CAPUT XXIX. Quod in vero Isaac, id est Christo, impleta sit promissio dicentis:

“Multiplicabo te vehementer nimis,”

et de augmentatione nominis Abrahae.

Dixitque ei Deus: Ego sum, et pactum meum tecum. erisque pater multarum gentium. Hoc utique est quod dixit: Multiplicabo te vehementer nimis. Plane haec multiplicatio vehemens et nimia est, patrem esse multarum gentium, patrem esse omnium credentium sive qui ex circumcisione, sive qui ex praeputio sunt. Nam in Christo est hoc pactum de quo nunc ait: et pactum meum tecum. Nec enim quatecunque, sed singulariter magnum est pactum: quod enuntiaturus praemisit, Ego sum. Hoc, inquam, pactum in Christo est, mediatore Dei et hominum, per quem solum Abram pater factus est multarum gentium: imo quod dictum quoque sanctissimum et dignissimum est, pater omnium Dei filiorum. Omnes enim quotquot filii Dei dicuntur et sunt, nonnisi per Christum talem gratiam acceperunt, per quem redempti et Deo renati sunt. At ille scilicet Christus, secundum veritatem carnis assumptae semen Abrahae est. Igitur omnium quorum Deus pater est, omnium, inquam, illorum et Abraham pater est. Bene ergo cecidit in faciem, adorans et gratias agens, cum tanti hujus muneris acceperit largitatem: multiplicationis ejusdem insigne in ipso ponit titulo nominis. Nec vocabitur, inquit, ultra nomen tuum Abram, sed vocaberis Abraham: quia patrem multarum gentium cunstitui te, faciamque te crescere vehementissime: et ponam in gentibus: regesque ex te egredientur. Dicunt Hebraei quod ex nomine suo Deus, quod apud illos tetragrammaton dicitur, h litteram Abrahae et Sarae addiderit. Dicebatur enim primum Abram, quod interpretatur pater excelsus, et postea vocatus est Abraham, quod transfertur pater multarum, gentium enim quod sequitur, non habetur in nomine, sed subauditur. Nec mirandum quare cum apud Graecos et nos, a littera videatur addita, nos litteram he Hebraeam additam dixerimus. Idioma enim linguae illius est, per e quidem scribere, sed per a legere, sicut e contrario a litteram saepe per e pronuntiant. Et hoc ad rationem promissionis valenter accedit, quod in patris hujus nomine, cujus est secundum carnem filius Dominus Christus Jesus Filius Dei, jam una praefulget littera nominis Domini. Cur enim vel unam non haberet litteram nominis Domini, pater ejus, in quo est totum nomen Domini? Sic enim Moysi dictum est de eo: Et est nomen meum in illo (Exod. XXIX). Non dixit: super illum, quod commune est omnium quorum hic pater est, ex multis gentibus credentium, juxta illud quod et in Apocalypsi dicitur de unoquoque credentium: Et scribam super eum nomen Dei mei, et nomen civitatis Dei mei novae Hierusalem, et nomen meum novum (Apoc. III), sed est nomen meum in illo: quod proprium est unici Filii qui, cum sit Deus et Dominus, per omnia tam nomine, quam et re, Deo et Domino Patri consimilis et coaequalis est. Et ponam, inquit, in gentibus-regesque ex te egredientur. Reges hic recte accipiuntur, qui apud ipsum pro fidei merito noti sunt de quibus ipse in Evangelio: Dico enim vobis, ait, multi reges et justi voluerunt videre quae vos videtis, et non viderunt (Luc. X). Potest tamen non absurde universaliter tam de iniquis quam de justis regibus accipi. Nam et Ismael loquens, duodecim, inquit, duces generabit.