|
[CAP. VI.]
|
“Attendite ne justitiam vestram faciatis coram hominibus, ut videamini
ab eis, alioquin mercedem non habebitis apud Patrem vestrum qui in
coelis est.”
|
|
Post illa quae hactenus tractata sunt, dicta justitiae, dicta legis
adimplendae, secundum propositum dicentis:
|
“Non veni solvere legem, sed adimplere;”
|
|
nunc adversus intemperantiam loqui incipit, exhortando suos et
informando ad virtutem temperantiae. Hoc ita facere incipit, ut attentos
nos esse velit, dicendo:
|
“Attendite ne justitiam vestram faciatis coram hominibus ut videamini ab
eis.”
|
|
Venerabilis igitur et vere coelestis temperantiae virtus hic inchoatur
praedicari, quam nescierunt, sicut et caeteras virtutes, ethnici, id est
gentiles, philosophi inanes, qui nomina quidem earum circa res aniles
declamaverunt, sed naturam vel dignitatem ignoraverunt, et fundamentum
super quod eas aedificarent, non habuerunt.
|
“Ego, inquit, vobis supra dixi, luceat lux vestra coram hominibus,”
|
|
sed non dixi, ut videamini ab eis, quod esset, sine Deo velle
sabbatizare sive gloriari; imo dixi,
|
“ut videntes opera vestra bona, glorificent Patrem vestrum qui in coelis
est,”
|
|
quod est quaerere gloriam Dei, et tendere in sabbatismum ejus, ubi
requiescit et ipse ab operibus suis. Alioquin si mercedem hic recipere
festinatis, mercedem momentaneam, quae in usu hominum, in laude vel
favore popularium, quam lenis, quam exilis est,
|
“mercedem, ait, non habebitis apud Patrem vestrum qui in coelis est.”
|
|
|
“Cum ergo facis eleemosynam, noli tuba canere ante te, sicut hypocritae
faciunt in synagogis et vicis, ut honorificentur ab hominibus. Amen dico
vobis, receperunt mercedem suam.”
|
|
Ergo, inquit, quoniam mercedem non habebit, qui idcirco justitiam suam
facit coram hominibus, ut videatur ab eis,
|
“cum facis eleemosynam, etc.”
|
|
Operum bonorum ex radice dilectionis prodeuntium, primum vel praecipuum
eleemosyna est, sequens oratio, deinde jejunium. Paulo ante radicem
dilectionis intus in corde plantatam vel fixam esse volens, dixit:
|
“Audistis quia dictum est: Diliges proximum tuum et odies inimicum tuum,
ego autem dico vobis, diligite inimicos vestros,”
|
|
etc. Si ergo fixa est in corde radix dilectionis, bona est eleemosyna,
bona oratio, bonum et utile jejunium, de quibus hic agit ipse plantator
ejusdem dilectionis, quia fructus vitales sunt, et mercedem vitae
aeternae acquirunt. Possunt autem haec eadem foras extrudi, absque
radice dilectionis, sed tali proventu omnis horum fructuum pulchritudo
est hypocrisis. Interpretatur enim hypocrisis, deauratio, quod nomen
latinum sic a nobis intelligitur ut res quaelibet in superficie colore
lucens aureo, sentiatur esse intus sine auro. Ut ergo vicinius dictum
sit, ille hypocrita est qui eleemosynam quidem dat, et orat et jejunat,
sed intus aurum dilectionis non habens, dupliciter ambulat, penetralibus
sive interioribus fetidis, superficie aurea. Eleemosyna quae non
ejusmodi est, quae non hypocrisis, id est, deauratio, sed tota aurea,
tota ipsa aurum est, cujus vena seu venarum principium dilectio est,
unde aurum verum misericordiae manu effodi solet, haec pretiosa est,
haec in coelum ascendit, et ibi Regem regum, Dominumque dominantium
delectabiliter pascit, potusque illi est delectabilis, eumque velut
vestimentum cooperit, sicut et ipse ore proprio testificabitur in die
judicii:
|
“Esurivi enim, et dedistis mihi manducare,”
|
|
et caetera, usque
|
“quando fecistis uni de his fratribus meis minimis, mihi fecistis
(Matth. XXV).”
|
|
Et notandum quod hujus gratiae sex opera sunt, quamdam habentia
similitudinem sex dierum quibus Deus mundum perfecit et omnia quae in
mundo sunt, in eo videlicet quod et ipsa suum promeretur Sabbatum, ut
qui haec fecerit, etiam
|
“ipse requiescat ab operibus suis, ait Apostolus, sicut et a suis Deus
(Hebr. IV).”
|
|
Primum est: Esurivi et dedistis mihi manducare; secundum: Sitivi et
dedistis mihi bibere; tertium: Hospes eram et collegistis me; quartum:
Nudus et operuistis me: quintum: Infirmus et visitastis me; sextum: In
carcere eram et venistis ad me. Ingredientur enim in Sabbatum, id est in
requiem Domini, qui haec sunt operati, vocante ipso qui post sex dies in
semetipso requievit, ac dicente:
|
“Venite, benedicti Patris mei, possidere paratum vobis regnum a
constitutione mundi.”
|
|
Tali ac tanto illius sabbatismi bono, animam suam intemperans hypocrita
defraudavit, quia faciens eleemosynam, tuba cecinit ante se, voluit
videri in synagogis, voluit audiri in vicis, cupivit ab hominibus
honorari, et hanc mercedem vanus ambivit, vacuus recepit, inanis tulit.
|
“Te autem, inquit, faciente eleemosynam, nesciat sinistra tua quid
faciat dextera tua.”
|
|
Quid enim opus est sinistram adhiberi ubi sola dextera sufficit? Quid
opus est totum corpus moveri sive inquietari discurrendo, clamando, tuba
canendo, cum sola manus dextera levi ductu sese porrigendo, plus fundere
possit quam pauper petere ausus fuerit, plus ingerere quam tuum posse
aut velle sit? Utinam quieta manente sinistra tantum dare velis quantum
porrigere valet priusquam lassetur aut deficiat protenta dextera.
Idcirco sic facito,
|
“ut sit eleemosyna tua in absconso.”
|
|
Olim in parabolis quoque Sapientia dixerat:
|
“Munus absconditum exstinguet iram, et donum in sinu indignationem
maximam (Prov. XXI).”
|
|
Haec est illa redditio Dei, quam protinus familiariter promittens:
|
“Et Pater tuus, inquit, qui videt in absconso reddet tibi.”
|
|
Unde Pater tuus? Nimirum ex eo quod non contentus es observare illud
antiquis dictum,
|
“diliges amicum tuum, et odies inimicum tuum,”
|
|
sed ad illius dicti supplementum:
|
“Si esurivit inimicus tuus, cibasti illum, si sitivit, dedisti illi
potum, ut vinceres in bono malum (Rom. XII),”
|
|
quae totius eleemosynae laudanda perfectio est. Inde est ille Pater
tuus, et tu tanti es Patris filius, juxta conditionem dicentis:
|
“Benefacite his qui oderunt vos, ut sitis filii Patris vestri qui in
coelis est.”
|
|
Eadem de oratione, eadem de jejunio ratio sive sententia est, cavendam
scilicet esse in eis nequitiam hypocriseos, qua fermentabatur omnis
justitia Scribarum et Pharisaeorum, et eleemosyna videlicet, et oratio
et jejunium, quippe qui sicut eleemosynam facientes tuba canere ante se,
ita et
|
“in synagogis et in angulis platearum amant, inquit, stantes orare, ut
videantur ab hominibus. Et cum jejunant tristes fiunt, ut pareant
hominibus jejunantes.”
|
|
Unam eamdemque per singula justus Judex depromit sententiam:
|
“Amen dico vobis, receperunt mercedem suam.”
|
|
Nunc jam quid dicat dignae orationis formator et institutor pensandum
est.
|
“Orantes, inquit, nolite multum loqui sicut ethnici. Putant enim quod in
multiloquio suo exaudiantur: nolite ergo assimilari eis. Scit enim Pater
vester quid opus sit vobis, antequam petatis eum.”
|
|
Ethnicorum non parvum circa voces compositionesque verborum fuit
studium, qualium maximi vel notissimi sunt inter poetas Virgilius, inter
historiographos Sallustius, inter oratores Marcus Tullius. Talium
scripta si sanctis ac divinis Scripturis conferas, ea maxime
discernuntur distantia, quod apud illos res exiles, atque ignobiles
utpote terrenae, et de coelestibus sive spiritualibus nihil habentes,
verbis ornantur; in sanctis autem Scripturis non res verbis imo verba
rebus venerabiliter decorantur. Ibi verba conquisita jusque [lege
vixque] sequentia rebus caducis majestatem quamdam afferre coguntur; hic
autem res magnas, res divinas sponte verba sequuntur et quamvis pulchra
sint, ita rerum majestate operiuntur, ut nisi diligenter attendas, vix
appareat eloquentia, quod praesens adsit, dominamque suam sapientiam
libenter comitetur. Nolite ergo, inquit, assimilari eis, nolite putare,
quemadmodum ipsi quod in multiloquio exaudiamini, Deumque judicem magis
longa et eleganti oratione quam rerum veritate flectere aut vincere
possitis, aut quod docilem facere sive docere Deum opus sit:
|
“Scit enim Pater vester quid opus sit vobis, antequam petatis eum.”
|
|
Consurgit in hoc loco quaedam haeresis, philosophorum quoque dogma
perversum, dicentium: Si novit Deus quid oremus, et antequam petamus,
scit quibus indigeamus, frustra scienti loquimur. Quibus breviter
respondendum est: Nos non narratores esse, sed rogatores. Aliud est enim
narrare ignoranti, aliud scientem petere. In illo judicium est, hic
obsequium. Ibi fideliter referimus, hic miserabiliter obsecramus. Plus
adhuc dicendum et venerabiliter sentiendum est, quia speciosum hoc inter
Deum et homines commercium, scilicet oratio non debet esse solummodo ad
accipiendum, verum etiam ad occurrendum, scilicet ut beneficiis Dei
venientibus, donis Altissimi gratis affluentibus, solemnem et religiosum
oratio sancta praebeat occursum, juxta illud Psalmistae:
|
“Et mane oratio mea praeveniet te (Psal. LXXXVII).”
|
|
Exempli gratia:
|
“Ecce ancilla Domini, ait Maria, fiat mihi secundum verbum tuum (Luc.
I).”
|
|
Denique jam fiebat, jam ex ore angeli verbum audierat et concipiebat, et
tamen orando dixit, imprecando sibi clamavit clamore cordis
inenarrabili,
|
“Fiat mihi secundum verbum tuum.”
|
|
Hoc propemodum est tale, ac si personam dignam chorus excipiat, aut
coetus solemnis procedens obviam, non jam ut veniat, sed quia venit.
Hinc est quod quotidie cibum tam spiritualem quam corporalem cum
oratione percipimus, jamque habentes prae oculis aut prope tenentes in
manibus panem dominicum vitae aeternae, panem victualem necessarium huic
temporali vitae, nihilominus oramus et dicimus:
|
“Panem nostrum quotidianum da nobis hodie,”
|
|
quia videlicet benigna voluntas Dei omnia tribuentis, similes optat sibi
esse vultus interioris hominis accipientis, ut quod datur divinae
charitatis beneficio, suscipiatur cum desiderio desideriumque ipsum
testetur oratio, socialiterque orationem subsequens gratiarum actio. Cum
igitur dicit:
|
“Scit enim Pater vester quid opus sit vobis, antequam petatis eum,”
|
|
non otiosum aut superfluum nos existimare vult orationis studium, sed
vitare multiloquium, scientes quod et olim de Behemot ad beatum Job
dixit:
|
“Non parcam ei verbis potentibus, et ad deprecandum compositis (Job.
XLI).”
|
|
Quid si ex affectu divinae inspirationis oratio protendatur? Nunquid pro
multiloquio reputabitur, et erit contra institutionem dicentis:
|
“Orantes autem nolite multum loqui sicut ethnici?”
|
|
Nequaquam. Alioquin quid fiet de orationibus psalmisticis, id est
psalmis pluribus modo locutionis oratorio vel deprecatorio currentibus,
et non adeo brevibus, nec parum bene compositis? Taceo de multis
orationibus ecclesiasticis, quas religiosus passim conventus privatim
ruminare et publice personare consuevit, plerasque prolixas et luculento
sermone a scholasticis compositas; de psalmis duntaxat nunc dico, quos
esse compositos non dubitamus auctore Spiritu sancto, spiritu
prophetico. Nunquid debebunt contemni pro hac auctoritate dicentis:
Proinde diligenter animadvertendum est, quia non tantummodo dixit,
sed addidit,
et sic intelligendum, ac si dixisset: Nolite multum loqui, nisi forte
affluant verba precum ex affectu divinae inspirationis. Ecce aliud:
inquit Apostolus, subjungens:
|
“Charitas autem aedificat (I Cor. VIII).”
|
|
Nunquid hoc dicto scientiam condemnat? Non utique, sed charitatem
commendat, eamque socialiter cum scientia nobis inesse desiderat.
Scientia namque sine charitate, verum quidem est, quia inflat, est enim
saecularis scientia; cum charitate vero scientia multum aedificat, est
enim donum Dei, cum sit spiritus scientiae unus de septem spiritibus
Domini, quintus in ordine, quem Propheta taliter praescripsit:
|
“Spiritus sapientiae et intellectus, spiritus consilii et fortitudinis,
spiritus scientiae et pietatis, et spiritus timoris Domini (Isa. II).”
|
|
Itaque, sicut scientiam non propter semetipsam, sed propter viduitatem
quamdam, dum sine charitate est, vituperat Apostolus dicens,
ita longam et facundam orationem Dominus, non propter semetipsam vel
propter suimet longitudinem reprobat, sed propter similem ignobilitatem,
dum desiderium sanctum non habens, quilibet more ethnicorum verba
multiplicat. Nam si utrumque adsit, non solum orantem juvat, verum etiam
audientem aedificat, utque abundantius aedificet, pleraque oratio
Ecclesiae musicae dulcedinis suavitate condita est. Valet enim auditus
musicae dulcedinis psallendo atque orando ad invitandam sive excitandam
in pectore nostro Spiritus sancti gratiam, secundum Elisaei prophetae
exemplum, de quo taliter scriptum est in libro Regum:
|
“Vivit Dominus exercituum, in cujus conspectu sto, ait ipse ad Joram
regem Israel, quia si non vultum Josaphat regis Judae erubescerem, nec
attendissem quidem te, nec respexissem. Nunc autem adducite mihi
Psaltem. Cumque caneret Psaltes, facta est super eum manus Domini, et
ait: Haec dicit Dominus: Facite in hoc alveo torrentis fossas et fossas
(IV Reg. III),”
|
|
etc. Non dubito plerosque esse, qui hujus rei experimentum
quantulumcunque assecuti sunt et secundum illud exemplum nonnunquam
persenserint in auditu sive decantatione laudis, sive orationis bene et
morose cum musico modulamine sonantis, quod ipsorum viscera concuteret
impetus Spiritus sancti, inundans affectus divinae insipirationis, vis
magna sanctae compunctionis. Fit denique nescio qua naturae vi, ut multo
amplius afficiar audiendo sublimiter canentem Ecclesiae chorum cum
multitudine sonorum, exempli gratia, illam orationem Mosi,
|
“Obsecro, Domine, dimitte peccata populi tui (Exod. XXXII),”
|
|
itemque quod oravit idem Moses eumdem Dominum, et dixit:
|
“Si inveni gratiam in conspectu tuo, ostende mihi teipsum manifeste, ut
videam te (Exod. XXXIII),”
|
|
quam si simplicem ejusdem orationis litteraturam, ut in libro historico
scripta est, legam vel audiam. Quod igitur valet nobis haec institutio
brevitatis, qua nos informare volens:
|
“Sic ergo, inquit, vos orabitis?”
|
|
Hoc nimirum quod jactantiae sive elationis vitium, quae in multiloquio
solet obrepere, per compendium sive brevitatem melius potest animus
infirmus effugere, et praeterea quia modus hic orationis, qui brevitati
studet, caeteris modis facilior, cunctisque pusillis pariter atque
majoribus magis accommodatus est. Sunt namque tres orationis modi in
quibus Domino beneplacitum est, quartus illi omnino displicet. Primus
modus est cum oratio ex affectu, ut jam dictum est, divinae
inspirationis protenditur, sicut fiebat Annae, quae in tantum
multiplicabat preces, ut eam aestimaret Heli temulentam.
|
“Factum est, inquit Scriptura, cum illa multiplicaret preces coram
Domino, ut Heli observaret os ejus. Porro Anna loquebatur in corde suo,
tantumque labia ejus movebantur, et vox penitus non audiebatur.
Aestimavit ergo eam Heli temulentam, dixitque ei: Usquequo ebria eris?
Digere paulisper vinum quo mades (I Reg. I).”
|
|
Secundum similitudinem illius, Ecclesia de gentibus, quae dudum sterilis
Deo erat, nunc autem peperit plurimos, preces coram Domino bene
multiplicat, et ex quo sic coepit loqui, aestimavit eam temulentam Heli,
scilicet vana sapientia veteris sacerdotii. Dixerunt enim, quia
|
“musto pleni sunt isti (Act. II),”
|
|
nescientes et deridentes gratiam quae postea sterilem istam parere
fecit. Secundus orationis modus, quem Dominus loco praesenti commendat,
ut videlicet, sciat orans quod non in clamosa voce, non in multiloquio,
sed in contritione cordis Dominus exaudiat, quodque oratio brevis et
pura esse debeat, ut ista:
|
“Pater noster, qui es in coelis,”
|
|
etc. Tertius modus est dum non solum sine clamosa voce, verum etiam
absque motu labiorum quis orat intrinsecus oratione clausa, sicut orabat
Moses, quando persequente Pharaone dixit ad eum Dominus:
(Exod. XIV.) Nihil enim tunc ore loquebatur ad Dominum, sed magnus
clamor magnum erat desiderium. Hinc Psalmista:
|
“Desiderium pauperum exaudivit Dominus, praeparationes cordis eorum
audivit auris tua (Psal. IX).”
|
|
Quartus orationis modus omnino, ut jam dictum est, Domino displicet,
videlicet ubi multiloquium est absque affectu divinae inspirationis,
quem solum habent vel habere possunt hypocritae, multum loquentes sicut
ethnici, in synagogis et in angulis platearum stantes, vel stando
orantes, et videri volentes. De tribus jam dictis modis orandi
faciliorem modum tam pusillis quam majoribus magis commodum vel aptum,
scilicet, breviorem paucisque verbis contentum, praescribit, dicens:
|
“Sic ergo vos orabitis: Pater noster, qui es in coelis, sanctificetur
nomen tuum,”
|
|
etc. Haec oratio forsitan discipulis Domini adhuc rudibus ob sui
brevitatem insufficiens visa est. Nam, sicut Lucas memorat, cum esset in
loco quodam orans, ut cessavit, dixit unus ex discipulis ejus ad eum:
|
“Domine, doce nos orare, sicut et Joannes docuit discipulos suos (Luc.
II).”
|
|
Quale hoc erat, discipulos Domini rogare, ut sicut docuerat homo Joannes
ita doceret orare, Joannes enim homo erat? Ut autem, sicut oportet,
oremus, nemo docere potest, nisi solus Deus. Hinc Apostolus:
|
“Nam quid oremus sicut oportet nescimus, sed ipse Spiritus postulat pro
nobis gemitibus inenarrabilibus (Rom. VIII).”
|
|
Ergo, quoniam doceri volebant, sicut homo hominem docere potest, sicut
homines discipulos suos docere potuerat homo Joannes (Luc. XI), quid vel
quomodo eis respondit?
|
“Cum oratis, inquit, dicite: Pater, sanctificetur nomen tuum, adveniat
regnum tuum, panem nostrum quotidianum da nobis hodie, et dimitte nobis
peccata nostra, siquidem et ipsi dimittimus omni debenti nobis, et ne
nos inducas in tentationem.”
|
|
Si parum compositus vel insufficiens videbatur illis modus orationis,
quem secundum hunc evangelistam Matthaeum ipse ultro in monte docuit, et
idcirco in loco alio rogaverunt se doceri, sicut Joannes orare docuit,
pulchre nimirum illis compositionem, sive longitudinem orationis, non
solum non auxit, verum etiam diminuit. Nam de septem petitionibus duas
omisit, tertiam et ultimam,
|
“fiat voluntas tua sicut in coelo et in terra,”
|
|
et laudem brevissimam, quam hic in Matthaeo praemisit, uti solemne est
orationem a laude inchoare, post primam appellationem:
|
“Pater noster qui es in coelis.”
|
|
Nec mora, ut magis ac magis notum sit oranti, qui cum Deo verba facit,
quod non opus sit ei longo vel composito sermone fatigari:
|
“Quis vestrum habebit amicum, et ibit ad illum media nocte et dicet
illi: Amice, commoda mihi tres panes, quoniam amicus meus venit de via
ad me, et non habeo quod ponam ante illum (Luc. XI).”
|
|
Nimirum qui sic venit ad amici sui ostium, non sermonem affert longum,
praemeditatum, diligenter compositum sive accuratum, sed et si tota
nocte standum sibi et rogandum est, unus idemque sermo est, brevis est,
et hoc idem repetit centies resonatque millies:
|
“Amice, commoda mihi tres panes.”
|
|
Secundum hoc exemplum
|
“Petite, inquit, et dabitur vobis, quaerite et invenietis, pulsate, et
aperietur vobis.”
|
|
Quid petimus? Quid quaerimus? Spiritum bonum, ait:
|
“Si enim vos, cum sitis mali nostis bona data dare filiis vestris,
quanto magis Pater vester de coelo dabit Spiritum bonum petentibus se,”
|
|
subauditur qui doceat vos orare? Dixistis enim:
|
“Domine, doce nos orare, sicut et Joannes docuit discipulos suos,”
|
|
ignorantes quia doctrina hujusmodi non est Joannis sive alicujus
hominis, sed solius Spiritus boni, Spiritus Sancti. Proinde, si
compendiosum quaeris iter ad consequendam orandi scientiam, nec ista
secundum Matthaeum brevi, nec illa secundum Lucam breviori oratione adeo
opus tibi erit, tantummodo persistas rogans Patrem, postulans amicum: Da
mihi spiritum bonum, da mihi Spiritum sanctum. Quem cum ille dederit
tibi, jam vere orandi scientiam habebis, et miro modo sic in oratione
vehementer occupatus eris, ut verbum aliquod proferre vix possis, quia
non vacabit gemitu continuo totum praeoccupante officium vocis. Hinc est
illud:
|
“Nam quid oremus sicut oportet nescimus, sed ipse Spiritus postulat pro
nobis gemitibus inenarrabilibus (Rom. VIII).”
|
|
Qui autem scrutatur corda, scit quid desideret Spiritus quia secundum
Deum postulat pro sanctis. Igitur hanc orationem Dominicam, partesque
ejus, id est petitiones septem, quarum prima est,
|
“sanctificetur nomen tuum,”
|
|
ultima,
sic recte accipimus tanquam prima scientiae vel doctrinae hujus, qua ad
orandum sumus informati, elementa, quoniam veluti pueris haec tradita
sunt, cum necdum accepissent Spiritum Paracletum, dicentibus interdum:
|
“Domine, doce nos orare, sicut et Joannes docuit discipulos suos.”
|
|
Etiam si fuerimus perfecti ita, ut, sicut jam supra dictum est, Spiritus
ille gemitibus inenarrabilibus oret vel postulet pro nobis; non tamen
oratio haec, oratio Dominica, prima cunctarum orationum ab ore nostro
cadere debet, ne videamur nobis ipsis magni et orationis hujus non
indigentes, quae quasi pueris, id est incipientibus proposita sit, ut
habeant aliquod initium dissimilitudinis, ab improbitate hypocritarum,
quorum tota oratio est multiloquium (Ephes. II). Et quidem brevis et
parvis apta est, sed et magnos delectare atque exercere potest, et in
primis appellatio haec: Pater noster. Qui enim, cui dicimus, Pater
noster? Nos quondam filii irae, filii gehennae, filii mortis, filii
diaboli dicimus Pater noster, Patri misericordiarum, Patri coelestis
patriae, Patri vitae sempiternae, Patri Domini nostri Jesu Christi, Dei
sibimet coaequalis et coaeterni (Rom. VI, Galat. III). Gratia hujus
unici Filii sic loquimur Patri huic, ex quo sumus renati, quia male
fueramus nati, et mirabili compendio mala sors nostra sic mutata est,
qui effecti sumus filii Dei, credendo in eum, qui cum solus Filius Dei
esset, naturae nostrae particeps factus est (I Petr. I). Gratiam istam
miratur omnis creatura, praedicat per orbem sancta Ecclesia, venerantur
angeli, reverentur archangeli, magnificant throni, glorificant
dominationes, laudant principatus, adorant potestates, benedicunt
virtutes, desiderant in eam prospicere cherubin atque seraphin.
Admirationem tantae gratiae nos quoque habere innuit laus ista quam
brevis,
Quis enim docilis ad orandum, puer docilis ad invocandum patrem non
admiretur quod iste Pater cum in coelis, id est tantum in invisibilibus,
quae nobis invisibilia sunt, possit videri, hic in isto saeculo
visibili, ubi eum non videt homo, nos genuit, quemadmodum apostolus
Jacobus:
|
“Voluntarie enim, inquit, genuit nos verbo veritatis, ut simus initium
aliquod creaturae ejus (Jac. I).”
|
|
Quamvis autem coelorum nomine patria significetur invisibilis, ubi
sancti habitant angeli, et quo Christus quadragesimo post resurrectionem
suam die, videntibus apostolis, ascendit, nihilominus tamen coeli
dicuntur et sunt supra memorati novem ordines angelorum, et in ejusmodi
coelis hic Pater noster est, quod est beatitudo illorum, quia videlicet,
Deum in illis esse, hoc est, permanere et non mutari, quemadmodum dicit
ad Mosen:
|
“Ego sum qui sum (Exod. III);”
|
|
et hujus essentiam invariabilem in semetipsis semper habent, semper et
absque ullo fine beati et immortales habebunt, et immortaliter pascentur
hoc summo bono, quo pleni sunt, quo pleni permanebunt. Hinc omnes
christiani, magni et parvi, divites et pauperes, nobiles et plebei,
domini et servi, reges et mendici, principes cum vulgo ignobili, omnes
omnino absque ulla distinctione gentis sive conditionis, sexus et
aetatis, ordinis vel officii, Pater noster dicimus huic et nemo nostrum
dicit, Pater mi. Unus est Filius primogenitus et unigenitus, non uti nos
gratiae, sed solius naturae filius, cui convenit dicere, Pater mi, et
dixit cum traderetur:
|
“Mi Pater, si possibile est, transeat a me calix iste (Matth. XXVI),”
|
|
et Pater noster nusquam legitur dixisse. Cur hoc? Videlicet quia
dissimiliter illi et nobis Deus Pater est: Illum genuit, nos adoptavit.
Tali appellatione praemissa, prima petitio haec est:
|
“Sanctificetur nomen tuum.”
|
|
Sanctum semper fuit et est nomen Domini, verumtamen modus quidam est
sanctificationis ejus nobis utilis, quem per Prophetam hoc modo
promisit:
|
“Sanctificabo nomen meum magnum, dicit Dominus, ut sciant omnes gentes,
quia ego Dominus cum sanctificatus fuero in vobis coram eis.”
|
|
Protinus ac si quaereret aliquis, Quomodo nomen sanctificabis? ait:
|
“Tollam quippe vos de gentibus, et congregabo vos de universis terris,
et adducam vos in terram vestram, et effundam super vos aquam mundam, et
mundabimini ab omnibus inquinamentis vestris, et dabo vobis cor novum,
et spiritum novum ponam in medio vestri (Ezech. XXXVI),”
|
|
et caetera: quibus utique verbis gratia praesignatur baptismi Christi.
Ergo tolli de gentibus, et congregari de universis terris credentes in
Christum, et baptizari eos in remissionem peccatorum, hoc sanctificari
est nomen tuum, o Deus Pater omnium, quia sic sancti fiunt hi, super
quos invocatur nomen tuum. Etenim sanctificatio haec revera nominis tui
sanctificatio est, quia non tam ipsis datur, quam tuo nomini, juxta
illud quod dictum est per Psalmistam:
|
“Non nobis Domine, non nobis; sed nomini tuo da gloriam (Psal. CXIII).”
|
|
Ut autem sanctificatio haec in plures redundaret, primus ipse Christus
sanctificatus est, eodem baptismo quo moriendo baptizatus est, sicut
praedixerat:
|
“Ego, inquiens, baptismo habeo baptizari, et quomodo coarctor usque dum
perficiatur? (Luc. II.)”
|
|
Et sub ipso passionis articulo, cum dixisset orans ad Patrem:
|
“Sanctifica eos in veritate,”
|
|
subinde,
|
“et pro eis sanctifico, ait, meipsum, ut sint et ipsi sanctificati in
veritate (Joan. XVII).”
|
|
Quid enim sanctificari ipsum Sanctum sanctorum, nisi sanctificari pro
peccatis omnium et auferri illi quas posuerat in eo Deus, iniquitates
omnium nostrum? (Isa. LIII.) In illo sanctificationis actu, o Deus
Pater, sanctificatum est nomen tuum, quia per effusionem sanguinis et
aquae de latere ejus sanctificati sunt, et remissionem acceperunt hi
super quos invocatum erat nomen tuum. Igitur quod dicimus,
|
“sanctificetur nomen tuum,”
|
|
hoc dicere est, convertantur gentes et remissionem peccatorum accipiant
per nomen tuum, et omnium orationum quascunque offerimus sive pro
catechumenis nostris, sive pro haereticis et schismaticis, sive etiam
pro perfidis Judaeis, et pro paganis nunc usque incredulis, ut
convertantur ad Deum verum et vivum, et unicum Filium ejus Jesum
Christum, Deum et Dominum nostrum, summa haec est,
|
“sanctificetur nomen tuum.”
|
|
Secunda petitio est:
Quando hac oratione discipulos suos informabat, sicut baptismi
sacramentum, quod nobis est sanctificatio nominis Domini, necdum
conditum fuerat, ita et regnum Dei nondum venerat (Matth. IV), sed
appropinquabat juxta hoc evangelicae praedicationis initium:
|
“Poenitentiam agite, appropinquavit enim regnum coelorum (Luc. XVII).”
|
|
Ex eo namque regnum Dei advenit et intra nos est, ex quo princeps mundi
hujus foras missus est, quod per passionem et resurrectionem suam mox
fore praenuntians,
|
“ecce enim, inquit, regnum Dei intra vos est (Joan. XII).”
|
|
Eatenus mors regnabat. Quamvis lex subintrasset, nihilominus tamen
peccatum tyrannizabat, quemadmodum Apostolus cum dixisset,
|
“sed regnavit mors ab Adam usque ad Mosen,”
|
|
et caetera, demum subintulit:
|
“Lex autem subintravit, ut abundaret delictum (Rom. V).”
|
|
Quid ergo adhuc oramus.
Videlicet, ut regi regni ejus omnia sint subjecta, totumque compleatur
illud, quod Psalmista cum dixisset,
|
“gloria et honore coronasti eum, et constituisti eum super opera manuum
tuarum, addidit adhuc: omnia subjecisti sub pedibus ejus (Psal. VIII).”
|
|
Hinc Apostolus:
|
“Nunc autem, ait, necdum videmus omnia subjecta ei, eum autem qui
modicum quam Angeli minoratus est, videmus Dominum Jesum propter
passionem mortis gloria et honore coronatum (Hebr. II).”
|
|
Et alibi dicit:
|
“Deinde finis, cum tradiderit Christus regnum Deo Patri, cum evacuaverit
omnem principatum, et potestatem, et virtutem, et dominationem. Oportet
autem illum regnare donec ponat inimicos suos sub pedibus ejus.
Novissima autem inimica destruetur mors (I Cor. XV).”
|
|
Igitur, quamvis jam advenerit, jamque sit intra nos regnum Dei, ex quo
Christus propter passionem mortis gloria et honore coronatus est,
nihilominus tamen adhuc oramus,
id est novissima destructione mortis perficiatur, nihilque relinquatur
illi non subjectum, nullumque remaneat scandalum, juxta quod alibi
dicebat:
|
“Et colligent de regno ejus omnia scandala (Matth. XIII).”
|
|
Tertia petitio:
|
“Fiat voluntas tua sicut in coelo et in terra.”
|
|
Juxta sensum jam dictum fere superabundat, unde et apud Lucam studio
brevitatis praetermisit eam, ut supra jam dictum est. Quis enim regnat
et non fit ejus voluntas? (Luc. XIX.) Verumtamen nonnihil interest, quia
videlicet regnat super bonos et malos, super eos quoque qui dixerunt,
nolumus hunc regnare super nos, quemadmodum in propheta dixit:
|
“Et regnabo super vos in furore meo (Ezech. XX),”
|
|
in solis autem bonis et sanctis voluntas ejus est. Hinc ad Hierusalem
dicit:
|
“Non vocaberis ultra derelicta, et terra tua non vocabitur amplius
desolata, sed vocaberis Voluntas mea in ea (Isa. LXII).”
|
|
Econtra reprobis loquitur:
|
“Non est voluntas mihi in vobis (Malach. I).”
|
|
Recte igitur cum dicimus,
quoniam super adversarios quoque suos regnabit, oramus, ut faciat ipse,
quatenus nostra sit subjectio voluntaria, dicendo
|
“fiat voluntas tua sicut in coelo et in terra.”
|
|
In coelo namque, id est in beatis spiritibus, facta est et fit voluntas
ejus, nihilque illi repugnat, dejecto cum suis satellitibus adversario,
qui idcirco cecidit, quia repugnabat rebellione voluntatis malae, unde
et vocabatur diabolus et Satanas (Apoc. XII). Et si sunt plurimae
voluntates ejus, quia plura sunt praecepta ejus, unde et in psalmo
dicit:
|
“Sanctis qui in terra sunt ejus, mirificavi omnes voluntates meas in eis
(Psal. XV).”
|
|
Haec summa est voluntas ejus, ut vivamus et salvi fiamus. Hinc ipse
Filius loquitur:
|
“Haec est autem voluntas ejus qui misit me, Patris, ut omne quod dedit
mihi non perdam ex eo, sed resuscitem illud in novissimo die.”
|
|
Et rursum:
|
“Haec est autem voluntas Patris mei, qui misit me, ut omnis qui videt
Filium et credit in eum, habeat vitam aeternam (Joan. VI).”
|
|
Quarta petitio:
|
“Panem nostrum supersubstantialem da nobis hodie.”
|
|
Hic quidem supersubstantialem, in Luca vero panem legimus quotidianum.
Possumus supersubstantialem panem intelligere, qui super omnes
substantias sit, et universas superet creaturas, qui et dicit:
|
“Ego sum panis vivus qui de coelo descendi (ibid.).”
|
|
Alii simpliciter putant secundum Apostoli dictum:
|
“Habentes victum et vestitum his contenti sumus (I Tim. VI),”
|
|
de praesenti tantum cibo sanctos curam gerere, unde et in posterioribus
sit praeceptum:
|
“Nolite cogitare de crastino (Matth. VI).”
|
|
Hujusmodi panem a Deo petisse vel sperasse primus legitur Jacob peregre
proficiscens:
|
“Si, inquit, fuerit Dominus mecum, et custodierit in via per quam
ambulo, et dederit mihi panem ad edendum (Gen. XXVIII),”
|
|
etc. Alius est panis sermo Dei de quo dicitur:
|
“Non in solo pane vivit homo, sed in omni verbo quod egreditur de ore
Dei (Deut. VIII; Matth. IV).”
|
|
Cujus defectum comminatur per Prophetam Deus populo peccatori:
|
“Mittam, inquiens, vobis famem audiendi verbum Dei (Amos VIII).”
|
|
Tertius est panis, caro Christi, quam nobis de sancto altari dat
quemadmodum dixit,
|
“et panis quem ego dabo, caro mea est, pro mundi vita (Joan. VI).”
|
|
Quidlibet horum trium cogites, Dei donum est, nec alius quis praeter eum
dare potest. Si de pane victuali quaeras, quis alius facit, ut eum terra
producat? Si de pane spirituali quod est verbum Dei, quomodo, nisi per
Dei adspirationem datur?
|
“Quomodo, inquit Apostolus, praedicabunt, nisi mittantur? (Rom. XX.)”
|
|
Si de pane sacramenti, quis nisi Deus facere potest, ut tibi ad vitam
detur, et in remissionem peccatorum a te percipiatur? Igitur
|
“panem nostrum quotidianum da nobis hodie,”
|
|
sic dicat sapiens etiam rex, ut veraciter confiteatur, nec erubescat
confiteri, dicens:
|
“Ego autem mendicus sum et pauper (Psal. XXXIX).”
|
|
Quinta petitio:
|
“Et dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus debitoribus
nostris.”
|
|
Qualiter nos, quorum multa sunt debita, dimittamus debitoribus nostris,
ipse hujus orationis auctor exemplo suo docuit, qui nulli quidquam
debuit. Cum enim crucifigeretur, dicebat:
|
“Pater, dimitte illis, non enim sciunt quid faciunt (Luc. XXII).”
|
|
Sciebat enim inter eos esse nonnullos, nescientes quid facerent, eosque
dicturos esse ad Petrum et ad reliquos apostolos:
|
“Quid faciemus, viri fratres? (Act. II.)”
|
|
Credituri erant ex illis plurimi, et dimissus est illis sanguis ejus,
secundum petitionem dicentis:
Similiter optare debemus cunctis debitoribus nostris, et non quaerere
ultionem ex eis, et tunc ore libero, mente secura, dicere poterimus:
|
“Dimitte nobis sicut et nos dimittimus.”
|
|
Quid, si non nesciunt quid faciunt, sed invidendo persequuntur nos et
occidunt, maxime propter Christum? Nunquid exigitur a nobis, ut
dimittamus eis, si volumus nobis debita nostra dimitti? Imo non solum
inculpabiliter, terum etiam juste clamamus id quod valde notum et
usitatum est:
|
“Vindica, Domine, sanguinem sanctorum tuorum qui effusus est, et redde
vicinis nostris septuplum in sinu eorum (Psal. LXXVIII).”
|
|
Nonne his similia, imo et fere graviora, ipsa Christi persona loquitur
in Propheta:
|
“Fiant, inquit, uxores eorum absque liberis, et viduae, et viri eorum
interficiantur morte,”
|
|
et caetera, quae ita concludit:
|
“Ne propitieris iniquitati eorum, et peccatum eorum a facie tua non
deleatur. Fiant corruentes in conspectu tuo, in tempore furoris tui
abutere eis (Jer. XVIII).”
|
|
Debita pecuniae seu quarumlibet rerum, quae nobis jure debentur, ut
dimittamus debitoribus nostris, conventio nos ista non cogit, nisi forte
pro misericordia, si debitor attenuatus paupertate, reddere non possit.
Siquidem et ipse Dominus, quod jure sibi debetur vel quod ei semel
quispiam vovit, nequaquam dimittit, sive bonum, sive malum sit, sed nec
altero commutari concedit, imo dicit:
|
“Si quis mutaverit, et hoc quod mutatum est et pro quo mutatum est,
sanctificabitur Domino et non redimetur (Levit. XXVII).”
|
|
Sexta petitio:
|
“Et ne nos inducas in tentationem.”
|
|
Ergone Deus inducere solet in tentationem, ut dicamus ei,
|
“et ne nos inducas in tentationem?”
|
|
Non utique in tentationem mali, tentationem concupiscentiae, sive
peccati.
|
“Nemo cum tentatur, ait Jacobus apostolus, dicat quia a Deo tentatur.
Deus enim intentator malorum est. Ipse autem neminem tentat. Unusquisque
vero tentatur a concupiscentia sua abstractus et illectus (Jac. I).”
|
|
Est alia tentatio, scilicet tribulatio, quae ab hoc saeculo multis
infertur modis et ejusmodi tentatione Deus sanctos suos tentare
consuevit. Hinc est illud per Sapientem dictum:
|
“Deus tentavit illos, tanquam aurum in fornace probavit eos (Sap. III).”
|
|
Recte et sapienter sic tentari, id est, tribulari metuentes, et pavidi
dicamus Deo, rogemus Patrem,
|
“et ne nos inducas in tentationem.”
|
|
Sed dicit aliquis: Nonne et gloriosum et optabile est in tribulatione
tentatos et probatos coronari? Nonne ex hujusmodi tentationibus martyres
sancti facti sunt gloriosi? Nonne ergo magis optare debemus tentationem?
De tentatione quoque peccati si placet hic intelligi, non aliter
intelligendum est,
|
“et ne nos inducas in tentationem,”
|
|
nisi ac si diceretur, et ne nos permittas induci in tentationem. Septima
petitio:
|
“Sed libera nos a malo. Amen.”
|
|
Hanc, ut superius jam dictum est secundum Lucam, sicut et tertiam illam:
|
“Fiat voluntas tua sicut in coelo et in terra,”
|
|
studio brevitatis omisit, dum plenius inculcare vult eis qui nondum
intellexerant ex hac prima institutione, quod orantes non oporteret
multum loqui. Et quidem unum idemque videntur significare,
|
“et ne nos inducas in tentationem, sed libera nos a malo,”
|
|
quoniam in tentationem non induci, id plane est a malo liberari;
verumtamen magis universale nomen est malum eorum quae nocent, et
naturae vel saluti humanae adversa sunt. Nam, ut de caeteris taceam,
mors ipsa malum est, et infernus malum est, et diabolus malus est, a quo
gratia Dei per Jesum Christum Dominum nostrum nos liberet: Amen: hoc
signaculum orationis Dominicae interpretatur vere vel fideliter. Ecce
haec est oratio Dominica, septem distincta partibus, id est
petitionibus, et ipsa est cunctarum exemplar orationum, ut quidquid a
Patre nostro Deo petere volumus, hic probemus utrum Deo placitum, vel ad
salutem nostram sit idoneum, quod postulamus. Nam si ab istarum qualibet
petitionum petentis intentio discordat, nequaquam in nomine Salvatoris
postulat, et idcirco non arroget sibi sponsionem dicentis:
|
“Si quid petieritis Patrem in nomine meo, dabit vobis (Joan. XVI).”
|
|
Et in cunctis quidem petitionibus claret Patris bonitas, in quinta autem
quae est,
|
“et dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus debitoribus
nostris,”
|
|
bonitas simul et severitas, quam protinus ita confirmat:
|
“Si enim dimiseritis hominibus peccata eorum, dimittet et vobis Pater
vester coelestis delicta vestra; si autem non dimiseritis hominibus, nec
Pater vester dimittet vobis peccata vestra.”
|
|
Quam bene bonitas et severitas pii Patris, et justi judicis per istam
conditionem providit cunctis reconciliationem quaesituris, sicut ipse
superius dictavit dicens:
|
“Si ergo offers munus tuum ante altare, et recordatus fueris quia frater
tuus habet aliquid adversum te, relinque ibi munus tuum ante altare, et
vade prius reconciliari fratri tuo, et tunc veniens offeres munus tuum
(Matth. V).”
|
|
Legimus hunc ipsum Dominum, ubi praecepta et judicia sua populo suo per
Mosen proposuit, ita dicentem:
|
“Qui percusserit hominem volens eum occidere, morte moriatur. Qui autem
non est insidiatus, sed Deus illum tradidit in manus ejus, constituam
tibi locum quo fugere debeat (Exod. XXI),”
|
|
subauditur, ne propinquus occisi interficiat eum, quod alibi constituens
plenius edicit (Num. XXXV). Quae fortior vel magis munita civitas reis
ad refugiendum esse potuit, quam ista conjunctio justitiae seu
charitatis,
|
“si non dimiseritis, nec Pater vester dimittet vobis?”
|
|
Quis enim Patris hujus filius esse volens, civitatis hujusce vectes et
seras effringere audebit, et in eum vindicare qui in illam confugit,
cupiendo reconciliari? Igitur quoniam dixerat superius:
|
“Vade prius reconciliari (Matth. V),”
|
|
et ille poterat causari de difficultate reconciliationis, puta dixisse
Dominum,
|
“constituam tibi locum quo fugere debeas (Exod. XXI),”
|
|
id est ponam conditionem de peccatis dimittendis, in quam timens
incidere frater tuus, satisfactionem tuam suscipiat.
|
|