IN AGGAEUM PROPHETAM COMMENTARIORUM

LIBER UNUS

CAP. I


CAPUT SINGULUM

In anno secundo Darii regis, in mense sexto, in die una mensis, factum est verbum Domini in manu Aggaei prophetae ad Zorobabel filium Salathiel ducem Juda, et Jesum filium Josedech sacerdotem magnum dicens: Haec ait Dominus exercituum, dicens: Populus iste dicit: Nondum venit tempus domus Domini aedificandae. Et factum est verbum Domini in manu Aggaei prophetae, dicentis: Nunquid tempus vobis est ut habitetis in domibus laqueatis, et domus ista deserta? Primo illud operae pretium est quod, sicut Nabuchodonosor in sanctis propheticis scripturis diabolo assimilatur vel similis demonstratur, ob eam causam qua populum Dei captivum de Hierusalem in Babylonem adduxit secundum similitudinem diaboli, qui genus humanum in primis parentibus de paradiso in hunc modum captivavit; ita Zorobabel et Jesus filius Josedech, et caeteri filii transmigrationis, qui ascendentes de Babylone templum et civitatem Dei reaedificaverunt, illos significaverunt patres, sive patriarchas et populum, nec solum significaverunt, verum etiam pars eorum fuerunt, qui de hoc mundo tendentes ad Deum, hoc meruerunt, ut de carne ipsorum nasceretur Christus, templumque non manufactum. Nam sicut templum illud a filiis captivitatis aedificatum est, ita Christus de patribus confitentibus quod peregrini et hospites essent super terram (Hebr. XI), natus est. Unde et corpus suum templum ipse nuncupavit. Solvite, inquiens, templum hoc, et post triduum excitabo illud (Joan. II). Nam hoc dicebat, ait evangelista, de templo corporis sui (ibid.). Cum igitur hic ita dicit: Factum est verbum Domini in manu Aggaei prophetae ad Zorobabel filium Salathiel ducem Juda, et Jesum filium Josedech sacerdotem magnum, dicens: Haec ait Dominus exercituum, dicens: Populus iste dicit: Nondum venit tempus domus Domini aedificandae, et, hoc dicto, nihil amplius addit nisi rursus praemisso, et factum est verbum Domini in manu Aggaei, profecto hoc ipsum, populus iste dicit: Nondum venit tempus domus Domini aedificandae. Tale oportet intelligi quale non potuisset sciri, nisi per verbum Domini, quale Aggaeus scire non posset, nisi propheta esset, nisi ad eum vel in manu ejus verbum Domini factum fuisset. Et quod illud est, nisi quod hodieque audiemus et videmus? Nam populus iste notabilis, et publica captivitate notatus et notus, populus Judaicus dicit, quia Messias nondum venit, tempus aedificandae domus Dei nondum venit. Nos autem dicimus, credimus, propter quod et loquimur, quia tempus jamdudum venit, jamdudum templum hoc aedifreatum est, et in eo habitat omnis plenitudo divinitatis corporaliter (Coloss. II), et hoc de carne Mariae virginis aedificatum est. Non, inquiunt, ille fuit Messias nec est, qui de Maria natus est, veniet alius, eum exspectamus adhuc. Dum hoc populus iste dicit, nonne sacrilegium facit? Mendacem quippe facit patriarcham et patrem suum dicentem: Non auferetur sceptrum de Juda, et dux de femore ejus, donec veniat qui mittendus est (Gen. XLIX). Si verum ille dixit, imo quia verum dixit, ubi ablatum est sceptrum de Juda, regnante Herode alienigena, qui patre Idumaeo, et matre ortus erat Arabica. Jam tunc erat adventus Messiae, quod tempus, ut jam dictum est, erat domus Domini aedificandae, de qua et in parabolis dictum est: Sapientia aedificavit sibi domum, scidit columnas septem (Prov. IX). Hoc animadverso constat profecto quia non vane, quia non absque propheticae auctoritatis dignitate praemissus est, factum est verbum Domini in manu Aggaei prophetae. Haec ait Dominus exercituum, dicens; et tunc demum brevis iste sermo subjunctus est: Populus iste dicit. Nondum venit tempus domus Domini aedificandae. In paucis quippe verbis magnum istius populi malum signabatur, quod videlicet viventem Christum non suscepturus, aliumque foret exspectaturus. Unde et ipse loquitur: Ego veni in nomine Patris mei, et non suscepistis me. Si alius venerit in nomine suo, illum suscipietis (Joan. V). Ecce aliud: Et factum est verbum Domini in manu Aggaei prophetae, dicens: Nunquid tempus est vobis ut habitetis in domibus laqueatis, et domus ista deserta? Et hoc nimirum quod ait: Nunquid vobis tempus est ut habitetis in domibus laqueatis, et domus ista deserta, tam magnum est, et ita magnifice intelligi debet ut dignum sit verbo Domini et ore prophetali, quoniam edictum est praemissa tali enuntiatione, et factum est verbum Domini in manu Aggaei prophetae. Et revera magnum et magnae est stultitiae mendacium, quod populus iste, cum dicit nondum venisse tempus aedificandae domus Domini, contendit nihilominus tempus sibi esse ut habitet in domibus laqueatis, id est cum Christum neget venisse, nihilominus asserat paradisi vel regni Dei mansiones jam a patribus possideri, et sibi haereditatem illam omnino deberi. Veritas enim ita se habet, quod nulli regni coelorum aditus patere potuisset nisi per adventum Christi, et quod non sit in alio aliquo salus, aut aliud nomen sub coelo datum hominibus, in quo oporteat nos salvos fieri (Act. IV). Interroga Judaeum, in quo vel unde confidat salvari vel paradisum ingredi, si Christus non venit. Et respondet tibi, quod per Abraham vel per justitiam suam factus sit aptus regno Dei. Ergo, inquit propheta, domus ista deserta, id est adventus Christi nulla est gratia, nulla est utilitas. Utquid enim Christus promissus fuit aut venire debuit, si absque adventu ejus homo per justitiam suam salvari potuit? Igitur unde apud prophetam arguitur populus iste, dicendo: Duo mala fecit populus meus, me dereliquerunt fontem aquae vivae, et foderunt sibi cisternas quae non valent aquam continere (Jer. II). Inde et hic arguitur aenigmatice, dicendo: Populus iste dicit: Nondum venit tempus domus Domini aedificandae, et nunquid vobis tempus est ut habitetis in domibus laqueatis, et domus ista deserta? Unum quippe malum est, negare Christum venisse; aliud, domos sive mansiones regni Dei sibi vel patribus suis arrogare, et ad hoc, ut in illas mansiones inducerentur sancti, adventum Christi non necessarium reputare. Sciendum autem, propter istam domum non manufactam, propter incarnationem Verbi Dei Filii Dei futuram, reaedificationem illius manufactae domus fuisse necessariam. Si enim domus illa et civitas reaedificata, et gens restituta non fuisset, unde promissio vel adventus Christi, vel propositum ejus adimpleretur, praesertim cum per alios prophetas dixisset: Quia de Sion exibit lex, et verbum Domini de Hierusalem (Isai. II). Unde et si tunc temporis non intelligebantur quae nunc in istis prophetae verbis intelligimus, attamen nonnihil conferebat ipse carnis sensus, quo eadem verba intelligentes, ad aedificandam domum illam accendebantur. Unde et in libro Esdrae scriptum est: Et non fiebat opus usque ad annum secundum regni Darii regis Persarum. Prophetaverunt autem Aggaeus propheta, et Zacharias filius Addo, prophetantes ad Judaeos qui erant in Judaea et Hierusalem, in nomine Dei Israel. Tunc surrexerunt Zorobabel filius Salathiel, et Josue filius Josedech, et coeperunt aedificare templum Dei in Hierusalem, et cum eis prophetae Dei adjuvantes eos (I Esdr. V). Verumtamen quod populus ille tunc temporis dixerit, nondum venit tempus domus Domini aedificandae, ex eadem Scriptura Esdrae non comprobatur, imo omnis, inquit populus vociferabatur clamore magno in laudando Dominum, eo quod fundatum esset templum Domini (I Esdr. III). Hoc tamen quibusdam eorum displicebat et fletum incutiebat, quod minus flebat quam fuerat. Siquidem ut Josephus (De antiq., lib. XV, c. 11) quoque meminit, cum fuisset altitudinis cubitorum centum viginti, reaedificatum est in altitudine cubitorum sexaginta ex praecepto Darii, quod tandem Herodes in antiquam magnitudinem reformavit. Plurimi, inquit Esdras, de sacerdotibus et levitis, et principes patrum et seniores, qui viderant templum priusquam fundatum esset, et hoc templum in oculis eorum, flebant voce magna, et multi vociferantes in laetitia elevabant vocem, nec poterat quisqam agnoscere vocem clamoris laetantium, et vocem fletus populi (I Esdr. III). Unde ergo secundum litteram dictum esse constabit: Populus iste dicit: Nondum venit tempus domus Domini aedificandae. Igitur quomodocunque tunc res sese habuerit, nos ut coepimus, sic intelligere curemus, tanquam verbum Domini, tanquam prophetiam tendentem quo omnes prophetae intendunt in tempora vel sacramenta Christi. Sequitur: Et nunc haec dicit Dominus exercituum: Ponite corda vestra super vias vestras. Seminastis multum, et intulistis parum. Comedistis et non estis satiati. Bibistis et non estis inebriati. Operuistis vos, et non estis calefacti. Et qui mercedes congregavit, misit eas in sacculum pertusum. Et haec ut littera sonat, non facile probantur ex historiis; quia videlicet, quod intermissum est opus, et non fiebat usque ad annum secundum regni Darii, hoc egerunt hostes Judae et Benjamin, quia conduxerunt adversum eos consiliatores, ut destruerent consilium eorum omnibus diebus Cyri regis Persarum (I Esdr. IV). Si invito populo Dei opus intermissum est, quomodo illa intermissio pro crimine reputatur ei, et vindicatur in eum sterilitate terrae, et defectu potus atque ciborum, et calefactionis, sive vestium? Itaque, sicut jam dictum, quomodocunque tunc se res habuerit, spiritualiter, ut coeptum est, intelligere curemus verba Spiritus sancti. O Judaei, qui in utroque peccatis, et in eo quod dicitis, nondum est tempus domus Domini aedificandae, quod est dicere, nondum est tempus adventus Christi (Joan. IV); et in eo quod habitare praesumitis in domibus laqueatis, domus autem ista deserta, quod est confidere in operibus legis, tanquam Christi gratia vobis ad salutem non sit necessaria. Ponite corda vestra super vias vestras; considerate diligenter operationes sive actiones vestras. Denique hoc pacto vobis contigit, sicut illi qui seminavit multum et intulit parum, et sicut illi qui comedit et non est saturatus, sicut illi qui bibit et non est inebriatus, sicut illi qui operuit se et non est calefactus, sicut illi qui mercedes congregavit et misit eas in sacculum pertusum. Seminastis quippe multam salutem. Nam salus ex Judaeis est (Joan. IV), sed intulistis parum, quia videlicet quidquid ex patribus habere potuistis, parum est, imo nihil confert non suscipientibus semen benedictionis Christum. Comedistis, et non estis satiati; quia videlicet paleam sectantes litterae occidentis, non attigistis granum spiritus vivificantis (II Cor. III). Bibistis, et non estis inebriati; quia legentes non intellexistis, nolentes interesse nuptiis Dominicae incarnationis, ubi de aqua vinum fit. Operuistis vos, et non estis calefacti, id est praeclaris nominibus patrum, et sacerdotio legis adornati, et exteriori religione vestiti, nihilominus quam gentes frigidi permansistis non habentes dilectionem Dei in vobis. Et qui ex vobis mercedes congregavit, id est qui aliqua operatus est secundum praecepta legis, sic perdidit, quomodo qui mercedes misit in sacculum pertusum, quia profecto absque fide Christi nihil opera prosunt. Haec dicit Dominus exercituum: Ponite corda vestra super vias vestras, ascendite in montem, portate lignum, et aedificate domum, et acceptabilis mihi erit, et glorificabor, dicit Dominus. Cum jam domus ista, quam dicimus domus vel templum corporis, in quo corporaliter inhabitat omnis plenitudo divinitatis (Coloss. II), aedificatum sit, quomodo adhuc dicitur vel dicendum est populo isti ex imperio Domini exercituum, ascendite in montem, portate lignum, et aedificate domum? Quomodo, inquam, nisi ac si dicatur, credite venisse Christum, credite in crucifixum, credite illum resurrexisse, et ascendisse in coelum. Denique illi quidem primi aedificaverunt hanc domum, qui promissiones acceperunt, et ex quibus ipse Christus est secundum carnem (Rom. IX), sed nos quoque posteriores, quotiescunque praedicamus, vel recitamus librum generationis ejusdem Jesu Christi filii David, filii Abraham, et in summo ejusdem generationis vertice Jesum qui de Maria natus est, testificamur esse Christum, profecto ascendimus in montem qui juxta visionem Danielis implevit orbem terrarum (Dan. II), et in quantum vel ipsi credendo, vel aliis praedicando credentium facimus crescere numerum, in tantum portamus lignum, aedificamus domum, et hujusmodi aedificatio sive domus acceptabilis mihi erit, et glorificabor, dicit Dominus. Respexistis ad amplius, et ecce factum est minus, et intulistis in domum, et exsufflavi illud. Non facitis, o Judaei, quod mandavi vobis, ut optetis justificari per fidem Jesu Christi, sed respexistis ad amplius, id est, voluistis justificari ex operibus, quasi opus vestrum sit amplius quam fides ejus, et ecce factum est minus, quod ex eo satis patet, quia quidquid operum intulistis in domum, exsufflavi illud, et dispersum est, sicut exsufflante aliquo dispergitur pulvis exiguus, et vos quoque cum operibus vestris eadem exsufflatione in omnes gentes dispersi estis. Quam ob causam dicit Dominus exercituum? Quia domus mea deserta est, et vos festinatis unusquisque in domum suam, propter hoc prohibiti sunt super vos coeli, ne darent rorem, et terra prohibita est, ne daret germen suum, et vocavi siccitatem super terram, et super montes, et super triticum, et super vinum, et super oleum, et quaecunque profert humus, et super homines, et super jumenta, et super omnem laborem manuum. Haec, ut supra diximus, secundum litteram accidisse, difficile ex historiis comprobatur, videlicet quod populis dixerit, nondum venit tempus domus Domini aedificandae, et quod idcirco prohibiti sint coeli ne darent rorem, et terra ne daret germen suum. Nam ut Esdras memorat et diligenter enarrat, cum alacritate magna opus faciebant simul laudantes Dominum, et concinentes in hymnis et confessione: Quoniam bonus, quoniam in aeternum misericordia ejus super Israel, donec per accusationem hostium Judae et Benjamin actum est, ut opus intermitteretur, ut jam supra meminimus (I Esd. III). Non ergo causa manifesta est, cur ex die, qua opus intermissum est, sterilitas terrae, vel siccitas juste illis accidere debuerit, nisi quod satis credibile est, quia prohibiti aedificare domum Domini, nimis cito prohibentibus acquieverunt, et circa aedificationem domus Domini negligentes atque socordes effecti sunt, gaudentes quod per hanc occasionem vacaret cuique suam domum aedificare ad habitandum. Caeterum quomodocunque tunc actum sit, nos Aggaeum prophetam esse scimus unum de prophetis, per quos utique locutus est Spiritus sanctus, et idcirco sub verbis, quibus praesentes excitabantur et confortabantur, mysteria futurorum prophetico more illum signasse non dubitamus. Coepto igitur modo persequamur. Quam ob causam, dicit Dominus exercituum, vobis respicientibus ad amplius, ecce factum est minus, et cum hoc ipsum inferretis in domum, exsufflavi illud. Quam ob causam odi et projeci festivitates vestras? (Isai. I.) Videlicet quia domus mea deserta est, et vos festinatis unusquisque in domum suam, id est, quia vos non quaeritis justificari per Christum, cujus solum corpus justitiae domus est, et totius Divinitatis templum, et ejus justitiae non subjecti, festinatis unusquisque statuere justitiam suam (Coloss. III; Rom. X). Propter hoc super vos prohibiti sunt coeli, ne darent rorem, prohibiti sunt apostoli apud vos perdere sermonem, et terra, scilicet Ecclesia, per orbem terrarum diffusa prohibita est dare germen suum, prohibita est vobis ingerere Evangelium, non quod debeat salutem vestram cupere, sed quod non valeat nolentibus vobis ad salutem proficere, et vocavi siccitatem. Et sicut per alium dicit prophetam: Nubibus mandavi, ne super vos quondam vineam meam pluant imbrem (Isa. V). Sequitur: Et audivit Zorobabel filius Salathiel, et Jesus filius Josedech sacerdos magnus, et omnes reliqui populi vocem Domini Dei sui, et verba Aggaei prophetae, sicut misit eum Dominus Deus vocem eorum ad ipsos, et timuit populus a facie Domini. Et dixit Aggaeus nuntius Domini, de nuntiis Domini, populo dicens: Ego vobiscum, dicit Dominus. Et suscitavit Dominus spiritum Zorobabel filii Salathiel ducis Juda, et spiritum Jesu filii Josedech sacerdotis magni, et spiritum reliquorum de omni populo, et ingressi sunt, et faciebant opus in domo Domini exercituum Dei sui, in die vicesima quarta et quarta mensis, in sexto mense, in anno secundo Darii regis. Manifestis non est immorandum. Verumtamen hic non praetereundum, duos homines Zorobabel et Jesum sacerdotem magnum, qui templum illud manufactum reaedificaverunt quoddam exemplar exstitisse omnibus, qui templi non manufacti, scilicet corporis Christi fidem susceperunt, suscipiunt et suscepturi sunt. Denique alter illorum, videlicet Zorobabel filius Salathiel, qui filius Jechoniae fuit, de tribu erat regali. Jesus vero filius Josedech sacerdos de stirpe sacerdotali. Nonne et omnes, qui ad spirituale tendunt vel pertingunt, templi non manufacturi corporis Christi, et sacerdotis et regis, sacerdotes et reges sunt? Vos autem, inquit Petrus, genus electum, regale sacerdotium (I Petr. II): Et in Apocalypsi gratiarum actionis ipsorum vox ista est: Fecisti enim nos Deo nostro regnum et sacerdotes (Apoc. V). Sed et hoc quod in sexto mense ingressi sunt, et faciebant opus in domo Domini, pro ipsa perfectione numeri senarii reminisci nos facit quod angelus ad Mariam dixit, ubi ingrediebatur in uterum Virginis Verbum Deus, sapientia Dei, domum de carne ejus mox aedificatura sibi. Et hic mensis est sextus illi, quae vocatur sterilis (Luc. I). Forte et hic mensis sextus anni secundi Darii, quo ingressi sunt, et faciebant opus in domo Domini, et illic mensis sextus a conceptione Joannis, quo concipiente Virgine de Spiritu sancto, inchoatum est templum corporis Dominici, lectorem delectat propter perfectionem, ut jam dictum est, numeri senarii qui constat ex partibus suis. Est enim dimidium ejus ternarius, tertia pars binarius, sexta unitas, quae videlicet partes simul junctae senarium perficiunt. Ejusmodi numeros, qui valde rari sunt, arithmetici perfectos dicunt. Ex ipso igitur numero commoniti, libenter hic quoque praedicamus, quia perfectius inter cuncta opera mundi nihil est templo corporis Christi, quod aedificatum est in absolutione captivitatis generis humani secundum typum templi illius manufacti, quod aedificatum est in absolutione captivitatis populi Dei qui de Babylone rediit. Sequitur: