CAPUT XLIX.De eo quod dictum est,

“Producant aquae reptilia animae viventis.”

Producant, inquit, aquae reptilia animae viventis. Mirum quidem de fluxo aquarum elemento solida nasci vel produci corpora, sed mirabilius est quod de nihilo potens Conditor jam ipsum aquarum elementum fecerat. Cum autem dicit, producant aquae reptilia, quid opus est adjici animae viventis? cum ipsum nomen reptilium viventem animam satis exprimere possit? Etenim vivit et sentit omne quod repit, quamvis non omne quod vivit repat, vel repere possit. Vivit namque herba, virens et afferens semen, quam terra germinat. Vivit omne lignum pomiferum, vel habens semen suum in semetipso quod terra producit. Sed vita hujusmodi sicut sine sensu, ita et sine motu est. At vero omne quod repit, ut jam dictum est, etiam vivit. Quid igitur cum dixisset, producant aquae reptilia, addidit, animae viventis? Videlicet, ut animam reptilium distingueret ab anima hominum. Cum enim dicit, animae viventis, subaudiri vult, et non etiam discernentis. Nam eo quidem vita reptilium vitam superat herbarum atque lignorum, quod sensibilis est; nam est illa vivunt quidem, sed non sentiunt: verum longe inferior est quam vita hominis, quia non solum sic vivit homo, ut sentiat: sed et vivit, et sentit, et quod dignissimum est, discernit. Hoc ergo cum dicitur, producant aquae reptilia, mox opportune subjungit, animae viventis, viventis, inquam, tantummodo, non etiam discernentis. Itemque et volatilia, subauditur, producant aquae animae viventis, nihilominus et non discernentis. Nam acutius quidem volatilia quam reptilia sentiunt, sed nihilominus discretione vel ratione carentia sunt. Acutius autem illa sentire, non dubium est. Nam et acumine sensus illorum in tantum maligni spiritus abusi sunt ad augendum errorem gentilium ut auspices quoque sive augures ex eo constituti fuerint, quod ab avium garritu sive inspectu ventura sibi crederent bona, sive mala spectanda praesignari. Contra quod eximius eorum poeta paulo melius sentiens, ait:

Haud equidem credo, quia sit divinius illis.

Ingenium, aut fato rerum prudentia major.

Verum ubi tempestas et coeli mobilis humor,

Mutavere vias,

Vertuntur pecudes, et ovantes gullure corvi.

(VIRGIL. Georg., I, 415.)

Dixit aves non scienter divinare, sed, pro coeli qualitatibus, diversos motus concipere. Quippe quae spreta graviore terra, sursum spatiantur et aere leviore feruntur, mobilique corpore minus praegravatam superne ducunt agilem vitam. Econtra, reptilia gravior deprimit natura, tantoque in acumine sensuum praedictis volatilibus cedunt, quanto aeris natura crassius aquarum est elementum. Cum itaque dixisset, producant aquae reptilia, animae niventis, notandum quia nihil addidit. Volatile, autem, inquit, producant, et addidit, super terram. Sed et hoc nondum satis fuisset, nam et reptilia sub aquis terrae incubant, nec enim semper natant, et de terra sive arena victum quaeritant. Ergo bene et hoc addidit, sub firmamento coeli. Haec productionis volatilium plena et sufficiens definitio est, quia videlicet produxerunt aquae reptilia animae viventis, produxerunt, inquam, non etiam emiserunt, licet quaedam ex illis, ut delphini sive phocae ad horam patiente natura foras prodire audeant. Volatilia autem et produxerunt et super terram sub firmamento coeli emiserunt. Una namque haec animantium species nihilo magis gaudet quam libertate volandi natabundis, sub firmamento coeli, spatiando pennulis, sicut caetera reptilia quae retinuerunt aquae, in semetipsis earumdem aquarum profundo et maxime fluvialibus undis. Porro volatilium quaeque species, prout pennas densiores et minora habent corpora, ita et sub firmamento coeli, altius atque celerius evolant, verbi gratia, ut accipiter, ardea, sive aquila. Nam econtra, quorum corpora densa pennae vero rarae vel parvae sunt, tardius levantur, et minus volant, ut vultur, aut certe struthio, quae etsi pennas habet, nullatenus tamen volare potest.