem psalterii, sicut David, putaverunt se habere vasa cantici, bibentes in phialis vinum, et optimo unguento delibuti, et nihil patiebantur super contritione Joseph.”

Manifeste istud vae contra sacerdotes impios declamatur. Illud autem vae superius:

“Vae desiderantibus diem Domini,”

communiter omnibus contemptoribus judicii Dei declamatum est, cujuscunque ordinis sint. Non praeterire libet hoc loco magnum esse miraculum eloquentiae praepollentis in Scripturis sanctis, quia videlicet cum intellectu interno magna sit majestas mysteriorum coelestium, nihilominus in superficie pulcherrimum nitet eloquium, tanquam si pretiosam invenias thecam, quae extrinsecus argentea, pretiosum intus aurum retineat, juxta illud psalmi:

“Pennae columbae deargentatae, et posteriora dorsi ejus in pallore auri (Psal. LXVII).”

Quod idem est, ac si dicat: Sanctae Scripturae littera pulchra extrinsecus est et lucida, intrinsecus autem multo pulchriora, multo pretiosiora continet spiritualis intelligentiae mysteria. Sed nunquid ista res assertione nostra indiget? A sanctis Patribus magnifice perspectum atque animadversum est, quod nec in isto propheta, qui de pastore assumptus est, defuerit aut desit illa, qua saeculares multum tument, eloquentia, sapientiae coelestis comes, Beatus Pater Augustinus (De doctr. Christ., lib. IV, cap. 7), divini sermonis ponderator fidissimus, inter caetera locum hunc pro exemplo tractandum suscipiens:

“Dicendum, inquit, mihi aliquid esse video et de eloquentia prophetarum, ubi per topologiam multa obteguntur, quae quanto magis translatis verbis videntur operiri, tanto magis, cum fuerint aperta, dulcescunt.”

Et ex illius prophetae libro potissimum hoc faciam, qui pastorem vel armentarium fuisse dicit, atque inde divinitus ablatum, missumque ut Dei populo prophetaret, cum igitur argueret impios superbos, luxuriosos, et ideo fraternae intelligentissimos charitatis, rusticus vel ex rustico ipse propheta exclamavit dicens:

“Vae qui opulenti estis in Sion, et confiditis in monte Samariae,”

et caetera. Nunquidnam isti, qui prophetas nostros, tanquam ineruditos et locutionis ignaros, velut docti disertique contemnunt, si aliquid eis tale vel in tales dicendum fuisset, aliter se voluissent dicere, qui tamen eorum insanire noluissent? Quid enim est, quod isto eloquio aures sobriae plus desiderent! Primo ipsa invectio quasi sopitis auribus ut evigilarent, quo fremitu illisa est?

“Vae vobis, qui opulenti estis in Sion, et confiditis in monte Samariae, optimates capita populorum, ingredientes pompatice domum Israel.”

Deinde ut beneficiis Dei, qui eis ampla spatia regni dedit, ostenderet ingratos, quoniam confidebant in monte Samariae, ubique utique idola celebantur.

“Transite, inquit, in Chalane et videte, et ite in Emath magnam, et descendite in Geth Palaestinorum, et ad optima quaeque regna horum, si latior terminus eorum termino vestro est.”

Simul etiam cum ista dicuntur, locorum nominibus tanquam luminibus ornatur eloquium, quae sunt Sion, Samariae, Chalane, Emath magna, et Geth Palaestinorum. Deinde verba, quae his adjunguntur locis, decentissime variantur.

“Opulenti estis, confiditis, transite, ite, descendite.”

Consequenter denuntiatur futura sub iniquo rege appropinquare captivitas, cum adjungitur,

“qui separati estis in diem malum, et appropinquatis solio iniquitatis.”

Tunc subjiciuntur merita luxuriae:

“Qui dormitis in lectis eburneis, et lascivitis in stratis vestris; qui comeditis agnum de grege, et vitulos de medio armenti.”

Ista septem membra tres bimembres circuitus ediderunt. Non enim ait: Qui separati estis in diem malum, qui appropinquatis solio iniquitatis, qui dormitis in lectis eburneis, qui lascivitis in stratis vestris, qui comeditis agnum de grege, et vitulos de medio armenti. Quod si ita diceretur, esse quidem et hoc pulchrum ut ab uno pronomine repetito omnia sex membra decurrerent, et pronuntiantis voce singula finirentur; sed pulchrius factum est ut eidem pronomini essent bina subnexa, quae tres sententias explicarent: unam, ad captivitatis praenuntiationem,

“qui separati estis in diem malum et appropinquatis solio iniquitatis;”

alteram, ad libidinem,

“qui dormitis in lectis eburneis et lascivitis in stratis vestris;”

ad voracitatem vero tertiam pertinentem,

“qui comeditis agnum de grege et vitulos de medio armenti,”

ut in potestate sit pronuntiantis utrum singula finiat et membra sint sex, an primum et tertium et quintum voce suspendat, et secundum primo, quartum tertio, sextum quinto connectendo, tres bimembres circuitus decentissime faciat: unum quo calamitas imminens; alterum quo lectus impurus; tertium quo prodiga mensa monstretur. Deinde luxuriosam remordet aurium voluptatem, ubi cum dixisset,

“qui canitis ad vocem psalterii”

(quoniam potest exerceri sapienter a sapientibus musica) mirabili decore dicendi, invectionis impetu relaxato, et non ad illos, sed de illis loquens, ut nos musicam sapientis a musica luxuriantis distinguere commoneret, non ait: Qui canitis ad vocem psalterii, et sicut David putatis vos habere vasa cantici; sed, cum ad illos dixisset illud quod luxuriosi audire deberent,

“Qui canitis ad vocem psalterii,”

imperitiam eorum aliis quoque quodammodo indicavit, adjungens,

“sicut David putaverunt se habere vasa cantici, bibentes in phialis vinum, et optimo unguento delibuti.”

Tria haec melius pronuntiantur, si, suspensis duobus prioribus membris circuitus, tertio finiatur. Jam vero, quod his omnibus adjicitur:

“Et nihil patiebantur super contritione Joseph,”

miro decore dictum est. Non dixit, nihil patiebantur super contritione fratris, sed positus est pro fratre Joseph, ut quicunque frater proprio significaretur ejus nomine, cujus ex fratribus fama praeclara est, vel in malis quae pendit, vel in bonis quae rependit.

Haec de pulchritudine litterae praesenti loco dicta sint, cum opportuna commemoratione tanti doctoris qui, sanctae Scripturae venustatem cognoscens et cognitam esse volens, capitulum hoc proximo exemplo assumpsit, et quodammodo digitis suis lippientes oculos tersit, ut clare videamus quam splendida comitentur eloquia sapientiam Dei loquentem in prophetis, non intenta in eloquentiam sapientia, sed a sapientia non recedente eloquentia. Nunc ad sensuum mysteria recurramus.

“Vae, inquit, qui opulenti estis in Sion, et confiditis in monte Samariae.”

Utrumque excidium sive utramque captivitatem denuntiat, id est et duarum tribuum quarum regia civitas erat Sion, et decem quarum metropolis erat Samaria. Cum autem dicit:

“Vae qui opulenti estis in Sion,”

non illam arbitremur solummodo denuntiari captivitatem, qua transmigraverunt duae tribus in Babylonem, rediturae post septuaginta annos, sed multo magis illam, qua nunc dispersi sunt in toto mundo destructa civitate et templo, quo stante sacerdotes impii nimis opulenti erant in Sion, qui et de opulentia superbientes pauperem Christum crucifixerunt propter hoc solum, quia disputabat contra opulentam avaritiam illorum. Illius namque temporis

“optimates et capita populorum,”

Annas et Caiphas, caeterique principes et seniores, revera separati fuerunt

“in diem malum,”

et appropinquaverunt

“solio inquitatis,”

qui malo tempore mali nati (melius enim illis erat si non fuissent nati) adjudicaverunt morti Filium Dei, quod veraciter fuit appropinquasse se solio iniquitatis. De illo iniquitatis solio furor praecipitem dedit pontificem, quando dicenti:

“Adjuro te per Deum vivum, ut dicas nobis si tu es Filius Dei; respondit Jesus: Tu dixisti; et ille scidit vestimenta sua, dicens: Blasphemavit (Matth. XXVI),”

jamque extunc nec solium illud iniquitatis subsistere, nec pontifex in eo sedere potuit. Non dubitamus quin illi jam praesentes fuerint prophetico spiritu, ita ut videret eos miro modo appropinquantes, imo irruentes et impetum clamoris inordinati facientes, solio iniquitatis, quando sedente Pilato pro tribunali, et dicente:

“Ecce rex vester. Tolle, tolle; clamabant, crucifige eum; non habemus regem nisi Caesarem; si hunc dimittis, non es amicus Caesaris (Joan. XVI).”

Illius ergo temporis optimates revera, ut jam dictum est, separati fuerunt

“in diem malum,”

et appropinquaverunt

“solio iniquitatis,”

et illis nihilominus sequentia liquet ascribi,

“qui dormitis in lectis eburneis et lascivitis in stratis vestris, qui comeditis agnum de grege et vitulos de medio armenti.”

Nam et Jacobus apostolus secundum hunc ipsum sensum, cum praemisisset:

“Agite nunc, divites; plorate, ululantes in miseriis quae advenient vobis (Jac. V),”

postmodum subjunxit:

“Epulati estis super terram, et in luxuriis enutristis corda vestra. In die occisionis adduxistis, occidistis justum, et non restitit vobis (ibid.).”

Caetera quae sequuntur,

“qui canitis ad vocem psalterii, sicut David putaverunt se habere vasa cantici, bibentes in phialis vinum, et optimo unguento delibuti, et nihil patiebantur super contritione Joseph,”

tam graviter quam veraciter eisdem congruit, quippe de quibus, ut ipse Dominus testatus est (Matth. XV), bene prophetavit Isaias:

“Populus hic labiis me honorat, cor autem eorum longe est a me (Isa. XXIX).”

Et idcirco falso putaverunt se habere vasa cantici, sicut habuit David quamlibet clare vel alte canerent ad vocem psalterii labiis suis. Et quis illos dubitet illa nocte qua Dominum comprehenderunt, bibisse vinum usque ad vomitum, cum esset paschalis vespera illorum? Idcirco recte et hic redarguuntur dicendo,

“bibentes in phialis vinum.”

Et in psalmo, cum ex persona ipsius Propheta loquens:

“Adversum me, inquit, loquebantur qui sedebant in porta, et in me psallebant qui bibebant vinum (Psal. LXVIII).”

Quam maxime autem et illud verum est quod tandem infert,

“et nihil patiebantur super contritione Joseph,”

siquidem rite perpendas quod ipse pulcherrime censeatur nomine Joseph, cujus typum praetulit,

“in servum venundatus est Joseph, et humiliatus in compedibus et afflictus, ita ut ferrum pertransiret animam ejus (Psal. CIV).”

Et deinde princeps Aegypti factus. Etenim dum contritus in cruce penderet Dominus, nihil patiebantur super contritione ejus. Denique ut taceam, quod pendentem irridebant, quod praetereuntes blasphemabant eum, insultantes et moventes capita sua, et dicentes:

“Vah, qui destruis templum Dei, et in triduo illud reaedificas, salva temetipsum (Matth. XXVII).”

Ut, inquam, haec taceam, illud satis indicat quam vere nihil paterentur super contritione ejus, quod eum diceret:

“Sitio, spongiam plenam aceto, hyssopo cirumponentes, obtulerunt ori ejus (Joan. XIX).”

Quis enim non miretur quam longe a compassione ejus fuerint, qui tali in hora, tanta in angustia, tali in siti, dicentem:

“Sitio,”

potaverunt aceto? Magna igitur et subtili statera ponderandum est quod dicit,

“et nihil patiebantur super contritione Joseph.”

Dicat itaque istis impiis dormientibus et lascivientibus, comedentibus et bibentibus, comedendo et bibendo canentibus, et nihil super contritione Joseph patientibus:

“Transite in Chalane et videte, et ite in Emath magnam, et descendite in Geth Palaestinorum, et ad optima quaeque regna horum, si latior terminus eorum termino vestro est.”

Et quidem satis scitis, quod regnorum omnium universitas termino vestro, id est terra repromissionis, latior sit; sed aliter scire habetis, sed oculis vestris videbitis inviti et longa ad videndum captivitate detenti. Haec irrisio talis est, ac si cum quis projicitur in caminum ignis, dicatur ei: Vade et vide utrum caleat. Aut si illi qui in mare projiciendus est, dicatur: Vade et vide utrum profundum sit.

“Chalane,”

civitatem Persidis;

“et Emath magnam,”

quae nunc Antiochia nominatur, magnam videlicet ad distinctionem minoris Emath, quae appellatur Epiphania;

“et Geth Palaestinorum, et optima quaeque regna horum,”

satis est dixisse pro cunctis gentibus ad quas ducendi erant captivi, de qua videlicet captivitate et protinus subjungit:

“Quapropter nunc migrabunt in capite transmigrantium, et auferetur factio lascivientium.”

Quid enim est dicere,

“in capite transmigrantium nunc transmigrabunt,”

nisi ac si diceret, mirabilius imo miserabilius, et majori cum spectaculo totius orbis migrabunt, quam migraverunt unquam homines alii sive populi, quicunque transmigraverunt sive transmigraturi sunt? Siquidem multi victi, aliis vincentibus, de suis sedibus migraverunt, et captivi ducti sunt; sed isti ita caput fuere et sunt omnium transmigrantium, ut nullius unquam transmigrationis tale fuerit vel esse potuerit miraculum. Quod ipse Josephus perpendens, cum excidium illorum miserabile meritasque illorum miserias describeret, sigillatim quidem, ait, iniquitates eorum narrare non patero, ut autem breviter dicam, neque aliam civitatem unquam talia perpessam esse puto, neque ullam nationem post memoriam hominum malitiae ferociorem fuisse. Itaque, inquit,

“in capite transmigrantium nunc migrabunt,”

id est pro qualitate et quantitate transmigrationis, omnium transmigrantium sive captivorum eminentissimi et notissimi erunt. Et quidem, quoniam dicit,

“nunc migrabunt,”

de captivitate quae tunc instabat decem tribuum recte intelligitur dictum, sed nihilominus, imo multo amplius de ista postrema captivitate est sentiendum, qua Judaei ducentibus Romanis captivati et dispersi sunt. Neque enim ista latebat spiritum propheticum, cum tota sine dubio propheticae speculationis intentio maxime spectaret in Christi adventum.

“Et auferetur, ait, factio lascivientium.”

“Factio,”

conjuratio vel consensus est malorum. Conjurasse autem vel consensisse illos in Christi necem notum est, agentibus pontificibus et senioribus, qui turbis persuaserunt, et hoc cum nimia nimisque crudeli lascivia sive lasciva crudelitate, qua illum nocte illa illuserunt, colaphizantes, alapis caedentes, conspuentes, genas illius vellentes, spinis coronantes et ad ultimum crucifigentes. Ergo quod ait,

“auferetur factio lascivientium,”

magnam denuntiat futuram imbecillitatem illorum qui fecerunt ea quae jam dicta sunt: videlicet in eo quod, sicut nunc videmus, factiosi esse nequeant, conspirare sive conjurare non valeant, ut quemquam illorum qui invocant Christum interficiant. Et quidem tempore quo Christum interfecerunt, jam ita diminuti capitis erant ut de semetipsis judices non haberent. Unde et Pilato dicente:

“Accipite eum vos, et secundum legem vestram judicate. Responderunt: Nobis non licet interficere quemquam (Joan. XVIII).”

Verumtamen adhuc ita factiosi erant et esse poterant, ut concilium colligerent, et coram Romanae potestatis praeside petendo illum crucifigi, tumultum facere auderent, et deinde quosdam ex illis sapientibus et prophetis, quos post resurrectionem suam misit ad illos, occidere, crucifigere, in synagogis suis flagellare et de civitate in civitatem persequi auderent (Matth. XXIII). At vero post annos quadraginta duos migraverunt, sicut jam dictum est,

“in capite transmigrantium,”

et extunc sic eorum ablata est factio, ut jam fremere, sive adversus Dominum et adversus Christum ejus palam assistere non audeant, videntes publice contra se et circa se adorari Christum, et esse Dominum, juxta illud:

“Dominare in medio inimicorum tuorum (Psal. CIX).”

Sequitur:

“Juravit Dominus Deus in anima sua, dicit Dominus Deus exercituum. Detestor ego superbiam Jacob, et domum ejus odi, et tradam civitatem cum habitatoribus suis.”

Mirum dictu est quod

“juravit Dominus,”

et hoc

“in anima sua”

non quod Deus animam habeat, sed quod humanis loquitur affectibus quod

“juravit Dominus Deus in anima sua?”

Videlicet quod detestor superbiam Jacob, et domum ejus odio habeat, sicut et in Isaia dicit:

“Neomenias et Sabbata vestra, et dies festos odivit anima mea (Isa. I),”

“et quod tradat civitatem cum habitatoribus suis.”

Quod dixerat,

“detestor ego superbiam Jacob,”

repetivit, et quae fuerit superbia Jacob exposuit dicendo,

“et domum ejus odi,”

“domum ejus,”

id est templum quod singulare tunc erat, superbiam ejus fuisse dicit. Hoc ita esse ex aliis ejusdem Domini Dei verbis apud Ezechielem comprobatur.

“Ecce ego, inquit, polluam sanctuarium meum, superbiam imperii vestri (Ezech. XXIV).”

Nimirum hoc vel illud non diceret Dominus Deus, nisi superbiam intolerabilem deprehendisset illos habere propter templum illud. Gloriabantur enim in templo Dei gloriatione perversa, dum non quaererent aut curarent ut in templo suo glorificaretur Deus, et in despectum omnium gentium spiritus illorum erigebatur propter templum illud, propter nomen illud, quod apud illos Deus verus nominaretur, licet non honoraretur. Hanc superbiam detestari se et odisse

“juravit Dominus Deus in anima sua,”

id est in semetipso,

“quoniam neminem, ut ait Apostolus, habuit per quem juraret, majorem. Homines enim per majorem se jurant, et omnes controversiae eorum finis ad confirmationem est juramentum (Hebr. VI).”

Poterat autem credi verbo ejus, etiamsi non jurasset.

“At ipse abundantius voluit ostendere immutabilitatem consilii sui, et idcirco interposuit jusjurandum, ut per duas res immobiles, quibus impossibile est mentiri, Deum, fortissimum solatium habeamus (ibid.).”

Firmissimam igitur fidem teneamus de reprobatione, ut ait Apostolus, praecedentis mandati (Hebr. VII), sive sacerdotii vel templi veteris, et de introductione melioris spei, quod videlicet illud Deus cum odio reprobaverit, fidem autem evangelicam cum dilectione approbarit. Sub eodem juramento confirmatur id quod subjungit,

“et tradam civitatem cum habitatoribus suis.”

Nec utique levis aut parva debuit esse traditio, quam ita comminatus est non sine interpositione juramenti. Sed et caetera quae sequuntur, sub eodem juramento denuntiantur:

“Quod si reliqui fuerint decem viri in domo una, et ipsi morientur. Et tollet eum propinquus suus, et comburet eum, ut efferat ossa de domo, et dicet ei qui in penetralibus domus est. Nunquid adhuc est apud te? Et respondebit: Finis est. Et dicet ei: Tace, et non recorderis nominis Domini. Quia ecce Dominus mandavit, et percutiet domum majorem ruinis, et domum minorem scissionibus.”

Memoriter tenendum est quod supra dixit,

“subverti vos sicut subvertit Deus Sodomam et Gormorrham, et non redistis ad me (Amos IV).”

Ecce hic in subversione aliquid est severitatis plus quam illic. Ubi enim de facienda subversione Sodomorum sermo erat, cum ad ultimum dixisset Abraham:

“Quid si inventi fuerint decem justi? Non delebo, ait Dominus, propter decem (Gen. XVIII).”

Nunc autem hic dicit,

“quia si reliqui fuerint decem viri in domo una, et ipsi morientur. Reliquos hic intelligimus justos, sicut et superius ubi dictum est, urbs de qua egrediebantur mille, relinquentur in ea centum, et de qua egrediebantur centum, relinquentur in ea decem (Amos V).”

Nimirum verbis istis, cum dicit,

“si reliqui fuerint decem viri in domo una, et ipsi morientur,”

hoc denuntiat quod nullam justorum et injustorum discretionem in ira sua foret habiturus, sed justos pariter et injustos Judaeos una mortis sententia damnaturus. Hoc ipsum in Ezechiele verbis manifestioribus comprobatur, ubi dicit Dominus Deus:

“Ecce ego ad te, et ejiciam gladium meum de vagina sua, et occidam in te justum et impium (Ezech. XXI).”

Quid igitur? Num suae Deus oblitus est justitiae, cujus illum memorem esse volens Abraham, stetit coram Domino et appropinquans:

“Nunquid, ait, perdes justum cum impio (Gen. XVIII.)?”

Itemque ait:

“Si fuerint quinquaginta justi in civitate, peribunt simul, et non parces loco illi propter quinquaginta justos si fuerint in eo? Absit a te, ut rem hanc facias et occidas justum cum impio, fiatque justus sicut impius. Non est hoc tuum, qui judicas omnem terram. Annuit Dominus, et dimittam, inquit, omni loco propter quinquaginta, non delebo si invenero ibi quadraginta quinque, non percutiam propter quadraginta, non faciam si invenero ibi triginta, non interficiam propter viginti, non delebo propter decem (ibid.).”

Num, inquam, tantae suae propitiationis oblitus est, cum dicit,

“quod si reliqui fuerint decem viri, et ipsi morientur,”

non in civitate, sed

“in domo una?”

Non utique, sed justi illi nimium sunt injusti. Reliqui illius juste sunt relicti, quia taliter justi sunt, ut suam justitiam statuere volentes justitiae Dei non sint subjecti, sicut Apostolus dicit:

“Testimonium enim perhibeo illis, quod aemulationem Dei habent, sed non secundum scientiam. Ignorantes enim Dei justitiam, et suam quaerentes statuere, justitiae Dei non sunt subjecti (Rom. X).”

Quaenam sit illa justitia Dei manifestans, continuo subjungit:

“Finis enim legis Christus ad justitiam omni credenti (ibid.).”

Justitiam hanc quam rebelli, quamque pertinaci odio forent concepturi, scilicet Christum, cujus ex fide justificati sunt omnes sancti et justi, miro modo insinuat, cum dicit:

“Et tollet eum propinquus suus et comburet eum, ut efferat ossa de domo, et dicet ei, qui in penetralibus domus est: Nunquid adhuc est apud te? Et respondebit: Finis est. Et dicet ei: Tace, et non recorderis nominis Domini.”