CAPUT VII.

Quod relatio nominum Patris et Filii et Spiritus sancti nullatenus in Deo accidens sit, licet relatio unum de accidentibus sit.

Igitur tres personas, ut supra dictum est, confidentes, tamen tres dicere deos jure prohibemur, et quaecunque substantiae nomina sunt, numero plurali praedicare non debemus. Solummodo personas triplicamus, quoniam ad hoc manifesta relatione, id est relativis nominibus Patris et Filii et Spiritus sancti, rite compellimur. Sed haec ipsa relatio, licet in multitudine accidentium secundum hominem recte computetur, sciendum tamen quia Deo nullatenus accidisse concedimus. Non enim ex tempore accidit Deo ut Pater esset, aut Filium generaret, quemadmodum homini, qui longe ante in sua substantia perfectus est quam pater sit, aut filium generet. Transeunda est tota haec nostrae mutabilitatis nebula, et purgato cordis oculo, sicut initio jam dictum est, videndum est saltem per speculum in aenigmate, quia longe aliter de Deo natus est Deus, quam de homine homo per carnis fluxum temporaliter et localiter nascitur. Ad quod non nihil adjuvat, si nunc interim Patrem et Filium et Spiritum sanctum, aliis et substantialibus vocabulis exprimamus.

Dicimus itaque sanctam Trinitatem esse vitam, sapientiam atque amorem. Nam Deum Patrem vitam dicimus, immortaliter in se viventem; Filium Dei Patris sapientiam ejus dicimus, ineffabiliter de corde ejus genitam, consubstantialem et coaeternam; Spiritum sanctum dicimus amorem Patris et Filii, nihilominus consubstantialem et coaeternum. Haec autem substantiae nomina sunt. Pater namque substantialiter vita est, non vivificatum aliquid, ut homo sive animal quod vivificatum corpus est: non ut anima, quae, cum sit vivens, non est ipsa vita, unde multis perturbationibus est obnoxia, et vitae superioris indigna, sed ipsa vitae substantia, substantia subtilis, lucida, mobilis, acuta, nullius, ut supra dictum est, accidentibus 133 subjecta, nullius indigens, omni vitae rationali capabilis, nullius ipsa capax. Nam id quod alterius capax est, crassius utique densius atque corpulentius est eo, cujus capax est, ut vasculum idcirco aquae capax est, quia materia ejus terra est, quae profecto densior atque corpulentior aquae elemento est. Sed haec vita, de qua loquimur, adeo cunctis subtilior atque purior est, ut rebus omnibus ex materia formaque conflatis, sicut jam superius dictum est, forma ipsa sive materia fit, atque ideo simplex, et id quod est, absque omni mutabilitate permanens, forma bona, lumen non illuminatum, sed tamen illuminans; lumen, inquam, verum, fonsque et origo sempiterni luminis. Nullius ergo haec vita capax est, sed tamen capabilis, cujus ad comparationem caetera densa atque corpulenta spirituum vascula sunt, sed ab hac vita in se vivente Deo, capaci rationabilitate formata, ejus capacia sunt, unde et beate sancteque vivunt.

Filius vero item substantialiter sapientia est, id est non tantummodo sapiens, quod dici potest et de aliquo qui accidentali dono sapientiae participat, sed ipsa sapientiae substantia. Nec idcirco dialecticorum vocibus utimur, quod eorum vanitati sanctam Trinitatem subjiciendam nullatenus arbitremur, sed ut significanda notis significantioribus melius et compendiosius exprimamus. Nam illis concedimus quidem, in duo scilicet, in substantiam et accidens, omnia dividentibus, sed id quod est ultra omnia, extra omnia, et praeter omnia, videlicet hanc sapientiam, imo totam beatam Trinitatem, eorum descriptionibus nequaquam submittimus. Etenim substantia haec nullatenus contrariorum susceptibilis est, licet Deus, more nostrae locutionis, nunc irasci, nunc vero complacari dicatur. Et haec Dei sapientia, accidens quidem est homini, quoniam potest adesse vel abesse praeter subjecti corruptionem, id est praeter humanae substantiae diminutionem vel absumptionem. Sed in seipsa vere substantia est mobilibus omnibus mobilior, ubique attingens, omnia operans, cuncta disponens, speciosa, suavis, lucida, generosa, locuples, omnium artifex (Sap. VII, VIII). Hanc sapientiam Dei esse Filium, naturaliter ex illo genitum didicimus, credimus et confitemur; naturaliter, inquam, non imaginarie vel per similitudinem, quomodo filios beati hominis interdum accipimus opera ejus, sed quam naturaliter gignit homo hominem, tam naturaliter genitum accipimus ex Deo Deum, ex lumine lumen; genitum, inquam, non factum, natum non adoptatum, coaequalem, coaeternum, consubstantialem. Idcirco non consequitur, ut cum homini datur haec eadem sapientia, filius cordis ejus dicatur, nisi figurate, quomodo Dominus:

“Quicunque fecerit voluntatem Patris mei, qui in coelis est, ipse meus frater et soror et mater est (Matth. XII).”

Non, inquam, haec sapientia filius ejus est, cui datur, sed ejus de quo vere nata est, a quo datur, quoniam et radius, quo nostri oculi irradiantur, non noster, sed solis est radius. Illius est filius haec sapientia, qui illam non aliunde accepit, cujus de corde nata est, ut splendor ex sole, ut rivus ex fonte, ut vapor ex igne.

Spiritus sanctus nihilominus substantialiter amor est, id est non tantum modo amans, quod dici potest et de aliquo, qui accidentali dono ejusdem Spiritus participans, secundum quantitatem participationis amare incipit, sed ipsa divini amoris substantia est. Nec ideo caliginem noster sensus ullam patiatur, quo minus hunc amorem substantiam veram atque perfectam arbitremur, quoniam humanae substantiae divinus hic amor adesse, vel abesse potest, praeter aliquam ejusdem substantiae nostrae absumptionem, quoniam hic amor, homini quidem accidens, id est accidentale donum est. Sed in seipso vera substantia est, vivida natura est, verus Deus. Qui idcirco proprie Spiritus sanctus dicitur, cum et Pater spiritus, et Filius spiritus sit, et Pater sanctus, et Filius sanctus sit. Quia sicut spiritus aereus, verbi gratia, meridianus auster (hic enim Spiritum sanctum significabat, quia calidus est) sicut, inquam, meridianus auster, a plaga sua in oppositum septentrionem transcurrit, et opportunos arentibus terris imbres advebit, sic iste Spiritus sanctus, operatione sua quae ipsius propria est, a Creatore procedens, in creaturam rationalem, supradictam ejus sapientiam inopi naturae, prout vult, Deus ipse ac Dominus infundit. Unde et Spiritus sapientiae dicitur, etiam extra dispositionem, vel ordinem, quo septem ejus gratiae numerantur,

“Spiritus, inquam, sapientiae, sanctus unicus, multiplex, subtilis, disertus, mobilis, incoinquinatus, certus, suavis, amans bonum; acutus, humanus, benignus, stabilis, securus, omnem habens virtutem, omnia prospiciens (Sap. VII).”

His igitur substantialibus nominibus, ut supradictum est, quae sunt vita, sapientia, amor vel charitas; his, inquam, ad intellectum juvamur, ut relationem quae in nominibus Patris et Filii et Spiritus sancti consistit, nullatenus ex tempore coepisse vel suspicemur. Nam cum Pater, ut dictum est, vita sit, et Filius sapientia, quisquis ex tempore coepisse contendit nomen Patris, aut generationem Filii, consequitur, ut Deum aliquando sine sapientia; Deum, inquam, insipientem (quod dictu quoque nefas est) fuisse concedat. Sed hoc abhorret fides, anathematizat pietas, omnis detestatur creatura. Itaque non ex tempore, sed ante omnia saecula Deus Pater est, quia Filius, id est, sapientia ejus sine initio cum illo est. Unde ipsa eadem Sapientia dicit:

“Antequam Deus quidquam faceret aderam, cum eo cuncta componens, ludens cum eo omni tempore, ludens in orbe terrarum. Et deliciae meae esse cum filiis hominum (Prov. VIII).”

Cui par vel idem est illud:

“In principio erat Verbum et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum (Joan. I),”

etc. Rursus cum Spiritus sanctus amor sit, quisquis Patrem et Filium prius fuisse contendit, quam Spiritum sanctum, consequitur fuisse quando neque Filius Patrem, neque Pater amabat Filium. Quod vel suspicari dementissimum est, atque impium. Nobis vero supervacaneum est testimoniis astruere quod Pater diligat Filium, imo quod, sicut ipse ait, dilexerit eum ante mundi constitutionem (Joan. XVII), quia satis probabile, imo necessarium est, quod talis Pater talem semper dilexerit Filium.