CAPUT 13

Dixi tibi:

“Ab uno disce omnes;”

nam revera similiter fere omnes adversarii mei, et nonnulli ardentius scriptis meis incubuerunt, et instantius ea scrutati sunt, desiderantes reperire aliquid quod jacerent in me, pertinens ad contagium cujuslibet haereticae maculae in vindictam supradicti opprobrii, quod per me injectum sibi quaerebantur in illa controversia de voluntate Dei. Tandem se aliquid scrutando invenisse sibi visi sunt, et ad horam hostiliter gaudere coeperunt, eo quod dixerim ego de tenebris creatos esse angelos. Hoc, inquiunt, manifeste haeresis est. Ego autem ad illos: Haeresis, inquam, est contradicere sanctae et canonicae Scripturae, affirmare aliquid quod ab illa negatum est, negare aliquid quod ab illa affirmatum est. Quaenam autem Scriptura contradicit, vel cui Scripturae hoc contrarium est? Illis in hoc deficientibus, et auctoritatem contradictionis non invenientibus. Igitur, inquam, objectio vestra manifeste calumnia est, praesertim cum non de Creatore, sed de creatura quaestio sit, et nullus sit ex vobis qui cum auctoritate contradicere possit. Tantummodo nomen tenebrarum simplicibus horrendum esse vultis, distinguere nolentes tenebras bonas a tenebris malis. Sunt enim tenebrae bonae, de quibus Psalmista: Posuisti, inquit, tenebras, et facta est nox (Psal. CXXX), utique Deo loquens, qui vidit cuncta quae fecerat, et erant valde bona (Gen. I). Ipse quoque Deus dicit: Ego Dominus formans lucem, et creans tenebras (Isa. XLV). Quomodo vel quando formavit lucem, vel quas creavit tenebras? Utique in principio creatis coelum et terram, tenebrae erant super faciem abyssi, dixitque Deus: Fiat lux (Gen. I). Hinc Apostolus ad Corinthios: Quoniam Deus qui dixit de tenebris lumen splendescere, illuxit in cordibus nostris, ad illuminationem scientiae claritatis Dei in faciem Christi Jesu (II Cor. IV). Tenebrae illae super faciem abyssi erant aer crassus et humidus, sole et luna, et stellis nondum illustratus. Ubi enim lux non est, tenebrae sint necesse est. Porro beatus Augustinus lucem illam angelos vult intelligi, quam Deus, et secundum Genesim, et secundum jam dictum Apostolum de tenebris splendescere jussit. Dicit enim in libro undecimo De civitate Dei: Ubi de mundi constitutione sacrae litterae loquuntur, non evidenter dicitur, utrum vel quo ordine creati sint angeli. Sed, si praetermissi non sunt, vel coeli nomine ubi dictum est:

“In principio fecit Deus coelum et terram (Gen. I),”

vel potius lucis hujus, de qua loquor, significati sunt. Ac deinceps: Cum enim dixit Deus:

“Fiat lux, et facta est lux (ibid.),”

si recte in hac luce creatio intelligitur angelorum, profecto facti sunt participes lucis aeternae, quod est ipsa incommutabilis sapientia Dei, per quam omnia facta sunt, quam dicimus unigenitum Dei Filium, ut ea luce illuminati, qua et creati, fierent lux, et vocarentur dies, participatione incommutabilis lucis et diei, quod est Verbum Dei, per quod et ipsi et omnia facta sunt (Joan. I). Plane ostendit quid velit, nos autem scire debemus, quam ob causam dubitabundus, et pene fugienti similis taliter dixerit, si recte in hac luce creatio intelligitur angelorum, et his similia, quae praesenti loco perscribere nimis esset longum. Denique ante ipsum alii nonnulli sancti, sicut et illustres viri scripserant de opere sex dierum, et de luce illa, quod senserunt infirmum et inconstans, nec satis probabile videri huic poterat, quod videlicet ante creationem solis, qui quarto die creatus est, lux fuerit corporea, et nox ab eadem luce tribus vicibus discreta. His quae dicta sunt adjungere libet illud, quod idem Pater in libro vicesimo primo ejusdem operis De civitate Dei, dum tractaret de supplicio diaboli, cujusmodi futurum sit, inter caetera dicit: Hic occurrit quaerere si non erit ignis incorporalis, sicut est animi dolor, sed corporalis tactu noxius, ut eo possint corpora cruciari, quomodo in eo erit etiam poena spirituum malignorum, idem quippe ignis erit supplicio scilicet hominum attributus et daemonum, dicente Domino Christo:

“Discedite a me, maledicti, in ignem aeternum, qui praeparatus est diabolo et angelis ejus (Matth. XXV),”

nisi quia sunt quaedam sua etiam daemonibus corpora, sicut doctis hominibus visum est ex isto aere crasso atque humido, cujus impulsus flante vento sentitur. Quod genus elementi si nihil ignis perpeti posset, non ureret fervefactos in balneis. Ut enim urat prior uritur, facitque quod patitur. Si autem quisquam nulla habere corpora daemones asseverat, non est de hac re aut laborandum operosa inquisitione, aut contentiosa disputatione certandum. Finem hic posuit dicendo, non est de hac re laborandum, aut contentiosa disputatione certandum. Eligant igitur utrum velint. Si sensum probant tanti doctoris beati Augustini, quod ubi dixit Deus: Fiat lux, et facta est lux, tunc angeli creati sint, qui dicuntur et sunt lux, participatione incommutabilis lucis, quod est Verbum Dei, Apostolum simul audiant dicentem: Quia Deus lucem illam de tenebris splendescere jussit. Si autem concedere vel audire nolunt, quod lux illa sint angeli, dicant quando vel unde angeli creati sint. Quod si dixerint quod in illa Scriptura sint angeli praetermissi: Non, inquit idem doctor, esse praetermissos hic existimo, quod scriptum est requievisse Deum die septimo ab omnibus operibus suis quae fecit (Gen. II), cum liber ita sit exorsus: In principio creavit Deus coelum et terram, ut ante coelum et terram nihil fecisse videatur. Deinde ait: Cum omnia creando disposita sint, quae per sex dies consummata narrantur, quomodo angeli praetermitterentur tanquam non essent in operibus Dei, a quibus in die septimo requievit? Opus autem Dei esse angelos alibi sancta Scriptura clarissima voce testatur Nam et in hymno trium in camino ignis virorum cum praedictum esset: Benedicite, omnia opera Domini Domino (Psal. CII), in exsecutione eorumdem operum etiam angeli nominati sunt, et in psalmo canitur: Laudate Dominum de coelis, laudate eum in excelsis. Laudate eum omnes angeli ejus, etc., usque quoniam ipse dixit et facta sunt, ipse mandavit et creata sunt (Psal. CXLVIII). Etiam hic apertissime a Deo factos esse angelos divinitus dictum est, cum eis inter caetera coelestia commemoratis infertur ad omnia Ipse dixit, et facta sunt. Eligant, inquam, utrum velint; nam ego voces illorum non metuo, dummodo demonstrare non possint quod ego in sermone aliquo vocibus sanctae canonicae Scripturae contrarius sim. Sed et hoc inferam, quia sic ubi sancti doctores, qui utique in fide concordes sunt, in aliqua sententia discrepant, illi libentius atque confidentius tanquam magistro discipulus aurem praebebo consentientem, cujus ex ore sententiam audiero Scripturae canonicae testimoniis magis vel melius esse roboratam; exempli gratia. Hic idem beatus Augustinus in Evangelium secundum Joannem ubi scriptum est: Et cum intinxisset panem dedit Judae Simonis Scariothis (Joan. XIII), haec inter caetera dicit: Non autem ut putant quidam negligenter legentes, tunc Judas Christi corpus accepit. Intelligendum est enim, quod jam omnibus eis distribuerat Dominus sacramentum corporis et sanguinis sui, ubi et ipse Judas erat, sicut sanctus Lucas evidentissime narrat. Porro beatus Hilarius Pictaviensis in Evangelio secundum Matthaeum dicit : Post quae Judas proditor indicatur, sine quo pascha accepto calice et fracto pane conficitur. Dignus enim aeternorum sacramentorum communione non fuerat. Nam discessisse statim hinc intelligitur, quod cum turbis reversus ostenditur. Neque sane bibere cum Deo poterat, qui non erat bibiturus in regno, cum universos istum bibentes ex vitis istius fructu bibituros secum postea polliceretur. Si causa postulaverit, ut in quaestionem veniat, utrum Judas adhuc in illa hora cum discipulis fuerit, an ante jam exierit, exitu illo quem Joannes determinat dicens: Cum ergo accepisset buccellam exivit continuo (Joan. XIII), quis horum magis audiendus, vel sequendus erit? Is utique cui magis opitulatur ratio sumpta de textu Evangelium narrationis. Ratio beati Augustini ista est: Quia Lucas ita narravit, ut prius diceret post illam typicam coenam quam ita scripsit:

“Et cum facta esset hora discubuit, et duodecim apostoli cum eo, et ait illis: Desiderio desideravi hoc pascha manducare vobiscum (Luc. XXII),”

etc. Prius, inquam, diceret: Et accepto pane, gratias egit et fregit, et dedit eis dicens: Hoc est corpus meum, etc., quam scriberet haec verba Domini: Verumtamen ecce manus tradentis me mecum est in mensa (ibid.): Haec est ratio beati Augustini. Denique si verba haec Dominus locutus est de Juda: Ecce manus tradentis me mecum est in mensa, postquam illis sacramentum corporis et sanguinis sui tradiderat, consequens est, quod eidem sacramento cum caeteris apostolis interfuerit et Judas. At vero secundum alios evangelistas Matthaeum et Marcum, non post, sed antequam traderet sacramentum corporis et sanguinis sui, verbo haec Dominus de Juda dixit: Amen dico vobis, quia unus vestrum me traditurus est, etc., usque tu dixisti (Matth. XVI; Marc. XIV), et tunc demum sequitur, quia coenantibus eis, accepit Jesus panem (ibid.), etc. Haec est ratio beati Hilarii. Si igitur scire opus est, vel scire cupimus cujusnam ratio firmior sit, pervidendum prius est, quomodo Lucas a caeteris evangelistis Matthaeo et Marco in ista narratione non discrepet, quia videlicet beatus Augustinus eorum consonantiam hic non requisivit, dum Lucae narrationem sequi visus est. Quaerentibus istud jam occurrit, quomodo Lucas non dissonet a caeteris, quia videlicet cum dixisset: Et accepto pane gratias egit, et fregit, et dedit eis dicens: Hoc est corpus meum, quod pro vobis datur, hoc facite in meam commemorationem, similiter et calicem, ita determinavit ut diceret, postquam coenavit (Luc. XXII). Profecto, si postquam coenavit, ergo et post verba haec: Verumtamen ecce manus tradentis me, mecum est in mensa (ibid.), quia, sicut jam dictum est, secundum alios evangelistas haec verba dixit: non postquam coenavit, sed quando coenavit, et de coena ipsa buccellam intinctam Judae porrexit, qui et sicut Joannes refert, continuo exivit (Joan. XIII). Quorsum istud? Videlicet ut recogites qualem ob causam ego absens pene fuerim judicatus, quatenus omnis mihi licentia scribendi tolleretur, et quomodo tibi velut de coelo a Deo missus pro me occurrerit beatus Hilarius, suumque librum manibus tuis, et suam sententiam quam non quaerebas, sed nec usquam esse sciebas, tuis ingesserit oculis. Adhuc tibi eram fere incognitus, tantum autem semel visus, et tecum pauca locutus, quando istud actum est, adversariis mihi nescienti, et procul absenti magnam invidiam conflantibus. Habueram quippe cum aliquo magni nominis, magnaeque aestimationis scholastico licet monacho certamen permolestum de sacramento corporis et sanguinis Domini, qui inter caetera, quibus deprimere conabatur majestatem tanti sacramenti, illud mihi objecerat, quia sacramentum illud Judae quoque traditori suo Dominus dedit sicut et caeteris apostolis, hoc nimirum intendens, quod nequaquam illi dedisset, si vera esset substantia corporis et sanguinis sui. Quod autem illi, videlicet Judae proditori dedisset simul cum caeteris, in promptu erat illi astruere auctoritate beati Augustini. Ejus rei necessitas me compulit, ut dicerem non esse in canone scripta beati Augustini, non esse illi per omnia confidendum sicut libris canonicis. Putarem ego novum vel incognitum hoc esse adversariis, praesertim nominatis, et scientia non parum praesumentibus, maxime in comparatione mei rudis, ut putabant, atque juvenculi? At illi me ex hoc diffamare coeperunt, tanquam haereticum, qui dixissem non esse in canone beatum Augustinum. Nosti ubi, quando vel quomodo tibi is, de quo jam dixi, occurrerit beatus Hilarius, taliterque me defenderit, ut sine illo non possem judicari haereticus. Illud mihi miraculum fuit, quod de corde meo nulla unquam delebit oblivio, et quandiu ero, tandiu ero, tam in praesenti quam in futuro saeculo, per gratiam Christi grates illi semper habebo. De mei quoque animi constantia nonnihil gratulor in Domino, quia, cum nullum omnino scirem de sanctis doctoribus habiturum me fore in hac sententia patronum (neque enim ego magis quam tu, sciebam beatum hinc aliquid scripsisse Hilarium) bonum tamen, juxta quod ex Evangelio conceperam, exercui zelum, sciens scriptum: Quia diligentibus Deum omnia cooperantur in bonum (Rom. VIII). Contigit itaque mihi, juxta illud quod sapiens Jesus filius Syrach dixit: Speciosa misericordia Dei in tempore tribulationis, quasi nubes pluviae in tempore siccitatis (Eccli. XI). Cum enim tribulatio patriae immineret, quis denique tribulationem illam non audivit; cum, inquam, patriae tribulatio vehemens prope jam adesset, me dissimulante exire, et reverti ad te quo me magnopere invitabas, sine dubio manum meam apprehendit angelus Domini, et per obedientiae januam eduxit me, dum sanctae memoriae Fridericus in episcopum electus, cujus causam conscius et testis Deus tantis tamque crebris miraculis defendit atque illustravit secum huc ad Agrippinensem metropolim cum electionis suae testibus adduxit me. Extunc obedienter hic ego passus sum detineri et quia succedentem tribulationem non sensi, imo dulce consolationis refrigerium inveni: dixi, iterumque dico, uti expertus sum, quia speciosa misericordia Dei in tempore tribulationis, quasi nubes pluviae in tempore siccitatis.