CAPUT 3

Quid porro sibi vult quod praemisso,

“vos estis lux mundi,”

continuo subjungit:

“Non potest civitas abscondi supra montem posita, neque accendunt lucernam et ponunt eam sub modio, sed super candelabrum, ut luceat omnibus qui in domo sunt: sic luceat lux vestra coram hominibus, ut videant opera vestra bona, et glorificent Patrem vestrum, qui in coelis est.”

Quid nisi humilitatem contingit, et humilitati respondet eorum qui tali nomine sunt digni ut lux mundi nominentur et sint? Denique talium quisque parvulus est in oculis suis, latere vult: quia dignum se aspectibus hominum, aut hominem esse non arbitratur, et vix animadvertere audet quod Altissimus, quamvis omnia videns, eum scire vel videre dignetur. Et quam magna, quam ampla civitas, quam is,

“quem coelum, et coeli coelorum capere non possunt, Deus inhabitat!”

(III Reg. VIII.) Et quo in monte, nisi in altitudine coeli, civitas hujusmodi posita est, juxta illud:

“Nostra autem conversatio in coelis est?”

(Philip. II.) Non potest abscondi, non patitur ordo vel ratio judicii seu consilii divini ut abscondatur et incognita sit, quae

“ad hoc aedificata est, et ad hoc mille clypei pendent ex ea, omnis armatura fortium (Cant. IV),”

ut omnes qui inter adversarios periclitantur, qui inter Judaeos, paganos, atque haereticos, pro fide agonizantur, recurrere sciant ad civitatem hanc, et in ea communiri, de ea sumptis sententiis armari, ut habeant unde armari, pro qua illis res est, possit. Ecce alia similitudo:

“Nequaque accendunt lucernam et ponunt eam sub modio, sed super candelabrum, ut luceat omnibus qui in domo sunt,”

juxta hanc similitudinem, quibus dixi:

“Vos estis lux mundi,”

non idcirco illuminati estis, non idcirco sapientiae et scientiae Dei claritatem accepistis (quod fieri tunc incipit, perficietur autem, quando accipietis donum supervenientis Spiritus sancti in vos, linguis apparentibus igneis [Actor. II], ut sub silentio tegamini vel abscondamini, perpetuis contenti latibulis, nec vos, nec aliqui illorum qui ante vos habuerunt vel post vos habituri sunt gratiam hujusmodi, ut per eorum ministerium Deus mundo innotescere possit. Etiam si quislibet eorum in speluncis et in cavernis terrae delitescere voluit, et ad tempus delituit, nihilominus tamen, ubi causam poposcit, foris prodiit, in publicum Deo jubente vel ordinante venit, ut ei cui praedestinatus, ad quod fuerat vocatus, insistens officio, heneficium lucis, cujus erat particeps, plurimis impertiretur. Exempli gratia: Joannes lucerna ardens et lucens in deserto latere voluit, et illic a teneris annis usque ad annum ferme tricesimum hominibus incognitus, vitam suam detrivit. Nonne interim lucerna quasi sub modio latuit? Sed profecto

“lux vera, quae illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum (Joan. I),”

de quo habebat Joannes ut lucerna existeret, quod et ipse profitetur, dicendo:

“Et de plenitudine ejus nos omnes accepimus (ibid.),”

non idcirco illum sic illuminaverat, non idcirco

“de Spiritu sancto adhuc ex utero matris suae repleverat (Luc. I),”

ut illic soli, si aut viveret, soli sibi sub modio vitae eremiticae, lucem bonae conscientiae taciturnus insumeret. Ubi patri ejus coelestis nuntius nativitatem ejus evangelizavit, nomen quoque et vitae seriem gerendae ordine deprompsit, nihil tale denuntiavit, sed hoc quod erat in proposito Dei venerabiliter pronuntiavit. Ipse, inquiens, praeibit ante illum in spiritu et virtute Heliae parare Domino plebem perfectam, id est, cum zelo justitiae redarguendo et corripiendo peccatores praedicare poenitentiam. Illud deserti latibulum sponte subiit, istud publicae praedicationis officium obedienter suscepit ab eo per quem dicit:

“Sed qui misit me baptizare in aqua, ille mihi dixit: Super quem videris Spiritum descendentem et manentem super eum, hic est qui baptizat in Spiritu sancto (Joan. I),”

et caetera. Igitur verbis et exemplis divinae auctoritatis perdocemur ut sciamus quia Deus, cuicunque sapientiae, vel scientiae suae lucidam gratiam dat, idcirco utique dat ut super candelabrum aliquod ponatur ejusmodi lucerna, quatenus luceat omnibus qui in domo sunt, et plures lucrifaciat. Aliquod autem candelabrum ideo dixi, quia juxta Joannis Apocalypsim septem sunt candelabra aurea, quorum in medio Filius hominis deambulat, et

“septem candelabra, inquit, septem Ecclesiae sunt (Apoc. I).”

Porro, septenario numero, quo significari solet universitas, universas intelligimus, quas per orbem terrarum Christus habet Ecclesias, et hoc utique vult, ut qui dono ipsius apostolica praepollet fide et scientia, non discrepante vita, nec ipse negligatur vel contemnatur alieno, neque ipse proprio refugiat judicio, quin ponatur super candelabrum, et in domo Dei luceat verbo et exemplo, memor per omnia dicti hujus:

“Sic luceat lux vestra coram hominibus, ut videant opera vestra bona, et glorificent Patrem vestrum qui in coelis est.”

Hoc etenim dicto et inanis gloria propellitur, et utilitas multorum desideratur, cum ea jubeatur esse intentio bene operantis coram hominibus ut non ipse,

“qui operari videtur, sed Deus qui per eum operatur (I Cor. XII):”

“Deus pater luminum a quo est omne datum optimum, et omne descendit donum perfectum (Jac. I),”

laudetur et glorificetur. His praemissis, in exordio sermonis, per quae praeparati esse poterant, ut ad audiendum existerent attenti, dociles ac benevoli, ingreditur ampla spatia profundi sermonis coelestis magister, et dicit:

“Nolite putare quia veni solvere legem aut prophetas. Non veni solvere, sed adimplere.”

Postquam enuntiavit aliis, cujus forent dignitatis, et sic minores suos discipulos honoravit, ut diceret eis:

“Vos estis sal terrae, vos estis lux mundi,”

et de semetipso quoque quid deberet sperari, quam humiliter significare voluit, et hoc sciri non inaniter idoneum duxit. Nam magnum est quod de semetipso dicit,

“legem adimplere veni,”

sed magnitudinem rei, ne jactantiam sermo redolere videretur, pulcherrime temperavit modus docendi, dum in prima fronte excusationem praemittere, et justam suimet aestimationem quodammodo flagitare curavit, dicendo:

“Nolite putare quoniam veni solvere legem et prophetas.”

Profecto si solam legem posuisset ita:

“Nolite putare quoniam veni solvere legem,”

et tunc demum dixisset:

“Non veni solvere, sed adimplere,”

magnum, ut jam dictum est, hoc esset, et longe plus quam aliquis hominum de semetipso unquam potuit dicere veraciter. Cum autem addit, et prophetas, et de utrisque, scilicet lege et prophetis, dicit quod haec adimplere venerit, rogo quantum est. Nonne aequipollens est ac si diceret, cuncta in me adimplebuntur sacramenta legis et prophetarum, etenim cuncta quidem de me scripta sunt? Sed, ut jam dictum est, magnitudinem rei suaviorem audientibus efficit modus locutionis, similiter et in eo quod protinus subjungit:

“Amen quippe dico vobis, donec transeat coelum et terra, iota unum aut unus apex non praeteribit a lege, donec omnia fiant.”

Quanto suavius ac reverentius sonat taliter dictum,

“donec omnia fiant,”

quam si ita diceret, donec omnia compleam? Quae omnia? Videlicet quaecunque loquuntur lex et prophetae.

“Non, inquit, praeteribit iota unum aut unus apex, donec omnia fiant.”

Et quousque vel quanto tempore fient?

“donec transeat coelum et terra,”

id est usque ad consummationem saeculi, usque in diem judicii (I Cor. VII), quando praetereunte sive jam praeterita, quae nunc est, figura mundi, erit terra nova et coeli novi (II Petr. III). Quid ergo est quod Apostolus dicit,

“reprobatio quidem fit praecedentis mandati propter infirmitatem ejus et inutilitatem (Hebr. VII),”

quoniam hic ait ipse Dominus:

“Iota unum aut unus apex non praeteribit a lege donec omnia fiant?”

Ad haec sciendum, quia nonnulla est distantia rerum quae significantur nomine legis, Ne longum in respondendo funem traham: aliud est legem dedisse Deum pro beneplacito suo, quod fecit ante reatum vituli; aliud legem imposuisse non sine animadversione, vel severo judicio, post reatum vel in ipso reatu vituli. Hic jam verba ejusdem Domini ad prophetam Ezechiel memoranda sunt.

“Ejeci eos, inquit, de terra Aegypti et eduxi in desertum, et dedi eis praecepta mea, et judicia mea ostendi eis, quae faciat homo et vivat in eis. Et irritaverunt me domus Israel in deserto,”

et caetera usque,

“et post idola patrum suorum fuerunt oculi eorum.”

Statimque sequitur:

“Ergo et ego dedi eis praecepta non bona, et judicia in quibus non vivent, et pollui eos in muneribus suis (Ezech. XX).”

Praecepta et judicia quae faciat homo et vivat in eis, se illis dedisse vel ostendisse dicit: praecepta videlicet,

“non habebis deos alienos coram me, non facies tibi sculptile (Exod. XX),”

et caetera verba Decalogi. Judicia vero,

“si emeris servum Hebraeum, sex annis serviet tibi, in septimo egredietur liber gratis (ibid.). XXI),”

et caetera quae Moses plebi omnia narravit et scripsit, ita concludens:

“Hic est sanguis foederis quod pepigit Dominus vobiscum super cunctis sermonibus suis.”

Postquam autem fecerunt vitulum, et sicut apud prophetam jam dictum habemus, post idola patrum suorum fuerunt oculi eorum, ubi intelligendum est vituli peccatum, quod fecerunt secundum morem Aegyptium, sicut patres eorum praecepta non bona, et judicia in quibus non vivent, quae sese illis dedisse dicit, illa sunt de quibus fere totus existit liber Levitici: Verbi gratia, de mundis et immundis animalibus comedendis et non comedendis, de leprae contaminatione et leprosi emundatione (Lev. XI, XIII, XXXII), et caeteris ejusmodi, in quibus sine dubio vita non consistit, sicut nec in sacrificiis carnis et sanguinis taurorum et hircorum et arietum sive agnorum, de quibus et apud Hieremiam Deus ipse dicit:

“Holocaustomata vestra addite victimis vestris, et comedite carnes, quia non sum locutus cum patribus vestris, et non praecepi eis in die qua eduxi eos de terra Aegypti, de verbo holocaustomatum et victimarum, sed hoc verbum praecepi eis, dicens: audite vocem meam, et ero vobis Deus, et vos eritis mihi populus (Jer. VII).”

Cum igitur hic Dominus dicit:

“Iota unum aut unus apex non praeteribit a lege,”

illic autem Apostolus ait:

“Reprobatio sit mandati praecedentis propter suam infirmitatem et inutilitatem (Hebr. VII),”

operae pretium est scire hanc distinctionem legis, ut hic intelligas praecepta bona et judicia quae faciat homo et vivat in eis; illic autem praecepta non bona et judicia in quibus non vivent, de quibus ibidem Apostolus:

“Nihil enim, ait, ad perfectum adduxit lex (ibid.)”

Et alibi:

“Umbram enim habens lex futurorum bonorum, non ipsam imaginem rerum per singulos annos iisdem ipsis hostiis quas offerunt indesinenter, nunquam potest perfectos facere (Hebr. X).”

Et multa in hunc modum. Caeterum etsi secundum litteram lex sive mandatum ejusmodi infirmum erat et inutile, propter quod et reprobatio ejus facta est; attamen his qui secundum spiritum sentiunt, qualium habuerit umbram futurorum bonorum, notum ac perspicuum est quia, nec de lege ejusmodi quidquam praeteriit aut praeteribit quin jam cuncta fere in Christo vel per Christum adimpleta sint, et quod residuum est, nunc adimpleatur et adimplendum sit usque in finem saeculi. Verumtamen loco praecedendi cum dicit;

“Iota unum aut unus apex non praeteribit a lege,”

maxime legem praeceptorum et judiciorum illorum oportet intelligi, quae, ut supradictum est, primum dedit vel ostendit eis, ut apud Ezechielem dicit, nequaquam irritarent eum (Ezech. XX), id est ante reatum vituli. Nam de hujusmodi tractat in sequentibus, incipiendo sic:

“Qui ergo solverit unum de mandatis istis minimis, et docuerit sic homines, minimus vocabitur in regno coelorum. Qui autem fecerit et docuerit, hic magnus vocabitur in regno coelorum.”

In primis in quatuor divisiones totum sermonem distinguere libet, nimirum secundum quatuor virtutes principales, quas ethnici nominare quidem potuerunt, sed non secundum coelestem vel spiritualem ipsarum dignitatem cognoscere meruerunt, scilicet justitiam, temperantiam, fortitudinem, prudentiam. Prima distinctionis hujusce divisio sive pars hic incipit, ubi ait:

“Dico enim vobis quia nisi abundaverit justitia vestra plus quam Scribarum et Pharisaeorum, non intrabitis in regnum coelorum.”

Et illic finitur ubi dicitur:

“Estote ergo perfecti, sicut et Pater vester coelestis perfectus est, totaque hujus partis series ad perfectionem tendit justitiae, juxta propositum dicentis, quod jam pertractatum est: Non veni legem solvere, sed adimplere.”

Secunda inchoatur ab eo quod protinus ait:

“Attendite ne justitiam vestram faciatis coram hominibus, ut videamini ab eis (Matth. VI),”

et illic terminatur ubi dicit:

“Nolite ergo solliciti esse in crastinum: sufficit diei malitia sua (ibid.),”

et tota haec tendit ad virtutem temperantiae, et maxime ut temperetur ab appetitu inanis gloriae, et deinde a ventris vel corporis sollicitudine, simulque a servitio mammonae Tertia ab eo quod ait:

“Nolite dare sanctum caninibus, neque mittatis margaritas vestras ante porcos (Matth. VII),”

usque ad id:

“Intrate per angustam portam, quam angusta porta et arcta via quae ducit ad vitam (ibid.);”

sine dubio tendendi ad regnum coelorum demonstrat habere fortitudinem perseverantem, perseverantiam fortem. Quarta ab co quod ait,

“Attendite a falsis prophetis (ibid.),”

usque ad finem sermonis, indubitanter auditorem ad prudentiam adducit, et informat Christianum ut prudens ac providus sit. In singulis partibus istis ex opposito virtutum, Scribas et Pharisaeos cunctis virtutibus vacuos acerrime culpat, et nominibus quadrifariam diversis denotat. Nam prima quidem parte sermonis, manifestis eos nominibus Scribas et Pharisaeos nuncupat, dicendo:

“Nisi abundaverit justitia vestra plus quam Scribarum et Pharisaeorum.”

In secunda semel et iterum ac tertio hypocritas, insuper ethnicos quoque vocat, dicendo:

“Noli tuba canere ante te, sicul hypocritae faciunt, et cum oratis, non eritis sicut hypocritae, et orantes autem nolite multum loqui sicut ethnici; et cum autem jejunatis, nolite fieri sicut hypocritae tristes (Matth. VI).”

Et quidem de gentibus quoque fuerunt et sunt hypocritae, quos et praesens sermo damnat intemperantiae, quoniam adeo sunt festini ad mercedem suam, ut malint perdere sempiternam, quae differtur, quam carere temporali, id est laude hominum, quae praesens habeatur. Sed omnium maximi hypocritarum, omnisque hypocriseos erant magistri Scribae et Pharisaei, et maxime contra illos praesentem Salvator sermonem dirigit. Similiter in tertia divisionis hujus parte, dum dicit:

“Nolite sanctum dare canibus, neque mittatis margaritas vestras ante porcos,”

omnes quidem de quacunque gente sint, tali appellatione illos denotat, quorum foeda est fortitudo, mordere scilicet more canum, et irruere more porcorum ad conculcandum et disrumpendum, sed talium quoque maxime Scribae et Pharisaei fuerunt. Nihilominus in quarta illorum, quos denotat dicendo:

“Attendite a falsis prophetis, qui veniunt ad vos in vestimentis ovium, intrinsecus autem sunt lupi rapaces:”

illorum, inquam, scilicet falsorum prophetarum Scribae et Pharisaei maximi fuerunt. Itaque virtutibus, quarum singulas in singulis hujus sermonis divisionibus sublucere perspeximus, scilicet justitia, temperantia, fortitudine, prudentia, penitus vacui demonstrantur. Per haec nomina, quibus in singulis earumdem partium denotantur, quia videlicet Scribarum et Pharisaeorum nulla est vera justitia hypocritarum, quales erant iidem, nulla est a recipienda mercede sua temperantia; porcorum margaritas conculcantium et homines disrumpentium, quales ipsimet erant, nulla est fortitudo vera falsorum prophetarum; imo luporum sub ovina pelle latentium, nulla est prudentia; nam quae illorum putatur prudentia, malitia est. His praelibatis, jam velut magno et evidenti ostio pulcherrimi sermonis aperto, ipso duce qui aperuit, introrsus incedendum est.

“Qui ergo solverit unum de mandatis istis minimis, et docuerit sic homines, minimus vocabitur in regno coelorum.”

Ergo quoniam, inquit, non solum

“non veni solvere legem,”

verum etiam

“adimplere”

veni, meum est facere judicium sententiamque dicere super eos qui non solummodo non adimplent, verum etiam solvunt. Quinam illi sunt vel erant tunc? Utique Scribae et Pharisaei, quos continuo per totum sermonis hujus textum, aliis quoque Evangelii locis vehementer tangit. Quae autem sunt mandata ista minima, quae quasi digitum intendens, dicit:

“unum de mandatis istis minimis?”

Nimirum ista quae subjecta sunt:

“Audistis quia dictum est: Non moechaberis,”

et caetera. Ergone ista sunt minima? Utique minima. Alioqui quid opus erat adimplere ea quemadmodum dicit,

“non veni solvere, sed adimplere,”

si erant grandia et sufficientia? In quo autem vel in quantum minima sint commodius in subsequentibus dicetur. Quid autem est, magistrum ejusmodi minimum vocari in regno coelorum? Utique non intrare in regnum coelorum? Sequitur enim:

“Dico enim vobis, quia nisi abundaverit justitia vestra plus quam Scribarum et Pharisaeorum, non intrabitis in regnum coelorum.”

Quam vere minimus est, qui de alto cadit, et episcopatum suum perdit.

“Fiant, inquit Psalmista, dies ejus pauci, et episcopatum ejus accipiat alter (Psal. CVIII).”

Hoc primum Judas proditor pertulit, cujus apostolatum alter accepit (Act. I), et post illum Scribae et Pharisaei, quorum ille, sicut dux in comprehendendo Jesum, ita et exemplar fuit in perdendo episcopatum, et in suspendendo vel strangulando semetipsum. Sicut enim ille abiens laqueo semetipsum suspendit, et apostolatum sive episcopatum ejus, ut jam dictum est, alter accepit, ita coetus Pharisaicus, cunctusque populus Judaicus persuasus et ab illis et a pontificibus, et propria sese sententia damnavit, clamando:

“Sanguis ejus super nos et super filios nostros (Matth. XXVII).”

Et pontificatum sive sacerdotium ejus populus alter, populus Christianus accepit. Et sicut ille triginta argenteos sanguinis pretium retulit, ita et huic cuilibet qui non est adversario consentiens, post pauca dicitur hic:

“Non exies inde donec reddas novissimum quadrantem.”

Igitur cum dicit,

“minimus vocabitur in regno coelorum,”

sic accipiendum est,

“minimus,”

tanquam improperium maximum, ut minimus idem sit quod contemptibilis, juxta illud in visione Abdiae, ubi cum dixisset ad Edom:

“Ecce parvulum te dedi in gentibus (Abd. I),”

statim subjunxit:

“Contemptibilis tu es valde (ibid.).”

“Qui autem fecerit et docuerit, hic magnus vocabitur in regno coelorum.”

Quid

“fecerit et docuerit?”

Nunquid

“unum de mandatis istis minimis?”

Non sic utique, non sic. Sic enim qui

“totam legem observat, offendit autem in uno, factus est omnium reus (Jac. II):”

quanto magis qui facit vel observat: unum forte autem offendit in aliis omnibus? Proinde ergo dicendo,

“qui autem fecerit et docuerit,”

nec unum de minimis, nec unum de magnis mandatis istis expresse dicit: sed contentus dixisse,

“qui fecerit et docuerit,”

quasi manum vel digitum mitis et humilis corde reducens in semetipsum:

“Hic, ait, magnus vocabitur in regno coelorum.”

Hoc enim et huic similia de semetipso profitetur, non jactanter, sed, sicut ait Apostolus,

“ille fidelis permanet, negare semetipsum non potest (II Tim. II).”

Et quidem fecerunt et docuerunt quamplures qualium optimi fuerunt beati illi auditores dicentes:

“Vos estis lux mundi, luceat lux vestra coram hominibus,”

et caetera; sed non adeo fecerunt, et non adeo stabiles vel assidui sive invariabiles in faciendo fuerunt, ut de facto suo magnificari omnino debuerint, si absque misericordia vocarentur ad judicium.

“Omnes declinaverunt, simul inutiles facti sunt, non est qui faciat bonum, non est usque ad unum (Psal. XIII).”

Hic unus et solus est qui integre fecit et integre docuit per semetipsum; per illos autem, quantum fuerat gratiae suae complacitum. Et proinde magni quidem illi quoque vocantur sive vocabuntur in regno coelorum, sed eorum magnitudo ad hujus magnitudinem non attingit, quam significat in sermone isto toties dicendo:

“Dictum est antiquis: Ego autem dico vobis.”

Inter magnum istum

“qui fecit et docuit”

et illum minimum

“qui solvit et docuit,”

medii sunt; et ille qui fecit et non docuit, quia scientiam sive facultatem docendi non habuit, et ille qui nec fecit nec docuit, forte quia tempus faciendi non habuit. De omnibus his magnis iste judicabit, ita ut minimus ille qui solvit et docuit, non intret in regnum coelorum, quamvis videbatur sibi esse filius regni ille autem qui nec fecit nec docuit, quia nec potuit nec scivit, per gratiam sit nonnullus in regno coelorum, qualem considerans Apostolus:

“Ei vero, inquit, qui non operatur, credenti autem in eum qui justificat impium, reputatur fides ejus ad justitiam (Rom. IV),”

etc. Ille qui fecit et non docuit, videlicet omnis qui in populo fuit auditor, et non potuit esse doctor, locum vel ordinem suum in eodem regno coelorum habebit, nonnihil differentem ab illis qui fecerunt et docuerunt: qualium primi fuerunt apostoli, et his quoque magnus iste, ut jam dictum est, longe praeerit. Ex illa suae magnitudinis auctoritate protinus ait:

“Dico enim vobis quia, nisi abundaverit justitia vestra plus quam Scribarum et Pharisaeorum, non intrabitis in regnum coelorum.”

Ergo Scribae et Pharisaei non intrabunt in regnum coelorum, et hoc dico vobis, ait, tanquam magnus, tanquam regni coelorum arbiter, velut ille cujus dictum in potestate, cujus in dicto potestas summa est. Et quare Scribae et Pharisaei non intrabunt in regnum coelorum? Videlicet quia non abundat, imo deficit et nulla est justitia illorum. Quid enim, si manibus suis me non occidunt?

“Audistis quia dictum est antiquis: Non occides; qui autem occiderit, reus erit judicio.”

Et hoc dictum sive praeceptum se non transgredi fingunt, dum suis me manibus non occidunt.

“Ego autem dico vobis, quia omnis qui irascitur fratri suo, reus erit judicio.”

Quaeris quare? Videlicet quia ira voluntas occidendi est. Et quoniam occidere vult, recte jam homicida esse judicatur, juxta illud:

“Omnis qui odit fratrem suum, homicida est (I Joan. III).”

Non enim qualemcunque iram, verbi gratia repentinum calentis animi motum leviter surgentem, leniter nihilominus residentem hic intelligere debemus; sed iram ejusmodi, quali scribitur iratus fuisse Cain:

“Iratesque est Cain, ait Scriptura, vehementer, et cecidit vultus ejus. Dixitque Dominus ad eum: Quare iratus es, et cur concidit facies tua (Gen. IV)? ”

Sic namque iratus est, ut occidere cogitaret.

“Qui similiter irascitur,”

quisquis ille est,

“reus erit judidio,”

subauditur duntaxat divino; quia videlicet humano necdum teneri potest homicida judicio; latet enim homines odium quod in corde est, Scriptura dicente:

“Homo videt in facie, Deus autem in corde (I Reg. XVI).”

Quod si odium, quod prius latebat, signo aliquo proditum fuerit, jam non solum divino, verum etiam humano reus erit judicio. Ait ergo:

“Qui autem dixerit fratri suo raca, reus erit concilio.”

Concilium namque conventus est hominum ad judicandum, eorum qui de peccatis agendi sive judicandi ecclesiasticum sortiti sunt ministerium. Raca enim nonnulli dixerunt esse vocem non significantem aliquid, sed indignantis animi motum exprimentem. Has interjectiones grammatici vocant partes orationis significantes commoti animi effectum, velut cum dicitur a dolente, heu! vel ab irascente, hem! Alii dixerunt hoc verbum proprie esse Hebraicum. Raca enim dicitur inanis aut vacuus, quem nos possumus vulgata injuria, absque cerebro nuncupare. Igitur

“qui dixerit fratri suo raca,”

id est qui odium intus in corde conceptum tali signo vocis vel oris sui prodiderit hominibus, quale est raca, ut non dubium sit, certisque testibus argui possit;

“qui fratrem suum oderit, reus erit concilio.”

Legitimumque fiet super eum judiciium ab hominibus, ita ut etiam ab altare Domini jure amoveatur donec et satisfaciat Deo, et reconcilietur fratri suo.

“Qui autem dixerit, fatue, reus erit gehennae ignis.”

Insultantes malis alienis solent dicere,

“fatue.”

Exempli gratia: Juliano apud Persas interempto, dum nuntiatus fuisset ejus interitus in urbe Antiochia, putantes cuncti habentes festivitatem, et non solum in ecclesiis et sepulturis martyrum, sed etiam in theatris exsultantes, et victoriam Christi praedicantes, communiter clamabant omnes:

“Maxime fatue, ubi sunt vaticinia? Vicit Deus et Christus ejus.”

Verum sic illi recte insultaverint et recte dixerint, utpote non fratri, quinimo hosti et inimico acerrimo fratris nostri, fratris optimi Jesu Christi, de cujus fide procedit:

“omnis fraternitas sive paternitas utilis, quae in coelo et in terra nominatur (Ephes. III).”

Fratri autem taliter insultare, taliter dicere, fatue, peccatum est nimis grande, utpote testimonium cordis obdurati, quod habeat odium insatiabile. Igitur justa sententia dicentis,

“reus erit gehennae ignis”

et subaudiendum est, nisi poenitentiam egerit. Ad hunc peccati modum pertinuit illa maledictio Semei, quando regem David fugientem a facie filii sui Absalon, flentem et operto capite nudisque pedibus incedentem maledicebat, dicens:

“Egredere, vir sanguinum et vir Belial, ecce premunt te mala, quoniam vir sanguinum es, et ita gradiebatur maledicens et mittens lapides adversus eum, terramque spargens (II Reg. XVI).”

Scribae et Pharisaei prae cunctis hominibus maligni et, ut propheta praedicit,

“in diem malum separati (Amos VI),”

sic irati sunt fratri suo, sic dixerunt fratri suo raca, sic dixerunt fatue, filii gehennae, rei gehennalis incendii, cum nihilominus in se confiderent tanquam justi. Non occiderunt fratrem suum manibus suis, sed irati sunt fratri suo, qui dicit in psalmo:

“Et odio habuerunt me gratis (Psal. XXXIV, LXVIII).”

Irati sunt ei nimis odio implacabili, non aliam ob causam, nisi quam Sapientia testatur eos dixisse,

“quoniam contrarius est operibus nostris (Sap. II).”

Universa Ecclesiae schola legit et concinit, longoque usu jam detrivit quia qui

“iratus est Cain vehementer, et concidit vultus ejus (Gen. IV),”

cum non aliam haberet causam, nisi quia opera ipsius maligna, fratris autem ejus justa erant, typus fuit hujus odii quo hunc fratrem suum secundum carnem Jesum Christum oderunt Scribae et Pharisaei, non aliam ob causam nisi quia hujus bona, ipsorum autem mala erant opera, et avaritiam eorum in doctrina sua redarguebat. Nonne pro hujusmodi odio rei jam erant judicio? Addiderunt autem huic peccato, ut non tantum illum haberent odio in corde suo, verum etiam dicerent raca eidem fratri suo, scilicet omne verbum malum quodcunque suggerere potuit hostilis indignatio. Exempli gratia:

“Nonne hic est filius fabri?”

(Matth. XIII.) Et alibi:

“Daemonium habet, et insanit, quid eum auditis?”

(Joan. X.) Et multa his similia. Et si nihil plus fecissent aut dixissent, nonne rei jam fuissent non solum judicio divino, verum etiam Ecclesiae concilio? Propterea quippe sententiam haberet in eos omne patriarcharum et prophetarum concilium, ut dicerent,

“vae his qui dicunt bonum malum (Isa. V).”

Addiderunt etiam adhuc, ut insultarent ei in ipsius passione, et subsannarent in ipsa morte, quod erat, ut supra demonstratum est, dicere,

“fatue (Matth. XXVII).”

Cum enim moreretur frater ille, qui dicit in psalmo:

“Quasi proximum, quasi fratrem nostrum, sic complacebam (Psal. XXXIV),”

praetereuntes blasphemabant eum moventes capita sua, et dicentes:

“Vah! qui destruis templum Dei, et in triduo reaedificas, salva temetipsum (Matth. XXVII).”

Antea quoque cum coepissent eum, sic illudebant ei tanquam fatuo, sic deridebant eum tanquam fatuum, caedendo colaphis, et dicendo:

“Prophetiza nobis, Christe, quis est qui te percussit?”

(Ibid. XXVI.) Inter haec omnia videbantur sibi, aut videri volebant justi, et non transgressores legis dicentis:

“Non occides (Exod. X);”

cum dicerent:

“Nobis non licet interficere quemquam,”

et non occiderent eum manibus suis, sic justi, sic integri factores legis,

“ut non saltem introire vellent in praetorium gentilis hominis, ut non contaminarentur, ait Evangelista, sed manducarent pascha (Joan. XVIII).”

Recte igitur et vere dixit

“quia, nisi abundaverit justitia vestra plus quam Scribarum et Pharisaeorum, non intrabitis in regnum coelorum,”

id est, nisi non solum manus vestras contineatis ab occidendo, verum etiam liberetis animum vestrum ab ira vel odio, et quod plus est, os vestrum ab indignationis quolibet sono, et, quod abundantius est, linguam vestram ab insultando fratri cuilibet, in quocunque fuerit malo. Quid tandem distat inter judicium, quod dictum est antiquis:

“Qui autem occiderit reus erit judicio;”

et judicium istud, quod hic audimus:

“Ego autem dico vobis quia omnis qui irascitur fratri suo, reus erit judicio?”

Non enim nulla debet esse distantia judicii, ubi tanta distantia est reatus judicandi, quanta hic intelligitur inter homicidium quod est perpetratum manibus, et homicidium quod, ut fieri possit, animo vel cogitatione versatur. De homicidio quod perpetratur actu, judicat homo lege constitutus; de homicidio quod non est opere peractum, sed ut fiat, mente tractatur, solus judicat Deus, saltem per legem naturalem quae in cordibus scripta est, quae est hujusmodi:

“Quod tibi non vis fieri, alii nec feceris.”

Hoc judicium primo in Cain sancitum est, qui cum iratus fuisset vehementer, dixit Dominus ad eum;

“Quare iratus es, et cur concidit facies tua?”

(Gen. IV) et caetera. Illud autem judicium, ubi homicidii manifestum est opus, sic judicat homo, ut se habet causae modus, quemadmodum lex loquitur:

“Qui, inquit, percusserit hominem, volens eum occidere, morte moriatur. Qui autem non est insidiatus, sed Deus illum tradidit in manus ejus (Exod. XXI),”

et caetera quae prosequi longum est. Quid igitur superest consilii? Judicium audivimus, quia cujus ira in tantum progressa est ut diceret fratri suo fatue, reus erit gehennae ignis, quae videlicet gehenna jam non tantummodo judicium, sed extrema judicii sententia est. Nunquid hoc tempore, dum in Evangelio praedicatur judicium, misericordiae unquam obliviscitur Evangelium? Non utique, sed semper et ubique, antequam terminetur judicium, misericordiae porrigit manum, quaerendae indulgentiae praebet consilium. Hinc est illud quod protinus subsequitur:

“Si ergo offers munus tuum ad altare, et ibi recordatus fueris quia frater tuus habet aliquid adversum te, relinque ibi munus tuum ante altare, et vade prius reconciliari fratri tuo, et tunc veniens offeres munus tuum.”

Sicut caetera, ita istud quoque sic sibi putet consuli omnis peccator sive reus homicidalis odii, quacunque ex gente vel natione sit, ut sciat primum esse in intentione sermonis hujus Judaeorum sive Scribarum et Pharisaeorum coetum, quoniam ad illos, imo et contra illos totus ille fere hic sermo habitus est, sicut ex ipsa serie cognosci promptum est. O igitur collegium malum, concilium malignantium Scribarum et Pharisaeorum, pontificum et seniorum! si vis, potes recordari quia frater tuus habet aliquid adversum te, frater quem odio habuisti gratis, cui multa indignanter exprobrando dixisti Raca, multum crudeliter insultando dixisti, fatue. Quid munus tuum ad altare contendis offerre? Nunquid nescis, nunquid non audisti? Dicit enim in propheta Deus:

“Non est mihi voluntas in vobis, et munus non suscipiam de manu vestra (Malach. I),”

et alibi:

“Ne afferatis ultra sacrificium frustra. Calendas vestras et solemnitates vestras odivit anima mea. Cum extenderitis manus vestras, avertam oculos meos a vobis: et cum multiplicaveritis orationes, non exaudiam (Isa. I).”

Quam ob causam?

“Manus enim vestrae plenae sanguine sunt (ibid).”

Hoc est quod nunc dicit, quia frater tuus habet aliquid adversum te. Si ergo hujus recordatus fueris et munus instanter offerre cupis, relinque munus tuum ante altare, et vade prius reconciliari huic fratri tuo, videlicet secundum consilium Petri quoque apostoli, dicentis:

“Poenitentiam agite, et baptizetur unusquisque vestrum in nomine Jesu Christi, in remissionem peccatorum vestrorum (Actor. II).”

Hoc enim est reconciliari fratri huic. Hoc facto, tunc veniens offeres munus tuum, munus sanctum, sacrificium verum, non sicut carnes taurorum, sanguinem hircorum aut vitulorum; sed ipsum fratris ejusdem, cui reconciliatus es, corpus vivificum, sanguinem verum, sacrificium sanctum et immaculatum. Quotus ex illo Scribarum et Pharisaeorum concilio vel ordine supercilioso atque odii pleno, recepturus erat istud humilitatis consilium, istud gratiae consulentis beneplacitum? Et quidem recepturi erant aliqui, quamvis pauci, ut auditis Petri caeterorumque sermonibus apostolorum, reconciliantur fratri huic, baptizati in nomine ejus: sed inter ipsos quanta divisio, quanta fuit dissensio, sicut Actuum apostolorum liber testatur, maxime derelinquendo sive immutando munere vel ritu quo antea munus offerebatur? (Act. XV, XXI) Sequitur ergo:

“Esto consentiens adversario tuo cito, dum es in via cum eo, ne forte tradat te adversarius judici, et judex tradat te ministro, et in carcerem mittaris. Amen dico tibi, non exies inde donec reddas novissimum quadrantem.”

Huic dicto Apostolus consonans:

“Quapropter, ait, sicut dicit Spiritus sanctus, hodie si vocem ejus audieritis, nolite obdurare corda vestra (Heb. III, et Psal. XCIV),”

et caetera quibus praemissis longam et optimam ingreditur disputationem derelinquendo, sicut jam dictum est, prisco munere, et offerendo meliore, sic inter caetera dicens:

“Reprobatio quidem sit praecedentis mandati, propter infirmitatem ejus, et inutilitatem (Heb. VII).”

Denique adversarius eorum qui erant ejusmodi, sermo fuit Evangelii et omnis praedicator evangelicae veritatis, potestatem habens, non consentientem sibi tradere judici, et non solum judici, verum etiam malo ministro, sub praesentia vel judicio judicis, quemadmodum unus illorum jam memoratus Apostolus ad Corinthios dicit:

“Ego quidem absens corpore, praesens autem spiritu, judicavi ut praesens eum qui sic operatus est in nomine Domini nostri Jesu Christi congregatis vobis et meo spiritu cum virtute Domini Jesu, tradere hujusmodi Satanae in interitum carnis (I. Cor. V).”

Et ad Timotheum scribit:

“Ex quibus est Hymenaeus et Alexander, quos tradidi Satanae, ut discant non blasphemare (I. Tim. I).”

Et quid mirum si sermo Dei vel quivis sermonis Dei minister in Evangelio dicatur peccatoris maximeque Judaei, sive Scribae et Pharisaei, rebellis et increduli adversarius, cum inimicus auctoritate prophetica dictus sit ejusdem ipse Deus vel Dei Spiritus?

“Ipsi autem, inquit Isaias, ad iracundiam provocaverunt et afflixerunt Spiritum sancti ejus (Isa. LXIII),”

et conversus est eis in inimicum, et ipse debellavit eos; et Hieremias lamentando loquitur:

“Factus est Dominus velut inimicus, praecipitavit Israel, praecipitavit omnia moenia ejus.”

Itemque ait:

“Tetendit arcum suum quasi inimicus, firmavit dexteram suam quasi hostis (Thren. II).”

Igitur o Scriba litterae occidentis, o Pharisaee magni supercilii, refuga spiritus vivificantis, o Judaeis declamator manifestae circumcisionis, cum sacerdotibus et pontificibus tuis carnariis atque sanguinariis, noli obdurare cor tuum, sed esto consentiens adversario huic, sermoni huic gratiae et veritatis, et linguae ejus et ori ejus, in quo tibi coepit adversari linguae apostolicae, ori evangelicae praedicationis: ne forte excutiendo pulverem pedum suorum in te, tradat te Judici illi qui per Mosen dixit:

“Qui autem verba ejus quae loquetur in nomine meo, audire noluerit, ego ultor existam (Deut. XVIII).”

Judex et ultor ille ministrum habet, ministrum, inquam, et servum de quo ad Job loquitur:

“Nunquid feriet tecum pactum, et accipies eum servum sempiternum? (Job XL.)”

Ille servus, ille minister, si traditus ei fueris, mittet te in carcerem, in inferiorem infernum. Quandiu illic eris?

“Amen dico tibi, non exies inde donec reddas novissimum quadrantem (Matth. XVI).”

Tu triginta argenteos appendisti pretium sanguinis ejus (Zach. XI), et donec eos reddas usque ad novissimum quadrantem, non inde exies. Quando autem totum reddere poteris? Nunquid in carcere illo argenteos illos, quos tu proditori dedisti et proditor tibi retulit, tecum habebis ita ut rependere possis? Nunquid et quadrantes et trientes et uncias sive libras quoque integras ibi trutinare vacabit, de thesauris quos hic tibi thesaurizasti? Non utique, non thesaurus tuus, sed solum peccatum et poena peccati te sequenter illuc.

“Ne timueris, inquit Psalmista, cum dives factus fuerit homo, et cum multiplicata fuerit gloria domus ejus, quoniam, cum interierit, non sumet omnia, neque descendet cum eo gloria ejus (Psal. XLVIII).”

Ergo non exies inde, donec reddas usque ad novissimum quadrantem, id est, non inde exies in aeternum. Quadrans habet duo minuta. Verumtamen in rationibus ponderum, quas abacistae in usu habentes etiam scripserunt, quadrans tres uncias habet; uncia vero duodecima pars assis est. Porro assis totum quiddam est, sive libra, sive quippiam aliud, quod in duodecim partes aequas dividendum est. Proinde notandum quia non dixit, donec reddes usque ad quadrantem, sed usque ad novissimum quadrantem, ut per quadrantem novissimum intelligas de minutissimis, quale apud illos dicitur chalcus sive siciliquis, in quae extrema et unciae, et unciarum particulae dividuntur. Nam et apud alium evangelistam ita scriptum est:

“Dico tibi, non exies inde, donec etiam novissimum minutum reddas (Luc. XII).”

Non solum autem supradictos argenteos, pretium sanguinis fraterni, o infelix et irreconciliate negotiator, a te putes in illo carcerc exigendos, verum etiam praedam universam quam fecisti tanta insania, tanta cupiditate lucrandi, ut ipsam domum Dei, quae domus orationis vocari et esse debuit, speluncam faceres latronum (Matth. XXI; Joan. II). Et proinde quia frater iste contra tuam disputabat avaritiam, implacabile adversus eum mente conciperes odium. Ab initio quo patres tui viginti argenteis vendiderunt fratrem suum Joseph (Gen. XXXVII) usque nunc avaritiae morbo languidus incessisti, et hucusque processisti, ut disputantem, sicut jam dictum est, fratrem istum interficeres, ita ut in pretium sanguinis triginta argenteos dares et reciperes. Totam tantorum malorum exactionem potuisses evadere brevi et compendiosa reconciliatione, et amica voce confessionis lucrari remissionem universi delicti. Secundo loco frater tibi est omnis qui tecum unum eumdemque Deum colit, et benedicit Deum et Patrem Domini nostri Jesu Christi, Patrem misericordiarum et Deum totius consolationis (II. Cor. I). Si fratri ejusmodi iratus es, si dixisti Raca, si dixisti fatue, etiam pro illo reus es gehennae ignis, utpote homicida, sicut testatur apostolus Joannes,

“quia omnis qui odit fratrem suum, homicida est (I. Joan. III).”

Si ergo offers munus tuum ad altare, si orationem, si quamlibet oblationem, festina secundum praesens consilium auferre hujusmodi fermentum: quia [lege, est] et secundum sanctam ac mysticam legem fermentatum malitiae et nequitiae. Forte vel ipse frater quem odisti, sive alius quis, solus sciens quod pecces irascendo fratri vel odiendo fratrem, corripit te inter te et ipsum solum, et quia corripit, quodammodo tibi adversarius est, et adversari non desinit, adhibendo alium secum si solum eum audire noluisti, dicendo etiam Ecclesiae, si nec duos audire voluisti, jam ex eo tibi cavendum est ne adversarius tradat te judici, id est, ne fias ei sicut ethnicus et publicanus, si nec Ecclesiam audire volueris (Matth. XVIII). Nam hoc est sine dubio tradere judici, reputare cum his qui foris sunt, de quibus Dominus judicabit.

“Quid enim mihi, ait Apostolus, de his qui foris sunt judicare? Nonne de his qui intus sunt, vos judicatis? Nam eos qui foris sunt Deus judicabit (I. Cor. V).”

Porro frater quisquis ille est, cui iratus es, quem odisti, et per odium malo vel contumelioso verbo laesisti, non erit tibi difficilis reconciliationem flagitanti, propter illum qui dixit:

“Si peccaverit in te frater tuus, et conversus poenitentiam egerit, vel dixerit, poenitet me, dimitte ei (Luc. XVII).”

Et multa his similia. Verum tamen non propter haec injustus invenitur in facto suo David, ad quem venit Semei, qui maledixerat ei, et prostratus dixit:

“Ne reputes mihi, domine mi, iniquitatem, ne memineris injuriam servi tui; agnosco enim servus tuus peccatum meum (II Reg. XIX),”

etc.

“Et tunc quidem dixit: Non morieris, juravitque ei (ibid.);”

sed postea cum appropinquassent dies ut moreretur, dixit inter caetera filio suo Salomon:

“Habes quoque apud te Semei qui maledixit mihi maledictione pessima, quando ibam ad castra; vir autem sapiens es, et scies quae facies ei, deducesque canos ejus, cum sanguine ad infernum? (III Reg. II.)”

Non, inquam, injustus in hoc facto invenitur David, quia non vero corde reconciliationem quaesivit Semei, non prae desiderio justitiae poenituit, sed serviliter metu poenae concidit, quia rex quidem oderat in corde suo, cui profugienti maledixit, iterum salutatus in regno sedit. Mutavit vocem, non mutavit mentem. Hoc quoque innuit Scriptura cum dicit:

“Ipse quoque, videlicet Banajas, filius Joiadae, interfecit virum Aegyptium, virum digno spectaculo, habentem in manu hastam (II Reg. XXIII).”

Aegyptium moribus, non genere, dixit illum Semei et habentem in manu hastam, id est datam in potestate sua propriae mentis sententiam, quam hoc modo dedit Salomon:

“Quacunque autem die egressus fueris et transieris torrentem Cedron, scito interficiendum. Dixitque Semei: Bonus sermo (III Reg. II).”

Itaque sic fecit David, tanquam non suimet, sed Dei et legis vindex, cujus hoc dictum est:

“Principi populi tui non maledices (Exod. XXII).”

Sic illum puniri jussit, ut nihilominus secure dicat:

“Si reddidi retribuentibus mihi mala, decidam merito ab inimicis meis inanis (Psal. VIII).”