CAPUT 3

“Si”

hoc

“ignoras,”

consequens est quod dixi,

“egredere et abi post vestigia gregum,”

videlicet eorum, qui in lege vel in carne justificari volunt.

“Et pasce haedos tuos juxta tabernacula pastorum,”

id est, carnales habe alumnos secundum imitationem supradictorum sodalium meorum, quorum omnium cuncti greges, non oves, sed haedi sunt, utpote a peccato suo non justificati, imo in peccato suo morituri. Cui posthac licebit in carne gloriari? (Joan. VIII.) Ecce illi, quae de carne sua Verbum carnem factum peperit, si ignorat se, subauditur, unde Altissimo placuerit, dicitur:

“Egredere et abi.”

Et in Evangelio, cum extollens vocem quaedam mulier de turba, dixisset:

“Beatus venter, qui te portavit, et ubera quae suxisti,”

quid responsum est ei?

“Quinimo beati qui audiunt Verbum Dei, et custodiunt illud (Luc. XI).”

Haec enim causa principalis est effectiva beatitudinis et sine hac beata non potuisset esse vel dici. Attamen perseveranter et irrefragabiliter dicimus:

“Beatus venter qui te portavit, et ubera quae suxisti,”

et bene dicimus, scientes quia hospitium ventris sui, quod Creatori suo praebuit, et alimoniam lactis sui, quod ori ejus ministravit, fide pretiosa et humilitate gratiosa communivit atque perornavit, complevit et custodivit nullam habens unquam ignorantiam sui. Sequitur:

“Equitatui meo in curribus Pharaonis assimilavi te, amica mea.”

Hoc est quod nolo ignorare, et quod si rite perpendis, o amica mea, non ignoras te. Quisnam fuit ille meus equitatus

“in curribus Pharaonis”

vel quomodo in curribus Pharaonis? Magnum et mirum spectaculum respicienti, inde currus Pharaonis, hinc equitatum meum. Currus namque Pharaonis valde multi, ferro armati, plerique etiam auro vel argento insigniti fuerunt; equitatus autem meus, virga una fuit, virga Moysi et Aaron (Exod. VII). Virga illa contra sublimes currus Pharaonis taliter equitavit, hoc modo militavit. Primo, versa in colubrum devoravit virgas magorum, deinde percutiens aquas fluminis vertit in sanguinem, deinde extensa super fluvios et super rivos ac paludes eduxit ranas super terram Aegypti, deinde percussit pulverem terrae, et facti sunt sciniphes in hominibus et in jumentis, denique implevit domos Aegyptiorum muscis diversi generis, deinde fecit, ut morerentur omnia animantia Aegyptiorum, et deinde facta sunt vulnera vesicarum turgentium, deinde extensa in coelum fecit tonitrua et grandinem mixtum igni, ac discurrentia fulgura super terram Aegypti; deinde extensa super terram ascendere fecit locustam, et devoravit omnem herbam, quae residua fuit grandini; deinde extensa in coelum, fecit ut essent tenebrae horribiles in universa terra Aegypti; novissime elevata super mare, vertit illud in siccum, et divisit aquam, et transierunt filii Israel per medium maris, iterumque reducta super mare, operuit aquis currus, et equites cuncti exercitus Pharaonis (Exod. XIV). Recte ergo virga talis dicitur equitatus Domini, quae contra tot currus et equites Pharaonis sola suffecit, et victoriam peregit. Quomodo vel in quo tali equitatu meo

“amica mea assimilavi te?”

Videlicet in eo, quod posita coram Domino virga illa in tabernaculo testimonii, sequenti die inventa est germinasse, et turgentibus gemmis eruperant flores, qui foliis dilatatis, in amygdala deformati sunt. Erant enim quidam similes istorum sodalium meorum, pro sacerdotio contendentes, et concilia sua trahentes adversus Moysea et Aaron, sicut isti sodales mei, sacerdotium sibi vindicant, in carnibus taurorum et sanguine hircorum, adversus sacerdotium meum, sacerdotium aeternum, secundum ordinem Melchisedech juramento firmatum (Hebr. IX; Psal. CIX). Dixi ergo:

“Refer virgam Aaron in tabernaculum testimonii, ut servetur ibi in signum rebellium filiorum Israel, et quiescant querelae eorum a me, ne moriantur (Num. XVII).”

Illi signo, illi

“equitatui meo assimilavi te, amica mea.”

Sicut enim virga illa virgas maleficorum et incantatorum devoravit, et omnem superbiam Aegyptiacam obtrivit, ac deinde germinavit, fronduit, floruit et fructum protulit, non plantata, non succo terrae animata, sed virtute coelesti supra usum naturae provecta, sic tu pulcherrima mulierum, amica mea, cunctam pravitatem haereticam interemisti, superbiam diaboli dejecisti, conceptu florida, partu fructifera, virgo in conceptu, incorrupta in partu, virgo ante partum, incorrupta post partum. Nonne igitur pulcherrima es mulierum? Vere pulcherrima.

“Pulchrae sunt genae tuae sicut turturis, collum tuum sicut monilia.”

Pulchritudo tua pudicitia est, quae multum apparet et spectabiliter lucet in genis tuis, quia non foris vagaris oculis, sed sicut solivaga et avis castissima turtur, solitudine delectabaris, et solitariam te angelus invenit atque salutavit. Non ita pulchrae sunt genae mulieris, qualem sapientia denotat: Ornatu, inquiens, meretricio praeparata ad capiendas animas, garrula et vaga, quietis impatiens, nec valens in domo consistere pedibus suis. Verum ut taceam de ejusmodi, pudicarum omnium virginum, viduarum atque continentium pudor sive pudicitia, religiositas aut verecundia, tuis genis, tuis oculis comparata, non est verecundia, non est pudor, non est, aut vix meretur dici pudicitia. Adde quod

“collum tuum”

sic est

“sicut monilia.”

Sicut enim monilia muniunt matronarum pectora pudica, unde et dicuntur monilia, eo quod pectus muniant, ne quis extraneus, id est impudicus, manum suam injiciat, ita et collum tuum munit verba tua, non solum ne quid otiosum aut noxium sive inordinatum per vocem erumpat, verum etiam ne ipsum bonum tuum, secretum tuum, divinum mysterium tibi creditum, leviter viam vel vocem inveniat, ut auris aliena, sive filia aliqua, quamvis videatur esse filia Hierusalem, quae forte custodire nesciret hujusmodi margaritas, sicut custodiri oporteret propter porcos, maximeque propter Herodem et ejus complices, intelligat (Matth. VII). Vere igitur pulcherrima mulierum, pulcherrima in genis, pulcherrima in collo, id est tam oculorum, quam verborum tuorum moderamine decentissimo. Quid ad haec dicunt amici vel familiares tui, quales primi fuerunt apostoli?

“Murenulas aureas faciemus tibi, vermiculatas argento.”

Murenula quoddam colli ornamentum, vulgo sic vocatum, idcirco quod scilicet auri metallo in virgulas lentescente, quaedam ordinis flexuosi catena contexitur, in similitudinem murenae serpentis. Haec et interdum auri atque argenti texitur virgulis. Unde hic dicitur, murenulas 331 aureas, vermiculatas argento faciemus tibi. Aurum et argentum idem significant hic, quod in psalmo cum dicit:

“Pennae columbae deargentatae, et posteriora dorsi ejus in pallore auri (Psal. LXVII).”

Aurum in dorso, vel in posterioribus columbae, interior est sensus sacrae Scripturae, argentum vero sermo exterior, cujus nitori nullo modo comparari possunt lepores sive exornationes eloquentiae mundanae, quantumlibet exquisitae fuerint sive accuratae. Ergo per murenulas aureas argento vermiculatas, recte intelligimus sermocinationes sanctorum; sensibus aureas, elocutionis nitore argenteas sive luculentas. Est igitur sensus: O Virgo virginum, quomodo factum est istud? Quia nec primam similem visa es nec habere sequentem. Laxa vocis iter, et collum tuum silentio communitum pande interdum, et tutis auribus amicorum fidelium, vel breviter eloquendo committe secretum, ut dicas nobis, quomodo vel per quid Altissimo complacueris, qualis ille tibi fuerit, primum in corde sive in utero, deinde in convictu sive in colloquio, dum lactares uberibus, dum gestares eum ulnis trementibus. Sumus enim fidi artifices, argentarii fideles, et ad laudem illius, qui tibi haec magna fecit, faciemus murenulas veritatis, ornamenta benedictionis et gratiarum actionis, benedicendo et gratias agendo, quia sic fecit tibi, ita ut non sit locus, ubi vox laudis hujus non audiatur, vox sonora, laus altisona, quae tuum nomen concelebrans, jugiter te ambiat, et quodammodo de collo tuo dependeat.

“Dum esset rex in accubitu suo, nardus mea dedit odorem suum. Fasciculus myrrhae dilectus meus mihi, inter ubera mea commorabitur. Botrus Cypri dilectus meus mihi in vineis Engadi.”

Hoc dico vobis, o amici, et hoc aurum verum est. Si habetis argentum, facite, ut dixistis, murenulas mihi, imo non mihi, sed Domino, memores illius dicti Sapientis:

“Glorificantes Dominum quantumcunque potueritis, supervalebit adhuc, et admirabilis magnificentia ejus. Benedicentes Dominum, et exaltate illum, quantum potestis, major est enim omni laude. Exaltantes eum replemini virtute, ne laboretis, non enim pervenietis (Eccli. XLIII).”

Quid enim? Cum esset in sinu vel in corde Patris, de illis altissimis suis respexit humilitatem meam. Hoc est quod dico -

“Dum esset rex in accubitu suo, nardus mea dedit odorem suum.”

Quid enim est, vel erat accubitus regis, nisi cor vel sinus Patris? Illi supradicti pastores vel sodales ejus qui sese pares ei faciunt, et greges non ovium, sed haedorum post se trahunt, dixerunt, quod ante me rex iste non fuerit, quod ex me initium sumpserit, quod homo tantum, et supra hominem nihil in eo sit. At ipse priusquam ego essem, imo et

“antequam Abraham fieret,”

est et erat (Joan. VIII), et in illo accubitu suo erat. Nam

“in principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum (Joan. I).”

Dum ita esset,

“nardus mea dedit odorem suum,”

et hoc odore delectatus descendit in uterum meum. Olim in Eva malo superbiae fetore offensus, et ob hoc ab humano genere aversus fuerat, nunc autem delectatus bono odore, nardo humilitatis meae, sic ad genus humanum conversus est. Propterea nardum meam dico humilitatem meam, quia sicut nardus herba aromatica, parvo quidem frutice vel parva spica, nequaquam in altum se subrigit, sed comosa atque odoratissima, flore optimi odoris atque radicula suavi, multis usibus probatur utilis, sic humilitas mea, suo quidem arbitrio vel judicio parva res est, nimiumque exilis, sed judicio regis pretiosior est cunctis operibus legis, in quibus homines justi sibi videntur atque magnifici, ipsumque regem et Patrem ejus Deum, sanctum quoque Spiritum unice delectat, velut suavis odor, qualis quantusque de nullo unquam usque ad ipsum spiravit, vel spirare potuit sacrificio. O amici, hoc ego experta sum. Humilitatem meam de illo accubitu suo sensit et respexit, et valde delectatus est, et placuit sibi, quod in isto sexu tantam humilitatem invenit: in isto, inquam, sexu, a quo initium superbiae generi humano superveniens, totam massam corrupit. Prius in virili quam in isto sexu fidam humilitatem invenit, et inter caeteros in ista gratia duo viri valde nominati sunt, scilicet Abraham et David, qui et ex verbis suis cognosci possunt, quam humiles fuerint in oculis suis. Abraham quippe, cum tantus esset ut cum eo Deus loqueretur, et amicus illi haberetur, non tamen oblitus sui:

“Loquar, inquit, ad Dominum meum, cum sim pulvis et cinis (Gen. XVIII).”

David quoque cum esset unctus rex, et Saul persequeretur eum:

“Quem persequeris, ait, rex Israel, quem persequeris? Canem mortuum et pulicem unum (I Reg. XXIV).”

Propterea non solum non confunditur Deus, verum etiam istis duobus jurare Deum altissimum non piguit facturum se hoc mysterium, o amici, quod in me cernitis. In isto sexu tandem gratiam eamdem, et fortassis abundantiorem invenit. Nolite incumbere mihi, ut explicem quantam in me humilitatem

“mitis et humilis corde invenerit (Matth. XI).”

Non possum eloqui, non possum verbis consequi: res ista non est effabilis. Quid vel quale sit hoc bonum, nemo scit, nisi qui accipit, et cum acceperit, nulli, nisi Deo, potest effari, qui ut videt, sic intelligit. Hoc tantum dixerim quia requies est mentis, et qui hanc invenit, sine dubio requiem animae suae invenit. Ego

“in omnibus requiem”

istam

“quaesivi (Eccli. XXIV),”

et vidit rex respiciens ubi nardi hujus ex me odorem sensit. Vidit, inquam, quod requiescere posset hic in suavitate animae quietae, id est humilis, descenditque de illo accubitu suo, et requievit in tabernaculo meo. Hic requievit, hic habitavit totis novem mensibus, et cujus erat Dominus, ejusdem ancillae suae factus est filius. Vultis audire, amici, qualis exinde fuerit iste dilectus meus mihi, et ego illi? Ecce dico vobis:

“Fasciculus myrrhae dilectus meus mihi, inter ubera mea commorabitur.”

Conferte istud illi dicto unius ex vobis, unius ex amicis, justi Simeonis:

“Ecce, inquit, hic positus est in ruinam et in resurrectionem multorum in Israel, et in signum cui contradicetur, et tuam ipsius animam pertransibit gladius (Luc. II).”

Dico adhuc:

“Botrus Cypri dilectus meus mihi in vineis Engadi.”

Si haec scitis, si ista rite perpenditis, profecto in me invenietis, et unde mecum compungamini, et unde mecum dulciter consolemini. Nolite solam attendere horam vel diem illam, in qua vidi talem dilectum ab impiis comprehensum male tractari, scilicet illudi, spinis conorari, flagellari, crucifigi, felle et aceto potari, lanceari, mori et sepeliri. Nam tunc quidem gladius animam meam pertransivit, sed, antequam sic pertransiret, longum per me transitum fecit. Prophetissa namque eram, et ex quo mater ejus facta sum, scivi eum ista passurum. Cum igitur carne mea taliter progenitum, talem filium sinu meo foverem, ulnis gestarem, uberibus lactarem, et talem ejus futuram mortem semper prae oculis haberem, et prophetica, imo plus quam prophetica mente praeviderem, qualem, quantam, quam prolixam me putatis materni doloris pertulisse passionem? Hoc est quod dico:

“Fasciculus myrrhae dilectus meus mihi, inter ubera mea commorabitur.”

O commoratio, dulcis quidem, sed plena gemitibus inenarrabilibus! Ad ubera deforis stringebatur, et eisdem lactabatur uberibus, simulque inter ubera intus in corde futurorum praescio, semper parebat quali esset morte moriturus. Verumtamen et illud sciebam quod esset resurrecturus. Hujus rei praescientia dulcis erat. Igitur

“dilectus meus mihi et fasciculus myrrhae,”

quit moriturus, et

“botrus Cypri”

erat, quia resurrecturus, et ultra non moriturus.

“Botrus,”

inquam,

“Cypri,”

videlicet terrae vel insulae, botros percluces, vinumque optimum afferentis, quia non qualecunque, sed optimum est vinum resurrectionis, et hoc

“in vineis Engadi,”

id est fontis haedi, hoc enim interpretatur Engadi. Cur ergo ita dixerim? Idcirco nimirum, quia meus iste dilectus non justos, sed peccatores vocare venit (Luc. V), ut resurgant in resurrectione prima (Apoc. XX), qui fuerant per peccatum mortui, et hoc in fonte haedi, in fonte baptismi, in lavacro regenerationis, quo regenerati fiunt oves qui fuerant haedi, fiunt sancti qui fuerant peccatis obnoxii. Ad hujusmodi fontem venientes, jam non vineae sunt, sed vineae fiunt, ab alio translati, in alio plantati. Unde et quilibet eorum dicit:

“Si enim complantati facti sumus similitudini mortis ejus, simul et resurrectionis erimus (Rom. VI). In istis plantationibus, in istis vineis apparet iste botrus Cypri, sapit dulcedo resurrectionis istius dilecti mei. Desideratis scire, qualis interea mihi in colloquio fuerit? Talis utique, qualis ex verbis istis debet intelligi. Et tu pulchra es, amica mea, ecce tu pulchra, oculi tui columbarum.”

Quid enim erat illum haec et caetera hujusmodi dicere ad me, meque illi sic et sic respondere, nisi me atque illum de Scripturis, quae de me et illo erant, quam familiariter tractare? Nam hoc ipsum,

“ecce pulchra es,”

nonne de illis Scripturis est?

“Ecce,”

inquit Isaias,

“virgo concipiet et pariet filium (Isa. XI).”

Item:

“Egredietur virga de radice Jesse, et flos de radice ejus ascendet, et requiescet super eum Spiritus Domini, spiritus sapientiae et intellectus, spiritus consilii et fortitudinis, spiritus scientiae et pietatis, et replebit eum spiritus timoris Domini (Isa. VIII).”

Hoc ergo dicebat: Ecce, o amica mea, completum est in te quod ille praenuntiabat. Quando enim nata es de domo David, tunc egressa est virga de radice Jesse, quando, inquam, nata es, quae tanto humilior es hominibus hujus saeculi, quanto virgula quaevis minor et gracilior est grandibus cedris et quercubus magnis, de quibus idem propheta dicturus:

“Et egredietur virga,”

praemiserat:

“Et excelsi statura succidentur, et sublimes humiliabuntur, et subvertentur condensa saltus ferro, et Libanus cum excelsis cadet. Quando autem ego ex te natus sum, tunc de virga flos ascendit, super quem requiescet septiformis Spiritus Domini. Ecce”

ergo

“tu pulchra es;”

et iterum dico,

“ecce tu pulchra es,”

pulchra decore virgineo, pulchra unigenito filio. Taliter geminata, nullius unquam fuit, nullius unquam erit pulchritudo. Adhuc addo istud pulcherrimum,

“oculi tui columbarum.”

Quinam sunt

“oculi columbarum,”

nisi dona septem gratiarum, id est septem spirituum super me requiescentium? Septem namque oculi, qui juxta Zachariam prophetam in uno lapide sunt, septem sunt spiritus Dei, qui juxta jam dictum Isaiam prophetam, super florem requiescunt. Isti oculi mei, sunt oculi tui,

“oculi columbarum,”

oculi omnium gratiarum. Omnium quippe gratiarum vel spirituum tu effecta es particeps, ex quo me castis visceribus suscepisti, super quem requiescit, in quo

“habitat omnis plenitudo divinitatis corporaliter (Col. II).”

Hoc eo dicente mihi, quid ego illi?

“Ecce tu pulcher es, dilecte mi, et decorus, lectulus noster floridus, ligna domorum nostrarum cedrina, laquearia cypressina.”

Haec ego illi. Considerate diligenter, o amici, qualis sit ista ordinatio hujus Scripturae, Scripturae cantabilis, in qua secretum nostrum, secretum dilecti et dilectae contemplari desideratis. Et hic et in caeteris, quae sequuntur, non ego dilecto et ille mihi, sed

“dilectus meus mihi,”

et ego illi, nisi quod semel audistis, ego dilecto meo, et ad me conversio ejus. Fere in omnibus dilectam honore praevenit dilectus, utpote matrem filius. Ille mihi:

“Ecce tu pulchra es, amimea, ecce tu pulchra,”

et ego illi:

“Ecce tu pulcher es et decorus, dilecte mi.”

Ille mihi:

“Sicut lilium inter spinas, sic amica mea inter filias,”

et ego illi:

“Sicut malus inter ligna silvarum, sic dilectus meus inter filios.”

Quid de hoc censetis? Nonne ille cum Deus et homo sit, debuerat ab homine modis omnibus honore praeveniri? At ille in hac disciplina totum principatum possidebat. Hinc Apostolus ad Philippenses cum dixisset:

“Nihil per contentionem, neque per inanem gloriam, sed in humilitate superiores sibi invicem arbitrantes, non quae sua sunt singuli considerantes, sed ea quae aliorum,”

protinus ait:

“Hoc sentite in vobis quod et in Christo Jesu, qui cum esset in forma Dei (Phil. II),”

etc. Ille namque sicut in caeteris, ita in consideratione mei, semetipsum humiliavit, quodammodo non considerans quod ipse esset Deus, sed considerans quod essem ego mater, et ipse filius, superiorem sibi arbitrabatur quemadmodum et evangelista vult intelligi, cum dicit:

“Et descendit cum illis, et erat subditus illis (Luc. II).”

Itaque cum dilectus meus mihi:

“Ecce tu pulchra es, amica mea, ecce tu pulchra, oculi tui columbarum;”

et ego illi:

“Ecce tu pulcher es, dilecte mi et decorus,”

scitote, amici, quia verba ista non a summis labris veniunt, sed rationis et veritatis istae voces habent fundamentum. Ille namque veraciter in me veneratur, quod sua mater et virgo. Ego in illo adoro quod sit Deus et homo. Dico ergo:

“Ecce tu pulcher es, dilecte mi”

et

“decorus.”

Dicis mihi:

“Ecce tu pulchra es,”

et ego dico tibi:

“Ecce tu pulcher es.”

Ex quo ego pulchra facta sum, ex eo tu qui semper pulcher fuisti, pulchrior factus es. Nam vere in eo pulchritudinem tuam adauxisti, quod cum Deus esses, homo dignatus es fieri. Hinc tu pulcher et decorus, ita pulcher ut sis ipsa substantia pulchritudinis, ita decorus, ut sis ipsum decus humani generis. Vere ergo dicis mihi:

“Ecce tu pulchra es,”

et dico tibi:

“Ecce tu pulcher es,”

quia tu pulchritudo mea es. Quod ergo pulchra sum, totum tibi attribuendum est. Neque enim virga floris, sed flos virgae pulchritudo est. Igitur nonnisi opinione falsorum atque fallentium

“nigra sum”

ego

“sicut tabernacula Cedar.”

Nam econtra pulchra ego sum, et pulcher es tu, et

“lectulus noster floridus.”

Lectus, inquam, id est uterus meus, in quo tu quievisti totis novem mensibus, et salvo virginitatis meae sigillo, egressus es flos pulcherrimus, nec jam in desertum ejiciemur,

“sicut tabernacula Cedar,”

imo in civitate nostra domos habebimus, et habebimus divitias multas et praeclaras, scilicet Ecclesias. Nam talium domorum nostrarum ligna cedrina, et laquearia sunt cypressina. Nam sicut cedrus imputribile lignum atque odoriferum, et cypressus lignum cedro pene proximum, virtutis eximiae sunt, templorum quoque trabibus apta, impenetrabili soliditate nunquam oneri cedunt, sed ea, qua in principio fuerint, firmitate perseverant, ita domestici nostri apostoli atque apostolici viri, doctores Ecclesiarum atque praelati, perpetuae virtutis atque firmitudinis indeficientes erunt, et domus quoque manufactae nostrae stabunt, quandiu durabit saeculum, titulum habentes. Locus terribilis, aula Dei, porta coeli. Hic fructus, et adhuc locupletior, te florem decidentem sequetur. Quid ad haec dilectus?