DECLAMATIO DE RUPERTO ABBATE TUITIENSE Ex suis ipsius libris conscripta AUCTORE MATTHIA AGRICIO WITLICHIO.

Veteris moris est, auditores humanissimi, insignium virorum laudes oratione celebrare. Animadversum namque est a sapientibus ejusmodi laudum praedicatione, atque nobilitate generosis constantiam, ignavis calcar addi, uti videmus tubarum cantu acrium militum animos reddi confirmatiores, degeneres excitari. Quanquam recordanti Graecorum morem vetustissimum subit funebres orationes, seu monodias plerasque fortium virorum laudes, qui pro aris atque focis pugnantes in acie ceciderant, complexas fuisse, consuetudine postea translata, cum ad caeteros, tum vel maxime ad eos qui ingenii doctrinaeque laude pluribus sui temporis hominibus praestitissent Meminit Lysias Graecus orator, et Cato in Originibus suis. Certe litterarum gloria apud omnes semper gentes, quas non extrema barbaries disjunxit, avertitque ab eis, omnibus partibus nobilissima fuit. Exstat regis cujusdam Hierosolymorum elogium, qui dixit se malle diademate quam litteris carere, quod hactenus illi sempiterno fuit honori. Ac me certas ob causas cursim legente nonnulla Ruperti abbatis Tuitiensis opera, fateor ingenium, doctrinam et pietatem tanti viri, quorum illustria vestigia impressit suis scriptis, admirationem magnam, jucundam tamen animo subjecisse meo. Itaque cursum vitae suae, quemadmodum ipse longe omnium certissimus testis sparsim memoriae tradidit, hac declamatione persequi volebam. Neque hic vestram attentionem excitabo, cum ante sciam vos omnes nobilissimi doctoris laudes arrectis auribus libenter excepturos. Progrediar igitur ad narrationem historiae.

Quae patria Ruperti fuerit, quique natales, juxta mihi incompertum est. Germanum fuisse natione, docti homines Trithemius et Cochlaeus testes sunt. Quanquam Atheniensisne sis, an Seryphius, parum referre statuo, modo virtutibus majores tuos adaeques, aut si ignobili loco natus sis, ornamentis ingenii, atque recte factis majorum ignobilitatem illustres. Virtus enim neque natalium imaginibus, neque census magnitudine, circumscripta est, neque tenuium sordes aspernantur, omnibus in quibus amor laboris cernitur, ex aequo suae claritatis communicans fructum. Et plures obscuri mihi videntur numinis afflatu, et generosi animi contentione ad tantam emersisse gloriam, cujus memoriam nulla vel temporis vetustas obruere potest, quam claris orti natalibus. Non sanguinis et familiae conditione, sed virtutis amore spectantur ingenia. Notum est illud Ausonii de Severo imperatore:

Punica origo illi, sed qui virtute probaret

Non obstare locum, cum valet ingenium.

Rupertus igitur jam inde a puero ad omnem offici pietatisque rationem eruditur in coenobio S. Laurentii prope Leodium, cui ante biennium impia sectariorum manus faces intulit, sub Berengero abbate, ususque praeceptore Heribrando, viro fideli et prudenti, sub quo ut aetate, ita et puerilis disciplinae adolevit perceptione, tanquam, qui illud antiqui comici ruminaret: [rboac][p][l][o][n] [m][eac][g][i][s][t][oac][n] [sbe][s][t][i][n] [rbee] [sba][r][e][t][eegv] [b][r][o][t][r][iti][sf].

Neque aliter facere potuit, ac ii quibus cum vitae consuetudine conjungebatur, quibus assiduum studium erat ad instar coelestis istius societatis Deum sempiternis laudibus ferre, ac in omnis pietatis meditatione versari. Eleganter Basilius: [sbaac][s][k][ee][s][i][sf], inquit, [t][eeti][sf] [e][sbu][s][e][b][e][iac][a][sf] [t][eegv][n] [ps][u][kh][eegv][n] [z][eac][ph][e][i] [t][o][iti][sf] [th][e][iac][o][i][sf] [d][i][a][n][o][eeac][m][a][s][i], usitatum erat his temporibus, ut nonnullis prioribus, pueritiam in coenobiis doceri, praecipue iis qui ordinis D. Benedicti erant, unde multi clarae memoriae viri, inter quos Bonifacius primus archiepiscopus Moguntinensis, et Beda omnibus modis presbyter venerabilis numerantur, processerunt. Nunc aliquis conferat mores nostrae pueritiae cum illo saeculo.

Quam neglecte, ne dicam impie, in multis locis puerilis educatio curatur. Nunquid contagione deliciarum domesticarum juventus inficitur? Nunquid dulcedine licentiae corrumpitur, morumque perversitate, ne dicam errorum, depravatur, antequam vel ad virtutis alicujus, vel ad judicii maturitatem perveniat? Quis, inquam, justas dolendi causas sibi abesse negare possit, cum nostra aetate ubique fere terrarum bene multa exempla ob oculos habeat? Docet difficultas litteratorum fidei, atque diligentiae postea objecta in distortis corruptisque quorumdam ingeniis refingendis, de quibus jure illud sapientissimi poetae jactatum meminimus: [x][uac][l][o][n] [sba][g][k][uac][l][o][n] [o][sbu][d][eac][p][oh][t][apos] [sbo][r][th][oac][n]. Ut enim candida lana nativum colorem plane nunquam recipit, si semel peregrino colore fuerit tincta, ita animus puerilis, semel pravis seu moribus seu erroribus corruptus, ad pristinam innocentiam difficillime, vel potius nunquam refingi potest: manent in omnes annos consequentes notae, et signa quaedam, seu rudi tabulae impressa liniamenta.

Quid de adolescentia nostri Ruperti dicam? Plurima hercle sese offerunt dicenda, sed tempore excluso potiora capita attingenda erunt. Haec non in uno genere laudis efflorescebat. Pietatem namque in primis, ut dixi, domestica consuetudine adductus complectebatur, cujus quotidianis auctibus religiosissimus evasit, quae ut omnia caetera, quae quidem in bonis sunt assiduitate progressionis, augescere vult. Excepta autem pietate nihil est, quod hominem vere suavi delectatione satiare, aut securitate, conscientiaque optimae voluntatis munire, aut etiam copia, saturitateque omnium rerum explere possit. Sola pietas tanquam pabulum Christianae animae, non tantum studii, et doctrinae merito jure censetur, estque ea demum sola vita, quae ut plurimum in pietatis, honestatisque cultu vivitur. De quo ipsum Rupertum, in libro quem De pietate inscripsit, multo omnium pulcherrimo videre est. Ita pleno (quod dicitur) gradu progressus, in dies uberioris scientiae cum pietatis laude singulari adaequabat opinionem, libenterque ferebat illud sibi occini:

I bone, quo virtus tua te vocat, i pede fausto,

Grandia laturus meritorum premia.

Paulinum illud animo [ph][i][l][o][m][aac][th][ee] nunquam excidebat. Attende tibi, et lectioni, seque exercebat in omni genere litterarum, quod quidem tunc temporis in usu erat, modo styli temperandi gratia carmen in orationem liberam commutans, modo orationem liberam legibus carminis astringens. Et exstiterunt quaedam opuscula carminum, item variarum odarum, quae temporum injuriae periisse suspicor. Inter haec, praeter caetera nonnulla, carmen de Spiritu sancto fuit, cujus quoddam fragmentum exstat. Vita divi Augustini. Vita S. Odoliae virginis. Cantus etiam ecclesiastici de S. Severo confessore. Idem cap. 26, super Matthaeum testatur, hunc habitum ingenii ita praeparatum, et quasi praecultum fuisse ad explicationem sacrarum litterarum suscipiendam. Cumque esset summo ingenio, summaque memoria praeditus, colit eloquentiae studia rectius caeteris, qui perpauci fuerunt, nec bonis studiis dediti, nec satis latine loquentes. Graecae linguae professio jacebat omnis, imo vix nomen (quae istius saeculi etiam apud Italos fuit infelicitas), in schola manebat: eloquentia contabuerat, pro puritate nativa Romanae linguae sordes receperant, et desitum erat ad certum aliquod dicendi genus orationem formari; placebant sordida assuetis. Et ut Ciceronis aetate idem floridus nitor, et eadem puritas, et proprietas ubique sui similis in ubere isto fetu scriptorum eluxit: ita latinitate obsolescente sordes probatae sunt.

Quin et barbaries saepe barbarie commutata est, ut quemadmodum ante aetatem Tullii paulatim Latinitas suum splendorem germanamque perfectionem assequebatur: florente autem Tullio, jam summorum hominum consensu elegantiam perfectamque copiam assecuta dicebatur, ita ab ejusdem obitu a summo candore in aliud dicendi genus recessisse atque degenerasse comperimus, idque, ut Tacitus et Suetonius boni scriptores narrant, desidia juventutis, et negligentia parentum, et inscitia praecipientium. Vixit autem Rupertus saeculo plane barbaro, et ab humanioribus litteris prope remoto. Quo magis admiror stylum Ruperti non inquinatiorem esse, sed potius eam gravitatis ac venustatis laudem habere, ad quam isto saeculo multi ne aspirare quidem ausi fuerunt. Non possum autem non dolere, cum videam renatis optimis juxta ac laudatissimis in omni genere doctrinae in scriptoribus ut et linguis, perversitate judicii nostrorum hominum languere multorum industriam.

Quotusquisque est qui saeculo felicissimo Ruperti diligentiam aemuletur, qui poesim cum oratoria facultate conjungat tanta contentione ingenii atque laboris, idque hoc saeculo, quo nulla non laudabilis eruditio suam lucem accepit. In magna quandoque juventutis frequentia vix unus ac alter satis industrius in utraque parte reperitur.

Rupertus cum tenebris et caligine barbariei digtadiahatur: nos objectum lumen quam parum acutis. quam parum vigilantibus contuimur oculis? Quam pauci nativa proprietate dictionem suam respergunt, contenti qualicunque colore tinxisse orationem: ac poesis Christiana nonnullis etiam sordet, qui opinionem non modo pietatis, verum etiam doctrinae habere debebant. quorum aliquibus illud Graeci sapientis non sapiente dignum carmen crebris sermonibus usurpari suspicor.

[sbeac][r][g][a] [d][egv] [k][u][p][r][o][g][e][n][o][uti][sf] [n][uti][n] [m][o][iti] [ph][iac][l][a] [k][a][igv] [d][i][o][n][uac][s][o][u].

Ego ita existimo antiquissimos, sanctissimos pariter et doctissimos Patrum incredibilem voluptatem, imo sanguinem aliquem succumque pietatis ex poesi hausisse, colorem verborum interim nitoremque minime omnium respuisse. Profanam degustabant quidem, sacram observabant, cujus delectatione animos explebant. Ea tempestate poesis quasi fax pietatis inflammatae frequentabatur, dum verbis et significantibus et arte figurata ad pietatem compositis hymni ecclesiastici templa complebant. Neque inani tantum sono metrum adhibitum ferire putetur aures, cum suavitate compositionis permulsae, et animo jucunditatem ingenerant, [rbiac][l][a][r][o][n] [g][agv][r] [k][a][igv] [sbaac][l][u][p][o][n], inquit Graecus Theologus, [t][eegv][sf] [ps][u][kh][eeti][sf] [k][a][t][aac][s][t][ee][m][a] [a][rbi] [t][ohti][n] [rbuac][m][n][oh][n] [p][a][r][ee][g][o][r][iac][a][i] [kh][a][r][iac][z][o][n][t][a][i]. Rupertus juxta pulchre lib. V in lib. Reg., C. XXIII:

“Musica, dicit, intus vi quadam et potentia naturali spiritum hominis movet, et cum decenter convenit, cum verbo vel sensu divinae laudis concutit penetralia cordis, et illam, quam accepit homo, resuscitat in eo gratiam Spiritus Dei.”

Quod optime experiens Psaltes, primus psaltes inclytus, dicit:

“Os meum aperui et attraxi spiritum.”

Ut Augustinus, referente Rabano, approbat consuetudinem canendi in Ecclesia, ut per oblectamenta aurium infirmior animus ad affectum pietatis exsurgat. Norunt id ita esse, qui aures atque judicium ad hujusce exercitationis genus non ineruditum afferre possunt. Caeteri, ut absunt a cognitione poesis, ita longius a spiritu isto: vel unus Beda consultus plenam fidem meis verbis astruet, qui non sat habuit versus optimos fecisse, et libros insuper nobis de re metrica relinqueret utiles. In hanc classem advocandi erunt Prudentius, Ambrosius, Prosper, Paulinus, Sedulius, Arator, Beda, caeterique viri quavis laude superiores, quorum cogitationes in hoc genere laboris pie casteque versatae fructus amplissimos hactenus in Christianam societatem intulere. De recentioribus nihil dicam, cum inter hos qui parem venustatem cum simplicitate atque pietate expresserint, non desideremus. Nihil dulcius, nihil potentius sacra poesi, quam optimus quisque pro eo ac debet semper maximi facit.

Sequitur virilis aetas, quae eum graviorum rerum admonuit. Relictis ergo studiis artium poeticesque quasi explicatis ingenii nervis, mentis aciem ad tractationem rerum amplissimarum, et intimis philosophiae coelestis abditis erutarum sustulit, prudenter odorans delibansque lumina florum, quae suavissime fragrant emicantque in patenti sacrosancto theologiae campo, oculisque non corporum, sed animorum felicissime blandiuntur, solitus maxime matutinis vigiliis precibusque operam dare, quibus superfusa luminis desuper claritate totus Deo affixus, totusque nonnunquam splendidus fuit. Cum et ipse adjuratus a Cunone abbate Sigebergense, quem ut parentem reverebatur, omnique prosequebatur veneratione, scribit sibi Spiritum sanctum de nocte, ut globum ignitum illapsum, totumque pectus mira suavitate circumiisse, hominemque totum sibi possedisse. Inde in explicatione hagiographiae sapientiae Dei, ut face praenitente admirabili cum facultate et utilitate versatus est. Cujus tantus in sacra lectione fuisse dicitur ardor, ut ne quietem quidem vivum corpus satis capere possit, labia etiam, ut studia diurna de nocte a labore quiescentibus occursant subinde, movere videretur. Quoties majores ingenii gratiaeque dotes in aliis intuebatur, assiduitatem precum suarum lacrymis permiscebat, condiebatque tantisper dum numinis gratiam abundantiorem ad ingenii profectum accessisse sentiret. Redeuntis a precibus tanta doctrinae ubertate redundabat pectus, quantam vel duo tresve celerrimis digitorum articulis poterant excipere. Sero presbyteratus gradum attigit propter Romanae sedis dissensiones, quae mortuis auctoribus paululum conquieverunt, ita ut quis, cui adhaereret ecclesiastico magistratui, non satis certum haberet. Rupertus nihilominus nunquam feriari a susceptis laboribus visus, quanquam arma Henrici IV Germaniam pervagarentur, qui pontificis diris defixus ordinis ecclesiastici flagrabat odio gravi, nec esse uspiam tutum tum religioni, tum Musis domicilium: sed Ruperto, cui divinitus munus scribendi injunctum erat, quem toties Spiritus Domini sua aspiratione dignabatur, benigne fieri voluit Deus, cum caeteris non usquequaque bene esset. Ecquis autem nescit in Domini voluntate benevolentiaque positum esse, qua vitae quave fortunae conditione quemque velit uti, cum huic nonnunquam in tempestate et caligine sive bellorum, sive aliarum calamitatum, Alcedonia spirent, illi tempestas ipsa in caput inque fortunas omnes magna cum clade irruat. Erant plerique ecclesiastici id temporis in eadem fere causa, sed non in eadem fortuua. Siquidem probabile est ut consiliis et sententia, ita castris atque armis discedisse, praesertim imperatore in jura ecclesiastica involante. Ceciderat autem Ruperto percommodi quod ab archiepiscopo Frederico Coloniensi antea propter egregiam famam nominis scientiaeque Tuitium traductus, illiusque loci abbas, ut reperio, decimus constitutus erat, ubi non solum ipse in rerum omnium perturbatione, tranquillitate litterarii, dulcisque perfruebatur otii, verum etiam aliis quibusdam imperatoris arma passim circumsonantia extimescentibus, hospitium tectumque praebebat. Nunquam non [ph][i][l][oac][p][o][n][o][sf] ille in agitatione mentis conquiescebat, semper egebat tempore, dumque huic abbatiae praefuit (praefuit autem annos permultos) cogitando aliquid consequebatur, quod eruditi hominis est proprium, translata rei familiaris procuratione in personas idoneas, siquidem non perinde curis externis impeditus animus quietem hospiti spiritui sedem exhibet seu conservat, atque tranquillus sibique totus constans. Narrat ipse proposita deliberatione constituisse se domesticae administrationis sollicitudinem deponere, partim importunitate quorumdam incolarum, qui adversum eum lite judicioque contendebant, partim taedio eorum, qui juxta monasterium secus fluminis Rheni ripam caecis in specubus et subterraneis angulis habitabant, qui parum integrae fidei atque famae habebantur, eo quod conductis in turribus solitudinem otiumque et litterarum suarum et totius monasterii interpellabant. Constat vero solitudinem dulce et gratum esse piis animis perfugium, extra quod haud omnino satis tranquille sancteque vivitur. De his omnibus prolixa narratione res tota doloris sui, quem ex fatali incendio gravissimum hausit, deinde etiam ex molestiis quas illi vicini parum integri facessebant, suis scriptis explicata est. Aedificavit Rupertus, ne prorsus ejusmodi rerum memoria careret, ad portam Divitensis castri sacellum divo Laurentio sacrum, cujus festum plane omnino gloriosum habebat; insuper et chorum sacrae aedis fornicibus erectum mirabili decore perfectum reliquit. Nec fuit a calumniatoribus liber, quorum insidiis saepe appetitus est, quos tamen, magnitudine animi fregit, auxilio Spiritus sancti repressit, solans erigensque animum spe posteritatis aequioris, quando detracta personae dignitate sive conditione non quis, sed quid quisque dixerit scripseritque, severe censebitur. Etenim non ignorabat mortem omnibus horis omni impendere hominum generi, et de vivorum scriptis vivos judicare, et singula quandoque, juxta aequos atque iniquos ponderare, fore tamen judicium aliquando rectius, cum utrisque mortuis nepotum aetas successerit, primisque cadentibus foliis, virens silva succreverit, ut B. Hieronymus loquitur: De quibus ipse cap. 7 et 26 super Matthaeum plene clareque. Obtrectatores sui, [m][e][g][a][p][o][i][o][uti][n][t][e][sf] [k][a][igv] [sba][t][oac][p][oh][sf] [ph][iac][l][a][u][t][o][i], de magistrorum suorum praestantia magnifice gloriabantur: Ruperti magistros contra supercilio prae se contemnebant ingenti, ut qui nec Scripturarum sacrarum liberaliumque artium scientia praediti essent, nec aliqua nominis clarerent gloria, tacite Rupertum cujusdam seu inscitiae, seu ambitionis suggillantes, qui nulla celebrium gymnasiorum usus institutione esset, sed jam inde a parvulo monasticae disciplinae vinculis alligatus, haud ita magnum ingenii doctrinaeque cultum capere potuisset, cum ipse suorum laborum testem incitatoremque, praeter non ineruditos magistros, Spiritum sanctum haberet, sentiretque, cujus praesentia gratiae vel in uno momento admirabiles, planeque divinas aspirare possit tum ingenii tum doctrinae dotes. Clamitabant insuper haereticum esse, quippe qui a scitis catholicae Ecclesiae alicubi descisceret, quodque Scripturam sanctam ad suum sensum detorqueret perverteretque. Deinde bonorum librorum omnia plena esse, nec opus esse novis libris. At ille surdis auribus voces utique contemnendas praeteriit , conscientiam nullis ejusce suspicionis maculis contaminatam sentiens, qui caeteris id aetatis haereticis, et in primis Colitianis, qui Deum auctorem mali perinde ac boni esse vulgabant, audacter obsistebat, docebatque jam olim opinionem talem tempore Augustini damnatam fuisse, conscriptis in hoc libellis [p][a][n][o][p][l][iac][a][n] argumentorum firmissimorum continentibus. Meminit liber De incendio, et praefatio libri De processione Spiritus sancti. Adversariis respondet fere idem quod Hieronymus sua aetate detractoribus respondit, videlicet librorum quidem abunde esse ab eruditis viris scriptorum, quae in usum Ecclesiae singulari cesserint emolumento cedantque, sed sua cujusque dona, sive illa sint sapientiae, sive scientiae, sive in generibus linguarum, sive in interpretatione sermonum sita, secundum Apostoli praeceptum, magno studio proferenda esse communicanda ve; cessasse quidem Veteris Testamenti oblationem in opere sanctuarii coelestis, sed cessare ab exercitio gratiarum sive charismatum, quae Spiritus sanctus, prout vult, singulis distribuit, nequaquam pietatis esse. Haec ad Romanum pontificem scribit in epistola quae operi De glorificatione Trinitatis et processione Spiritus sancti praefixa est. Confitetur ipse nonnullis in locis calumniatorum ferocia grassante in animo sibi fuisse prorsus deinceps scribendis libris supersedere, obfirmatoque animo linguis quorumdam non tam eloquentiae quam maledicentiae studiosorum cedere, sed illi animus usque eo inquies fuit, dum cogitationes ad intermissa referret studia. Contigit enim quodam tempore cessantis vultum varios subire colores, sedentemque ac multa tacite solliciteque ruminantem totis artubus, ut discipulum sub imminente virga magistri, contremiscere , taque divino nutu, sed mirabiliter terribili perculsus cum relictis scriptis in gratiam rediit, repetens memoria munus scribendi sibi coelitus impositum, et doctrinae salutaris bonum non publicatum intra animae recessus, tanquam ignem ossibus (quod propheta Jeremias testatur) inclusum, minime contineri posse. Cum nec ignorabat praesentem Spiritus sancti gratiam, quae per sensibilem infusionem sese quandoque pectoribus nostris insinuat, doctorum etiam clarissimorum institutioni jure summo praeferendam esse. Interim non deerant illi (quod numinis Providentiae acceptum ferendum est) tanquam propugnacula potentes homines , quorum auctoritate muniebantur qui eum clarissimum habebant, omnibus et dictis et scriptis ejus mirifice capiebantur, atque ad susceptam studiorum piissimorum rationem exhortabantur. Inter hos erat Fredericus archiepiscopus Coloniensis, qui eum clientum numero asciverat, et Cuno abbas postea Ratisponensis episcopus, cujus et tutelae, Berengero superstite, commendatum fuisse reperio! Et erat utique colendus et deosculandus, quem Spiritus sanctus illustratione tam familiari dignabatur. Nunquam fere magnis ingeniis sua defuerunt patrocinia, quibus post homines natos, etiam magnam invidiam incubuisse videmus. Suppudet nostrorum temporum, quibus nihil istis feris et monstris ad maledicendum prope natis frequentius est.

Caedimur et totidem plagis consumimus hostem.

HOR., Epist.

Ita fit ut dum alii aliorum sese saturant odiis, alii vicissim eripiant aliis voluptatis litterariae bonum, quod in Tusculanis suis Quaestionibus princeps orator Latinorum dulcissimum, nunc summum vocat. Sed solatio est quod invidia fera et effera, pudore naturali mota, mortuis plerumque parcit. Pulchri sunt versus Callimachi:

[d][e][iti][n][o][i] [g][agv][r] [sba][n][d][r][iac] [p][aac][n][t][e][sf] [sbe][s][k][l][egv][n] [e][sbu][k][l][eac][e][i] [z][ohti][n] [t][iac] [ph][th][o][n][eeti][s][a][i], [k][a][th][a][n][a][oac][n][t][a] [d][apos] [rboac][s] [k][e][n] [a][sbi][n][eac][s][a][i].

Novit hienam turpem feram esse, quae in defossa humi cadavera saevitiam suam exercet. Vivit ergo Rupertus, cujus libri in manibus hominum sunt. Vivit, inquam, posteritatis judicio clarus, terminaturus laudes suas orbis terrae finibus, dum quidem Ecclesia stabit catholica, cujus nomen ex suggestibus, ex gymnasiis, ex omni denique piorum concilio libenter excipimus: qui solus splendidissime omnium nobilitavit Agrippinensis Ecclesiae ditionem in cujus scriptis nihil nisi grave, sanctum et solidum exstat; qui adminiculo divinae gratiae multa scitu cognitio neque digna per se investigavit prodiditque: qui articulos fidei Christianae sincere arguteque tractat; qui caeremonias ecclesiasticas objecta veritatis luce, detractoque quasi integumento, nuda, plana et venusta explicatione proponit insignes. Breviter, qui omnes numeros perfecti theologi absolvit, quique vel solus ut optatissimus Neptunus exauditus, tempestates opinionum in religione Christiana excitatas componere possit. De profanis litteris, quarum scimus eum perstudiosum fuisse adolescentem, dicere extra necessitatem est: cum ipse earum fructum libro de scientia, nunc artes, donum pretiosum Dei, nunc theologiae ministras seu ancillas vocat: caeteraque studia in adminiculum verbi coelestis exponendi sobrie cauteque adhibita, mirifice prodesse doceat.

Superest nunc ut aliquid de extrema aetate subjiciamus, eodemque orationis ambitu morbi genus, quo exstinctus est tantus vir, complectamur. Et attigit ille quidem justam aetatem vitae humanae, quippe qui summa senectute defectis viribus obierit, defunctus curis multiplicibus, laboribus diurnis, atque nocturnis. Cumque suae vitae actum terminaturus videretur, extremo anno (cognoverat enim antea Numinis praedictione se adhuc octo annos superfuturum, cujusmodi praedictionem Cassio Narniensi episcopo, ut est apud Gregorium papam in Dialogis lib. IV, cap. 561, accidisse recordabatur), coepit memoriam anteactae vitae contentius recolere, lacrymis se frequentioribus dare, erratorum condonationem atque delictorum superioris aetatis sibi gratiam fieri a Domino deposcens, nihil denique non omnium rerum agere, quae ad abstergendas animae sordes facere videbantur. Auxit sane et suspicionem adventantis mortis, auxit simul et poenitentiae curam. Nec eventus hanc exspectationem fefellit, siquidem hieme praecipite in febrem acutissimam incidit senex optimus, quae reliquias virium paulatim exhausit, ita ut quidquid vel diuturnitas laborum, vel summae senectutis imbecillitas reliquum fecerat, morbi vis, suo pene jure sibi vindicaret absumeretque. Itaque piissime quietissimeque diem suum obiit, comparata immortali pietatis ac omnis laudabilis virtutis claritate, respiraturus deinceps a laboribus, quibus nunquam vacavit, cumque suo amantissimo, quem et vivus et moriens anhelavit, quem sua scripta suavissime spirant, sempiterno aevo fruiturus, cujus nec memoriam ulla unquam posteritas ut optime de hominum societate intermori patietur.

Audivistis brevibus, candidissimi auditores, vitam D. Ruperti abbatis quondam Tuitiensis, quam pro virili aetate quisquis imitari studeat, ut in litteris pietatisque (quae aptissima sunt arma Christiani hominis) cultu auctior, fructus maturitatis edere possit ejusmodi, qui nec vivum, nec mortuum deserunt unquam. Alios domestica stimulant exempla, quae libenter virtutibus, quamlibet paribus, externorum solemus anteferre; alios nativus splendor honesti (quod ingeniorum tantum est) ad se amandum colendumque provocat: alios denique aliae causae commovent: nonnullos metus, nonnullos studium ambitionis, aemulatio quoque multum addit plerisque vigoris ardorisque. At decus nobilissimum esse doctrinam cum pietate copulatam tam omnium gentium linguis est celebratum, quam nulli non vel creditum vel animadversum. In Ruperto autem summae habemus et doctrinae et pietatis exemplar, cujus quondam vita cum doctrina consonans, laudabilium morum vivum simulacrum fuit. Ad id respicite identidem ut pictores ad imaginem, quam adhibito penicillo effingere student, subinde respiciunt: hunc imitari, hunc exprimere contendite, memores Apostoli Timotheum suum exhortantis ad doctrinae pietatisque amorem, his verbis:

“Attende tibi, et lectioni.”

Et iterum:

“Exerce teipsum ad pietatem. Nam corporalis exercitatio ad modicum utilis est; pietas autem ad omnia utilis est, habens promissionem vitae praesentis et futurae.”

Dixi.