CAPUT 3

His dictis, quibus reprobationem manifeste denuntiat illius populi sive carnalis Judaismi, non ab re continuo subjungit, revelabitur quasi aqua judicium, et justitia quasi torrens fortis (Eccli. XV). Veraciter namque revelatione indiget, nec ab alio intelligi potest profunditas hujus judicii, quo sic judicatum et sic factum est, ut fractis, sicut jam supra diximus, naturalibus ramis, insererentur alii bonae radici, non, inquam, ab alio potest intelligi, nisi ab illo cui Deus per spiritum suum revelare dignatus sit. Unde Apostolus, cum de hac re diu disputasset, tandem sic exclamavit:

“O altitudo divitiarum sapientiae et scientiae Dei, quam incomprehensibilia sunt judicia ejus, et investigabiles viae ejus! (Rom. XI.) Non ab re ergo, ut jam dictum est. Et revelabitur, inquit, quasi aqua judicium, et justitia quasi torrens fortis,”

quia videlicet sicut aqua latentem quidem habet originem, sed cursum manifestum et conspicabilem, sic profunditas judiciorum Dei incomprehensibilis quidem est, sed ex multis rebus apparentibus cognoscitur, quia judicium ejus omne justum est. Et bene cum dixisset,

“revelabitur quasi aqua judicium,”

addidit,

“et justitia quasi torrens fortis,”

haec videlicet innuens, quod justitiae, sive justo judicio Dei nullus resistere, nullus saltem respondere possit, quemadmodum idem Apostolus de hac ipsa re concertans, cum praemisisset: Dicitis

“itaque mihi, quid ergo adhuc quaeritur, voluntati enim ejus quis resistit?”

Repente justa cum indignatione inclamavit.

“O homo, tu quis es, qui respondeas Deo? Nunquid dicit figmentum ei qui se finxit, quid me fecisti sic? An non habet potestatem figulus luti, ex eadem massa facere aliud quidem vas in honorem, aliud vero in contumeliam?”

(Rom. IX.) Recte igitur utrumque dixit:

“Et revelabitur quasi aqua judicium, et justitia quasi torrens fortis,”

quia videlicet sanctae Scripturae auctoritas, quae ubique justitiam Dei defendit, et procacem inquisitorem proterve respondentem fortiter repellit, et humilem auditorem aliquantula revelatione suaviter instruit, quemadmodum idem Apostolus, ubi repulit hominem protervum, dicendo:

“O homo, tu quis es qui respondeas Deo?”

conversus ad humilem auditorem, blandius loquitur illi dicens:

“Quod si volens Deus ostendere iram, et notam facere potentiam suam, sustinuit in multa patientia vasa irae apta in interitum,”

etc. Nimirum ad eamdem judicii vel justitiae revelationem pertinet id quod sequitur in isto propheta, cum Deus ipse percunctatur et dicit:

“Nunquid hostias et sacrificium obtulistis mihi in deserto quadraginta annis, domus Israel?”

Statimque subjungit:

“Et portastis tabernaculum Moloch vestro, et imaginem idolorum vestrorum, sidus Dei vestri, quae fecistis vobis. Et migrare vos faciam trans Damascum, dixit Dominus Deus exercituum nomen ejus.”

Hoc, inquam, ad revelationem pertinet judicii vel justitiae Dei. Per haec namque multum excusatur Deus, quod non injuste populum illum projecerit (Exod. IX), vel quod non mutabilitate animi usus sit, et novo consilio in eo quod taliter gentem reliquerit, quam olim bonis exigentibus meritis sibi peculiarem elegerit. Nunquam enim cor illorum cum eo rectum fuit, ait psalmus (Psal. LXXVII), nec fideles habiti sunt in testamento ejus. Inde illos convicit sub interrogatione dicendo:

“Nunquid hostias et sacrificium obtulistis mihi in deserto quadraginta annis,”

etc. Ergo nobis quoque judicium et justitiam Dei in hac severitate, qua naturalibus, ut superius jam dictum est, ramis non pepercit, recurramus apertis oculis ad illa tempora, ad quae nos per praesentia dicta remittit. Egressi de terra Aegypti, transito mari Rubro, statim fecerunt caput vituli conflatilis, et ei prius altare fecerunt, quam Deo; prius holocausta et hostias pacificas illi obtulerunt, quam Domino. Adhuc enim Moyses in monte cum Deo loquens, de tabernaculi constructione, et constituendo sacrificiorum ritu instruebatur, et inter moras illas fecerunt hoc scelus, et tunc quidem Moyses quasi vindictam aliquam fecit, dicendo, ponat vir gladium in femur suum (Exod. XXXI), cecideruntque in die illa quasi viginti tria millia hominum, sed illa non fuit vindicta vel sententia Domini, neque enim Dominus haec fieri jussit, sed Moyses. Bono zelo districte pius, pie districtus, iram Dei praevenire acceleravit, vindictam Dei penitus avertere conatus est. At ille sciens, quod non cessarent ab hujusmodi peccatis, illa quam fecit Moyses vindicta contentus esse noluit, sed dixit:

“Ego autem in die ultionis visitabo et hoc peccatum eorum.”

Item:

“Populus durae cervicis es, semel ascendam in medio tui, et delebo te (Exod. XXXIII).”

Cum ergo praemisso,

“et revelabitur quasi aqua judicium, et justitia quasi torrens fortis,”

subjungit:

“Nunquid hostias et sacrificium obtulistis mihi in deserto quadraginta annis?”

Satis excusatum se esse vult, quod non novis pro causis mutato animo novam sententiam quaesierit vel dederit in rejectione illius populi. Et ut competenter sermo sequens conjungatur cum dicit:

“Nunquid hostias et sacrificia obtulistis mihi,”

subaudiendum est, non, sed vitulo quem fecistis, ac forte legendum:

“Sed portastis tabernaculum Moloch vestro, et imaginem idolorum vestrorum, sidus Dei vestri, quem fecistis vobis.”

Et est sensus: Moses quidem arripiens vitulum quem fecistis, combussit et contrivit, usque ad pulverem; sed vos in cultu idololatriae perseverastis, et illas vobis figuras proposuistis, quas confringere, vel coelestes esse negare non posset, id est, sidera coeli. Hoc respiciens Stephanus protomartyr, cum dixisset:

“Et vitulum fecerunt in illis diebus, et obtulerunt hostiam simulacro, et laetabantur in operibus manuum suarum,”

continuo subjungit:

“Convertit autem Deus, et tradidit eos servire militiae coeli, sicut scriptum est in libro prophetarum. Nunquid victimas et hostias obtulistis mihi (Act. VII),”

et caetera. Qualis autem illa conversio fuit, qua Deus illos ita convertit? Nunquid haec tota fuit intentio Dei vel Moysi vitulum confringentis, ut non formam vituli, sed potius militiam adorarent vel sidera coeli? Nam cum dixisset hic,

“et portastis tabernaculum Moloch vestro, et imaginem idolorum vestrorum,”

quae sit ipsa imago vel idolum, sequenti sermone demonstravit, dicendo,

“sidus Dei vestri,”

id est Luciferi, quam huc usque venerantur Saraceni. Qualis ergo illa conversio fuit? Nimirum dolenda et longe diversa ab eo, quod Deus intendebat. Idem enim est, ac si dicat: Deus quidem vel Moyses, confringendo vitulum, hoc intendit, ut potius converterentur ad adorandum sidera coeli, ad portandum non tabernaculum Dei, quod Moyses fecit ex praecepto Dei, sed

“tabernaculum Moloch,”

id est, regis sui, scilicet Luciferi, quem honorabant ut Deum, nuncupantes eum regem suum. Ex eo tempore omnia quae fecerunt, non Deo, sed idolis fecisse monstratur. Nam quod postquam vitulum fecerunt, quaedam Domino legimus eos obtulisse, non voluntate, sed poenarum metu fecerunt, et eorum interfectione, qui propter idola corruerunt. Revelatum est ergo judicium, videlicet illis, qui attendunt in Scripturis merita rerum praecedentium, et idcirco

“migrare, inquit, vos faciam trans Damascum,”

id est, in Babylonem ducemini, quae utique vobis secundum situm terrae est trans Damascum. Hoc dicit Dominus, haec facere proposuit ac praefinivit Dominus. Quis vel qualis Dominus? Vultis scire nomen ejus?

“Deus exercituum nomen ejus.”

Et quam ob causam praesenti loco tali nomine illum nuncupari decuit? Videlicet quia multos judicio vel justitiae suae famulantes habet exercitus, ut suus contra vos sermo compleatur. Habet exercitus Assyriorum atque Chaldaeorum, habet exercitus Medorum atque Persarum, habebit exercitus Macedonum et Graecorum, habebit exercitus Romanorum, per quos utique manifestum omni mundo de vobis agetur judicium, et tunc vobis vae. Sequitur enim: