CAP. VII


CAPUT 1

Vae mihi, quia factus sum sicut qui colligit in autumno racemos vindemiae. Non est botrus ad comedendum, praematuras ficus desideravit anima mea. Periit sanctus de terra, et rectus in hominibus non est. Omnes in sanguine insidiantur, vir fratrem suum venatur ad mortem, malum manuum suarum dicunt bonum. Princeps postulat, et judex in reddendo est. Et magnus locutus est desiderium animae suae, et conturbaverunt eum. Qui optimus est in eis quasi paliurus, et qui rectus quasi spina de sepe. Dicta haec de fonte pietatis manant, quia perfecto zelus bonus quo sancti saevire videntur, nunquam sine pietate est. Irascuntur peccatis, peccatoribus compatiuntur. Sic Moses contra peccata saeviens, et forti zelo accinctus: Ponat, inquit, vir gladium super femur suum, et ceciderunt in illa die, quasi viginti tria millia (Exod. XXXII), et peccatoribus compatiens, ait ad Dominum: Aut dimitte eis hanc noxam, aut si non facis, dele me de libro tuo quem scripsisti (ibid.). Sic et caeteri sancti fecisse noscuntur quamplures, quorum exempla percurrere nimis longum est. Ut de isto non praetereamus, quid fortius, quid vehementius invectione quam longe superius ita finierat: Et omnia idola Samariae ponam in perditionem, quia de mercedibus meretrecis congregata sunt, et usque ad mercedes meretricis revertentur (Mich. I). Quid vero clementius dici potest, quam id quod protinus subjungit: Super hoc plangam et ululabo; vadam spotiatus et nudus (ibid.). Sic et in praesenti loco cum thesauros iniquitatis et mensuram minorem, stateram impiam et pondera dolosa fortiter coarguisset, et velut adversarius vindicem sententiam ex judicio Domini protulisset, continuo vulneratus vera compassione: Vae mihi, inquit, quia factus sum sicut qui colligit in autumno racemos vindemiae, etc. Nimirum quid optaret, vera et competenti similitudine melius expressit quam si nudis ipsam rem eloqueretur verbis. Vinea enim Domini exercituum, ait ipse Dominus in Isaia, domus Israel est (Isa. V). Et Psalmista: Vineam, inquit, de Aegypto transtulisti, et ejecisti gentes, et plantasti eam (Psal. LXXIX). At illa, cum exspectaretur ut faceret uvas, fecit labruscas (Isa. V). Hoc iste expertus est; neque enim eo prophetante vel caeteris, quos Dominus misit, quisquam ex regibus Israel poenitentiam egit. Congrua ergo similitudine utens, factus sum, ait, sicut qui colligit in autumno racemos vindemiae. Statimque subjungit: Non est botrus ad comedendum, id est qui facit poenitentiae fructum. Omnes enim impoenitentes Deum offendunt, sicut uvae acerbae quae comedi non possunt. Poenitentes vero quasi uvae vel ficus maturae, dulces et suaves sunt, quas desideravit anima mea, inquit, sed non inveni. Nam hoc est quod sequitur: Periit sanctus de terra, et rectus in hominibus non est. De terra, id est de Samaria, periit sanctus qui esset mihi quasi botrus ad comedendum, et in hominibus, id est decem tribubus, non est rectus, qui esset mihi quasi praematura ficus. Quis enim fuit de cunctis regibus Samariae vel decem tribuum, de quo scriptum non sit, fecitque malum in conspectu Domini? At vero de regibus Hierusalem non est ita, quae et supra dixit (Mich. IV): Quid dignum offeram Domino? et postmodum dictura est, ego autem ad Dominum aspiciam, et exspectabo Deum Salvatorem meum. Nam et David et Ezechias, et Josias, botri ad comedendum boni, id est homines sancti, fuerunt, et de caeteris nonnulli quamvis in primis acerbi fuerint, postea per poenitentiam commutati, dulces et recti facti sunt. Audite nunc, reges Samariae vel decem tribuum, quam acerbi et insuaves fuerint. Omnes, inquit, in sanguine insidiantur, vir fratrem suum venatur ad mortem. Profecto dira et longa tragoedia regum Israel brevibus verbis insinuatur. Nam fere omnes post illum vel ab illo, qui primus erat Jeroboam, in sanguine insidiati, et alterutros ad mortem venati sunt. Jam dicto Jeroboam filius suus Nadab successerat, et insidiatus ei Baasa, percussitque eum, et regnavit, pro eo, et percussit omnem domum Jeroboam (III Reg. XV). Eidem Baasa successerat filius suus Hela, rebellavitque contra eum servus suus Zambri, et occidit eum, regnavitque pro eo, et percussit omnem domum Baasa. Regnavit idem Zambri septem diebus, et ascendit contra eum Amri, et ille videns quod expugnaretur civitas, succendit secum domum regiam, et mortuus est. Tunc media pars populi sequebatur Tegni, et media pars Amri. Praevaluit autem et regnavit Amri, mortuusque est Tegni. Post hunc, videlicet Amri, regnavit filius ejus Achab, cujus filium Joram interfecit Jehu filius Mansi, et regnavit pro eo, percussit omnes qui erant de domo Achab, et notos ejus universos, et Aaziam regem Juda, et fratres ejus; erant enim de genere Achab (III Reg. XVI). Regnavitque Hieu, et filii ejus usque ad quartam generationem (IV Reg. IX). Factumque est post haec, Sellum filius Jabes percussit Zafariam filium Jeroboam, filii Joas, filii Joachas, filii Hieu, et regnavit pro eo mense uno. Et hunc percussit Manaen de Thersa, et interfecit eum, regnavitque pro eo. (IV Reg. XV). Hujus filium Phacae jam percussit Phaceae filius Romeliae, et regnavit pro eo (IV Reg. XVI). Conjuravit contra hunc, et insidias tetendit iste Ozee filius Hela, et percussit eum, et interfecit, regnavitque pro eo, cujus nono anno Israel captivus ductus est, ubi tanta fuit, tamque cruente regum divisio, quanta potuit esse regni desolatio, et eorum qui partibus favebant, conturbatio? Non ergo abs re dixit, omnes in sanguine insidiantur, vir fratrem suum ad mortem venatur. Porro, cum omnes ita reprobi fuerint reges Israel, ut recte dixerit hic: Periit sanctus de terra, et rectus in hominibus non est, tres ex illis magis infames Scriptura denotavit, videlicet priorem Jeroboam qui vitulos fecit, et Amri qui Samariam condidit, et Achab qui Baal coluit et cum uxore sua Jezabel prophetas Domini interfecit, quorum et hic propheta paulo ante meminit, dicendo: Et custodisti praecepta Amri, et omne opus domus Achab (Mich. VI). Horum trium malam memoriam hic rursus tangere videtur tribus sententiis, quas hoc ordine subnectit: Malum manuum suarum dicunt bonum, et princeps postulat, et judex in reddendo est, et magnus locutus est desiderium animae suae, et conturbaverunt eum. Nam, qui malum manuum suarum dixit bonum, Hieroboam fuit simulque sacerdotes, quos ipse sibi de extremis populi instituit, quia formatis vitulis dixerunt: Ecce dii tui, Israel (III Reg. XII), principem, qui postulavit et judex in reddendo fuit, intelligimus Amri, qui ut contra Hierusalem metropolim Juda, in qua erat templum Domini, faceret suarum metropolim, emit montem Samariae a Somer, qui erat dominus montis, quanto pretio voluit, scilicet duobus talentis argenti, pro arbitrio suo judicans de pretio, quia princeps fuit (III Reg. XVI). Magnus qui locutus est desiderium animae suae, Achab licet intelligi, quia projiciens se in lectum suum et avertens faciem suam ad parietem, et interrogatus ab Jezabel, Quare non comedis panem? Locutus sum, ait, Naboth Jezrahelitae, et dixi ei: Da mihi vineam tuam, accepta pecunia; aut, si tibi placet, dabo tibi vineam aliam pro ea; et ille ait: Non dabo tibi vineam meam (III Reg. XXI). Sic locutus est magnus ille desiderium animae suae, nimietatem cupiditatis suae. Ut autem magnus vocetur tali in re, mira et iracunda facit irrisio uxoris suae, quae ad haec taliter cum ironia respondit: Grandis auctoritatis es, et bene regis regnum Israel! Surge, et comede; ego tibi dabo vineam Naboth Jezrahelitae (ibid.). Et conturbaverunt eum, inquit. Qui conturbaverunt, et quem conturbaverunt? Nimirum ipse Achab et uxor sua Jezabel conturbaverunt Naboth, submittendo contra illum falsum testimonium dicentium: Benedixit Deum et regem, et lapidaverunt eum, sicque mortuus est (ibid.). Bene ergo cum dixisset, magnus locutus est desiderium animae suae, subjunxit, et conturbaverunt eum, ponens pronomen relativum ad illum, cujus non posuerat nomen proprium, videlicet volens justum Naboth optime esse notum, ita ut quodammodo necessarium non sit nominatim exprimi illum qui semper debeat esse in memoria omnium, cum sanguis ejus semper clamet, et semper accuset impiorum sacrilegium. Vis adhuc audire, quam reprobi reges illi omnes fuerunt? Ait: Qui optimus in eis est, quasi paliurus; et qui rectus, quasi spina de sepe. Optimus in regibus Israel fuit Jehu, quippe qui solus ex omnibus illis unctus fuisse legitur in regem per manum Helisaei, fundentis oleum super caput ejus, atque dicentis: Unxi te in regem super populum Domini Israel, et percuties domum Achab domini tui (IV Reg. IX), et caetera quae ille strenue implevit. Delevit enim domum Achab, et praecipitavit Jezabel quam et comederunt canes; et percussit in ore gladii cunctos sacerdotes Baal, et destruxit aedem Baal, et fecit pro eo latrinas, et ita delevit Baal de Israel (IV Reg. X). Optimus itaque in eis Jehu, videlicet pro hac parte quam diximus. At idem a peccatis Hieroboam non recessit, sicut de illo quoque scriptum est: Verumtamen a peccatis Hieroboam filii Naboth, qui peccare fecit Israel, non recessit, nec dereliquit vitulos aureos, qui erant in Bethel et in Dan (ibid.). Igitur optimus iste revera quasi paliurus, videlicet herba spinis armata, pungens ac retinens et vulnerans appropinquantem, et adunco dente comprehendens. Nam in hoc ipso quod delevit domum Achab et Jezabel, jubente Domino, in ultionem sanguinis prophetarum, et sanguinis omnium servorum ejus, non tam dilectioni Dei quam propriae satisfacere curavit ambitioni, unica cupiditate regnum sibi attrahens, et ob hoc sagittis pungens, gladio vulnerans. Porro rectus in eis Ozee rex ultimus intelligitur, de quo sic scriptum est: Fecitque malum coram Domino, sed non sicut reges qui ante eum fuerant (IV Reg. XVII). Dicitur enim licentiam dedisse volentibus ascendere, ut facerent sacrificia in domo Domini in Hierusalem, quod anteriores reges non fecerant, perseverantes in peccatis Hieroboam qui prohibuerat, dicens: Nolite ascendere in Hierusalem (III Reg. XII). Fortassis ut hanc licentiam daret Ozee, deliniabat aliqua gratia regis Juda, cui nimirum non insuave esse poterat illud, quod idem Ozee Phacee filium Romeliae interfecerat, et pro eo regnabat. Siquidem hostis fuerat Judae Phacee filius Romeliae, quippe qui cum Rasin rege Syriae ascendit in Hierusalem ad praeliandum. Unde et necessitate compulsus Achas misit nuntios ad Teglatfallasar regem Assyriorum, dicens: Ascende, et salvum me fac de manu regis Syriae, et de manu regis Israel, qui consurrexerunt adversum me (IV Reg. XVI). Verumtamen quomodocunque, qualicunque pro causa minus fecerit malum, quam reges, qui ante eum fuerunt, constat, quia fecit malum coram Domino, quia Scriptura testis est. Igitur et qui rectus est, subauditur Ozee, quasi spina de sepe. Nam, sicut in spinosa sepe dum putatur auxilium, dolor invehitur; sic Ozee, dum mittit ad regem Aegypti, et ejus auxilio vult sopire Jerusalem, per hoc ipsum parat Israeli captivitatis occasionem. Idcirco non mirum, quod quaesivit racemos vindemiae, et non est botrus ad comedendum, quod praematuras ficus desideravit anima mea, et non inveni. Neque enim de spinis colligunt ficus, neque de rubo, sive de paliuro vindemiant uvam (Matth. 7). Sequitur: Dies speculationis tuae, visitatio tua venit, nunc erit vastitas eorum. Nolite credere amico, nolite confidere in duce; ab ea quae dormit in sinu tuo, custodi claustra oris tui, quia filius contumeliam facit patri, filia consurgit adversus matrem suam, nurus contra socrum suam, inimici hominis domestici ejus. Ego autem ad Dominum aspiciam, et exspectabo Deum Salvatorem meum. Audiet me Dominis Deus meus. Sive ad Samariam, cui supra dixerat, custodisti praecepta Amri, et omne opus domus Achab, et ambulasti in voluntatibus eorum, sive ad Jerusalem dicta haec intelligas, secundum utrumque intellectum res manifesta est. Nam utriusque, scilicet et Samariae et Jerusalem, captivitas, quae hic visitatio sive dies speculationis dicitur, tunc veniebat et prope erat. Melius tamen ad Jerusalem dicta intelligi placet; quoniam ipsa est quae respondet et cui respondere convenit: Ego autem ad Dominum aspiciam, et exspectabo Deum Salvatorem meum, nimirum eadem et humilitate, qua superius dixit: Quid dignum offeram Domino? etc. (Mich. VI.) De ipsis quoque contra quos dixerat, qui optimus in eis est quasi paliurus, et qui rectus quasi spina de sepe, scilicet de regibus vel principibus Samariae, sermo ad Jerusalem fieri per hoc maxime intelligitur, quod cum praemisisset, dies speculationis tuae, visitatio tua venit, statim subjunxit, et haec nunc erit vastitas eorum. Quorum enim eorum, nisi hominum in quibus, ut supra conquestus est, rectus non erat, in tantum, ut qui optimus in eis erat, esset quasi paliurus, et qui rectus quasi spina de sepe? Eorum nimirum tunc instabat vastitas, id est irrevocabilis decem tribuum captivitas. Judae autem vel Jerusalem non ita Nam venturus quidem erit rex Assyriorum usque ad ipsam, unde et postmodum hic dicitur ei, et usque ad te non veniet Assur, sed non vastaturus eam, dicente Domino per Isaiam prophetam: Non ingredietur urbem hanc neque occupabit eam (Isa. XXXVII). Item tradenda quidem erat Babyloniis eadem civitas, sed praefinito tempore restituenda, id est post annos septuaginta (IV Reg. XVI). Unde et postmodum dicit ei: Dies, ut aedificentur maceriae tuae, subauditur statuta est. Igitur quod deinde sequitur: Nolite credere amico, et nolite confidere in duce; ab ea quae dormit in sinu tuo custodi claustra oris tui, quia filius coutumeliam facit patri, filia consurgit adversus matrem suam, nurus contra socrum suam, inimici hominis domestici ejus. Magnitudinem calamitatis eorum exprimit, de quibus dixerat, et nunc erit vastitas eorum, ut recogitet auditor et perpendat quanta fuerit vel esse potuerit inordinatio rerum et confusio hominum popularium sive mediocrium, ubi regnum decem tribuum scissum a domo David, tantis et tam crebris scissuris dividebatur in seipsum, sicut supra perstrinximus, regibus interfectis, et succedentibus eorum interfectoribus. Ibi fictus amicus non defuisse credendus, quem temporis opportunitas et occasio injuriae manifestum faceret, qualis ante tempora illa regni David fuit Achitophel. Nam, quia insidiis utitur maxime amicus fraudulentus, non immerito pro ejusmodi computentur, et Baasa filius Achia de domo Isachar, et Ozee filius Hela regum Israel ultimus, quorum alter insidiatus est Nadab filio Jeroboam, et percussit eum, regnavitque pro eo (III Reg. XV). Item inter eos propter quorum exemplum ait: Et nolite confidere in duce, recte computetur Zambri, qui cum esset dux mediae partis equitum, et servus Ela filii Baasa rebellavit contra eum, percussitque et occidit eum, et regnavit pro eo (III Reg. XVI). Sunt itaque isti in exemplum omni mundo, quod non sit omni amico credendum, neque in omni duce confidendum, propheta dicente: Nolite credere amico, nolite confidere in duce, id est, nolite spem vestram ponere in hominibus ea consideratione, quia sunt duces, quia dicuntur amici; multi enim duces infidi, multi amici insidiosi, sicut experimento claruit temporibus istis. Ab ea quae dormit in sinu tuo custodi, inquit, claustra oris tui. Ante tempora illa grande exemplum cavendum in hujusmodi praecessit in Dalila, quae Samson decepit (Judic. XVI), sed multo magis temporibus eisdem in Jezabel, quae virum suum Achab perdidit, dicendo illi jacenti in lectulo: Surge et comede panem, et aequo esto animo, ego dabo tibi vineam Naboth Jezrahelitae (III Reg. XXI). Aperuerat enim illi claustra oris sui, narrando pro qua causa esset tristis, et omnino commiserat ei claves universas animi sui tam in illa re quam in caeteris, testante Scriptura, cum postmodum dicit: Igitur non fuit talis alter ut Achab qui venundatus est ut faceret malum in conspectu Domini; concitavit enim eum Jezabel uxor sua, et abominabilis factus est, in tantum ut sequeretur idola quae fecerant Amorrhaei, quos consumpserat Dominus a facie filiorum Israel (ibid.). Quamvis autem pauca talium exempla certis ex personis scripta sint, multa tamen tunc evenisse talia nemo est qui ambigat. Similiter et de eo quod protinus sequitur, quia filius contumeliam facit patri, quamvis duo tantum exempla scripta sint: alterum ubi Ruben cubile patris ascendit (Gen. XLIX), alterum ubi Absalon foedavit patrem suum David (II Reg. XVI), qui ante tempora illa fuerunt: multa tamen eisdem temporibus similia gessisse non dubitandum est, testante alio propheta, cum dicit inter caetera scelera Israel, id est decem tribuum, et filius ac pater ejus introierunt ad puellam, ut violarent nomen sanctum meum (Amos II). Feminarum res gestae conscriptae in sacris codicibus non sunt, exceptis illis, quae tanta fecerunt ut absque illarum commemoratione non potuerint conscribi memorabilia gesta virorum. Nam idcirco quae Jezabel et Athalia filia ejus gesserent mala in Israel et in Juda conscripta sunt, quia maxime fuerunt causae tempestatum feminae illae, in quibus viri naufragaverunt. Itaque de eo quod sequitur, filia consurgit adversus matrem suam, et nurus contra socrum suam, superfluum est quaerere historiam temporum, cum constet omni tempore feminas esse vel fuisse proniores et ardentiores viris ad omne flagitium. Et quis dubitet in illa tempestate filiam adversus matrem, et nurum contra socrum suam consurrexisse, cum et nunc tanta sint exempla vitae quotidianae, ut magis lugere quod tanta sint quam quaerere debeamus. Similiter quod ait: Inimici hominis domestici ejus, ita certum est ut et eisdem temporibus nonnulli quoque regum Juda a conjurantibus servis interfecti esse leguntur, et nunc plura sunt exempla quam ut testimoniis indigeamus. Haec ultima sententia, inimici hominis domestici ejus, caeteras omnes affinitates comprehendit quae longinquiores sunt, et idcirco in inimicitiis minus habent miraculi, licet non minus periculi, ut sunt nepotes vel consobrini. Quare autem generum praetermisit, qui de nuru non tacuit, dicens: Et nurus contra socrum suam, cum gener et nurus in eodem affinitatis gradu sint? Similiter et Dominus noster in Evangelio cum easdem affinitates ita ut hic adversum se dividendas, propter Evangelium praedicens, etiam reciprocaverit hoc modo: Erunt enim ex hoc quinque in domo una divisi, tres in duos, et duo in tres dividentur, pater in filium, et filius in patrem suum, mater in filiam, et filia in matrem suam, socrus in nurum, et nurus in socrum suam (Matth. XI; Luc. XII). Notandum quod de genero tacuit. Quod si dixisset, socer in generum, et gener in socerum suum, non jam tres tantum in duos, et duos in tres, sed quatuor in duos, et duos in quatuor separasset, et nihilominus verum dixisset. Nam saepe quidem factum est ut contra duos, scilicet contra patrem et matrem, tres dividerentur, videlicet filius et filia et nurus. Saepius autem accidit, et pene in usu est, ut gener contra socerum, et socer contra generum separetur. Cum ergo de genero tacuit, si quia non adeo mirum vel rarum est, idcirco de genero tacuit, cur de nuru non tacuit, cum etiam nurum socri esse invisam fere usitatum sit in tantum, ut dicat Comicus, quid est hoc?

. . . . . Omnes socrus oderunt nurus

TERENT. Hecyr., act. II, sc. I, 5.