CAP. II


CAPUT SINGULUM

Sequitur: In septimo mense, vicesima et prima mensis, factum est verbum Domini in manu Aggaei prophetae, dicens: Loquere ad Zorobabel filium Salathiel ducem Juda, et ad Jesum filium Josedech sacerdotem magnum, et ad reliquos populi dicens: Quis in vobis est derelictus, qui vidit domum istam in gloria sua prima? Et quid vos videtis hanc nunc? Nunquid non ita est, quasi non sit in oculis vestris? Et nunc confortare Zorobabel, dicit Dominus, et confortare Jesu filii Josedech, sacerdos magne, et confortare omnis populus terrae, dicit Dominus exercituum. Verbum quod pepigi vobiscum, cum egrederemini de terra Aegypti, et spiritus meus erit in medio vestrum. Nolite timere, quia haec dicit Dominus exercituum: Adhuc unum modicum est, et ego commovebo coelum et terram, et mare et aridam, et movebo omnes gentes, et veniet desideratus cunctis gentibus, et implebo domum istam gloria, dicit Dominus exercituum. Meum est argentum, et meum est aurum, dicit Dominus exercituum. Magna erit gloria domus istius novissimae plus quam primae, dicit Dominus exercituum, et in loco isto dabo pacem, dicit Dominus exercituum. Totum hoc capitulum simul posuimus, ut quo nam per se satis patet litteralis sensus, totius ad delectationem latentis in ea mysterii diligens pertingat animus. Nimirum quando, ut supra jam dictum, monuimus, fundatum est templum Domini. Plurimi, inquit Esdras, etiam de sacerdotibus et levitis, et principes patrum, et seniores, qui viderant templum antequam fundatum esset, et hoc in oculis eorum, flebant voce magna, et multi vociferantes, in laetitia elevabant vocem suam, nec poterat quisquam agnoscere vocem, clamoris laetantium, et vocem fletus populi (I Esdr. III). Causa haec fuit, ut diceret Dominus. Quis in vobis est derelictus, qui vidit domum istam in gloria sua prima? Et quid vos videtis hanc nunc? Nunquid non ista est, quasi non sit in oculis vestris? Fiebat enim fere templum dimidio minus quam fuerat prius. Hoc prospiciens sive intendens, magna erit gloria domus istius novissimae, plus quam primae, dicit Dominus exercituum, et in loco isto dabo pacem, id est peccatorum remissionem, dicit Dominus exercituum. Equidem Herodes templum illud, quoniam erat priore minus, deposuit, et in antiquam magnitudinem reformavit, multis et magnis aedificiis decoravit, sed hoc nunquam Dominus exercituum pro gloria reputare sit dignatus, quod homo funestus, rex impius operatus est exaequari vel etiam praeferri contendens regi magnae opinionis, et sapientissimo Salomoni (JOSEPH. Antiq. lib. XV, cap. fin.). Gloria illa gloria vera fuit loco vel templo illi, quod in eo Deus homo factus, offerri est dignatus secundum consuetudinem legis dicentis: Quia omne masculinum adaperiens vulvam, sanctum Domino vocabitur (Luc. II), et quod in illo loco, in civitate illa, ante portas urbis pro omni mundo crucifixus, pacem, id est, peccatorum remissionem dedit credentibus, et his qui prope erant Judaeis, et his qui longe erant gentibus (Ephes. II). Nunc illud dicere libet, quia quorum in oculis domus quae fundabatur, sic erat quasi non esset, qui viderant illam in gloria sua prima, flebant voce magna, vociferantibus in laetitia junioribus, qui priorem illam non viderant, nonnullam similitudinem praetulerunt eorum, qui tempore evangelicae praedicationis credentes, ex circumcisione grandem excitaverunt tumultum, et eos qui crediderunt ex gentibus, turbaverunt, sicut habemus in Actibus apostolorum (Act. XIII, XIV). Domus quippe novissima sic erat, quasi non esset in oculis eorum, in comparatione ejus, quam prius viderunt, id est fides Christi, et ritus sacrificii novi, veri sacrificii, cujus ipse Christus auctor est, sacerdos in aeternum secundum ordinem Melchisedech (Psal. CIX), non valere ad salutem illis visus est, nisi circumciderentur, et omnem observarent morem, quem tradidit Moses (Act. XV). Sed quid dicit sermo propheticus? Et nunc confortare Zorababel, dicit Dominus, et confortare Jesu fili Josedech sacerdos magne, et confortare omnis populus terrae, dicit Dominus exercituum, et facite quoniam ego vobiscum sum, dicit Dominus exercituum. Sicut dixit, ita factum est, quoniam confortatus est omnis in quo erat Dominus exercituum Spiritus paracletus, etenim discipuli gaudio et consolatione sancti Spiritus replebantur, et in eo quod quotidie crescebat et augebatur credentium numerus, fiebat quotidie, et fit, et fiet usque in finem saeculi, quod dictum est: magna erit gloria domus istius novissimae plus quam primae. Ejusdem gloriae summum erit illud quod ait: Adhuc unum modicum, et ego commovebo coelum et terram, et mare et aridam, et movebo omnes gentes, et veniet desideratus cunctis gentibus. Magna erit illa motio, gloriosa erit illius desiderati visio. Hinc ipse dicit: Et erunt signa in sole et luna, et stellis, et in terris pressura gentium prae confusione sonitus maris et fluctuum, arescentibus hominibus prae timore et exspectatione, quae supervenient universo orbi. Nam virtutes coelorum movebuntur. Et tunc videbunt Filium hominis venientem in nubibus cum potestate magna et majestate (Luc. XXI). Et tunc sine dubio plena et perfecta erit gloria domus hujus novissimae Christi et Ecclesiae. Proinde cum dixisset, et veniet desideratus cunctis gentibus ita subjunxit, et implebo domum istam gloria, dicit Dominus exercituum. Interim gloria nondum perfecta est, quia gloriamur, inquit Apostolus, nondum in re, sed in spe gloriae filiorum Dei (Rom. V). Ibi erit plenus fidei fructus, quia spiritualiter egressi sumus de terra Aegypti, credentes in Christum, et Spiritu sancto in baptismate signati, hoc ipse promittens, verbum, inquit, quod pepigi vobiscum, cum egrederemini de terra Aegypti, et spiritus meus erit in medio vestrum. Videbitis sicut est (I Joan. III), videbitis facie ad faciem, evacuato quod ex parte est (I Cor. XIII). Quod toties repetit, dicit Dominus exercituum, nullum legenti vel audienti parere debet fastidium, imo facere attentum, docilem, et benevolum auditorem, ut sentiat magnam esse quam audit, et dignam promissore Deo remunerationem. In vicesima et quarta noni mensis, in anno secundo Darii regis, factum est verbum Domini ad Aggaeum prophetam, dicens: Haec dicit Dominus exercituum: Interroga sacerdotes legem dicens: Si tulerit homo carnem sanctificatam in ora vestimenti sui, et tetigerit de summitate ejus panem, aut pulmentum, aut vinum, aut oleum, aut omnem cibum, nunquid sanctificabitur? Respondentes autem sacerdotes, dixerunt: Non. Et dixit Aggaeus: Si tetigerit pollutus in anima ex omnibus his, nunquid contaminabitur? Et responderunt sacerdotes, et dixerunt: Contaminabitur. Et respondit Aggaeus, et dixit: Sic populus iste, et sic gens ista ante faciem meam, dicit Dominus, et sic omne opus manuum eorum, et omnia quae obtulerunt ei, contaminata erunt. Ecce hic tertio factum est ad Aggaeum verbum Domini, pulchrum et delectabile fidei mysterium, sua interrogatione innuit, quod nonnisi fidelis et evangelicae gratiae studiosus animadvertere possit. Denique prima responsione, qua interroganti Domino, sive prophetae, si tulerit homo carnem sanctificatam, in ora vestimenti sui, et tetigerit de summitate ejus panem, aut pulmentum, aut vinum, aut oleum, aut omnem cibum, nunquid sanctificabitur? Respondent sacerdotes, dicentes: Non. Convincuntur et judicantur ex ore suo Judaei cum sacerdotibus suis, quod ex lege non possunt justificari. Quis enim fuit homo, qui sanctificatam carnem absconditam, et colligatam tulit in ora vestimenti sui, nisi Moses, qui sacrosanctae carnis et passionis Christi sacramenta sub velamine legis abscondit? Hoc denique est quod in sancta Ecclesia ubique praedicatur, quod in omnibus Ecclesiis Apostolus et omnis docet discipulorum Christi chorus, quia quidquid caeremoniarum in immolatione agni paschalis, et in caeteris Moses tradidit, aut scripsit, typus fuit salutiferae passionis Christi. Itaque dare legem ejusmodi, sine dubio carnem sanctificatam fuit ferre in ora vestimenti, et ejusdem legis littera populum in cibis et potibus instruere. Hoc fuit de summitate vestimenti panem aut pulmentum, aut vinum, aut oleum aut omnem cibum tangere. Sed nunquid sanctificabitur quidpiam talium tactum de summitate vestimenti, cujus in ora caro sanctificata portatur? Non, inquiunt, sacerdotes legem scientes, et quod dicunt verum est. Igitur nec vos, o Judaei, nec patres vestri de lege sanctificati estis, quia quid est lex, nisi vestimentum aut pannus, cujus in ora caro sanctificata, caro Christi portatur, id est figuratur? Secunda responsione, qua interroganti Domino, si tetigerit pollutus in anima, ex omnibus his nunquid contaminabitur? respondent sacerdotes et dicunt: Contaminabitur, sine dubio convincuntur et judicantur ex ore suo Judaei cum sacerdotibus suis, quod tam immundi sint, ut contaminetur omnis homo, quicunque communicat eorum caeremoniis. Quis enim est pollutus in anima, id est in morte hominis, nisi Judaicus populus, qui mediatorem Dei et hominum Jesum Christum (I Tim. II) occidit, et eumdem nunc iste blasphemare non desinit? Igitur sic, inquit, populus iste, et sic gens ista ante faciem meam, dicit Dominus, subauditur, non est sanctificatus ex lege quam Moses dedit. Sicut non sanctificatur panis aut pulmentum tactum de summitate vestimenti, cujus in ora carnem sanctificatam homo tulerit, et sic omne opus manuum eorum, et omnia quae obtulerint ibi videlicet in Synagoga vel coetu suo, ubi in anima, id est, in morte polluenter Christi, contaminata erunt, sicut jamdudum per Isaiam dixi: Ne afferatis ultra sacrificium frustra. Incensum abominatio est mihi: Kalendas vestras et solemnitates vestras odivit anima mea (Isa. I). Sequitur: Et nunc ponite corda vestra a die hac et supra, antequam poneretur lapis super lapidem in templo Domini cum accederetis ad acervum viginti modiorum et fierent decem, intraretis ad torcular, ut exprimeretis quinquaginta lagenas, et fierent viginti. Percussi vos vento urente, et aurugine, et grandine omnia opera manuum vestrarum, et non fuit in vobis qui reverteretur ad me, dicit Dominus. Et ad hoc, ut littera sonat, ex historiis demonstrare non possumus, quod propter dilationem sive intermissionem operis, domus Domini sic evenerit, quemadmodum dicit: Percussi vos vento urente, et aurigine, et grandine, omnia opera manuum vestrarum, et quod tunc temporis ita duri, et in malo pertinaces fuerint, ut inde loquatur tanta conquestione, et non fuit in vobis qui reverteretur ad me. Ergo potius huc respiciamus, quo nos mittit, dicendo ante haec, et sic omne opus manuum eorum, et omnia quae obtulerint, ibi contaminata erunt. Quo enim mittit nos dicendo, ibi, nisi ad haec tempora, ubi sine dubio pollutus est Judaeus in anima, sicut jam dictum est, in morte Christi Jesu, quem occidendo factus est homicida, et idcirco cuncta quae offert, sunt contaminata? Ibidem prophetiae spiritum ista quoque non dubitemus dicere, et in hoc dicto perseverare usque hodie. Et nunc, inquit, ponite corda vestra a die hac et supra antequam poneretur lapis super lapidem in templo Domini. Dies antequam ponatur lapis super lapidem in templo Domini, omne tempus est quod nunc praeterit, antequam velint Judaei superaedificari, tanquam lapides vivi (I Petr. II), in domo vel templo, quod est Ecclesia Christi, quod futurum est, cum plenitudo gentium subintraverit (Rom. XI), vel superaedificata fuerit. Culpa incredulitatis eorum, propter quam omnia quae offerunt contaminata sunt, et erunt quandiu fuerint ibi, scilicet in pollutione, qua in anima ejus quem occiderunt sunt polluti; culpa, inquam, incredulitatis eorum pulchre et subtiliter innuitur his verbis mysticis: Cum accederetis ad acervum viginti modiorum, et fierent decem, intraretis ad torcular, ut exprimeretis quinquaginta lagenas et fierent viginti. Quando enim Judaei accesserunt ad acervum, et ad torcular intraverunt, nisi quando Christum de semetipsis primogenitum, praedicantem audierunt, moriendo viderunt? Ipse est enim acervus modiorum viginti, qui numerus binarius decennus est, quia videlicet non unius tantum, sed geminae substantiae est, non homo tantum, sed Deus et homo est, et Ecclesia quoque ejus acervus est, sicut eidem dicit ipse in Canticis: Venter tuus sicut acervus tritici vallatus liliis (Cant. VII). Sed non dicit, quod acervus ille viginti modiorum sit. Iste solus viginti modiorum acervus est, quia, sicut jam diximus, geminae substantiae est, Deus et homo est. Sed vos, Judaei, cum intraretis ad acervum hujusmodi, acervum modiorum viginti facti sunt decem modii, dimidiumque vobis periit, quia non Deum et hominem, sed tantum hominem attendistis. Item mors vel passio ejus torcular exstitit, unde et propheta alius prospiciens eum, ait: Quare ergo rubrum est indumentum tuum, et vestimenta tua sicut calcantium in torculari? (Isa. LXIII.) Et ipse respondens: Torcular, inquit, calcavi solus. Hoc torcular quinquaginta lagenas, id est, peccatorum remissionem facit. Numerus namque iste, scilicet quinquagesimus, remissionem significat secundum legem, quae anno quinquagesimo remissionem sacravit, unde annus jubilaeus (Levit. XXV), id est, dimittens dicitur. Sed vos, o Judaei, cum intraretis ad torcular ejusmodi, torcular lagenarum quinquagenarum factae sunt vobis lagenae viginti, qui numerus longe est a numero quinquagesimo, numero remissionis plus quam dimidium vobis defecit. Nam totius quod erat reponendum, tres vobis partes desunt, et tantummodo duae susceptae sunt. Quinque partes suscipi debuerunt, quae ita totum perficiunt sicut quinque decades in quinquaginta surgunt et sacratum faciunt jubilaeum. Quaenam sunt duae partes quas suscepistis? Videbat natum ex Maria, passumque vel mortuum, quamvis perverso corde non ignoratis. Quae sunt tres partes, quas omisistis? Nimirum resurrrexisse, in coelum ascendisse atque ad judicandum vivos et mortuos venturum esse, non creditis. Non igitur ignoretis, aut scire vos dissimuletis cur Dominus dixerit, quod omne opus manuum vestrarum, et omnia quae offertis contaminata sint, sicut secundum legem contaminatur omne quod pollutus in anima tangit. Nam ista causa est quod vos accessistis ad acervum viginti modiorum, et decem fecistis, id est, Christum et Deum hominem praesentem habuistis, et hominem videntes, Deum ex operibus cognoscere noluistis, quodque intrastis ad torcular, et de quinquaginta lagenis viginti fecistis tribus partibus de toto relictis, tantumque duabus susceptis, id est verum hominem, et vere mortuum experti, victorem esse mortis, ascensorem esse coeli, judicem esse venturum saeculi, non accipitis. Quod deinde subjungit: Percussi vos vento urente, et aurugine et grandine, omnia opera manuum vestrarum, et non fuit in vobis qui reverteretur ad me, hoc est quod nunc usque videmus, quia miserabile passi excidium, cum ceciderunt in ore gladii, civitate et templo flagratis, et qui superfuerunt captivi ducti in omnes gentes, veracem ipsum esse sciunt qui praedixit, fere nullus est, qui ad eum reverti velit, dura cervice, et corde indomabili. Sequitur: Ponite corda vestra ex die ista, et in futurum, a die vicesima et quarta noni mensis, a die qua fundamenta jacta sunt templi Domini ponite super cor vestrum. Quamvis dixerit, et verum dixerit, et non fuit in vobis, qui reverteretur ad me, tamen quia futurum est ut reliquiae convertantur ex eis, videlicet cum plenitudo gentium subintroierit (Rom. XI), adhuc hortatur et dicit: Ponite corda vestra, etc. Porro in eo quod ita dicit, ex die ista, et in futurum a die vicesima et quarta noni mensis, a die qua fundamenta jacta sunt templi Domini, ponite super cor vestrum, nullum diem libentius intellexerim, quam diem nativitatis ejus, de quo agitur, Domini nostri Jesu Christi, templi utique Domini, templi non manufacti. Nam de vicesima et quarta noni mensis, scilicet Decembris, ille enim Romanis quidem a Martio decimus est, sed Judaeis nonus ab Aprili, qui secundum legem (Exod. XII) primus illis in mensibus anni est; die, inquam, vicesima et quarta noni mensis, id est Decembris, Christus de Virgine natus est, scilicet octavo Kalendas Januarii. Media nocte natus est, et illa nox erat praeteritae diei, quia non ita ut nunc a resurrectione ejusdem Domini nox tunc praecedebat diem, sed dies noctem. Igitur diem quam hic dicit diem nativitatis illius libentissime intellexerim, quae videlicet dies apud Romanos quidem per omnes annos vicesima quarta est mensis Decembris, apud ipsos autem Judaeos, quia secundum lunam computant menses, non per omnes annos, sed tertio decimo duntaxat anno lunaris cycli, itidem vicesima quarta est ejusdem mensis. Ex die ista, inquit, et in futurum, quo Christo nascente fundamenta utique jacta sunt templi. Corporis ejus sacrosancti, et inde per succedentes dies et annos aedificatum est, proficiendo sapientia, aetate, et gratia apud Deum et homines (Luc. II). Ponite corda vestra, considerate quae et quanta facta sint magnalia, quanta vobis non credentibus mala, quanta credentibus provenerint bona. Quae sint illa bona, si quasi nescientes quaeretis, jam dicam: Nunquid jam semen in germine est et adhuc vinea, et ficus, et malogranatum, et lignum olivae non floruit? Ex die ista benedicam. Interrogando vehementius affirmat illud, unde nemo dubitat, quia videlicet mense nono, mense Decembri, qui, ut jam dictum est, ab Aprili nonus est Hebraeis, semen in germine non est, nec enim hoc temporis natura fert, nec vinea, nec ficus, nec malogranatum, nec lignum olivae florescit. Sic nimirum, quando natus est Christus, fere nusquam erat semen in germine justitiae aut flos sanctitatis, ita ut in vinea vel ficu, et malogranato, et ligno olivae, per quae intelligimus justos homines, posset parere. Quomodo illo tempore anni, quo et Christus natus est, intrinsecus latet, quidquid viroris est in germine, vinea, ficu, et malogranato, seu ligno olivae, frigore cuncta constringente, ita quidquid in paucis hominibus erat justitiae, supprimebatur, Herode impio regnante (Matth. II), propter quem vel maxime non erat tutum, vel jam sciretur quod de Spiritu sancto impraegnata fuisset virginitas Mariae, quippe cum nec loqui quisquam auderet manifeste de Messia, id est Christo, quod tempus adventus ejus existeret, eo quod regnante alienigena sceptrum de Juda, et dux de femoribus ejus ablatus esset (Gen. XXIX). Igitur prophetali intuitu in illius diei vel temporis consideratione positus. Nunquid, ait, jam semen in germine est, aut lignum floruit? Subauditur non, statimque subjunxit: Ex die ista benedicam. Ponite corda vestra, iterum dico, ponite cor vestrum, et videte quia ita est. Nam ex illa die me benedicite, semen in germine apparuit, vinea, ficus, et malogranatum, et lignum olivae floruit, id est, omni justitiae fructus et decus crescere et proficere coepit. Primo in parvis innocentibus, quos funestus Herodes occidit, quomodo pietas germinavit? Quomodo lignum olivae floruit? Per totum orbem quidam paradisus spiritualis, liliis castitatis et rosis coepit vernare martyrii, tantumque fructum exuberavit usque nunc, et exuberabit usque in finem saeculi, ut bene decuerit dicere Dominum Deum ad gloriam suam, ex die ista benedicam. Sequitur: Et factum est verbum Domini secundo ad Aggaeum in vicesima et quarta noni mensis, dicens: Loquere ad Zorobabel ducem Juda, dicens: Ego movebo coelum pariter et terram, et subvertam solium regnorum. et conteram fortitudinem regni gentium, et subvertam quadrigam et ascensorem ejus, et descendent equi et ascensores eorum, vir in gladio fratris sui. Zorobabel dux filiorum Juda, qui templum reaedificavit nomine et opere, et in ipso principatu suo similitudinem gessit Domini nostri Jesu Christi, sicut et multi justorum vel prophetarum, quemadmodum ipse dicit: Et in manu prophetarum meorum assimilatus sum (Ose. XXI). Nomine, quia Zorobabel interpretatur natus in Babylone. Et quis in Babylone tam insigniter est natus quam ille qui cum in forma Dei esset, semetipsum exinanivit, veniens in hunc mundum qui vere est Babylon in similitudinem hominum factus, et habitu inventus ut homo (Phil. II), ob hujusmodi causam ut solveret captivitatem nostram, ut sicut Psalmista cecinerat. Ascendens in altum captivam duceret captivitatem (Psal. LXVII). Opere, quia manu ejus fundaverunt domum illam manufactam, et manus ejus perfecerunt eam. Et quis alius, nisi ipse Jesus Christus fundavit templum non manufactum corporis sui (Marc. XIV), et nunc usque Ecclesiam, quae est corpus ejus (Ephes. I), plenitudo ejus de vivis et electis lapidibus perfecit? (I Petr. II.) Principatu suo, quia princeps et dux fuit filiorum Juda? (Hebr. III.) Et quid est Juda, quod interpretatur confessio, nisi universitas confitentium Domino? Et quis nesciat principem confessionis nostrae esse Jesum? Cum igitur audimus factum esse verbum Domini ad Aggaeum, ut loqueretur ad Zorobabel, videlicet pulchre intelligimus, quia totius salutis nostrae festivitas et omnis prophetiae veritas a Christo nascente de Maria virgine celebranda atque implenda, suscepta et in ipsum directa est. Quid autem sibi volunt quatuor dicta haec quae promisso: Ego movebo coelum et terram, ita continuat: Et convertam solium regnorum, et conteram fortitudinem regni gentium, et subvertam quadrigam et ascensorem ejus, descendent equi et ascensores eorum? Idem enim videtur toties repetisse, et hoc est, subvertam solium regnorum, quod est, et conteram fortitudinem regni gentium, et caetera similiter. Sed revocemus ad memoriam illam Danielis visionem, in qua quatuor bestiae grandes ascendebant de mari: Prima quasi leaena; secunda similis urso; tertia quasi pardus; quarta terribilis atque mirabilis, et fortis nimis, dentes ferreos habens magnos, comedens atque comminuens, et reliqua pedibus conculcans, et deinde antiquus dierum thronis positis sedit, et venit cum nubibus coeli quasi Filius hominis, atque pervenit usque ad antiquum dierum, et dedit ei potestatem, et honorem, et regnum, interfecta bestia, aliarum quoque bestiarum potestate ablata (Dan. VII). Quod enim apud illum, videlicet Danielem, talibus est imaginibus praesignatum, hoc ipsum in isto est verbis repromissum. Iste Zorobabel propter nos, ut jam dictum est, in Babylone natus, ad quem quatuor ista dicuntur, ille Filius hominis est, quibus quatuor bestiis interfectis sive sublatis, potestas, honor, et regnum solidatur quod non corrumpetur. Denique, quia quatuor regna fuerunt, quae ex istorum prophetarum tempore contra Deum sese extulerunt, et per quae nisus est diabolus destruere locum et gentem, unde salutem mundi Christum nasci oportebat, secundum quod juravit Deus Abraham, idcirco quatuor hic dicta sunt, et subvertam solium regnorum, scilicet solium Babyloniorum, et conteram fortitudinem regni gentium, videlicet, Persarum et Medorum, et subvertam quadrigam et ascensorem ejus, nimirum regnum Graecorum, et eum qui in illo regno contra Deum ejus magnificatus est impium Antiochum, qui Epiphanes sive illustris dictus est (I Mach. I). Et recte illud regnum quadrigam nominavit, quia post mortem Alexandri Magni in quatuor regna divisum est, sicut significatum fuerat Danieli, quia hircus caprarum factus est magnus nimis, cumque crevisset, fractum est cornu magnum, et orta sunt cornua quatuor subter illud per quatuor ventos coeli (Dan. VIII). Et descendent equi et ascensores eorum, scilicet Romanum imperium, cujus equi multi, et equorum ascensores plurimi fuerunt. Quo descendent? Nimirum illuc ubi Daniel vult intelligi dicendo, et vidi, quoniam interfecta esset bestia, et periisset corpus ejus, et traditum esset ad comburendum igni (Dan. VII), et de hoc regno maxime notandum, quia cum dixisset, et descendent, et ascensores eorum, addidit, vir in gladio fratris sui, quia quod fere nulli incognitum est, Romanum imperium civilibus bellis semetipsum persaepe laceravit. Et jam quidem particulatim et paulatim subversa et contrita sunt, et subvertentur, et descendent regna haec, tunc autem, quando faciet quod praemisit Dominus, dicens: Ego movebo coelum pariter et terram, de quo videlicet motu omnes Scripturae loquuntur, quo et virtutes coelorum movebuntur (Luc. XXI), tunc omnia simul subvertentur, et descendent, videlicet in infernum, quia propter hoc, inquit Isaias, dilatavit infernus animam suam, et descendent sublimes ejus, gloriosique ejus ad eum (Isa. V). Sequitur: In die illo, dicit Dominus exercituum, assumam te, Zorobabel, fili Salathiel serve meus, dicit Dominus, ponam te quasi signaculum, quia te elegi, dicit Dominus exercituum. Quomodo assumam te in illo die? Videlicet, ostendam quod assumpserim te, et quod regnum tuum sit legitimum, rapina vero fuerit omne solium regnorum, omne regnum gentium, quia regnaverunt non ex me, principes exstiterunt, et ego antiquus dierum non cognovi, et injuria facta est mihi in republica mea, quia non respexerunt ad canitiem sive antiquitatem meam, et jus meum quantum in ipsis fuit, infringere fuerunt ausi. Nemo quippe in regno meo, in mundo quod totum est et esse debet juris mei; quia mundum ego feci, nullus, nisi ex me, regnare debuit. Quidquid homines egerunt novi et hesterni, ego Antiquus dierum faciam quod est meum, ordinabo regnum meum, statuam ex me regem meum, assumendo te, o Zorobabel serve meus, qui unde Zorobabel, inde servus meus es, quia formam servi accipiens (Philipp. II), in Babylone, id est in mundo natus es, filius Salathiel, id est filius petitionis Dei, filius quem longo et magno desiderio sanctorum vel justorum universitas a me Deo suo, ut te mitterem, petivit. Te assumam, dando tibi potestatem, et honorem, et regnum, et omnes populi, tribus, ac linguae servient tibi, et potestas tua, potestas aeterna, quae non auferetur, et regnum tuum quod non corrumpetur. Assumam te, inquit, et ponam te quasi signaculum, quod videlicet signaculum Pater signavit, ait ipse de semetipso, et sanctificavit (Joan. VI). Apostolus quoque ipse est, inquit, imago Dei invisibilis, et figura substantiae ejus (Colos. I; Hebr. I). Dicendo quasi signaculum, non minuit veritatem signaculi, sicut in psalmo dicendo: Facti sumus sicut consolati (Psal. CXXV), non diminuitur veritas consolationis. Nos quoque vulgari sermone sic dicere solemus, fecisti quasi fidelis, sicut amicus, et ita dicendo, vere fidelem, vere amicum praeclare pronuntiamus. Itaque sicut signaculum, id est vere signaculum, quo sicut annulo, sive imagine regis cera subjecta, ita signatur et similitudine decoratur credens et fidelis anima. Ubi ponam te? Nimirum in conspectu meo, ad dextram meam, in gloria mea, in omnipotentia mea, ut habeas omnem potestatem in coelo et in terra, quia te elegi, o forma servi, unam esse personam cum forma Dei. In tam brevi versiculo tertio repetitum esse, dicit Dominus exercituum, non debet nobis videri taediosum aut superfluum, sed delectabile, et operosum, quia revera forma servi; hoc dulcissimae promissionis eloquium, Dominus Pater dixit, Dominus Verbum dicit, Dominus Spiritus sanctus dicit, et hoc opus totius est Trinitatis, quod illa forma sedet a dextris Dei, talis, ut sponsa ejus gratuletur, et dicat: Dilectus meus candidus et rubicundus, electus ex millibus (Cant. V).