CAP. IV


CAPUT 1

“Audite hoc verbum, vaccae pingues, quae estis in monte Samariae, quae calumniam facitis egenis, et confringitis pauperes, quae dicitis dominis vestris, Afferte et bibemus.”

Hoc ipsum et quod dicit, Audite, jam tertio fragore infelicium auribus illidit. Primo namque dixerat,

“Auditum facite in aedibus Azoti.”

Deinde quasi propius accedens, audite, inquit, et contestamini in domo Jacob, nunc velut ad summum perveniens, id est ad ipsos sacerdotes,

“Audite, inquit, hoc verbum, vaccae pingues.”

Nempe acrius atque animosius dignum erat percuti tales daemonum sacerdotes, rerum et animarum hominum voratores, qui assumpti de extremis populi, veritatem in mendacio detinebant, tanquam in hoc ipsum pretio conducti. Fecit enim Jeroboam sacerdotes de extremis populi, callide nimirum agens, et sciens quam libenter cum suo favore repentinas homines extremi divitias exciperent. Ecce vaccae pingues recte dicuntur ejusmodi sacerdotes. Poterant autem dici vituli pingues, satis congruum hoc illis esset ut vituli dicerentur vitulorum cultores, et in vitulorum simulacris confidentes, atque ex eorum commercio pingues. Quare ergo cum essent sexu virili, vaccas feminas quam vitulos masculos eos dicere maluit? Videlicet ob augmentum confusionis, quia vitulis erant subacti miro genere fornicationis, vaccae debuerunt dici, quia sicut visibiliter adorando substernebant se talibus vitulis, ita et invisibiliter animae illorum erant prostitutae tauris, id est spiritibus malignis. Itaque non parvi ponderis habet, quod dicit:

“Audite hoc verbum, vaccae pingues.”

Simul namque tria haec vehementer astruit, et similitudinem, de qua Psalmista:

“Similes, inquit, illis fiant, qui faciunt ea et omnes qui confidunt in eis (Psal. CXXXIV),”

et fornicationem, qua, deserto Creatore, fornicabantur cum vitulorum simulacris, et turpem ventris impensionem, quam in otio fovebant, affluentibus de cuncto populo divitiis, veraciter incrassati, impinguati, dilatati, et exinde recalcitrantes, utpote pingues vaccae, non tantum pingues, verum etiam cornupetae. Nam et superbia pinguium designatur in eo quod ait,

“quae estis in monte Samariae,”

et cornupetarum feritas vaccarum in eo quod protinus subjungit:

“Qui calumniam facitis egenis, et confringitis pauperes.”

Deinde quod ait,

“quae dicitis dominis vestris: Afferte et bibemus,”

quis satis digne admiretur? Quis alius, nisi Spiritus sanctus taliter per os pastoris loqueretur? Vaccae pingues et nimium delicatae longius a praesepibus, saltem ad adaquandum, non patiuntur educi, sed ad ipsa praesepia jubent sibi limpidas de puro fonte aquas deportari. Et quibus hoc jubent? dominis suis. Quibus verbis vel qua similitudine magnificentius indignitas rei potuit explicari? Sacerdotes illi de extremis populi, ut jam dictum est, assumpti, et per illam assumptionem supremi ac divites effecti, atque velut vaccae pingues otioso ventre dilatati, accumbebant, plenis epularum mensis, satisque agebant pro imperio dicentes dominis suis, regibus suis: Afferte ut bibamus, et de caetero securos vos faciemus. Etenim dummodo sumptus nobis et pocula non desint statuta jugiter regalibus edictis, nostri studii, nostrae erit providentiae, praeoccupatos tenere animos hujus populi, ne velit ascendere ut faciat sacrificia in domo Domini in Jerusalem, quod si fieret, interficerent regem suum, et reverteretur regnum ad domum David. De hoc periculo securos vos faciemus, tantummodo videte ne desit quod bibamus. Pocula disertos facient nos, ut, subornatis vitulis aureolis, pulchre et eleganter dicamus in auribus populi:

“Ecce dii tui, o Israel, qui eduxerunt te de terra Aegypti,”

et non erit qui nobis assertoribus aliud scire possit.

“Audite”

igitur, inquit:

“Juravit Dominus Deus in sancto suo, quia ecce dies venient super vos, et levabunt vos in contis, et reliquias vestras in ollis ferventibus, et per aperturas exibitis altera contra alteram, et projiciemini in Armon, dicit Dominus.”

Quis est iste sanctus, in quo juravit Dominus Deus? Utique non debet esse minor aut inferior, quam ipse Dominus Deus.

“Homines enim, inquit Apostolus, per majorem sui jurant, et omnis controversiae eorum finis ad confirmationem est juramentum (Hebr. VI):”

Abrahae promittens Deus quoniam neminem habuit per quem juraret majorem, juravit per semetipsum. Ergo hic sanctus suus, in quo jurat Deus, suus est Filius, quem utique Sanctum Dei etiam malignus quoque spiritus cum suo tormento, evangelista testante, confitetur:

“Erat, inquit, in synagoga homo habens daemonium immundum, et exclamavit voce magna dicens: Sine, quid nobis et tibi, Jesu Nazarene? Venisti perdere nos? Scio te quis sis, Sanctus Dei (Luc. IV).”

Igitur in sancto suo, non in minore aut in majore, sed in coaequali suo juravit Dominus Deus? Quo autem pertinuit, ut tali pro causa juraret Dominus in illo sancto suo? Videlicet quia certamen erat Domino Deo contra Israel pro illo sancto suo a domo David, ad quem sancti illius facta fuerat repromissio, et illius promissionis veritatem detinere valebant illae pingues vaccae in illo quod colebant mendacio, nec erat pars illis in eadem promissione Dei dicentium:

“Non est nobis pars in David, neque haereditas in filio Isai (III Reg. XII).”

Quid juravit Dominus Deus in illo Sancto suo?

“Quia ecce dies, inquit, venient super vos, et levabunt vos in contis, et reliquias vestras in ollis ferventibus, et per aperturas exibitis altera contra alteram, et projiciemini in Armon.”

Sensus est: Adventura est non longe et post multa saecula, sed jam imminens dies captivitatis et angustiae, in quo capiemini praelio, et portabimini atque auferemini jure victoriae, jamque viae captivitatis vobis apertae sunt, et exibitis alter contra alterum, ut vestram vicissim et mutuis vultibus conspiciatis miseriam, et projiciemini in locis Armeniae, quae vocatur Armon, et in civitatibus Medorum. Mirari autem magis possumus quam eloqui quantum plus habeat decoris, in eo quod metaphoram vaccarum coeptam servavit, ut quas pingues dixerat esse vaccas, earum carnes dicat in contis et in ferventibus ollis esse portandas. Hoc ipsi nonnunquam fieri vidimus, ut praecoctis carnibus fervens et fumans cacabus in contis levaretur, et de loco ad locum, id est de culina longius deferretur ad domum convivantium. Hoc ergo mirabiliter declamat sermo propheticus, quo ferventi captivitatis angustia decocti transferantur illuc, ubi sub dominis hominibus captivi, a malignis quoque spiritibus, quoniam sunt impoenitentes, devorentur. Sequitur:

“Venite ad Bethel, et impie agite ad Galgala, et multiplicate praevaricationem, et afferte victimas vestras, tribus diebus decimas vestras, et sacrificate de fermentato laudem, et vocate voluntarias oblationes, et annuntiate. Sic enim voluistis, filii Israel.”

Gravissimus est hic modus locutionis, quo nunc dicit: Venite et facite sic et sic, et eadem illorum facta ipse oderit qui haec dicit:

“Non est volentis, sed relinquentis: non invitantis, sed expellentis: non adhortantis, sed indignantis (Judic. III).”

Idcirco recte subjunxit et subjungere debuit:

“Sic enim voluistis, filii Israel.”

Ac si dicat: Propterea dico, venite ad Bethel ubi est Deus vester, vitulus vester, quia

“sic voluistis,”

et hactenus venistis, propterea dico, impie agite, quia impie agitis, et impie agere vultis, dico,

“Venite ad Galgala,”

ubi etiam longe ante vitulos Jeroboam erant idola (III Reg. XII), quia venitis et venire vultis, dico multiplicate praevaricationem, quia multiplicatis et multiplicare vultis, dico,

“Afferte mane victimas vestras tribus diebus decimas vestras,”

quia offertis et offerre vultis eis quibus non debetis. Trium namque dierum solemnitates adulterastis, de quibus lex dicit, imo de quibus ego in lege dixi:

“Tribus vicibus per singulos annos mihi festa celebrabitis, scilicet azymorum, solemnitatem mensis primitivorum, et solemnitatem in exitu anni (Exod. XXIII).”

Solemnitates istas ita vos adulterastis ut non mihi sed vestris eas vitulis celebraretis, ne quid vulgo deesse videretur divinae jucunditatis. Siquidem et in mense octavo, quintadecima die mensis, constituit rex vester Jeroboam diem solemnem phanis suis et vitulis in excelsis, in similitudinem solemnitatis quae celebrabatur in Juda (III Reg. XII). Item dico:

“Sacrificata de fermento laudem,”

quia sic facitis et facere vultis fermentati

“fermento veteri, fermento malitiae et nequitiae,”

contra omnem sanctae et spiritualis legis auctoritatem, quae fermentatum quid in sacrificio prohibet offerre. Diis vestris ita placet, ut sitis fermentati, et sine

“azymis sinceritatis et veritatis.”

Illis ergo

“de fermentato sacrificate laudem,”

quia mihi speciosam de ore vestro, cum sitis peccatores, non potestis sacrificare laudationem. Haec omnia facientes,

“vocate voluntarias oblationes et aununtiate;”

quia sic facitis, et sic facere vultis ut sacrificia quae vestris offertis vitulis, eisdem nominibus honoretis, quibus ea quae mihi offeruntur, nuncupat auctoritas legis.

“Holocaustum et pro peccato (Psal. XXXIX),”

et pacifica; et haec annuntiate

“in sono tubae, citharae, in tympano et choro, in chordis et organo, et cymbalis clare sonantibus, in cymbalis jubilationis (Psal. CL),”

ita ut fortius et altius cantasse judicemini, quam tribus Juda vel domus David in templo Domini, quia plures estis. Haec omnia, sicut jam dictum est, non intentione volentis, sed indignatione dicta sunt derelinquentis, sicut et alia multa quae reperiuntur. Exempli gratia, ut illud, quod traditori suo dixit idem Dominus:

“Quod facis, fac citius (Joan. XIII).”

Item:

“Amice, ad quid venisti? (Matth. XXVI.)”

Et in Apocalypsi legimus:

“Et qui nocet, noceat adhuc, et qui in sordibus est, sordescat adhuc (Apoc. XII).”

Denique haec et caetera hujusmodi non sunt dicta jubentis sive voluntarie concedentis, sed permittentis et derelinquentis, eo quod non ignoret, sicut Sapientia dicit,

“quoniam iniqua est natio eorum, et naturalis malitia ipsorum, et quoniam non potest immutari cogitatio illorum in perpetuum (Sap. XII).”

Quid longius petitis Dei justitiam, excusare oportet responsis? Semetipsum praesenti loco cautius excusat ipse subjunctis. Ait enim:

“Unde et ego dedi vobis stuporem dentium in cunctis urbibus vestris, et indigentiam panum in omnibus locis vestris, et non estis reversi ad me, dicit Dominus.”

Nimirum cum dicit,

“et non estis reversi ad me,”

convincit eos incorrigibiles fuisse, seipsum autem curam competentem ut corrigerentur per flagellum famis, adhibuisse. Magnitudinem flagelli, magnitudinem famis, qua illos corripuit, mirabiliter exprimit, dicendo:

“Et ego dedi vobis stuporem dentium in cunctis urbibus vestris,”

subjungendo,

“et indigentiam panum in omnibus locis vestris.”

Idem enim est, ac si dicat: Quia fames non tam diutina, cibus tam rarus exstitit, ut cum quidpiam reperiretur qualiscunque cibi, dentes obstupescerent velut re insolita offensi. Legimus quippe, regnante Joram filio Achab super Israel, famem tam magnam factam esse in Samaria, ut

“venderetur caput asini octoginta argenteis, quarta pars cadi stercoris columbarum quinque argenteis (IV Reg. VI).”

Subsecuta est evestigio fames annorum septem, quam et Elisaeus praedixit, loquens ad mulierem, cujus vivere fecerat filium, dicens:

“Surge et vade tu, et domus tua, et peregrinare ubicunque repereris. Vocabit enim Dominus famem, et veniet super terram septem annis (IV Reg. VIII).”

Cum tanta esset severitas disciplinae corripientis, mirum quod nullus regum Israel recessit a peccatis Jeroboam, id est ab aureis vitulis, quod Israel tam pertinaciter rebellis tamque durae cervicis exstitit, ut ad Dominum Deum suum nequaquam reveteretur. Unde et digne improbans,

“et non estis reversi ad me, dicit Dominus.”

Sequitur:

“Ego quoque prohibui a vobis imbrem, cum adhuc tres menses superessent ad messem, et plui super unam civitatem, et super civitatem alteram non plui. Pars una compluta est, et pars super quam non plui, aruit, et venerunt duae et tres civitates ad unam civitatem, ut biberent aquam, et non sunt satiatae, et non redistis ad me, dicit Dominus.”

Non solum

“stuporem dedi dentium in cunctis urbibus vestris, et indigentiam panum in omnibus locis vestris,”

sed et prohibui a vobis imbrem cum adhuc superessent tres menses usque ad messem, quae appellatur pluvia serotina, et agris Palaestinae arvisque sitientibus, vel maxime necessaria est, ut quando herba turgebat in messem, et triticum parturiebat, nimia siccitate marcesceret, et ita pereunte frumento et fame urgente sitis quoque ardorem et bibendi penuriam sustinerent. In illis namque locis, praeter parvos fontes omnes cisternarum aquae sunt. Etsi imbres divina ira suspenderit, majus sitis quam famis periculum est. Et ne forsitan putarent hoc lege naturae et astrorum cursu ac varietate temporum urbibus ac populis accidisse, super unam urbem et super agros ejus pluere se dicit, et ab altera imbrem suspendere, ut duae et tres civitates pergant ad aliam civitatem, et tamen non satientur aquarum potibus. Talis dispensatio imbrium satis pro argumento esse poterat ad comprobandum quod non casu, sed coelestis judicii ratione illa siccitas evenisset. Habebant autem firmiorem propheticum sermonem qui non attenderunt. Propter quod et magis inexcusabiles sunt. Denique et famem illam, sive

“stuporem dentium,”

de quo supra dictum est, Elisaeus propheta praedixit, loquens ad mulierem, cujus vivere fecerat filium, et dicens:

“Surge, et vade tu et domus tua et peregrinare ubicunque repereris. Vocabit enim Dominus famem, et veniet super terram septem annis.”

Et siccitatem sive prohibitionem imbrium Elias praedixit, et quodammodo fecit, dicens ad Achab:

“Vivit Dominus Deus Israel, in cujus conspectu sto, si erit annis his ros et pluvia, nisi juxta oris mei verba (III Reg. I).”

Cui vacabat interea saltem suspicari, quod casu mala illa contingerent, vel dubitare, an coelesti judicio provenirent. Adde quod iidem prophetae tanti nominis, tantarumque virtutum, simul cum sermone prophetico coelestia signa dederunt, per quae miserabilis Israel, nisi rationem omnino perdidisset, instrui poterat, quod neque vituli Jeroboam, neque Baal, neque portenta quae pro diis colebant, quidquam essent aut valerent, sed solus esset Deus qui eduxerat illos de Aegypto per Mosen et Aaron. Siquidem Elias, qui oratione oravit ut non plueret, si numeres, octo praeclara signa fecit, Elisaeus vero sedecim, dupla videlicet quantitate, secundum postulationem qua postulavit, dicente Elia:

“Postula quod vis ut faciam tibi antequam tollar a te, et dixit: Obsecro ut fiat duplex spiritus tuus in me (IV Reg. II).”

Quonam intendebat Elisaeus hoc postulans, nisi illo, ut per miraculorum efficaciam erranti populo veri Dei declararet gloriam?

“Et tamen non redistis ad me, dicit Dominus,”

quia videlicet per haec omnia non potuit effici, ut illorum vitulorum miserabilis cultus saltem unius regis tempore, relinqueretur. Sequitur:

“Percussi vos in vento urente, et aurugine multitudinem hortorum vestrorum, et vinearum vestrarum, oliveta vestra, et ficeta vestra comedit eruca, et non redistis ad me, dicit Dominus.”

Intemperantis erat luxuriae hortos multiplicare, maxime cum peccato sive ex iniquitate, sicut fecit Achab, qui locutus est Naboth, et dixit:

“Da mihi vineam tuam, ut faciam mihi hortum olerum, et quia ille dare noluit, occidit, et possedit (III. Reg. XXI).”

Bene igitur in talibus percussit eos,

“vento urente, et aurugine et eruca comedente,”

quia non sine magno dolore perire viderent quaecunque tali vel tanta sibi justitia multiplicaverant, sed non profuit eis adhibita correptio:

“Non enim redistis ad me, dicit Dominus.”

“Misi in vos mortem in via Aegypti, percussi in gladio juvenes vestros usque ad captivitatem equorum vestrorum, et ascendere feci putredinem castrorum vestrorum in nares vestras, et non redistis ad me, dicit Dominus.”

Per omnia flagella et tormenta eruditur Israel. Unde et eo tempore quo ab Aegyptiis auxilia postulabant mittitur in eos mors, et percutiuntur gladio juvenes eorum, et equos quos sibi contra praeceptum Dei multiplicaverant, captivitas saeva concludit, ut putredo castrorum viventium nares impleat. Verumtamen haec via Aegypti potest et altius intelligi, videlicet quae non sit excursus corporis, sed mentis, juxta quod et in alio propheta Dominus dicit:

“Et nunc quid tibi vis in via Aegypti, ut bibas aquam turbidam?”

(Jer. II.) Ejusmodi viam Aegypti, quae videlicet, ut jam dictum est, non corporis est, sed mentis, Dominus per Moysen interdixit his verbis:

“Non poteris alterius gentis hominem regem facere, qui non sit frater tuus. Cumque fuerit constitutus, non multiplicabit sibi equos, neque reducet populum in Aegyptum equitatus numero sublevatus, praesertim cum Dominus praeceperit vobis ut nequaquam amplius per eamdem viam revertamini (Deut. XVII).”

Nimirum statim ut constituerunt super se regem Jeroboam filium Naboth, ille equitatur numero sublevatus (super plures enim quam domus David, id est super decem tribus regnavit) populum reduxit in Aegyptum, sed non pedibus eundo in Aegyptum, faciendo vitulos aureos secundum morem Aegyptium.