CAPUT XIII. De processione Spiritus sancti, cujus videlicet processionis illud erat initium, quod ferebatur super aquas, et quousque in opere suo processerit hic Spiritus Dei.

Jam supra mentio incidit de eo quod hunc Spiritum Dei sancta Ecclesia procedentem appellari consuevit appellatione solemni, auctore ipso Filio Dei, qui primus hoc verbo usus est, ubi dixit:

“Cum venerit Paracletus, quem ego mittam vobis a Patre, Spiritum veritatis, qui a Patre procedit (Joan. XV).”

Unde sumptam putas verbi sive vocabuli hujus auctoritatem, nisi ex hoc eodem capite libri, quia sic dictum est:

“Et Spiritus Dei ferebatur super aquas?”

Quidnam ferri super aquas, nisi jam procedere erat? Cuncta quae locutus est homo factus, et inter homines ambulans, et docens Filius Dei, nimirum auctoritatem habent de sanctis Scripturis, et in suas aspiciebat etiam cum nova putaretur loqui, juxta quod de semetipso dilecta in Canticis jamdudum dicebat:

“Oculi ejus sicut columbae super rivulos aquarum quae lacte sunt lotae et resident juxta fluenta plenissima (Cant. V.)”

Itaque sicut certum habemus, quia dicendo:

“Ego principium qui et loquor vobis (Joan. VIII),”

respiciebat, sicut superius memoratum est, ad istud caput libri, quo dictum est:

“In principio creavit Deus coelum et terram,”

ita et ubi Spiritum sanctum procedentem dixit, non dubitemus eum respexisse istud quoque, quia scriptum erat:

“Et Spiritus Dei ferebatur super aquas.”

Magna res est processio Spiritus sancti, cujus videlicet processionis illud initium erat quod ferebatur super aquas. Levemus oculos nostros, oculos hominis interioris, oculos fidei diligentis et intellectu quaerentis, et videamus quousque in opere suo processerit hic Spiritus Dei, et tunc aliquantisper perpendere poterimus dignitatem, sive pondus dicti hujuscemodi spiritus

“veritatis, qui a Patre procedit.”

Certe cum procedere inciperet, quando ferebatur super aquas, terra de nihilo facta

“inanis erat et vacua, et tenebrae erant super faciem abyssi (Gen. I).”

Nunc autem qualis est terra et quid in ea factum est ex Omnipotentia procedentis? Parum est attendere quod in primis facta est lux intellectualis. Deinde firmamentum in medio aquarum dividens aquas ab aquis, deinde ex arida, quam appellavit terram, productio omnis herbae virentis, et omnis ligni fructum facientis, et semen suum in semetipso habentis. Deinde omnis ornatus firmamenti sive coeli, sole et luna ac stellis miro ordine dispositis. Deinde omnis creatura quae in aquis natat, quae super terram in aere volitat, quae per terram sive quadrupes, sive bipes ambulat, aut sine pedibus reptat, ad summum quaecunque Deo dicente facta, Deo mandante sunt creata, quorum novissimum atque pulcherrimum est creatura humana, et de quibus omnibus scriptum, est quia

“vidit Deus omnia quae fecerat, et erant valde bona.”

Parum, inquam, est attendere haec in processione hujus Spiritus Dei, nisi levatis, ut jam dictum est, oculis videas quousque processerit, et adhuc in opere suo processurus sit, videlicet donec sedeat Filius hominis in sede majestatis suae, potestatem habens faciendi judicium a dextris et a sinistris; Filius, inquam, hominis principium creaturae et summo creationis sive processionis hujus Spiritus Dei, quia propter ipsum et per ipsum omnia facta sunt, sicut supra memoratum est cum testimonio sermonis apostolici, quo dixit:

“Decebat enim eum, propter quem omnia et per quem omnia, qui multos filios in gloriam adduxerat, auctorem salutis eorum per passionem consummari (Hebr. II).”