CAP. XII


CAPUT 1

Circumdedit me in negatione Ephraim, et in dolo domus Israel. Judas autem testis descendit cum Deo suo, et cum sanctis fidelis. Ephraim pascit ventum et sequitur aestum. Tota die mendacium et vastitatem multiplicat, et foedus cum Assyriis iniit, et oleum in Aegypto ferebat. Quinta jam declamatione peccata populi sese justificare volentis sermo propheticus accusat, et ante tribunal suum reum addicit majestas, cujus manus non est qui effugiat, si judicio cum hominibus contendat. Circumdedit me, ait, in negatione Ephraim, et in dolo domus Israel. Secundum evidentem litterae sonum ad illa tempora lectorem mittit, quando, ut saepe jam dictum est, Hieroboam, qui erat de tribu Ephraim, vitulos aureos fecit (III Reg. XII). Tunc enim et ipse in negatione, et domus Israel in dolo Deum circumdedit, quando ejusmodi consilium excogitavit, tam ipse, quam domus Israel, quatenus depellerent a se domum David. Ibi revera dolus exstitit, qui non per ignorantiam, sed per malitiam, Israel peccavit; ibi manifeste Deum negavit, qui eduxit Israel de terra Aegypti, quando et hoc nomen et hoc opus vitulis illis ascripsit dicendo, Isti sunt dii tui, Israel, qui te eduxerunt de terra Aegypti (ibid.). Sed nunquid is, qui haec loquitur, solos in isto propheta vitulos illos attendit, quos illo tempore fecerat Ephraim, et non magis illos vitulos multos et tauros, de quibus in alio Propheta jam dixerat: Circumdederunt me vituli multi, tauri pingues obsederunt me? (Psal. XXI.) Ergo ad illa magis tempora prospicientem spiritum propheticum sequamur, quando peccatum illius Ephraim qui tunc negavit David, imo Dominum ipsum in David, ad quem promissio facta fuerat, dicendo, Quae nobis pars in David, aut quae haereditas in filio Isai (III Reg. XII), sic imitati sunt desertores Filii Dei, filii David, ut circumdarent eum dicentes: Quousque animam nostram tollis? Si tu es Christus dic nobis palam (Joan. X). Tunc enim in negatione circumderunt eum, et haec dixerunt ei, quia profecto talis eorum intentio fuit ut confitentem se esse Christum accusarent eum et negarent, quod et fecerunt ante faciem Pilati. Item, quando miserunt ad eum quosdam ex Pharisaeis cum Herodianis dicentes: Magister, scimus quia verax es, et viam Dei in veritate doces; dic ergo nobis: Licet censum dare Caesari, an non? (Matth. XXII.) Tunc utique in dolo circumdedit eum domus Israel; quippe qui consilium inierant ut caperent eum in sermone. Haec et his similia facturos sive dicturos haeredes peccati illius Ephraim sive Israel, qui recessit a domo David, veraciter nunc dicit: Circumdedit me in negatione Ephraim, et in dolo domus Israel. Porro, his qui illum susceperunt et confessi sunt, secundum praesentem Petri et Apostoli confessionem dicentis: Tu es Christus Filius Dei vivi (Matth. XVI), congruit illud quod protinus dicit: Judas autem testis descendit cum Deo suo, et cum sanctis fidelis. Judas namque confessio interpretatur, et idcirco confessores virtutis universi recte hoc nomine significantur. Et notanda diligenter haec oppositio, Ephraim in negatione Dominum circumdedit: Judas autem hoc ipsum, quod est Judas, id est in confessione est, testis cum Deo suo descendit. Nimirum negatio et Judas, id est confessio, contraria sunt; item, circumdare Dominum, et descendere cum Domino, contraria sunt. Nihil verius hoc praeconio prophetali. Qui enim in negatione Dominum circumdat, contra Dominum superbit, et superbiendo incidit in judicium diaboli: et econtra, qui confitetur Dominum Filium Dei in humilitate Filii hominis confitendo descendit, unde et meretur exaltari. Iste Judas recte dicitur testis, non qualiscunque, sed fidelis, videlicet ex opposito domus Israel quae Dominum in dolo circumdedit. Dolus namque et fidelitas contraria sunt. Confessor igitur et testis fidelis cum Deo suo, et cum sanctis descendit. Exempli gratia, quando unus ex illis, qui venit in testimonium, ut testimonium perhiberet de lumine, confessus est et non negavit, et confessus est, Quia non sum ego Christus (Joan. I). Item: Qui post me venturus est, ait, ante me factus est, quia prior me erat, et de plenitudine ejus nos omnes accepimus (ibid.). Hoc modo nimirum omnes sancti descendunt, et cum illis omnis confessor et testis fidelis descendit confitendo scilicet quod ille prior omnibus exstiterit, et quod de plenitudine ejus omnes ipsi acceperunt. Econtra superbi omnes, quales erant illo tempore Scribae et Pharisaei, tolluntur in sublime, unde et facti sunt sicut pulvis, quem projicit ventus a facie terrae (Psal. I). Ait ergo: Ephraim pascit ventum, et sequitur aestum. Ventum namque pascere, est superbiae spiritu inflari; sequi vero aestum, luxuria corrumpi, quae peccata vel vitia consequentia sunt, ita ut cum superbia spiritum erexerit, carnem quoque corrumpat spiritus fornicationis. Quod item sequitur: Tota die mendacium et vastitatem multiplicat, quam veraciter eisdem congruat, palam est qui tota die, id est pertinaciter, fingendo mendacium vanumque timorem, ac dicendo: Si dimittimus cum sic, omnes credent in eum, et venient Romani, et tollent nostrum locum et gentem (Joan. XI) vastitatem utique multiplicaverunt, id est multiplicem suis urbibus eversionem comparaverunt. Quomodo autem ille talis Ephraim, id est populus desertor veri David, foedus cum Assyriis iniit, et oleum in Aegyptum ferebat, nisi malignorum spirituum voluntatem faciendo, et imperio mundi hujus male adulando, ita ut diceret: Non habemus regem nisi Caesarem? (Joan. XIX.) Oleum namque interdum adulationis significat suavitatem ut illic: Oleum autem peccatoris non impinguet caput meum (Psal. CXL), id est, adulatio cujusquam non delectabit mentem meam. Et quidem ille, dicendo: Non habemus regem, nisi Caesarem, et si hunc dimittis, non es amicus Caesaris, et caetera hujusmodi, oleum in Aegyptum ferebat, sed nec saltem ad tempus illis Aegyptiis, id est gentilibus principibus Romanis acceptum fuit. Nam pro suavitate talis olei nullam societatis gratiam, imo magnam eversionis suae poenam consecuti sunt. Sequitur: Judicium enim Domini cum Juda, et visitatio super Jacob. Juxta vias ejus et juxta adinventiones ejus reddet ei. In utero supplantavit fratrem suum, et in fortitudine sua directus est cum angelo, et invaluit ad angelum, et confortatus est; flevit et rogavit eum. Dixerat Dominus: Circumdedit me in negatione Ephraim, et in dolo domus Israel, Judas autem testis descendit cum Deo suo, et cum sanctus fidelis; nunc, quasi quaerat aliquis quae causa jurgii fuerit Ephraim ut negaret, quae causa domui Israel ut idolum excogitaret, cum Judas econtra testis fidelis cum Deo suo descenderet, subjungit ipse propheta dicens in sua persona: Judicium enim Domini cum Juda, et visitatio super Jacob. Et est sensus: Idcirco Dominum circumdederunt negantes et in dolo loquentes, quia Dominus ipse judicium posuit cum Juda, et visitationem egit super Jacob, discernendo videlicet et discernendum esse docendo, quinam sint veraciter Judaei, et qui econtra Judaeos se esse dicant cum non sint, sed sint in Synagoga Satanae (Apoc. III). Qui, inquam, sint veraciter Jacob, et qui econtra Jacob sive Israel se esse dicant cum non sint, sed sint Esau. Tale namque judicium cum Juda talem visitationem adveniens Dominus noster exercuit super Jacob, ut non eos reputare velit Judaeos, sive filios Jacob, pro eo quod sunt filii carnis, nisi sint etiam filii promissionis vel fidei. Unde et Apostolus dicit. Non enim omnes, qui sunt ex Israel, hi sunt Israelitae, neque quia semen sunt Abrahae, omnes filii Dei, sed in Isaac vocabitur tibi semen, id est, non qui filii carnis, hi filii Dei; sed qui filii sunt promissionis, aestimantur in semine (Rom. IX). Denique quod nihil prosit esse filios carnis, qui non sunt filii promissionis, justissima confirmat sententia, cum dicit: Juxta vias ejus, et juxta adinventiones ejus reddet ei. Cui ei? Nimirum ei, qui cum deberet esse Jacob sive Judas testis fidelis, factus est Ephraim, qui recessit infideliter a domo David, imo et Chanaam dici meretur, sicut habemus in sequentibus. Cum ergo dicit: Juxta vias ejus, et juxta adinventiones ejus reddet ei, subintelligendum est, aeque ut gentili. Ira enim et indignatio, inquit Apostolus, tribulatio et augustia in omnem animam hominis operantis malum, Judaei primum, et Graeci. Non est enim personarum acceptio apud Deum (Rom. II). Veritatem judicis sive veram sententiam judicis discernentis, quis vere Jacob dicatur et sit, verbis istis breviter definit: In utero supplantavit fratrem suum, et in fortitudine sua directus est cum angelo, et invaluit ad angelum et confortatus est; flevit et rogavit eum. Cum enim haec dicit, valde subtiliter exigit ut similiter faciat quicunque hoc astruere vult, quod ex Jacob sit. Et hoc declamat, quod populus ille veraciter Jacob dicatur et sit, qui similiter agit. In utero, inquit, supplantavit fratrem suum, unde dictus est Jacob (Gen. XXV), id est supplantator. Ergo qui vult veraciter dici vel esse Jacob in hujus vitae angustiis, confligat sensu veritatis contra populum istum qui cum sit crudelitate rufus, cupiditate terrenus, moribus hispidus, Deum sibi arrogat, cum Dei Filium non habeat. et pugnando usque ad victoriam tollat ejus primogenita. Item, et in fortitudine sua, inquit, directus est cum angelo, et invaluit ad angelum, et confortatus est; et flevit et rogavit eum. Notam historiam contingit, videlicet cum Jacob reverteretur de Mesopotamia, traductisque omnibus quae ad se pertinebant, trans vadum Jacob remansisset solus: Ecce vir luctabatur cum eo usque mane. Qui cum videret quod eum superare non posset, dixit ad eum: Dimitte me, jam enim ascendit aurora. Respondit: Non dimittam te, nisi benedixeris mihi. Et benedixit ei in eodem loco (Gen. XXXII). Ergo et qui non solum Jacob, verum etiam Israel veraciter dici vel esse vult, similiter in fortitudine sua, id est in fide sua, dirigatur cum Christo magni consilii angelo, et invalescat ad angelum hunc, videlicet et agendo poenitentiam, et faciendo dignum poenitentiae fructum. Nam quod ait, et confortatus est, subjungens, flevit et rogavit eum, recte dicas de fortitudine poenitentium; quia revera fortes sunt flendo instanter, et rogando perseveranter remissionem peccatorum, juxta illud: A diebus autem Joannis regnum coelorum vim patitur, et violenti diripiunt illud (Matth. XI). Quisquis taliter imitatur patrem Jacob, qui cum angelo luctatus est et tanquam victor benedictionem exegit ab eo, hic nimirum quacunque ex gente vel natione sit, vere est jam Jacob, et dici meretur Israel. Addit adhuc: In Bethel invenit eum, et ibi locutus est nobiscum, et Dominus Deus exercituum, Dominus memoriale ejus. Patenter hic angelum, cum quo directus est, sive luctatus ille patriarcha Jacob, ipsum asserit fuisse Dominum, dicendo: In Bethel invenit eum, et Dominus Deus exercituum, Dominus memoriale ejus. Nam eum quem superius invenerat in Bethel, ipsum fuisse Dominum Scriptura testis est. Sic enim scriptum est: Viditque in somnis scalam stantem super terram et cacumen illius tangens coelum, angelos quoque Dei ascendentes et descendentes per eam, et Dominum innixum scalae, dicentem sibi: Ego sum Dominus Deus Abraham Patris tui, et Deus Isaac (Gen. XXVIII). In Bethel ergo invenit eum scilicet angelum, cum quo luctatus est postmodum, qui et dixit ei: Quoniam si contra Deum fortis fuisti, quanto magis contra homines praevalebis? (Gen. XXXII.) Interpretatur autem Bethel domus Dei. Ergo et quisquis invalescere cupit ad illum talem angelum, ut fletibus tanquam victor obtineat remissionem peccatorum, in Bethel quaerat ut inveniat eum, id est in domo Dei, quae est Ecclesia. Nam extra istam Dei domum nullus est locus in quo inveniat quis eum, vel in quo suum cuiquam impertiatur alloquium. Unde nunc ait: Et ibi locutus est nobiscum. Quis vel quantus iste sit quem vel tunc ille Jacob in Bethel invenerit, vel nunc invenire debeat in domo Dei, quisquis ejusdem Jacob sive Israel semen veraciter meretur nuncupari, manifestius exprimit cum protinus dicit: Et Dominus Deus exercituum, Dominus memoriale ejus. Nam revera hic magni consilii Angelus Dominus est, Deus est. Dominus, inquam, Deus exercituum, omnium videlicet Creator et rex angelorum, et omnium electorum hominum. Et hoc nomen, quod est Dominus, ita est memoriale ejus sicut et Dei Patris ejus. Nemo enim in Spiritu Dei loquens, diffitetur aut obliviscitur; sed memoriter tenet et dicit, Dominus Deus. Nunc ad auditorem propheta sese convertit, dicitque ei: Et tu ad Dominum Deum tuum converteris; misericordiam et judicium custodi, et spera in Deo tuo semper. Cum dicit et tu, subintelligendum est quemadmodum ille, sive secundum exemplum illius. Et quemadmodum tunc ille Jacob ad Dominum Deum suum conversus est, quomodo misericordiam et judicium custodivit, et speravit in Deo suo semper? Nimirum cum peregrinaretur, fratrem suum Esau fugitans, qui jam non peregrinus, sed praepotens factus erat, accipiendo uxores de filiabus Chanaan, inter quas Isaac pater suus habitabat, tunc omni humano solatio destitutus, flendo, ut jam dictum est, et rogando convertit se ad Dominum Deum suum, invaluitque ad angelum, confortatus cum flebili oratione hac: Deus patris mei Abraham, et Deus patris mei Isaac, Domine, tu dixisti mihi: Revertere in terram tuam, et in locum nativitatis tuae et benefaciam tibi; minor sum cunctis miserationibus tuis, et veritate quam explesti servo tuo; in baculo meo transivi Jordanem istum, et nunc cum duabus turmis regredior. Erue me de manu fratris mei Esau, quia valde eum timeo (Gen. XXXII). Ita ergo et tu, quoties te persequitur Esau, id est quilibet frater falsus cujuscunque exemplum fuit Esau, imo et quoties spiritum tuum caro tua persequitur, convertere ad Dominum Deum tuum, et ora eum atque ut exaudiri merearis rogando fortiter, sicut ille in fortitudine sua cum angelo directus est, perseveranter esto fortis, quemadmodum ille, cum dixit: Non dimittam te, nisi benedixeris mihi. Misericordiam et judicium ille custodivit, videlicet ambulando in viis Domini. Nam universae viae Domini misericordia et judicium (Psal. XXIV), sive misericordia et veritas. Proinde et merito speravit in Domino Deo suo semper, id est in omnibus adversis quae multa passus est, nec spe sua frustratus est. Nam et de manu Esau quem timebat eruit eum Dominus, et tandem post dies peregrinationis suae plurimos, post annos vitae suae CXXX, visa rursus facie filii sui Joseph, consolatus est semetipsum, dicens, quod jam laetus moriturus esset (Gen. XLV). Hujusmodi judicium cum Juda, et haec visitatio super Jacob, ut quisque secundum haec exempla vivit patris illius, ille duntaxat dicatur et sit Judaeus, ille Jacob, imo et Israel vere vocetur. Quid contra is, qui cum sit fidei vel meritis ejusdem patris contrarius, in sola carne Jacob sive in carnali tantum Judaismo gloriatur? Audi quod sequitur: Chanaan est in manu ejus statera dolosa, calumniam dilexit. Mira et condigna secundum cujusque merita nominum sive appellationum positio, imo oppositio, illi qui secundum exemplum patris jam dicti in fortitudine sua dirigitur cum angelo et invalescit ad angelum, recte dicitur, nequaquam Jacob appellabitur nomen tuum, sed Israel; quoniam si contra Deum fortis fuisti, quanto magis contra homines praevalebis? (Gen. XXXII.) Huic autem qui similiter non facit, imo invidet similiter facienti, dicitur secundum sensum sermonis hujus prophetici: Nequaquam Jacob appellabitur nomen tuum, sed Chanaan. Hoc et in alio propheta confirmat idem Deus, cum dicit: Pater tuus Amorrhaeus, et mater tua Cethaea (Ezech. XVI). Amorrhaeus namque et Cethaeus posteri Chanaan exstiterunt. Quam ob causam maxime meretur vocari Chanaan, quisquis secundum carnem Judaeus dicatur sive Israelita, secundum mores a tali vel tanto patre degenerat. Nimirum propter malitiosam terrenae cupiditatis duplicitatem, quae pulchre talibus exprimitur verbis: In manu ejus statera dolosa, calumniam dilexit. Hoc namque contrarium illi est, quod de patre illo Scriptura dicit: Jacob autem vir simplex, habitabat in tabernaculis (Gen. XXV). Simplicitas eo provexit illum ut vocari mereretur Israel; dolositas eo devolvit filios carnis illius ut vocentur Chanaan. Quod si habendo in manu sua stateram dolosam contra justitiam legis Dei dicentis: Sit tibi aequus modius justusque sextarius (Levit. XIX), merentur appellari Chanaan, quanto magis pro eo quod consilium facientes ut Jesum tenerent et occiderent (Matth. XXVI), statera hoc peregerunt, appendenda triginta argenteis, sanguinis ejus pretium, non jam Judaei, sed Chananaei dicendi sunt? Nimirum de Judaeis illius temporis veraciter propheticus sermo dicat: Chanaan calumniam dilexit, quia majori diligentia vel instantia calumniati sunt ut crucifigerent Christum regem, verum David, quam olim sese scidisset a domo David ille Ephraim, de quo hic propheta protinus dicit: Et Ephraim dixit: Verumtamen dives effectus sum, inveni idolum mihi. Omnes labores mei non invenient mihi iniquitatem, quam peccavi. Manifestius expressit quem in praecedenti versiculo nomine Chanaan denotaverit, subjungendo: Et dixit Ephraim. Nam qui nascendo erat Ephraim et pro discessione a domo David, non qualiscunque, sed notabilis Ephraim, ipse stateram dolosam in manu habendo et idolum sibi inveniendo, Chanaan recte dici meruit. Et vide quam mira fatuitatis consolatio. Cum haberet iste Chanaan in manu sua stateram dolosam, et accusantem se nusquam posse evadere peccati conscientiam, consolatus est semetipsum et dixit: Verumtamen dives effectus sum. Undecunque, inquit, vel quomodocunque acquisierim, sive justa sive dolosa in manu mea statera fuerit, dives effectus sum; quod quaerebam adeptus sum, inveni idolum mihi. Et hoc quidem ille dixerit Hieroboam de tribu Ephraim, qui evincere potuit, ut pro Deo vitulum faceret coli. Judaei vero temporis illius, quod maxime propheta respicit, quo videlicet venit ut regnaret verus David, cum audissent eum contra avaritiam suam disputantem, maximeque Scribae et Pharisaei, cum illum crucifixissent gavisi sunt, quasi illo interempto, deinceps vacaret sibi servire idolo suo, scilicet mammonae, id est vacare lucris suis. Cum itaque conscientia crudeli torqueretur hic talis Chanaan sive Ephraim consolabatur semetipsum, verumtamen, inquiens, dives effectus sum. Econtra ille dicebat: Verumtamen, vae vobis divitibus, quia habetis consolationem vestram. Vae vobis, qui saturati estis, quia esurietis. Vae vobis, qui ridetis nunc, quia lugebitis et flebitis (Luc. VI). Jacobus quoque apostolus contra divites eosdem dicit: Agite nunc divites, plorate ululantes in miseriis, quae advenient vobis (Jac. V). At ille dives Chanaan, id est Judaicus sive Pharisaicus coetus dicebat sibi, quemadmodum hic propheta praescribit: Omnes labores mei non invenient mihi iniquitatem meam, quam peccavi. Et est sensus: Omnia peccata mea non potuerunt vindicari, neque fieri potest ut iniquitas quam peccavi puniatur eversione civitatis et templi. Nunquid enim credere vel audire posset quod locus ille tam lucrosus propter sanguinem Jesu Christi destruendus foret? Denique hoc Stephano protomartyri pro crimine ascriptum est, quod ita praedicaret sicut Scriptura refert: Et statuerunt falsos testes, qui dicerent: Homo iste non cessat loqui verba adversus locum, et sanctum, et legem. Audivimus enim eum dicentem: Quoniam Jesus Nazarenus destruet locum istum (Act. VI). Agite ergo divites, inquit apostolus jam dictus, plorate ululantes in miseriis, quae advenient vobis. Divitiae vestrae putrefactae sunt, et vestimenta vestra a tineis comesta sunt (Jac. V): Et subinde: Epulan, ait, estis super terram, et in luxuriis enutristis corda vestra. In die occisionis adduxistis, occidistis, et non restitit vobis (ibid.). Vane ergo se consolatus est hic, qui stateram habens dolosam, calumniam dilexit, dicendo: Verumtamen dives effectus sum, quia nec divitiae suae proderunt illi, nec male commutati nominis Chanaan haereditate carebit. Sequitur: Et ego Dominus Deus tuus ex terra Aegypti, adhuc sedere te faciam in tabernaculis sicut in diebus festivitatis. Hoc anterioribus conjungitur dictis, neque enim Chanaan illi, cujus in manu statera dolosa est, aut Ephraim qui sibi idolum invenit et gloriatus est divitem se esse, gratiam istam repromittit; sed ei cui dixerat, Et tu ad Dominum Deum tuum converteris, misericordiam et judicium custodi, et spera in Deo tuo semper. Hic ille est, qui habito judicio cum Juda seu visitatione super Jacob, vere Judaeus et verus esse Israelita repertus est, imitando illum, qui in utero supplantavit fratrem suum, et in fortitudine sua directus est cum angelo, sicut jam dictum est. Itaque ad illud quod dixerat, Et spera in Deo tuo semper, conjungitur id quod ait: Et ego Dominus Deus tuus ex terra Aegypti, id est, ex eo tempore quo egressus ex ignorantiae tenebris verum mihi fidei sacrificium obtulisti. Tabernacula illa, quae repromittit, dicendo: Adhuc sedere te faciam in tabernaculis, illa sunt, de quibus Psalmista: Quam dilecta, inquit, tabernacula tua, Domine virtutum! subjungens, concupiscit et deficit anima mea in atriis Domini (Psal LXXXIII). Tabernacula quippe, id est tegumenta peregrinantium sive in malitia laborantium, discreti in Ecclesia sunt ordines Deo servientium, in quibus posita anima concupiscit et deficit in atriis Domini, desiderando ab istis angustiis transmigrare in illam amplitudinem Hierusalem supercoelestis, ubi tanta amplitudo est ut nullius possessio alterius possessione possit arctari, sufficiatque unicuique quod possidet, ita ut amplius nolit. Notandus ergo ordo dictorum, quia cum dixisset, Ego Dominus Deus tuus ex terra Aegypti, adhuc ait, Sedere te faciam in tabernaculis, sicut in diebus festivitatis. Notum quippe est, quod egressi de terra Aegypti filii Israel in tabernaculis habitaverunt. Unde et festivitatem Tabernaculorum coenophegiam celeberrimam habuerunt singulis annis (Exod. XXIII). Est itaque sensus: Olim patres tuos ascendentes de terra Aegypti habitare feci in tabernaculis, donec introducerem eos in terram promissionis. Sed sicut alia est Aegyptus quam in illa Aegyptus significavit, et alia terra promissionis cujus illa terra typum praetulit, ita adhuc alia sunt tabernacula, quorum illa tabernacula significativa fuerunt, et in illis te sedere faciam, sicut in diebus festivitatis, id est, sicut significatum est illis tabernaculorum festis, quia omnia in figura contingebant illis (I Cor. X). Et revera quicunque credendo in Christum de spirituali Aegypto exivit, in aliis, id est in spiritualibus sedet tabernaculis, dicitque sedens, Concupiscit et deficit anima mea in atriis Domini. His dictis protinus subjungit: Et locutus sum per prophetas, et ego visionem multiplicavi, et in manu prophetarum assimilatus sum.