|
Vae mihi, quia factus sum sicut qui colligit in autumno racemos
vindemiae. Non est botrus ad comedendum, praematuras ficus desideravit
anima mea. Periit sanctus de terra, et rectus in hominibus non est.
Omnes in sanguine insidiantur, vir fratrem suum venatur ad mortem, malum
manuum suarum dicunt bonum. Princeps postulat, et judex in reddendo est.
Et magnus locutus est desiderium animae suae, et conturbaverunt eum. Qui
optimus est in eis quasi paliurus, et qui rectus quasi spina de sepe.
Dicta haec de fonte pietatis manant, quia perfecto zelus bonus quo
sancti saevire videntur, nunquam sine pietate est. Irascuntur peccatis,
peccatoribus compatiuntur. Sic Moses contra peccata saeviens, et forti
zelo accinctus: Ponat, inquit, vir gladium super femur suum, et
ceciderunt in illa die, quasi viginti tria millia (Exod. XXXII), et
peccatoribus compatiens, ait ad Dominum: Aut dimitte eis hanc noxam, aut
si non facis, dele me de libro tuo quem scripsisti (ibid.). Sic et
caeteri sancti fecisse noscuntur quamplures, quorum exempla percurrere
nimis longum est. Ut de isto non praetereamus, quid fortius, quid
vehementius invectione quam longe superius ita finierat: Et omnia idola
Samariae ponam in perditionem, quia de mercedibus meretrecis congregata
sunt, et usque ad mercedes meretricis revertentur (Mich. I). Quid vero
clementius dici potest, quam id quod protinus subjungit: Super hoc
plangam et ululabo; vadam spotiatus et nudus (ibid.). Sic et in
praesenti loco cum thesauros iniquitatis et mensuram minorem, stateram
impiam et pondera dolosa fortiter coarguisset, et velut adversarius
vindicem sententiam ex judicio Domini protulisset, continuo vulneratus
vera compassione: Vae mihi, inquit, quia factus sum sicut qui colligit
in autumno racemos vindemiae, etc. Nimirum quid optaret, vera et
competenti similitudine melius expressit quam si nudis ipsam rem
eloqueretur verbis. Vinea enim Domini exercituum, ait ipse Dominus in
Isaia, domus Israel est (Isa. V). Et Psalmista: Vineam, inquit, de
Aegypto transtulisti, et ejecisti gentes, et plantasti eam (Psal.
LXXIX). At illa, cum exspectaretur ut faceret uvas, fecit labruscas
(Isa. V). Hoc iste expertus est; neque enim eo prophetante vel caeteris,
quos Dominus misit, quisquam ex regibus Israel poenitentiam egit.
Congrua ergo similitudine utens, factus sum, ait, sicut qui colligit in
autumno racemos vindemiae. Statimque subjungit: Non est botrus ad
comedendum, id est qui facit poenitentiae fructum. Omnes enim
impoenitentes Deum offendunt, sicut uvae acerbae quae comedi non
possunt. Poenitentes vero quasi uvae vel ficus maturae, dulces et suaves
sunt, quas desideravit anima mea, inquit, sed non inveni. Nam hoc est
quod sequitur: Periit sanctus de terra, et rectus in hominibus non est.
De terra, id est de Samaria, periit sanctus qui esset mihi quasi botrus
ad comedendum, et in hominibus, id est decem tribubus, non est rectus,
qui esset mihi quasi praematura ficus. Quis enim fuit de cunctis regibus
Samariae vel decem tribuum, de quo scriptum non sit, fecitque malum in
conspectu Domini? At vero de regibus Hierusalem non est ita, quae et
supra dixit (Mich. IV): Quid dignum offeram Domino? et postmodum dictura
est, ego autem ad Dominum aspiciam, et exspectabo Deum Salvatorem meum.
Nam et David et Ezechias, et Josias, botri ad comedendum boni, id est
homines sancti, fuerunt, et de caeteris nonnulli quamvis in primis
acerbi fuerint, postea per poenitentiam commutati, dulces et recti facti
sunt. Audite nunc, reges Samariae vel decem tribuum, quam acerbi et
insuaves fuerint. Omnes, inquit, in sanguine insidiantur, vir fratrem
suum venatur ad mortem. Profecto dira et longa tragoedia regum Israel
brevibus verbis insinuatur. Nam fere omnes post illum vel ab illo, qui
primus erat Jeroboam, in sanguine insidiati, et alterutros ad mortem
venati sunt. Jam dicto Jeroboam filius suus Nadab successerat, et
insidiatus ei Baasa, percussitque eum, et regnavit, pro eo, et percussit
omnem domum Jeroboam (III Reg. XV). Eidem Baasa successerat filius suus
Hela, rebellavitque contra eum servus suus Zambri, et occidit eum,
regnavitque pro eo, et percussit omnem domum Baasa. Regnavit idem Zambri
septem diebus, et ascendit contra eum Amri, et ille videns quod
expugnaretur civitas, succendit secum domum regiam, et mortuus est. Tunc
media pars populi sequebatur Tegni, et media pars Amri. Praevaluit autem
et regnavit Amri, mortuusque est Tegni. Post hunc, videlicet Amri,
regnavit filius ejus Achab, cujus filium Joram interfecit Jehu filius
Mansi, et regnavit pro eo, percussit omnes qui erant de domo Achab, et
notos ejus universos, et Aaziam regem Juda, et fratres ejus; erant enim
de genere Achab (III Reg. XVI). Regnavitque Hieu, et filii ejus usque ad
quartam generationem (IV Reg. IX). Factumque est post haec, Sellum
filius Jabes percussit Zafariam filium Jeroboam, filii Joas, filii
Joachas, filii Hieu, et regnavit pro eo mense uno. Et hunc percussit
Manaen de Thersa, et interfecit eum, regnavitque pro eo. (IV Reg. XV).
Hujus filium Phacae jam percussit Phaceae filius Romeliae, et regnavit
pro eo (IV Reg. XVI). Conjuravit contra hunc, et insidias tetendit iste
Ozee filius Hela, et percussit eum, et interfecit, regnavitque pro eo,
cujus nono anno Israel captivus ductus est, ubi tanta fuit, tamque
cruente regum divisio, quanta potuit esse regni desolatio, et eorum qui
partibus favebant, conturbatio? Non ergo abs re dixit, omnes in sanguine
insidiantur, vir fratrem suum ad mortem venatur. Porro, cum omnes ita
reprobi fuerint reges Israel, ut recte dixerit hic: Periit sanctus de
terra, et rectus in hominibus non est, tres ex illis magis infames
Scriptura denotavit, videlicet priorem Jeroboam qui vitulos fecit, et
Amri qui Samariam condidit, et Achab qui Baal coluit et cum uxore sua
Jezabel prophetas Domini interfecit, quorum et hic propheta paulo ante
meminit, dicendo: Et custodisti praecepta Amri, et omne opus domus Achab
(Mich. VI). Horum trium malam memoriam hic rursus tangere videtur tribus
sententiis, quas hoc ordine subnectit: Malum manuum suarum dicunt bonum,
et princeps postulat, et judex in reddendo est, et magnus locutus est
desiderium animae suae, et conturbaverunt eum. Nam, qui malum manuum
suarum dixit bonum, Hieroboam fuit simulque sacerdotes, quos ipse sibi
de extremis populi instituit, quia formatis vitulis dixerunt: Ecce dii
tui, Israel (III Reg. XII), principem, qui postulavit et judex in
reddendo fuit, intelligimus Amri, qui ut contra Hierusalem metropolim
Juda, in qua erat templum Domini, faceret suarum metropolim, emit montem
Samariae a Somer, qui erat dominus montis, quanto pretio voluit,
scilicet duobus talentis argenti, pro arbitrio suo judicans de pretio,
quia princeps fuit (III Reg. XVI). Magnus qui locutus est desiderium
animae suae, Achab licet intelligi, quia projiciens se in lectum suum et
avertens faciem suam ad parietem, et interrogatus ab Jezabel, Quare non
comedis panem? Locutus sum, ait, Naboth Jezrahelitae, et dixi ei: Da
mihi vineam tuam, accepta pecunia; aut, si tibi placet, dabo tibi vineam
aliam pro ea; et ille ait: Non dabo tibi vineam meam (III Reg. XXI). Sic
locutus est magnus ille desiderium animae suae, nimietatem cupiditatis
suae. Ut autem magnus vocetur tali in re, mira et iracunda facit irrisio
uxoris suae, quae ad haec taliter cum ironia respondit: Grandis
auctoritatis es, et bene regis regnum Israel! Surge, et comede; ego tibi
dabo vineam Naboth Jezrahelitae (ibid.). Et conturbaverunt eum, inquit.
Qui conturbaverunt, et quem conturbaverunt? Nimirum ipse Achab et uxor
sua Jezabel conturbaverunt Naboth, submittendo contra illum falsum
testimonium dicentium: Benedixit Deum et regem, et lapidaverunt eum,
sicque mortuus est (ibid.). Bene ergo cum dixisset, magnus locutus est
desiderium animae suae, subjunxit, et conturbaverunt eum, ponens
pronomen relativum ad illum, cujus non posuerat nomen proprium,
videlicet volens justum Naboth optime esse notum, ita ut quodammodo
necessarium non sit nominatim exprimi illum qui semper debeat esse in
memoria omnium, cum sanguis ejus semper clamet, et semper accuset
impiorum sacrilegium. Vis adhuc audire, quam reprobi reges illi omnes
fuerunt? Ait: Qui optimus in eis est, quasi paliurus; et qui rectus,
quasi spina de sepe. Optimus in regibus Israel fuit Jehu, quippe qui
solus ex omnibus illis unctus fuisse legitur in regem per manum
Helisaei, fundentis oleum super caput ejus, atque dicentis: Unxi te in
regem super populum Domini Israel, et percuties domum Achab domini tui
(IV Reg. IX), et caetera quae ille strenue implevit. Delevit enim domum
Achab, et praecipitavit Jezabel quam et comederunt canes; et percussit
in ore gladii cunctos sacerdotes Baal, et destruxit aedem Baal, et fecit
pro eo latrinas, et ita delevit Baal de Israel (IV Reg. X). Optimus
itaque in eis Jehu, videlicet pro hac parte quam diximus. At idem a
peccatis Hieroboam non recessit, sicut de illo quoque scriptum est:
Verumtamen a peccatis Hieroboam filii Naboth, qui peccare fecit Israel,
non recessit, nec dereliquit vitulos aureos, qui erant in Bethel et in
Dan (ibid.). Igitur optimus iste revera quasi paliurus, videlicet herba
spinis armata, pungens ac retinens et vulnerans appropinquantem, et
adunco dente comprehendens. Nam in hoc ipso quod delevit domum Achab et
Jezabel, jubente Domino, in ultionem sanguinis prophetarum, et sanguinis
omnium servorum ejus, non tam dilectioni Dei quam propriae satisfacere
curavit ambitioni, unica cupiditate regnum sibi attrahens, et ob hoc
sagittis pungens, gladio vulnerans. Porro rectus in eis Ozee rex ultimus
intelligitur, de quo sic scriptum est: Fecitque malum coram Domino, sed
non sicut reges qui ante eum fuerant (IV Reg. XVII). Dicitur enim
licentiam dedisse volentibus ascendere, ut facerent sacrificia in domo
Domini in Hierusalem, quod anteriores reges non fecerant, perseverantes
in peccatis Hieroboam qui prohibuerat, dicens: Nolite ascendere in
Hierusalem (III Reg. XII). Fortassis ut hanc licentiam daret Ozee,
deliniabat aliqua gratia regis Juda, cui nimirum non insuave esse
poterat illud, quod idem Ozee Phacee filium Romeliae interfecerat, et
pro eo regnabat. Siquidem hostis fuerat Judae Phacee filius Romeliae,
quippe qui cum Rasin rege Syriae ascendit in Hierusalem ad praeliandum.
Unde et necessitate compulsus Achas misit nuntios ad Teglatfallasar
regem Assyriorum, dicens: Ascende, et salvum me fac de manu regis
Syriae, et de manu regis Israel, qui consurrexerunt adversum me (IV Reg.
XVI). Verumtamen quomodocunque, qualicunque pro causa minus fecerit
malum, quam reges, qui ante eum fuerunt, constat, quia fecit malum coram
Domino, quia Scriptura testis est. Igitur et qui rectus est, subauditur
Ozee, quasi spina de sepe. Nam, sicut in spinosa sepe dum putatur
auxilium, dolor invehitur; sic Ozee, dum mittit ad regem Aegypti, et
ejus auxilio vult sopire Jerusalem, per hoc ipsum parat Israeli
captivitatis occasionem. Idcirco non mirum, quod quaesivit racemos
vindemiae, et non est botrus ad comedendum, quod praematuras ficus
desideravit anima mea, et non inveni. Neque enim de spinis colligunt
ficus, neque de rubo, sive de paliuro vindemiant uvam (Matth. 7).
Sequitur: Dies speculationis tuae, visitatio tua venit, nunc erit
vastitas eorum. Nolite credere amico, nolite confidere in duce; ab ea
quae dormit in sinu tuo, custodi claustra oris tui, quia filius
contumeliam facit patri, filia consurgit adversus matrem suam, nurus
contra socrum suam, inimici hominis domestici ejus. Ego autem ad Dominum
aspiciam, et exspectabo Deum Salvatorem meum. Audiet me Dominis Deus
meus. Sive ad Samariam, cui supra dixerat, custodisti praecepta Amri, et
omne opus domus Achab, et ambulasti in voluntatibus eorum, sive ad
Jerusalem dicta haec intelligas, secundum utrumque intellectum res
manifesta est. Nam utriusque, scilicet et Samariae et Jerusalem,
captivitas, quae hic visitatio sive dies speculationis dicitur, tunc
veniebat et prope erat. Melius tamen ad Jerusalem dicta intelligi
placet; quoniam ipsa est quae respondet et cui respondere convenit: Ego
autem ad Dominum aspiciam, et exspectabo Deum Salvatorem meum, nimirum
eadem et humilitate, qua superius dixit: Quid dignum offeram Domino?
etc. (Mich. VI.) De ipsis quoque contra quos dixerat, qui optimus in eis
est quasi paliurus, et qui rectus quasi spina de sepe, scilicet de
regibus vel principibus Samariae, sermo ad Jerusalem fieri per hoc
maxime intelligitur, quod cum praemisisset, dies speculationis tuae,
visitatio tua venit, statim subjunxit, et haec nunc erit vastitas eorum.
Quorum enim eorum, nisi hominum in quibus, ut supra conquestus est,
rectus non erat, in tantum, ut qui optimus in eis erat, esset quasi
paliurus, et qui rectus quasi spina de sepe? Eorum nimirum tunc instabat
vastitas, id est irrevocabilis decem tribuum captivitas. Judae autem vel
Jerusalem non ita Nam venturus quidem erit rex Assyriorum usque ad
ipsam, unde et postmodum hic dicitur ei, et usque ad te non veniet
Assur, sed non vastaturus eam, dicente Domino per Isaiam prophetam: Non
ingredietur urbem hanc neque occupabit eam (Isa. XXXVII). Item tradenda
quidem erat Babyloniis eadem civitas, sed praefinito tempore
restituenda, id est post annos septuaginta (IV Reg. XVI). Unde et
postmodum dicit ei: Dies, ut aedificentur maceriae tuae, subauditur
statuta est. Igitur quod deinde sequitur: Nolite credere amico, et
nolite confidere in duce; ab ea quae dormit in sinu tuo custodi claustra
oris tui, quia filius coutumeliam facit patri, filia consurgit adversus
matrem suam, nurus contra socrum suam, inimici hominis domestici ejus.
Magnitudinem calamitatis eorum exprimit, de quibus dixerat, et nunc erit
vastitas eorum, ut recogitet auditor et perpendat quanta fuerit vel esse
potuerit inordinatio rerum et confusio hominum popularium sive
mediocrium, ubi regnum decem tribuum scissum a domo David, tantis et tam
crebris scissuris dividebatur in seipsum, sicut supra perstrinximus,
regibus interfectis, et succedentibus eorum interfectoribus. Ibi fictus
amicus non defuisse credendus, quem temporis opportunitas et occasio
injuriae manifestum faceret, qualis ante tempora illa regni David fuit
Achitophel. Nam, quia insidiis utitur maxime amicus fraudulentus, non
immerito pro ejusmodi computentur, et Baasa filius Achia de domo
Isachar, et Ozee filius Hela regum Israel ultimus, quorum alter
insidiatus est Nadab filio Jeroboam, et percussit eum, regnavitque pro
eo (III Reg. XV). Item inter eos propter quorum exemplum ait: Et nolite
confidere in duce, recte computetur Zambri, qui cum esset dux mediae
partis equitum, et servus Ela filii Baasa rebellavit contra eum,
percussitque et occidit eum, et regnavit pro eo (III Reg. XVI). Sunt
itaque isti in exemplum omni mundo, quod non sit omni amico credendum,
neque in omni duce confidendum, propheta dicente: Nolite credere amico,
nolite confidere in duce, id est, nolite spem vestram ponere in
hominibus ea consideratione, quia sunt duces, quia dicuntur amici; multi
enim duces infidi, multi amici insidiosi, sicut experimento claruit
temporibus istis. Ab ea quae dormit in sinu tuo custodi, inquit,
claustra oris tui. Ante tempora illa grande exemplum cavendum in
hujusmodi praecessit in Dalila, quae Samson decepit (Judic. XVI), sed
multo magis temporibus eisdem in Jezabel, quae virum suum Achab
perdidit, dicendo illi jacenti in lectulo: Surge et comede panem, et
aequo esto animo, ego dabo tibi vineam Naboth Jezrahelitae (III Reg.
XXI). Aperuerat enim illi claustra oris sui, narrando pro qua causa
esset tristis, et omnino commiserat ei claves universas animi sui tam in
illa re quam in caeteris, testante Scriptura, cum postmodum dicit:
Igitur non fuit talis alter ut Achab qui venundatus est ut faceret malum
in conspectu Domini; concitavit enim eum Jezabel uxor sua, et
abominabilis factus est, in tantum ut sequeretur idola quae fecerant
Amorrhaei, quos consumpserat Dominus a facie filiorum Israel (ibid.).
Quamvis autem pauca talium exempla certis ex personis scripta sint,
multa tamen tunc evenisse talia nemo est qui ambigat. Similiter et de eo
quod protinus sequitur, quia filius contumeliam facit patri, quamvis duo
tantum exempla scripta sint: alterum ubi Ruben cubile patris ascendit
(Gen. XLIX), alterum ubi Absalon foedavit patrem suum David (II Reg.
XVI), qui ante tempora illa fuerunt: multa tamen eisdem temporibus
similia gessisse non dubitandum est, testante alio propheta, cum dicit
inter caetera scelera Israel, id est decem tribuum, et filius ac pater
ejus introierunt ad puellam, ut violarent nomen sanctum meum (Amos II).
Feminarum res gestae conscriptae in sacris codicibus non sunt, exceptis
illis, quae tanta fecerunt ut absque illarum commemoratione non
potuerint conscribi memorabilia gesta virorum. Nam idcirco quae Jezabel
et Athalia filia ejus gesserent mala in Israel et in Juda conscripta
sunt, quia maxime fuerunt causae tempestatum feminae illae, in quibus
viri naufragaverunt. Itaque de eo quod sequitur, filia consurgit
adversus matrem suam, et nurus contra socrum suam, superfluum est
quaerere historiam temporum, cum constet omni tempore feminas esse vel
fuisse proniores et ardentiores viris ad omne flagitium. Et quis dubitet
in illa tempestate filiam adversus matrem, et nurum contra socrum suam
consurrexisse, cum et nunc tanta sint exempla vitae quotidianae, ut
magis lugere quod tanta sint quam quaerere debeamus. Similiter quod ait:
Inimici hominis domestici ejus, ita certum est ut et eisdem temporibus
nonnulli quoque regum Juda a conjurantibus servis interfecti esse
leguntur, et nunc plura sunt exempla quam ut testimoniis indigeamus.
Haec ultima sententia, inimici hominis domestici ejus, caeteras omnes
affinitates comprehendit quae longinquiores sunt, et idcirco in
inimicitiis minus habent miraculi, licet non minus periculi, ut sunt
nepotes vel consobrini. Quare autem generum praetermisit, qui de nuru
non tacuit, dicens: Et nurus contra socrum suam, cum gener et nurus in
eodem affinitatis gradu sint? Similiter et Dominus noster in Evangelio
cum easdem affinitates ita ut hic adversum se dividendas, propter
Evangelium praedicens, etiam reciprocaverit hoc modo: Erunt enim ex hoc
quinque in domo una divisi, tres in duos, et duo in tres dividentur,
pater in filium, et filius in patrem suum, mater in filiam, et filia in
matrem suam, socrus in nurum, et nurus in socrum suam (Matth. XI; Luc.
XII). Notandum quod de genero tacuit. Quod si dixisset, socer in
generum, et gener in socerum suum, non jam tres tantum in duos, et duos
in tres, sed quatuor in duos, et duos in quatuor separasset, et
nihilominus verum dixisset. Nam saepe quidem factum est ut contra duos,
scilicet contra patrem et matrem, tres dividerentur, videlicet filius et
filia et nurus. Saepius autem accidit, et pene in usu est, ut gener
contra socerum, et socer contra generum separetur. Cum ergo de genero
tacuit, si quia non adeo mirum vel rarum est, idcirco de genero tacuit,
cur de nuru non tacuit, cum etiam nurum socri esse invisam fere usitatum
sit in tantum, ut dicat Comicus, quid est hoc?
. . . . . Omnes socrus oderunt nurus
TERENT. Hecyr., act. II, sc. I, 5.
|
|