LIBER SEXTUS


PROEMIUM

Sexta nunc repetitione peccata gentis ejusdem Dominus depromens ad auditorem sese convertit et dicit: Juxta pascua sua adimpleti sunt et saturati sunt. Et elevaverunt cor suum et obliti sunt mei. Dictum hoc Dei quidem bene facientis commendat bonitatem, sed nihilominus eorum quibus benefactum est vehementer condemnat ingratitudinem. Simile namque illi est, quod de eisdem Psalmista dicit: Et manducaverunt et saturati sunt nimis, et desiderium eorum attulit eis, non sunt fraudati a desideriis suis (Psal. LXXVII). Et subinde: In omnibus his peccaverunt adhuc (ibid.), et non convertentur inimici mei retrorsum (Psal. LV). Nunc ipsorum proprietatem dictorum consideremus. Juxta pascua sua, inquit, adimpleti sunt. Quemdam non bonum sive laudabilem adimpletionis et saturitatis modum insinuat, ita determinando, adimpleti sunt et saturati sunt juxta pascua sua. Quaenam vel qualia fuerunt pascua sua? Nimirum ea quae desideraverunt, propter quae murmuraverunt et de Deo male locuti sunt (Psal. LXXVII). Exempli gratia, quando dixerunt: Quis dabit nobis carnes ad vescendum? Recordamur piscium, quos comedebamus in Aegypto gratis. In mentem nobis veniunt cucumeres, et pepones, porrigue et cepe, et allia. Anima nostra arida est, nihil aliud respiciunt oculi nostri, nisi man (Num. XI). Quia taliter et talia desideraverunt et desiderantes usque ad nauseam impleti sunt, recte pascua sua haec dicta sunt. Neque enim Deum propter ipsum, sed propter ista secuti sunt. Caeterum qui Deum sequuntur propter ipsum, non haec talia dicuntur pascua ipsorum, sed sermo Dei cibus vel pascua ipsorum est, juxta illud Deuteronomii: Quia non in solo pane vivit homo, sed in omni verbo quod procedit de ore Dei (Deut. VIII). Cum ergo dicit, juxta pascua sua adimpleti sunt et saturati sunt, vehementer illos reprehendit. Idem enim est ac si dicat: Manducando et bibendo totam receperunt mercedem suam, pro eo quod exierunt de terra Aegypti, et ad tempus susceperunt legem Dei. Omnino delictum est propter talia pascua Deum sequi. Idcirco tales vituperans in Evangelio dicit: Amen amen dico vobis, quaeritis me, non quia vidistis signa, sed quia manducastis ex panibus, et saturati estis. Operamini non cibum qui perit, sed qui permanet in vitam aeternam (Joan. VI). Similiter et omnes sese existiment vituperati, quicunque altari Christi praesto sunt, non propter dilectionem sacramentorum quae concelebrant, sed propter hoc solum ut de altaris sumptibus vivant. Igitur quod ait, juxta pascua sua adimpleti sunt et saturati sunt, illi simile est, ut jam diximus, quod Psalmista dicit: Et desiderium eorum attulit eis Dominus (Psal. LXXVII). Nimirum talis plenitudo ventris, mentis elationem, talis saturitas oblivionem Dei generat. Notum et manifestum est, quia taliter illis accidit. Unde et continuo dicit: Et elevaverunt cor suum, et obliti sunt mei. Nam qui terram optimam in possessionem acceperunt, cujus fructibus adimpleti et divites facti sunt, elati in superbiam, regem sibi petierunt, nolentes audire vocem Domini et Samuelis, sed dicentes: Nequaquam: rex enim erit super nos, et erimus nos quoque sicut omnes gentes, et judicabit nos rex noster (I Reg. VIII). Eadem mentis elatione repulerunt domum David, et fecerunt sibi regem Hieroboam, qui pro Deo vitulos illis fecit, quae nimirum res magna fuit oblivio Dei (III Reg. XII). Idcirco nunc dicit, et obliti sunt mei. Subaudiendum vero est, sed non licuit aut licebit eis penitus oblivisci. Sequitur enim: Et ego ero eis quasi leaena, sicut pardus in via Assyriorum. Occurram eis quasi ursa raptis catulis, et dirumpam interiora jecoris eorum, et consumam eos ibi quasi leo, bestia agri scindet eos. Sensus iste est: Tradam illos regnis quatuor, quae intelliguntur per leaenam et pardum et ursam et bestiam agri, quam sine nomine posuit ut ab illis oppressi atque conscissi magnitudine miseriarum cogantur reminisci mei, cujus sunt obliti. Per istas namque quatuor bestias regna quatuor, scilicet Babylonicum, Persicum, Macedonicum atque Romanum; illa maxime Danielis visio dat intelligi, qua dicit: Videbam in visione mea nocte, et ecce quatuor venti coeli pugnabant in mari magno; et quatuor bestiae grandes ascendebant de mari diversae inter se. Prima quasi leaena, et alas habebat quasi aquilae. Alia similis urso. Alia quasi pardus. Quarta terribilis atque mirabilis, et fortis nimis (Dan. VII). Sicut ille, ita et hic bestiam quartam sine nomine posuit, dicendo, bestia agri scindit eos. Igitur ero, inquit, eis quasi leaena, et sicut pardus, id est tradam eos Babyloniis, atque Macedoniis in via Assyriorum, id est pro eo quod superbe incedendo contra me direxerunt: Assyrii namque dirigentes interpretantur: occurram eis quasi ursa raptis catulis. Aiunt, qui de bestiarum scripsere naturis, inter omnes feras nihil esse saevius ursa, cum perdiderit catulos, vel indiguerit cibis. Cum ergo per ursum apud Danielem regnum Persarum atque Medorum significetur, non incongrue per hujusmodi ursae ferocitatem illius Aman Agagitae crudelitas pessima intelligitur, qui indignans quod Mardochaeus non se adoraret nec sibi genu flecteret, pro nihilo duxit in unum Mardochaeum mittere manus suas; audierat enim quod esset gentis Judaeae, magisque voluit omnem Judaeorum qui erant in regno Assueri perdere nationem (Esther III). Et quia mala haec sub regnis jam dictis propter peccata sua erant passuri: Et dirumpam, ait, interiora jecoris eorum. In jecore namque juxta physicos voluptatis et concupiscentiae consistit vis. Itaque per interiora jecoris, omnem concupiscentiam, quae peccatum parit, breviter innuit, quae videlicet interiora quasi per ejusmodi feras dirupta sunt, quia peccata illorum regnis illis opprimentibus punita sunt. Et quia peccata ipsa in tribulatione confitentibus, tandem parcere habebat, subjungit atque ait: Et consumam eos ibi quasi leo. Tradunt namque physici, leonem prostrato parcere homini. Ergo ibi, id est sub regnis illis, non utcunque sive absque ulla discretione, sed quasi leo consumam eos, ait, quia videlicet ira mea terribilis quidem super eos erit, sed prestratis et peccata sua in tribulatione confitentibus parcam illis. Qui tandem fiet? Bestia agri scindet eos, bestia quarta terribilis, ut ait Daniel, atque mirabilis et fortis nimis, dentes ferreos habens magnos, comedens atque comminuens, et reliqua pedibus suis conculcans, et omnino dissimilis caeteris bestiis (Dan. VII). Quomodo scindet eos? Nimirum exscindendo miserabili excidio, et in omnes gentes ducendo captivos. Nunc ad ipsum populum taliter scindendum convertitur, et dicit: Perditio tua, Israel; tantummodo in me auxilium tuum. Ac si dicat: Tu ipse perditionis tuae causa es; tu tibi perditionem thesaurizasti, recedendo a me, qui solus tibi poteram et consueveram auxiliari, et nusquam tibi auxilium est nisi apud me, si poenitentiam egeris. Et quod vere tantummodo in ipso auxilium sit, increpando confirmat sequentibus verbis: Ubi est rex tuus? Maxime nunc salvet te in omnibus urbibus tuis; et judices tui, de quibus dixisti: Da mihi regem et principem. Dabo tibi regem in furore meo, et auferam in indignatione mea. Vehementer vanam populi percutit aestimationem, qui regem sibi petivit, cum regem Deum haberet et ab hoc percunctatur, ut ad considerandum excitet et scire faciat, quia tantummodo in Deo auxilium est. Similis huic percunctationi illa est: Ubi sunt dii eorum in quibus habebant fiduciam; de quorum victimis comedebant adipes, et bibebant vinum libaminum (Deut. XXXII). Nam, quemadmodum illic deficiente responsione, competenter subjungit: Videte quod ego sim solus, et non sit alius Deus praeter me (ibid.); ita et hic, cum dicit: ubi est rex tuus; et judices tui, de quibus dixisti: Da mihi regem et principem, subjunxit atque ait: Dabo tibi regem in furore meo, et auferam in indignatione mea. Factum namque hoc fuerat in primo rege Saul, quem petenti populo dederat. Denique in furore suo regem illum dedit, sicut ipsa ejus verba indicant, cum dicit: Hoc erit jus regis, qui imperaturus est vobis. Filios vestros tollet et ponet in curribus suis, facietque sibi equites et praecursores quadrigarum suarum, et caetera, quae hoc modo concludit: Greges quoque vestros addecimabit, vosque eritis servi et clamabitis in die illa a facie regis vestri, quem elegistis vobis, et non exaudiet vos Dominus in die illa, quia petistis vobis regem (I Reg. VIII). Ita in furore suo datum, abstulit in indignatione sua, dicens ad Samuel: Poenitet me, quod constituerim Saul regem (I Reg. XV). Et subinde dicit Scriptura: Spiritus autem Domini recessit a Saul, et exagitabat eum spiritus nequam a Domino (I Reg. XVI). Itidem de Hieroboam caeterisque regibus decem tribuum sentiendum, quia volentibus illis et scindentibus sese a domo David, in furore suo dedit illos et in indignatione sua abstulit, alios in vita sua, alios percutiens in posteritate sua. Porro David neque populus prior petivit, neque Dominus in furora suo dedit, sed Dominus prior in misericordia elegit, in gratia dedit, in summa dignatione firmavit et custodivit. Itaque cum dicit, De quibus dixisti: Da mihi regem et principem, subaudiendum est, et ego respondi tibi in occulto judicio dicens: Dabo tibi regem in furore meo, et auferam in indignatione mea. Sequitur: Colligata est iniquitas Ephraim, absconditum peccatum. Dolores parturientis venient ei. Ipse filius non sapiens. Nunc enim non stabit in contritione filiorum. Jam saepe dictum est Ephraim, id est reges decem tribuum, ita pariter viam Hieroboam secutos fuisse, qui peccare fecit Israel, ut nullus eorum, Scriptura testante, a peccatis ejus recederet. Ergo quasi quaereres, quaenam furoris aut indignationis causa fuerit, colligata est, ait, iniquitas Ephraim, id est soluta non est, neque solvi poterat iniquitas regum illorum, eo quod incorrigibiles, et impoenitentes fuerint, semperque iniquitatem quisque illorum defenderit. Nam hoc est quod sequitur: Absconditum peccatum ejus. Absconditum namque peccatum dicit, ubi nulla voce confessionis aperitur, imo et superbiae defensionis scuto contegitur. Ibi iniquitas ita colligata est, ut solvi aut dimitti non possit. Econtra sanctus dicit: Delictum meum cognitum tibi feci, dixi: Confitebor adversum me injustitiam meam Domino, et tu remisisti impietatem peccati mei (Psal. XXXI). Ille talis filius est sapiens; de isto autem dicitur: Ipse filius non sapiens. Quomodo enim sapiens filius, qui a patre recessit a quo fuerat adoptatus, dicente ad Pharaonem: Filius meus primogenitus Israel? (Exod. IV.) Et quidem nunc coram hominibus peccatum suum abscondit, et coram Deo cum abscondere non possit, impoenitenti corde defendit, sed dolores, inquit, parturientis venient ei. Sicut enim mulier conceptum suum ad tempus quidem dissimulare potest, sed tandem parturiendo, doloribus attestantibus, occulta prodit, sic quisquis ejusmodi est, peccatum suum utcunque dissimulare ad tempus et abscondere potest, sed in tempore suo cuncta cordis ejus occulta cum dolore manifestabuntur, juxta illud: Nihil opertum quod non reveletur, neque occultum quod non sciatur (Matth. X). Tunc utique parebit sibi, quia ipse filius non sapiens. Et unde hoc probatur quod sit filius non sapiens? Ait: Nunc enim non stabit in contritione filiorum. Et est sensus: Qui enim vere filii sunt, ipsorum est contritio, et ipsi tribulatione stant, id est poenitentiam agunt, habentes cor contritum et humiliatum. Denique ita conteri sive confringi, hoc vere stare est, sicut de quodam ejusmodi filiorum scriptum est: Et dixit ut disperderet eos, si non Moses electus ejus stetisset in confractione in conspectu ejus (Psal. CV). Nam confractionem nimiam et vehementem dicit humilitatem, in qua sic stetit ut Deum teneret homo fortis dicentem: Dimitte me (Exod. XXXII). In hujusmodi contritione qui stant, et filii sapientes sunt. Ita enim se conterendo per poenitentiam sapientes filii fiunt. Is autem qui, ut jam dictum est, corde impoenitenti suam iniquitatem colligavit, filius quidem dici potest dum jactat se et dicit: Unum patrem habemus Deum (Joan. VIII), sed non sapiens filius dicitur aut est. Restat igitur ut quemadmodum illi furorem debitum adjudicavit atque indignationem, sic econtra filiis istis, quorum est contritio, id est cor contritum et humiliatum, dignam et gratiosam repromittat consolationem. Audiamus illam vere magna et sonora declamatione depromptam. De manu mortis liberabo eos, de morte redimam eos. Ero mors tua, o mors; morsus tuus ero, inferne. Christus Dei Flius, victor mortis et auctor vitae, hoc in persona sua magna voce, magna veritatis eloquitur auctoritate: Liberabo eos, inquit, de manu mortis, redimam eos de morte. Quos eos, nisi filios, quorum cor contritum in poenitentiae studio est? Horum in catalogo primus est Abel, cujus ipsum nomen poenitentiae significat lamentum, transfertur enim in luctum. Ab illo usque ad ultimum electum cuncti poenitentiam agentes, et peccatores se esse confitentes: Omnes enim in Adam peccaverunt (Rom. III), consolationem istam accipiunt, de manu mortis liberati, de morte redempti. Nec vero abs re ita semel et iterum depromitur miserationis dignatio, de manu mortis liberabo eos, de morte redimam eos; sed pro duplici morte, qua omnes mortui sumus in Adam, alia corporis, alia vero animae. Itaque de manu mortis scilicet ejus, qua mortuus est Adam, in qua die praeseptum transgressus est, quae mors est animae, liberabo eos. De morte quam indixit Deus his verbis: Quia pulvis es et in pulverem reverteris (Gen. III), quae mors est corporis, redimam eos. Quo modo liberabo? Quali redimam pretio? Ait: Ero mors tua, o mors; morsus tuus ero, inferne. Non auro neque argento, sed morte mea mortem ipsorum interficiendo. Moriar, ut ipsi vivant, et ad infernum descendam. Nam hoc est quod dicit ad ipsam mortem, ad ipsum infernum apostropham faciens, mortis et inferni potens debellator, vitae et mortis dominator: Ero mors tua, o mors; morsus tuus ero, inferne. Qualiter deberet vel posset mors mortis esse, breviter innuit dicendo: Morsus tuus ero, inferne. Et est sensus: Tu deceptus mordebis me, quemadmodum innuitur per id quod de te ipso dicitur ad Job: In oculis ejus quasi hamo capiet eum (Job XL). Item: Extrahere poteris Leviathan hamo? (Ibid.) Ego factus homo tibi hamus ero, quia quemadmodum in hamo carnis teneritudo ostenditur et acumen ferri occultatur, sic humanitatis infirmitas te humani generis inimice invitabit ut mordeas, et divinitatis interior fortitudo transfiget, ut captivus pendeas. Quia taliter morsus tuus efficiar, mors mortis ero, quia viscera mortis interiora tua in inferno non sustinebunt, cum vitam momorderis, et dirupto ventre vitam remittes, morte mortua evadentibus vivis quicunque vita ista sunt digni. Aliter infernum Christus momordit, quando partem, suos videlicet electos liberavit; partem autem, id est reprobos reliquit. Nam ex eo quod mordemus, partem consumimus, partem relinquimus. Sequitur: Consolatio absconaita est ab oculis meis, quia ipse inter fratres dividit. Ubi audivit propheta de gratia liberatoris et Redemptoris quod gauderet, vidit etiam quod carne sua de gente sua vel fratribus suis Israelitis, quod merito doleret. Illud videlicet quod et Apostolus pene inconsolabiliter gemit his verbis: Veritatem dico in Christo, non mentior, testimonium mihi perhibente conscientia mea in Spiritu sancto, quoniam tristitia mihi est magna, et continuus dolor cordi meo. Optabam enim ego ipse anathema esse a Christo pro fratribus meis, qui sunt cognati mei secundum carnem; qui sunt Israelitae, quorum adoptio est filiorum, et gloria et testamentum, et legislatio, et obsequium, et promissa, quorum patres, et ex quibus Christus secundum carnem, qui est super omnia Deus benedictus in saecula. Amen (Rom. IX). Divisionem inter fratres, quam illic Apostolus continuo dolore gemit, hic futuram luget, dicens: Consolatio abscondita est ab oculis meis. Quis ita inter fratres divisit, nisi infernus, cujus morsum se fore liberator et Redemptor dixit? diabolus namque qui designatur nomine inferni, Judaeos excaecando a fratribus ipsorum, et apostolis ejus divisit ut ejicerent eos, et oporteret illos evangelizare potius gentibus extraneis. Propter hoc, inquit, abscondita est consolatio ab oculis meis. Non dicit periit consolatio, sed abscondita est, id est non cito potest inveniri, non leviter possum consolari. Invenitur autem in illa spe, qua et Apostolus seipsum consolatus est, qui cum dixisset: Caecitas ex parte contigit in Israel, subjunxit: Donec plenitudo gentium subintraret, et sic omnis Israel salvus fieret (Rom. XI). Ad hunc sensum pertinet id quod continuo hic propheta subjungit: Adducet ventum urentem Dominus de deserto ascendentem, et siccabit venas ejus, et desolabit fontem ejus, et ipse diripiet thesaurum omnis vasis desiderabilis. Ventum urentem hoc loco Spiritum sanctum dicit, quemadmodum et illic juxta mysticum sensum gratiae, quae nos in baptismo Christi salvavit. Cumque extendisset Moses manum super mare, abstulit illud Dominus vento flante vehementi et urente tota nocte, et vertit in siccum (Exod. XIV). Ventum ergo urentem, id est Spiritum sanctum vehementer ardentem, adducet Dominus, subauditur, cum plenitudo gentium introierit, et siccabit venas ejus, subauditur inferni, et desolabit fontem ejus, auferendo scilicet omnes causas et abundantiam incredulitatis, ut reliquiae Israel salvae sint (Rom. IX). Interim et ipse, inquit, diripiet thesaurum omnis vasis desiderabilis, quia videlicet ipse et ille qui fortior supervenit, cum fortis armatus custodiret atrium suum, et universa arma illius distribuit. Vas desiderabile et thesaurus pretiosus utique est omnis electus. Et quia neminem relinquit, sive Judaeus sit, quicunque invocat nomen Domini, recte universali enuntiatione dictum est, et ipse diripiet thesaurum omnis vasis desiderabilis. Hoc fit, et fieri non desinit per ventum de deserto ascendentem, scilicet per Spiritum sanctum de humilitate Christi procedentem, qui a suis desertus fuerat. Ventum urentem, id est carnis petulantiam et humores vitiorum suo calore desiccantem. Tandem et hujus sextae repetitionis fine in Christum, qui justitia nostra est, reducto: septimo, quae et ultima, sic inchoatur peccatorum et ejusdem justitiae commemoratio: