CAP. IV


CAPUT SINGULUM

Et afflictus est Jonas afflictione magna, et iratus est, et oravit ad Dominum, et dixit: Obsecro, Domine, nunquid non hoc est verbum, cum adhuc essem in terra mea? Propter hoc praeoccupavi ut fugerem in Tharsis. Scio enim quia tu Deus meus clemens, et misericors, patiens et multae miserationis, ignoscens malitia. Et nunc, Domine, quaeso, tolle animam meam, quia melior est mihi mors quam vita. Afflictionem et iram prophetae, sed et verba ejus dicentis, et nunc, Domine, tolle, quaeso, animam meam a me, etc., ut rite perpendamus, afflictionem quoque Mosi et iram ejus, et verba ejus prae oculis habere debemus, quia videlicet et ille afflictione magna afflictus est, et iratus fuit, et dolenter locutus, quando peccavit populus. Nam afflictionem suam ipse denarrans: Cumque vidissem, ait, nos peccasse Domino Deo nostro, et fecisse vobis vitulum conflatilem, procidi ante Dominum sicut prius, quadraginta diebus et noctibus panem non comedens, et aquam non bibens (Deut. IX), etc. Iram suam in eadem causa foris patefecit, dum stans in porta castrorum, ait: Si quis est Domini jungatur mihi, congregatisque ad eum omnibus filiis Levi, ponat, inquit, vir gladium super femur suum. Ite et redite de porta usque ad portam per medium castrorum, et occidat unusquisque fratrem et amicum, et proximum suum. Feceruntque ita, cecideruntque in illo die quasi viginti tria millia hominum (Exod. XXXII). Porro verba ejus nimium dolentis et afflicti ista sunt: Obsecro autem, dimitte eis hanc noxam, aut si non facis, dele me de libro tuo quem scripsisti (ibid.). Itaque et hujus afflictionem et iram, et verba dicentis: Tolle, quaeso, animam meam, eodem sensu ponderemus, quia videlicet inde afflictus est afflictione magna, quod Israel judicio divino cadebat, et in comparatione ejus justificabatur Ninive, Assyriorum civitas, credendo et poenitentiam agendo, nec refragari poterat quin recta esset sententia, ac justa incumberet suae genti captivitas. Afflixit se Moses pro populo, ut exaudiretur, afflictus est ille afflictione magna, eo quod non exaudiretur. Iratus est Moses ira justa et zelo bono dicendo: Ponat vir gladium super femur suum, cecideruntque viginti tria millia, iste autem iratus quidem est, sed non potuit iram suam actu adimplere, ut averteret iram Domini a populo puniendo, id est auctores sive sacerdotes vitulorum, sicut Elias quoque occiderat sacerdotes Baal, quadringentos quinquaginta viros (III Reg. XVIII). Taedio ergo habens vitam suam, non dixit cum conditione, ut Moses. Aut dimitte eis hanc noxam tui, si non facis, dele me de libro tuo quem scripsisti, sed absolute: Tolle, inquit, quaeso, animam meam, quia melior est mihi mors quam vita, subauditur, quia timor, quem timebam, evenit mihi, et quod verebar, accidit; hoc timebam, et hoc verebar, quia tu Deus clemens et misericors, patiens, et multae miserationis, parares ignoscere, et veniam dare poenitentibus Ninivitis, et in illorum poenitentia demonstrare quam damnabilis esset impoenitens Israel, et quod damnationem ejus non tua inclementia, sed ipsius faceret impoenitentia. Propter hoc praeoccupavi ut fugerem in Tharsis, videlicet non quod veniam Ninivitis, vel poenitentiam inviderem, sed quod gentem meam quondam prae caeteris gentibus electam, nunc caeteris pejorem, et plus durae cervicis inveniri timerem. Porro, cum Jonas typus Christi sit, quomodo Christo convenit affligi et irasci, postquam resurrexit a mortuis, sicut Jonas cum sic affligeretur et sic irasceretur, exierat de ventre ceti? Nam ante resurrectionem suam, afflictus quidem fuisse et iratus de suae gentis perditione legitur, quando videns civitatem, flevit super illam, et ingressus templum, vendentes et ementes in illo terribiliter ejecit (Luc. XIX). Sed postquam resurrexit a mortuis, sicut jam non moritur, ita etiam non affligitur. Ergo sicut non per suam personam ad gentes venit, et tamen recte venisse dicitur, videlicet per apostolos suos, in quibus ipse loquitur, sic nihilominus in eisdem affligi recte dicitur, quia afflicti et contristati sunt, licet in sua persona jam non affligatur. Afflictorum unus, in quo sine dubio Christus loquitur, ita dicit Paulus apostolus: Veritatem dico in Christo, non mentior, testimonium mihi perhibente conscientia mea in Spiritu sancto, quoniam tristitia est mihi magna, et continuus dolor cordi meo. Optabam enim ego ipse anathema esse a Christo pro fratribus meis (Rom. IX), etc. Et dixit Dominus ad Jonam: Putasne bene irasceris tu? Quod ad unum Jonam dicit Dominus, hoc ad omnes dicit, qui pro officio suo de hominibus curantes irascuntur. In ipsa namque ira sua revocandi sunt intus, ut causam sive intentionem suam respiciant et attenta discretione perpendant utrum bene irascantur an non. Nam si non hominibus, sed hominum peccatis irascuntur, si non homines, sed hominum vitia oderunt, et persequuntur, bene irascuntur, et bonus est in eis zelus. Si autem non peccatis, sed hominibus irascuntur, si non vitia, sed homines oderunt, et persequuntur, male irascuntur, et malus est in ipsis zelus. Hoc igitur vigilanter attendendum et decernendum est omnibus, dum uni dicitur: Putasne bene irasceris tu? Et egressus est Jonas de civitate, et sedit contra Orientem civitatis, et fecit sibimet ibi umbraculum, et sedebat subter illud in umbra, donec videret quid accideret civitati, et praeparavit Dominus Deus hederam, et ascendit super caput Jonae, ut esset umbra super caput ejus, et protegeret eum, laboraverat enim. Et laetatus est Jonas super hedera, laetitia magna. Et praeparavit Deus vermem ascensione diluculi in crastinum, et percussit hederam, et exaruit. Et cum ortus fuisset sol, praecepit Dominus vento calido et urenti, et percussit sol super caput Jonae, et aestuabat, et petivit animae suae ut moreretur, et dixit melius est mihi mori, quam vivere. Afflicto et irato prophetae amplius impenditur, unde magis ac magis affligatur et irascatur, quia videlicet per hanc similitudinem hederae, tam cito exortae, et tam cito arefactae prophetico spiritu intelligere poterat antequam fieret, id quod intelligimus nos quia factum est, videlicet quod non solum tunc instanti tempore decem tribus, Assyriis tanquam justioribus, utpote impoenitentes ad poenitentiam pronis, verum et ipsa Hierusalem et tota gente relicta, quandoque ad gentes transitura foret salus. Et secundum historiam quidem, haec quae nunc dicuntur: Et egressus est Jonas de civitate, et caetera posteriora sunt praecedentibus; secundum mysterium autem, anteriora sive priora sunt. Nam quod egressus est Jonas de civitate, et sedit contra Orientem civitatis, illud mystice nobis insinuat quod Dominus sive verbum Domini, totius mundi gentes in initio reliquit, ut Apostolus ait: Vias suas ingredi permisit (Act. XIV). Fecitque sibimet umbraculum, scilicet Patres Abraham, Isaac, et Jacob assumendo, et genus illorum eligendo, quia requiem sibimet invenit in fide illorum. Hoc est namque quod ait: Et sedebat subter illud in umbra donec videret, quid accideret civitati. Sic enim intra generationem eorum sese continuit, donec veniret tempus reconciliationis gentium quod ipse praescivit. Quod subinde subjungitur: et praeparavit Dominus Deus hederam, et ascendit super caput Jonae, ut esset ambra super caput ejus, et protegeret eum (laboraverat enim), illud mystice intelligimus, quod post suave umbraculum fidei Patrum legem dedit, et religionem sacerdotalem per Mosen instituit, ut sub illa contegeretur verbum Domini, sive spiritus veritatis, adopertus figuris, et utilitate litterae, quae congrue significatur per viriditatem levis hederae, sive, ut quidam volunt, cucurbitae. Denique cucurbita et hedera hujus naturae sunt, ut per terram reptent, lata habentes folia, in modum pampini, et absque furcis vel adminiculis, quibus innitantur, altiora non appetant. Sic nimirum littera legis cunctarumque caeremoniarum lata est, et umbra densissima, semetipsam obscurat. Et nisi spiritualis intelligentiae adminiculis sublevetur, neque alta neque pretiosa est. Et laetatus est, ait, Jonas super hederam laetitia magna, quia videlicet verbum Domini, quod est Christus, in prophetis et sanctis hominibus habitans, priusquam incarnaretur, sub illa interim servabatur, et honorabatur etiam ab ignorantibus, quibus pro ratione temporis celabatur et celari oportebat quod sub umbraculo litterae contineretur. Nec vero incongrue laetitia magna in ejusmodi laetatus post laborem fuisse dicitur, quia nimirum pro parte illorum, qui inter illas caeremonias complacuerunt, laetabatur, qui per fidem suam illum laetificaverunt, imo et ipsius laetitia fuit laetitia ipsorum, quando illi laetabantur in ipso, exempli gratia, ut David, quando reducens arcam Domini, ludebat coram Domino in omnibus lignis fabrefactis, et citharis, et lyris, et tympanis, et sistris, et cymbalis, et subsiliebat, atque saltabat; et ludam, inquiens, et vilior fiam plus quam factus sum, et ero humilis in oculis meis (II Reg. VI). In ejusmodi noster Jonas, id est Christus sive verbum Domini, necdum incarnatum, revera tunc laetitia magna laetabatur, et requiescebat, laboraverat enim, videlicet mores populi illius in deserto sustinendo, nec laetari desiit, donec inde carnem assumeret, et Deus homo fieret. At vero ubi Christus passus est, et resurrexit, praedicari coepit Ninivitis, id est cunctis gentibus, poenitentia, et remissio omnium peccatorum in nomine ejus. Tunc omne illud umbraculum legis, et caeremoniarum dissipatum est, ita ut et civitas Hierusalem, et ipsum templum omnino destrueretur, sicut toto orbi notum est. Exaruit ergo hedera a verme percussa in ascensu diluculi, id est revelatione resurrectionis Domini nostri, qui diluculo resurrexit. Vermis hic recte Romanum imperium intelligitur, sicut et in Johel per erucam, locustam, bruchum atque rubiginem, quatuor principalia regna intelliguntur, quorum ultimum Romanum fuit. Nam primum Babylonicum fuit, secundum Persicum, tertium Macedonicum exstitit, a quibus locus et gens illa diversis temporibus lacerata, tandem a Romano imperio irrecuperabiliter est destructa, quod ad hoc ipsum utique Dominus praeparaverat, juxta quod hic dicitur, quia vermem paravit Dominus. Itaque sicut per poenitentiam Ninivitarum conversio gentium, sic per ariditatem hederae significata est desertio Judaeorum. Quod deinde sequitur: Et cum ortus fuisset sol, praecepit Dominus vento calido et urenti, et percussit sol caput Jonae, et aestuabat, illam significat tribulationem, quam in discipulis suis Christus pertulit, ab ipsis Judaeis, interim dum parabatur vermis ad percutiendam hederam, id est dum differretur Romanorum adventus ad subvertendam Judaeam, etiam priusquam ab hominibus subverteretur, jam coram Deo subversam, et ex quo Christi sanguinem fudit omnino arefactam. Inde fuit illa grandis afflictio et ira Jonae, de qua supra dictum est, qui afflictione magna afflictus et iratus est. Tristitia namque magna fuit apostolis, caeterisque discipulis ex ea gente, tam ex spiritu charitatis quam ex affectu consanguinitatis, ita ut illis tanquam fratribus afflicto corde condolerent, et tanquam ore severo increparent. Exempli gratia, ut protomartyr Stephanus qui magna charitate compatiens, clamavit dicens: Domine, ne statuas illis hoc peccatum (Act. VI), et magna severitate redarguens: Dura, inquit, cervice, et incircumcisi corde et auribus, vos semper Spiritui sancto restilistis, sicut patres vestri (ibid.), etc. Et dixit Dominus ad Jonam: Putasne bene irasceris tu super hederam? Et dixit: Bene irascor ego usque ad mortem. Et dixit Dominus: Tu doles super hederam, in qua non laborasti, neque fecisti ut cresceret, quae sub una nocte nata est, et sub una nocte periit. Et ego non parcam Ninive civitati magnae, in qua sunt plus quam CXX millia hominum, qui nesciunt quid sit inter dextram et sinistram suam, et jumenta multa. Manifeste hic tanquam argumentum a majore factum est ad constringendum prophetam ut consentiat, et consentiendum esse censeat misericordiae circa poenitentiam Ninivitarum. Nam sine ulla contradictione majus est homo unus, imo et jumentum unum anima et sensu vigens, quam CXX millia hederarum sive cucurbitarum, quae et si aliqua qualicunque vita vivunt, nullius tamen habent sensus officium. At ille super ariditate unius hederae sive cucurbitae magis irascebatur, quam super eversionem doleret, si evenisset secundum suam prophetiam, CXX millium hominum multorumque jumentorum, et qui irascebatur non servari sibi hederam in qua ipse non laboraverat, aequanimiter tulisset, ut subverteret Deus tot homines totque jumenta quae creaverat. Sed objici potest quia tanquam propheta spiritu praesago praevidebat quid illa praesignaret cucurbitae ariditas. Ninive servata, scilicet quod sua gens Israelitica in comparatione gentium multo damnabilior esset jumento, et ob hoc irascebatur, et humano affectu propinquitati suae condolebat. Ad hoc itaque scienter dicendum quia tota illa propinquitas, omnis illa multitudo Israelitica quae verbum Domini non recipiebat, imo prophetas verbi Domini praecones occidebat, et ob hoc in captivitatem ducenda erat, juste coram oculis Domini reputabatur tanquam hedera sive cucurbita. Nam in alio propheta vocem audivimus dicentis: Clama. Et illo dicente, quid clamabo? Omnis caro fenum, et omnis gloria ejus quasi flos feni, et exsiccatum est fenum, et cecidit flos, verbum autem Domini manet in aeternum (Isai. XL). Ergo et Israel quoniam non recipiebat verbum Domini manens in aeternum, fenum erat, et idcirco congrua similitudine monstratum est Jonae, quanti aestimari deberet illa carnalis propinquitas sua, pro qua aemulabatur contra Ninivitas, tanquam si diceret illi Dominus: Israel sic mihi est tanquam hedera sive fenum, quia non manet in eo verbum Domini. Ninivitae autem qui audierunt et crediderunt, homines sunt, jumenta sunt, id est tanto superant Israelem incredulum, quanto hederam sensu carentem superant jumenta quae vivunt et sentiunt, sive homines qui vivunt, sentiunt atque discernunt. Adde et hoc, quod tot homines viventes nesciunt quid sit inter dextram et sinistram suam, Israel autem habens legem et prophetas, excusationem habere de ignorantia non potest. Si ergo dolor admittat rationem correptus propheta sine dubio fatetur, zelo hominis justiorem esse Dei clementiam. Ut tandem et hoc ipsum ad Christi personam in mysterio referamus, primum illud reminiscamur, quod agonizans in passione sua: Tristis est, inquit, anima mea usque ad mortem (Matth. XXVI). Deinde subjungens: Spiritus quidem promptus est, caro autem infirma (ibid.) Contristabatur enim pro futura eversione Hierosolymorum in sanguinis sui vindictam, unde et antea videns civitatem, fleverat super illam, et illa tristitia sive fletus erat ex carne infirma, nam spiritus promptus erat, sciens non esse curandum de carnalitate, sed de sola justitia divina. Dicat ergo spiritus promptus carni infirmae: Tu doles super hederam in qua non laborasti, neque fecisti ut cresceret, etc. Denique tota pulchritudo civitatis, et cultus templi speciosi, quasi hedera pro parvo haberi debuit in conspectu Divinitatis, pro qua utique noster Jonas, id est columba sive dolens Christus non laboravit. Neque enim idcirco Deus homo factus est, laboremque subiit passionis, ut in tali templo sive in illis gloriaretur aut requiesceret carnalibus templi caeremoniis, sed idcirco ut salvaret Ninive, ut passione sua redimeret mundum secundum illam Dei Patris propheticam vocem: Postula a me, et dabo tibi gentes haereditatem tuam, et possessionem tuam terminos terrae (Psal. II). Sed nec fecisti, inquit, ut cresceret herba, id est nec exegisti ut tibi offerrentur ejusmodi victimae et holocausta, juxta illud Hieremiae: Non sum locutus, ait, cum patribus vestris, et non praecepi eis in die qua eduxi eos de terra Aegypti, de verbo holocautomatum et victimarum, sed hoc praecepi eis dicens: Audite vocem meam, et ero vobis Deus (Jer. VII), etc. Ejusmodi hedera sub nocte una nata est, et sub una periit, quia videlicet cito legem populus ille recepit, dicendo: Omnia quae locutus est Dominus faciemus, et erimus obedientes (Exod. XXIV). Cito deseruit, primum sequendo Hieroboam, et dicendo: Non est pars nobis in David (III Reg. XII), atque serviendo aureis vitulis, et deinde secundum persuasionem pontificum denegando et crucifigendo Christum Filium Dei. Dicat ergo, ut jam praefati sumus, spiritus promptus infirmae carni. Tu doles super hederam, id est super propinqua tua gente Judaea, et ego non parcam Ninive civitati magnae, non providebo saluti gentium in toto orbe, quae ignorant, et errant? Multa namque sunt in gentibus millia hominum qui ad simulacra muta prout ducuntur; eunt, non per malitiam, sed per ignorantiam, et sine dubio vias suas corrigerent si haberent veritatis notitiam, si ostensum fuerit illis quid sit inter dextram et sinistram suam, id est inter Dei veritatem et hominum mendacium. Quod quia nondum sciunt, similes sunt puerulis qui prae imbecillitate infantiae nesciunt quid sit inter dextram, et sinistram suam, id est quae manus, utrum dextra an sinistra valentior et usui cuilibet aptior sit, quia nondum sunt experti, aequaliter enim adhuc pro tempore, quia nuper de vulva prodierunt, utrumque brachiolum, utraque manus omnino imbecillis est. Talium plus quam CXX millia erant in illa Ninive, utpote civitate magna. Nam, cum esset ampla trium dierum itinere, non incredibile est tantam in ea fuisse multitudinem, solum modo parvulorum et lactantium, qui, sicut jam dictum est, nullum dextrae et sinistrae suae, quaenam amplius valerent, ceperant experimentum.