LIBER QUARTUS


PROEMIUM

Ex his quae hactenus dicta sunt ab eo quod ait: Cum jejunaretis, et plangeretis in quinto et septimo per hos septuaginta annos, nunquid jejunium jejunastis mihi usque ad id, onus verbi Domini in terra Adrach et Damasci requiei ejus (Zach. VII, VIII), satis demonstratum est, Jesum Christum Dei Filium, solum et unicum esse et planctus et jejunii remedium, propter cujus moram, donec veniret, recte fuerit jejunandum, propter cujus praesentiam, quoniam ablatus est sponsus filiis suis nihilominus recte sit jejunandum. Recte, inquam, nam ipse est risus sanctorum, undecunque gaudium angelorum, cujus in typum natus patri Abrahae filius unicus, jussus est vocari Isaac (Genes. XXI), quod interpretatur risus, dixitque mater, risum fecit mihi Dominus. Fecitque pater grande convivium in die ablactationis ejus. Jam quae sequuntur melius patebunt, si memoria teneat animus istud risus aeterni gaudiique sempiterni capitulum. Exsulta satis, filia Sion, jubila filia Hierusalem, ecce rex tuus venit tibi justus et Salvator. Ipse pauper et ascendens super asinam et super pullum filium asinae, et disperdam quadrigam ex Ephraim, et equum de Hierusalem, dissipabitur arcus belli. Et loquetur pacem cum gentibus, et potestas ejus a mare usque ad mare, et a flumine usque ad terminos orbis terrae. De hoc Evangelista, cum dixisset: Cum appropinquasset Hierosolymis, et venisset Betphage ad montem Oliveti (Matth. II) et caetera, Hoc autem, inquit, totum factum est, ut impleretur quod dictum est per prophetam, dicentem: Dicite filiae Sion, ecce rex tuus venit tibi mansuetus, sedens super asinam, et pullum filium subjugalis (ibid.). Quod ergo dicit: Exsulta satis, filia Sion, jubila, filia Hierusalem, ecce rex tuus venit tibi justus et Salvator, ipse pauper et ascendens super asinam, super pullum filium asinae, luce clarius est, et expositione non indiget. Hoc tantum interim tenet nos, quod dicit, exsulta, et non contentus dixisse exsulta, addidit, satis, et de verbo quidem exsulta, manifesta ratio est, quia supra dixerat jejuniorum solemnitates habendas usquequo venirent populi et habitarent in civitatibus multis, et apprehenderent gentes fimbriam viri Judaei, quem videlicet virum Judaeum, quoniam venientem, et quasi praesentem videt oculo prophetali pulchre positus in contemplatione praesentiae ejus, exsulta, inquit, filia Sion, jubila, filia Hierusalem, nimirum juxta quod hic loquitur, non possunt filii sponsi lugere, quandiu cum illis est sponsus (Matth. IX). Porro quod addidit, satis, modum non qualemcunque vult esse exsultationis, quia videlicet exsultatio filiorum sponsi jam dicti longe dissimilis exsultationi filiorum hujus saeculi. Filii hujus saeculi erant illi, quibus dum loqueretur inter caetera, dixit: Vos misistis ad Joannem, et testimonium perhibuit veritati. Ille erat lucerna ardens et lucens, vos autem voluistis ad horam exsultare in lucem ejus (Joan. V). Horum idcirco meminerim, quia exsultare ad horam, et exsultare satis, contraria sunt, et ex opposito illius exsultationis, qua ad horam exsultare voluerunt illi, dictum est filiae Sion, exsulta satis. Quid enim est voluisse exsultare ad horam in luce Joannis, nisi temporalem quaesisse vel sperasse gloriam in praedicatione Joannis? Putantes enim illum esse Christum, quem audierant fore venturum regem magnum, jam videre volebant sub tanto rege regnum Judaeorum magnum, et cunctis populis tremendum, quale tunc erat regnum Romanorum, quale suo tempore regnum Graecorum, suo tempore regnum Persarum et Medorum, suo tempore fuerat regnum Babyloniorum, sive Assyriorum. Equidem majus volebant vel sperabant regnum fieri Judaeorum, quam fuerat quodlibet eorum, verumtamen temporale et terrenum, quia scientiam non habebant, nec habere volebant regni Christi, regni Dei quod est coeleste et sempiternum. Ergo exsultare volebant ad horam, sed ita exsultare non est exsultare satis. Siquidem exsultatio talis ad veram beatitudinem non sufficit. Tu igitur o filia Sion, parvam respuens exsultationem hujus saeculi exsulta satis, id est illa exsultatione exsulta, quam praedicat tibi habitus regis tui, venientis tibi regis justi, regis Salvatoris tui. Qualis est habitus ejus? Ipse pauper et ascendens super asinam, super pullum filium asinae. Vere pauper, id est mitis et humilis, sicut dicit ipse: Discite a me quia mitis sum et humilis corde (Matth. XI). Vere pauper, quia in hoc mundo de omni terra nec passum pedis possedit (Act. VII), aut possidere voluit. Et ascendens, inquit, super asinam, et super pullum filium asinae (Joan. XII; Matth. XXI). Perpende quo tempore haec fecerit pauper iste: hoc fecit tunc, quando venienti Hierosolymam occurrere illi habebant turbae quae venerant ad diem festum cum ramis palmarum, clamantes: Benedictus rex qui venit in nomine Domini (Marc. XI), benedictum quod venit regnum Patris nostri David. Benedictus qui venit in nomine Domini, rex Israel. Illo in tempore super asellum sedere voluit, facto utique protestans id, quod postmodum verbis aperuit, Regnum meum, inquiens, non est de hoc mundo, regnum meum non est hinc (Joan. XVIII), atque ita sedendo satisfaciens insidiatoribus suis, calumniantibus sibi de nomine regis, et dicere volentibus quod se regem faceret contra majestatem Romani imperii. Denique satisfactum illis esse potuisset, nisi fuissent inimici et odio magno illum persequentes, quia videbant 342, illum non grandi equo, sed parvo sedentem asello, et circa eum non splendores armorum, sed odorem et suavitatem olivarum. Haec enim satis illum excusabant, quod non vellet ulli homini terrenum eripere regnum. Et secundum litteram quidem non super utrumque, id est super asinam et super pullum sedebat, sed secundum spiritualem sensum fieri poterat et fit; quia videlicet super homines de Judaico populo tanquam super asinam, et super humiles de populo gentium tanquam super pullum sedet regnando, utrorumque rex, utrorumque Salvator. Igitur exsulta satis, id est gloriare non in honore vel potentia principum hujus saeculi, sed in humilitate regis tui cui gloria sempiterna succedit. Et disperdam, ait, quadrigam Ephraim, et equum de Hierusalem, et dissipabitur arcus belli. Vel Pater vel Spiritus sanctus de Filio dixerit ad Sion sive Hierusalem: Ecce rex tuus, cui dicere conveniat, et disperdam quadrigam et Ephraim, etc.; rursumque de Filio, et loquetur pacem de gentibus. Hierusalem electos de Judaeis, et Ephraim electos significat ex gentibus; quadriga autem et equus quae disperdam, inquit, superbiam et vanitatem hujus saeculi. Unde descendentes humiles ad hunc regem Christum conversi, dicunt aliis in eadem superbia perseverantibus: Hi in curribus, et hi in equis, nos autem in nomine Domini Dei nostri invocabimus (Psal. XIX). Simul etiam secundum litteram Ephraim et Hierusalem percutit, quia videlicet temporibus illis quadrigas, et equos sibi multiplicaverant reges Samariae qui fuerant ex tribu Ephraim, et reges Juda quorum metropolis erat Hierusalem, et frequenter contra invicem bella gesserant. Et dissipabitur, ait, arcus belli, videlicet in his qui non contenti praecepto regis pacifici, quod est, nemini calumniam facere, neminem concutere, et unumquemque stipendiis suis contentum esse (Luc. III), sequuntur etiam consilium, ut cum Petro apostolo gladium suum omnino convertant, vel recondant in locum suum (Matth. XXXVI), de qualibus et Isaias loquitur: Et conflabunt gladios suos in vomeres, et lanceas suas in falces (Isa. II), et caetera. Quod protinus dicit: Et loquetur pacem gentibus, hoc est quod Apostolus dicit: Et veniens pacem evangelizavit vobis qui longe fuistis, et pacem his qui prope, quae videlicet pax reconciliatio est Dei et hominum, remissio est peccatorum (Philip. II). Et sicut hic ubi dixit, et loquetur pacem gentibus, continuo subjunxit, et potestas ejus a mari usque ad mare, et a flumine usque ad terminos orbis terrae, ita et in psalmo Spiritus idem cum dixisset: Orietur in diebus ejus justitia et abundantia pacis (Psal. XVII), statim subjunxit: Et dominabitur a mari usque ad mare, et a flumine usque ad terminos orbis terrarum (ibid.). A mari Indico usque ad mare Britannicum, vel a mari orientali usque ad mare occidentale dominabitur, et potestas ejus erit, et illa tamen dominatio, sive potestas incipiet a flumine usque ad terminos orbis terrarum, id est a tempore baptismi, et diffundetur ubique terrarum, vel a flumine, subauditur Jordanis, id est a Judaeis, et diffundetur in omnes gentes, quia de Sion, ait Isaias, exibit lex, et verbum Domini de Hierusalem, et judicabit gentes, et arguet populos multos (Isa. II). Nunc ad ipsum de quo loquebatur apostrophem facit, et dicit: Tu quoque in sanguine testamenti tui emisisti vinctos tuos de lacu in quo non est aqua. Dicendo, tu quoque, admirationem nobis facit, quia revera mirae dignationis est, quod non legatus neque angelus venisset, tu per temetipsum Deus homo factus ad inferos descendisti, et hoc in sanguine tuo, quod magnum et mirum est opus dilectionis, quia majorem hac dilectionem nemo habet, ut animam suam ponat quis pro amicis suis (Joan. XV). Sanguinem illum, sanguinem dicimus testamenti tui, quia videlicet testamentum tuum, testamentum aeternae haereditatis (Hebr. IX), quod scripsisti haeredibus tuis, tu sanguine tuo, tu morte tua confirmasti. In illo sanguine tuo qui de latere tuo lancea militis patefacto cum aqua cucurrit (Joan. XIX), emisisti vinctos tuos de lacu, in quo non est aqua; vinctos, inquam, tuos, qui collecti ab origine mundi, per omnes aetates sive generationes usque in horam tuae passionis exspectabant te in lacu inferni in quo non est aqua, subauditur, quae aliquem a peccatis abluat, et idcirco hinc illuc aquam manare, hinc usque illuc aquam cum sanguine tuo profluere oportebat; quia illic non erat, illic acquiri non poterat. Et hoc nimirum, quod hic in ista regione viventium aqua et sanguis de humano corpore exivit, et illic emundationem fecit. Vis namque illa, vis sive virtus divina quae hoc efficit, ut et sanguis et aqua exirent de corpore jam exanimi, ipsa hoc efficere potuit, ut mortui statim carerent omni macula peccati, et contagione primae praevaricationis, veluti mari magno inundati: Emisisti illos, subauditur, dicens eis: Convertimini ad munitionem vincti spei. Id est revertimini in paradisum vincti, non desperati. Munitionem quippe sanguinis testamenti vobis accessibilem fecit, extincto flammeo gladio. quem sententia vindex ante paradisum collocavit, et eo paradisum contra praevaricatores munivit (Gen. III). Sequitur: Hodie quoque annuntians duplicia reddam tibi, quoniam extendi mihi Judam, quasi arcum implevi Ephraim, et suscitabo filios tuos, Sion, super filios tuos, Graecia. Quanquam et aliter possit intelligi, nullo modo tamen libentius intellexerim, quam ut haec quoque sit vox Patris, sive Spiritus sancti ad eumdem Filium cui dixerat: Tu quoque in sanguine testamenti tui, et caetera. Hodie quoque, hoc est hoc ipso tempore, sive tertia die passionis vel mortis tuae, annuntians et dicens: Exsurge, gloria mea, exsurge, psalterium et cithara (Psal. CVII). Duplicia reddam tibi, videlicet propter quod obediens fuisti usque ad mortem, mortem autem crucis (Philip. III), scilicet ut omnem potestatem in coelo et in terra habeas, in divina simul et humana natura, quam prius habebas tantum in divina. Adhuc in eo quoque duplicia reddam tibi, ut et tui qui mortui fuerant ab origine mundi et ad inferos descenderant, restituantur tibi; et alii non solum de carne Abrahae sed et de cunctis gentibus nascantur tibi, sicut significavi dicens: Postula a me, et dabo tibi gentes haereditatem tuam, et possessionem tuam terminos terrae (Psal. II); et hoc inde fiet, quoniam extendi mihi Judam, quasi arcum implevi Ephraim, id est quoniam et apostolus de Judaeis, et apostolicos viros de gentibus praeparavi, quarum videlicet gentium multitudo significatur nomine Ephraim, quod interpretatur fructificans. Quoniam sagittarius extendit sibi arcum, et pharetram suam implet sagittis tempore suo proferendis, ita extendi mihi, et implevi viros ejusmodi verbo praedicationis, eruntque verba eorum quasi sagittae pervenientes ad cor, et pungendo urentes, et urendo pugnantes, ut peccatores prius compungantur timore, deinde ardeant amore, quemadmodum Psalmista dicit: Sagittae potentis acutae cum carbonibus desolatoriis (Psal. CIX). Quod est dicere: Sententiae subtiles illius qui absolute potens est, scilicet Domini ad modum sagittarum corda hominum penetrant cum auctoritate sanctorum Patrum. Quae videlicet exempla cor compunctum ardentia, vitia devastant poenitentis, et idcirco dicuntur carbones desolatorii. In hoc primi 343 sunt apostoli ex Judaeis, loco secundo Graeci. Ait ergo: Et suscitabo, ait, filios tuos, Sion, super filios tuos, Graecia. Sion pro Judaeo posuit, et Graeciam pro gentili. Apostolus quoque vult intelligi cum dicit: Ira et indignatio in omnem animam operantis malum Judaei primum et Graeci. Gloria et honor, et pax omni operanti bonum, Judaeo primum et Graeco (Rom. II). Igitur suscitabo filios tuos Sion, super filios tuos, Graeciae, id est, confortabo apostolos de Judaea, quatenus ad gentes ire et gentibus praedicare non timeant. Poterat quidem sic dicere: Suscitabo filios tuos, Sion, super filios Graeciae, sed maluit eo modo loqui, in quo est major familiaritas, majorque sentitur affectus cougratulationis, pro magnitudine gratiae vel beneficii, quod is ipse qui loquitur utrisque contulerit. Et ponam te quasi gladium fortium, et Dominus Deus super eos videbitur, et exibit ut fulgur jaculum ejus. Et Dominus in tuba canet, et vadet in turbine austri, Dominus exercituum proteget eos, et devorabunt et subjicient lapidibus fundae, et bibentes inebriabuntur quasi a vino et replebuntur ut phialae, et quasi cornua altaris. Et salvabit eos Dominus Deus eorum in die illa, ut gregem populi sui, quia lapides sancti elevantur supra terram ejus. Quid enim bonum est, et quid pulchrum ejus, nisi frumentum electorum et vinum germinans virgines? Quam pulchra litterae superficies, quantam intus evangelicae gratiae pulchritudinem continet? Nonne hoc est ipsum quod credimus, quod scimus factum esse usque ad nos, ex quo tu, Christe Fili Dei, in sanguine testamenti tui emisisti vinctos tuos de lacu in quo non est aqua, id est ex quo mortuus infernum spoliasti, et cum tuis omnibus victor inde ascendisti. Ex eo namque filios Sion, id est apostolos tuos, suscitavit Deus Pater, suscitavit Spiritus sanctus, super filios Graeciae, te dicente: Euntes docete omnes gentes, baptizantes eos in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti (Matth. XXVIII), et ex eo posuit te Pater Deus, posuit te Spiritus sanctus quasi gladium fortium, videlicet ut fieret per te illud quod est fortissimum, quod tu ipse significabas, dicendo: Non veni pacem mittere, sed gladium. Veni enim separare hominem adversus patrem suum, et nurum adversus socrum suam et inimici hominis domestici ejus (Matth. X). Hoc per ministerium filiorum Sion, hoc per praedicationem factum est apostolorum tuorum. Unde illorum praedicationi tanta vis tantusque effectus? Et Dominus Deus, ait, super eos videbitur, et exibit ut fulgur jaculum ejus. Quod est dicere: Illis proficiscentibus, et praedicantibus ubique, Dominus cooperabitur, et sermonem confirmabit sequentibus signis (Marc. XVI). Nam exire ut fulgur jaculum ejus, hoc est coruscare miraculis Evangelium ejus. Et Dominus in tuba canet et vadet in turbine austri. Quid est in tuba canere, nisi futurum judicium audiente mundo universo declamare? Exempli gratia, dum dicit apostolus: Revelatur enim ira Dei de coelo super omnem impietatem et injustitiam hominum (Rom. I), etc. Nonne Dominus in tuba canit, et vadit in turbine austri, id est in impetu Spiritus sancti? Nam secundum similitudinem tubae canentis et magnae tempestatis, terruit gentes vocibus hujuscemodi: Non erubescendum Evangelium Christi, quoniam est virtus Dei, quoniam in eo revelatur justitia Dei. Et revera Dominus exercituum ait: Proteget eos, videlicet non ut timeant, non erubescant, dicatque quilibet eorum: Non enim erubesco Evangelium, virtus enim Dei est (ibid.), etc. Et devorabunt, inquit, et subjicient lapidibus fundae. Bona devoratio, qua trajiciuntur in corpus Ecclesiae, et boni lapides fundae, quae sunt revelata illis sacramenta sanctae Scripturae, quibus auditis sive intellectis, Graecia se subjecit, gentilitas quasi lapidato conticuit, victa acquievit. Unde hoc illis, ut tam fortes sint ad devorandum, tam valentes ad jaciendum, et lapidibus fundae subjiciendum? Et bibentes, ait, inebriabuntur quasi a vino, et replebuntur ut phialae, et quasi cornua altaris. Nonne ita factum est? Nonne apostoli biberunt et inebriati sunt? An non ita dixerunt, qui eos viderunt? Cum enim accepissent Spiritum sanctum, et loquerentur variis linguis prout Spiritus sanctus dabat eloqui illis, stupebant et mirabantur, dicentes: Quidnam vult hoc esse? Alii irridentes dicebant: Quia musto pleni sunt isti (Act. II), et vere musto pleni sunt isti. et vere musto pleni, sed non quali musto putabant illi. Nunquid Petrus, quia dixit: Non enim sicut vos aestimatis, hi ebrii sunt, cum sit hora diei tertia, prorsus illos ebrios esse negavit? Non utique prorsus negavit, sed quemdam ebrietatis modum removit, dicendo: Non sicut vos aestimatis (ibid.). Tanquam diceret: Sunt quidem inebriati, sed non sicut vos existimastis. Igitur bibentes inebriabuntur quasi a vino, id est Spiritum sanctum accipientes, sic se habebunt, ut dicantur pleni esse musto. Et replebuntur ut phialae, id est plenam habebunt facultatem non solum scientiae, verum etiam eloquentiae. Phiala namque os patulum habet, et idcirco per hujus similitudinem recte innuitur linguarum universitas, quae illis data est, ut et capere vel nosse et eloqui possent omnibus gentibus magnalia Dei. Et quia non sufficit oris sive linguarum abundantia, nisi adsit et zeli boni fortitudo sancta, cum dixisset: Replebuntur ut phialae, addidit, et quasi cornua altaris. Cornua altaris jussit Dominus quatuor fieri dicens Moysi: Facies et altare de lignis sethim, quod habebit quinque cubitos in longitudine, et totidem in latitudine (Exod. XXI), id est quadrum, et tres cubitos in altitudine. Cornua autem per quatuor angulos ex ipso erunt. Quomodo impleta sunt illa cornua altaris? Facies, ait, et vectes altaris de lignis sethim duos, quos operies laminis aereis, et induces circulos, eruntque ex utroque latere ad portandum (ibid.). Secundum hanc similitudinem impleti sunt apostoli scientia utriusque testamenti, quasi duobus vectibus de ligni sethim per circulos charitatis ad portandum ad altare, quod est Christus, cujus videlicet altaris apostoli quaedam cornua fuorunt et sunt, videlicet perhibendo illi fortissimum coram regibus et gentibus testimonium. Igitur replebuntur, ait, ut phialae, et quasi cornua altaris, id est, uno eodemque spiritu et scientissimi fient et fortissimi ad portandum, id est evangelizandum cunctis gentibus Christum secundum mysterium illius altaris manufacti, quod ut portari posset, cornua ejus circulis et vectibus jussa sunt impleri. Et salvabit eos, inquit, Dominus Deus eorum in die illa, ut gregem populi sui, quia lapides sancti elevantur super terram ejus. Sensus hic est: Sicut pastor gregem suum, ita salvabit multitudinem credentium, et hoc inde proveniet, quia sicut lapides rotundi facile volvi possunt, et citius moventur secundum voluntatem ejus qui uspiam illos ducere vult, ita illi Salvatoris imperium sequuntur, et per infirmitatem quidem carnis teneri, ut ovium grex, sed per patientiae virtutem duri ut lapides, et per obedientiae benevolentiam semper volubiles, et ad jussa peragenda currentes. Quid enim bonum ejus est, et quid pulchrum ejus, nisi frumentum electorum, et vinum germinans virgines? Hoc ita cum praecedentibus continuari potest. Dixi, replebuntur ut phialae, et quasi 344 cornua altaris, et subaudiendum est bonis Domini pulcherrimis, scilicet frumento et vino, quae vere bona Domini esse sentit, quisquis frumentum et vinum spiritualiter intelligit. Nam frumentum Domini est verbum Domini, et vinum Domini est Spiritus Domini. Sicut frumento visibili fames expellitur corporis, et vino non solum exstinguitur sitis, sed et vegetatur calor naturalis, ita verbo Dei anima vivit, et dulcedine Spiritus sancti provocatur mens ad amorem Dei. Hoc a tempore praedicationis evangelicae sic abundanter coepit fieri, ut sicut tempore messis solet apparere plenitudo agri frumentarii, et sicut in abundantia roris vel imbris temporanei et serotini, germen arridet horti bene culti, vernantibus rosis et candentibus liliis, ita per orbem universum passim spectentur, et electus sexus virilis, et virgines sexus feminei. Quid aliud beatam Trinitatem magis quam hoc spectaculum in hoc mundo delectet? Dicat ergo: Quid enim bonum ejus est, et quid pulchrum ejus, nisi frumentum electorum, et vinum germinans virgines? Sequitur: