CAPUT XI. Quod non tam ipsa creatura quam creaturae usus immoderatus, vel amor perversus, recte vanitatis arguatur; quomodo dicit Scriptura:

“Et vidit Deus cuncta quae fecerat, et erant valde bona.”

Igitur hic habemus certis disparata terminis duo opposita haec, vanitatem et veritatem; vanitatem videlicet, in senario creaturae numero; veritatem, in requie Dei, scilicet, in die septimo. Ergone, inquis, creatura vana est, aut opera Dei vana sunt, et ipse Deus vanitatis auctor est? Nonne cuncta Dei opera potius bona sunt, sicut ibidem Scriptura dicit:

“Et vidit Deus cuncta quae fecerat, et erant valde bona?”

(Gen. I.) Ad haec, inquam, plane vanitas est creatura omnis, in comparatione requietionis, qua Deus in die septimo requiescit, et ex eo vanitatis arguitur creatura rationalis quaecunque, quod requiem quaerit in temporalibus sive visibilibus istis, et in illis aeternis atque invisibilibus bonis, requiei Domini, fundamentum spei non sibi collocavit. Verumtamen hic non tam ipsa creatura quam creaturae usus vel amor immoderatus vanitatis arguitur. Exempli gratia: Dum circa solis pulchritudinem ita sese impedit humana mens, ut hunc esse Deum putaverit, et huic creaturae potius quam Creatori servire delegerit; nec solum huic, verum etiam caeteris creaturis, maximeque quatuor elementis igni et aeri, et terrae, et aquae nomina divinitatis ascripserit. Propterea merito cuncta haec Scriptura vanitatis arguit, et in primis solem, dicens:

“Oritur sol et occidit, et ad locum suum revertitur, ibique renascens gyrat per meridiem, et flectitur ad aquilonem (Eccle. I).”

Nimirum in ortu ejus, et occasu in gyro ejus australi, et reflectione aquilonari, quia magna est mutabilitas, magna est et vanitas, quia nec homini laboranti satis grata est productior lux, dum sol ad aquilonem reflectitur, nec his qui in avibus ludunt, semper placet longanimitas tenebrarum, dum gyrat per austrum. Similiterque in caeteris varietatibus diei et noctis, aestatis et hiemis, veris et autumni. Sunt quidem multa humanae infirmitatis remedia, sed multa nihilominus anxietatis taedia, quia nulla in his sufficientia, imo in omnibus magna indigentia est. Propterea nec in his, nec in aliquo eorum quae sub sole sunt vel fiunt, est sperandum sive confidendum, quod cuncta vana, cuncta transitoria sunt. Hac intentione cuncta vanitatis arguit, tandemque ipsum hominem, cujuscunque spes ultra vel extra haec, pedem suum non extendit. Ait enim:

“Idcirco interitus unus est hominis et jumentorum, et aequa utriusque conditio; sicut moritur homo, sic et illa moriuntur; similiter spirant omnia, et nihil habet homo jumentis amplius. Cuncta subjacent vanitati, et omnia pergunt ad unum locum. De terra facta sunt, et in terram pariter revertentur (Eccle. III).”

Non ergo sperandum in homine, quamvis divino, quamvis potenti. Annon et ante istum, pater David idem senserat?

“Nolite, ait, confidere in principibus, in filiis hominum, in quibus non est salus. Exibit spiritus ejus et revertetur in terram suam, in illa die peribunt omnes cogitationes eorum (Psal. CXLV).”

Nonne proinde constat quod ipse homo sit vanitas? Hinc idem alibi dicit:

“Verumtamen universa vanitas, omnis homo vivens.”

Statimque duobus hoc ipsum versiculis astruit, quod hic explicatur longiori disputatione concionatoris :

“Verumtamen, inquit, in imagine pertransit homo, sed et frustra conturbatur. Thesaurizat et ignorat cui congregabit ea (Psal. XXXVIII).”

Plane idem sensus est in plurimis horum quae hic dicit, addens etiam haec :

“Rursus detestatus sum omnem industriam meam, et quam sub sole studiosissime laboravi, habiturus haeredem post me, quem ignoro utrum sapiens an stultus sit futurus, et dominabitur in laboribus meis, quibus desudavi et sollicitus fui, et est quidquam tam vanum (Eccle. II)? ”