CAP. II.


CAPUT 1

“Canite tuba in Sion, ulalate in monte sancto meo. Conturbentur omnes habitatores terrae, quia venit dies Domini, quia prope est dies tenebrarum et caliginis, dies nubis et turbinis; quasi mare expansum, super montes populus multus et fortis: similis ei non fuit a principio, et post eum non erit usque in annos generationis et generationis. Ante faciem ejus ignis vorans, et post eum exurens flamma. Quasi hortus voluptatis terra coram eo, et post eum solitudo deserti,”

“neque est qui effugiat eum.”

“Populus hic multus et fortis,”

non incongrue populus intelligitur Romanus. De quo enim alio pupulo rectius quam de isto dicitur, similis ei non fuit a principio? Denique neque populus fuit Babylonius, neque Assyrius, neque populus secundi regni Persicus aut Medus, neque populus tertii regni Macedo sive Graecus similis ei fuit, sicut et Daniel de quarta bestia, quae quartum hoc regnum significabat, asserit his verbis:

“Et ecce bestia quarta terribilis atque mirabilis et fortis nimis, dentes ferreos habens magnos, comedens atque comminuens et reliqua pedibus suis conculcans. Dissimilis autem erat caeteris bestiis quas videram (Dan. VII).”

“Canite, ergo, inquit, tuba in Sion, ululate in monte sancto meo,”

et caetera ut supra. Tribus exclamationibus quae praecesserant, acrior haec quarta multoque vehementior est, videlicet secundum dissimilitudinem quartae bestiae, de qua testatur Daniel, ut jam dictum est. Nam terribile quidem est quod dixerat,

“expergiscimini et flete,”

prospiciens Assyrios sive Babylonios; et quod dixerat,

“plange quasi virgo amicta sacco,”

intuens Persas et Medos; et quod clamaverat,

“accingite vos et plangite, sacerdotes,”

praevidens regnum Graecorum sub quo Judaeos attrivit Antiochus Epiphanes, sed multo terribilius est quod nunc ait, Romanorum adventum praenuntians:

“Canite tuba in Sion, ululate in monte sancto meo. Conturbentur omnes habitatores terrae, quia veniet dies Domini, quia prope est dies tenebrarum et caliginis, dies nubis et turbinis.”

Unde simul attendendum, quia tria quidem exterminia, quae tria regna fuerunt, prophetae praedixerunt; quod autem a quarto Romanorum regno factum est excidium, prophetae simul et Evangelium. Exempli gratia:

“Cum ducerent Dominum Jesum ad crucifigendum, et sequeretur illum turba multa populi et mulierum, quae plangebant et lamentabantur eum, conversus ad illas, dixit: Filiae Hierusalem, nolite flere super me, sed super vos ipsas flete, et super filios vestros, quoniam ecce venient dies, in quibus dicent: Beatae steriles ventres quae non genuerunt, et ubera quae non lactaverunt. Tunc incipient dicere montibus: Cadite super nos; et collibus: Operite nos (Matth. XXIV).”

Item quibusdam dicentibus de templo, quod lapidibus bonis et donis esset ornatum, dixit:

“Haec quae videtis, venient dies, in quibus non relinquetur lapis super lapidem, qui non destruatur (Marc. XIII).”

Pulchre igitur non ipse propheta ex persona sua nunc edicit, sive edixerat de caeteris malis quae ventura erant sub tribus anterioribus regnis,

“expergiscimini et flete, plange quasi virgo, accingite vos et plangite, sacerdotes;”

sed aliis committit hoc annuntiandum, Christo videlicet et apostolis ejus, dicendo:

“Canite tuba in Sion.”

Stephanus protomartyr, dum tuba caneret evangelica, super cantu isto sive nuntio accusatus est a dicentibus:

“Homo iste non cessat loqui verba adversus locum sanctum et legem. Audivimus enim eum dicentem quoniam Jesus Nazarenus hic destruet locum istum, et mutabit traditiones quas tradidit nobis Moyses (Act. VI).”

Ibidem quoque scriptum est:

“Tunc submiserunt viros qui dicerent se audisse eum dicentem verba blasphemiae in Moysen et Deum (ibid.).”

At ille subsequenti oratione, de verbo quidem blasphemiae in Moysen et Deum sive legem sese insigniter expurgavit, de verbo autem hoc, quomodo Jesus Nazarenus hic destruet locum istum, nullam excusationem protulit, sed haec tantum dixit:

“Salomon autem aedificavit illi domum, sed non Excelsus in manufactis habitat (Act. VII).”

Verum quippe erat destruendum esse locum illum, et haec evangelica tuba canere in Sion, magnumque exinde ululatum veraciter praedicare poterat in illo monte Dei sancto. Quod autem tempora ejusmodi dicuntur Domini, quemadmodum hic, cum dicitur,

“quia venit dies Domini,”

adversus dormientes et ebrios dictum valde congruit, qualibus supra dixit,

“expergiscimini, ebrii.”

Qui enim dormiunt, nocte dormiunt: et qui ebrii sunt, nocte ebrii sunt, videlicet suimet obliti et immemores Dei atque ita in peccatis mala securitate circumdati, ut clausis oculis non videant quod de actibus hominum Deo cura sit. Nimirum quando coguntur per adversitatis poenam, malorum actuum suorum reminisci, et videre quid fecerint, tunc illis dies fit, verumtamen non simpliciter dies aut dies solis, sive splendoris et claritatis, sed

“dies, inquit, tenebrarum et caliginis, dies nubis et turbinis,”

qualis utique Judaeis futurus erat dies ille, sive tempus illud quo circumdarentur ab hostibus Romanis.

“Tunc, inquit, conturbentur omnes habitatores terrae,”

et haec utique per concessionem dicit, quia sic oportet evenire. Et recte hic illos appellat

“habitatores terrae,”

qui Christum occiderunt, quasi propter habitationem terrae, sicut dixerat ipse per Psalmistam:

“Et in iracundia terrae loquentes dolos cogitabant (Psal. XXXIV),”

videlicet cum dicerent,

“si dimittimus eum sic, omnes credent in eum, et venient Romani, et tollent nostrum et locum et gentem (Joan. XI).”

Et illud quidem tempus, sicut jam dictum est, dies Domini dicitur, verumtamen nondum magnus, quod tantum de ultimo die judicii solet dici, quemadmodum et hic propheta postmodum,

“antequam, inquit, veniat dies Domini magnus et horribilis,”

tenebras et caliginem, nubem et turbinem illius diei, cujus cunctis vocibus magnitudo granditer declamatur, venturae calamitatis magnae rei comparat, dicendo,

“quasi mare expansum super montes.”

Quid enim majus sive formidabilius in hoc mundo ante finem ejus evenire potest, quam si expandatur mare super montes, sicut in diluvio factum est? Est ergo sensus: Sicut in diluvio non magis montes sese fluctibus eximere potuerunt quam valles, ita in illa Romanae multitudinis vel fortitudinis inundatione non magis superbi principes sacerdotum sibimet consulere quiverunt quam exigui quique sive populares. Et vide quam congrua comparatio vel similitudo sit. Sequitur enim:

“Populus multus et fortis, similis ei non fuit a principio, et post eum non erit usque in annos generationis et generationis.”

Congrua namque similitudo est maris et populi Romani tam multi et tam fortis, qui universas fere orbis terrae nationes multitudine operuit, fortitudine convulsit, more fluctuum iens et rediens, et contra montes universos intumescens eosque operiens, id est cunctos reges vel regna gentium suis viribus opprimens. Huic nimirum

“populo similis non fuit ab initio, et post eum non erit usque in annos generationis et generationis,”

Daniel quoque, ut supra dictum est, attestante de bestia quarta, qua Romanum figurabatur imperium, quia

“dissimilis erat caeteris bestiis (Dan. VII),”

videlicet leaenae, urso et pardo, quibus regna praecedentia significabantur.

“Ante faciem ejus, inquit, ignis vorans, et post eum exurens flamma.”

Hoc ut dicitur, ita factum esse legentibus excidium illud Hierosolymorum, Josepho narrante, luce clarius est. Nam et antequam civitatem Romanus circumdaret exercitus, ipsi qui quasi pro defensione fuerant introducti, triplici discordia debacchantes intus, et aedificia civitatis, et plurimos sumptus, qui diuturno poterant sufficere bello, multis consumpserunt incendiis, et postquam hostes ingressi sunt victores victi, usque ad consummatum exitum rebelles, donec et Templum et quidquid supererat intra moenia miserae civitatis concremaretur, furore incredibili perstiterunt, miserantibus et parcere volentibus adversariis. Qualis ante adventum populi tam fortis regionis facies exstiterit, et qualis per adventum ejus effecta sit, breviter exprimit, cum subjungit:

“Quasi hortus voluptatis terra coram eo, et post eum solitudo deserti, neque est qui effugiat eum.”

Et est sensus: Cum veniret exercitus hostilis, talis erat regio coram illo, sive illa terra promissionis,

“quasi hortus voluptatis,”

videlicet vinetis, palmetis atque olivetis, caeterisque consita arboribus diversi generis, et praeterea templo augustissimo insignita, quo nihil pulchrius aut gloriosius in mundo esset potuit. Cum autem victor discederet, id est exercitus talis post eum remansit,

“ut solitudo deserti,”

secundum verba Domini flentis super Hierusalem et dicentis:

“Quia si cognovisses et tu, et quidem in hac die, quae ad pacem tibi! Nunc autem abscondita suntab oculis tuis. Quia venient dies in te et circumdabunt te, et coangustabunt te undique; et ad terram prosternent te, et filios qui in te sunt, et non relinquent in te lapidem super lapidem, eo quod non cognovisti tempus visitationis tuae (Luc. XIX).”

“Et filios tuos, ait, prosternent qui in te sunt,”

videlicet ita ut non sit qui effugiat, quemadmodum hic cum dixisset,

“et post eum solitudo deserti,”

subjunxit,

“neque est qui effugiat eum.”

Nullus quippe ex tanta multitudine quae dinumerari non poterat effugisse legitur, quin fame et gladio perirent foris et intus, et qui reliqui esse potuerunt in captivitatem ducerentur. Adhuc de fortitudine populi tam multi grandissimo ejus amore loquitur.

“Quasi aspectus equorum aspectus eorum, et quasi equites sic current. Sicut sonitus quadrigarum super capita montium exsilient, sicut sonitus flammae ignis devorantis stipulam, velut populus fortis praeparatus ad praelium. A facie ejus cruciabuntur populi, omnes vultus redigentur in ollam. Sicut fortes current, et quasi viri bellatores ascendent murum. Viri in viis suis gradientur, et non declinabunt a semitis suis. Unusquisque fratrem suum non coarctabit, singuli in calle suo ambulabunt. Sed et per fenestras cadent, et non demolientur. Urbem ingredientur, in muro corruent. Domos conscendent, per fenestras intrabunt quasi fur.”

Fortitudinem atque velocitatem tam multi populi brevibus et celeriter currentibus declamavit sententiis. O ergo senes et habitatores terrae, quibus in exordio dixerat,

“audite haec, et auribus percipite omnes,”

quamvis erucam, locustam, bruchum et rubiginem nominaverit, ne subsannetis quasi ad viles et parvas res orator iste inepte vos attentos fecerit, quia nimirum erucae istae sive locustae, bruchus hic sive rubigo ista, vobis non parvae res aut vermiculi sunt viles, quamlibet apud coelestem fortitudinem regnorum omnium vani homines propter suam vanitatem sint contemptibiles. Vobis enim homines, de quibus agitur, imo contra vos viri fortes, viri veloces sunt. Nominavit quidem locustas et caetera hujusmodi, sed nihilominus fortes atque veloces sunt. Hoc est quod ait:

“Quasi aspectus equorum, aspectus eorum; et quasi equites sic current.”

Nam in equis et in equitibus fortitudo simul et velocitas usu requiruntur. Et hic quidem cum dicitur,

“quasi aspectus equorum, aspectus eorum;”

dictiuncula quasi, similitudinem significat, hic autem,

“quasi equites sic currunt,”

veritatem sive rei proprietatem. Non enim quasi vel sicut semper tantummodo significat similitudinem, sed interdum quoque rei veritatem. Exempli gratia:

“Et vidimus gloriam ejus, gloriam quasi unigenti a Patre (Joan. I),”

id est, vere unigeniti a Patre. Item in psalmo:

“In convertendo Dominus captivitatem Sion, facti sumus sicut consolati (Psal. XXV),”

id est, vere consolati. Itaque

“et quasi equites sic current,”

id est, non sicut erucae aut locustae vulgares, segnes erunt, aut breviter fallent, sed viri bellatores erunt, et equis currentibus ibunt. Quod autem equis similes pronuntiantur, dicendo:

“Quasi aspectus equorum,”

superbiam atque fortitudinem, simulque praeliandi aviditatem illos habere innuit, secundum gestus ejusmodi animalis, naturaliter ferocis et superbi, dicente Domino ad beatum Job:

“Gloria narium ejus terror. Terram ungula fodit, exsultat audacter: in occursum pergit armatis, contemnit pavorem, nec cedit gladio. Super ipsum sonabit pharetra, vibrabit hasta et clypeus; fervens et fremens sorbet terram, nec reputat tubae sonare clangorem. Ubi audierit buccinam, dicet: Uva [al. Vah]. Procul odoratur bellum, exhortationem ducum, et ululatum exercitus (Job XXXIX).”

Haec dicta sint de quolibet equo Domini, de qualibus scriptum est:

“Qui ascendis super equos tuos, et quadrigae tuae salvatio (Habac. III),”

sed mystice intelliguntur, ut nihilominus de equo quadrupede secundum litteram congrue vel veraciter enuntiari non dubitentur. Quod si de quolibet sancto et forti praedicatore, cujus sessor est Dominus, et idcirco pericula mundi non timet, spiritualiter ista recte intelliguntur, cur non etiam superbia regnorum supradictorum, maximeque Romana potentia carnaliter similis esse dicatur? Itaque quasi aspectus equorum aspectus eorum, quia quemadmodum dicit idem Dominus:

“Nunquid praebebis equo fortitudinem, aut circumdabis collo ejus hinnitum?”

(Job XXXIX.) Solis ipse regnis jam dictis, et maxime Romano imperio praebere potuit fortitudinem, et collo circumdare hinnitum, ut prae sola superbia vel cupiditate, quasi hinniendo consurgeret adversus omne regnum, donec sibi faceret esse subditum, ut

“gloria narium ejus esset terror,”

id est, gloriaretur quoties terrifici belli sibi daretur occasio, ut terram ungula foderet, regum orbis terrarum nimis cupide conquirendo thesauros, ut exsultans audacter armatis in occursum pergeret, ut contemneret pavorem, et gladio non cederet. Quod deinde sequitur,

“sicut sonitus quadrigarum super capita montium exsilient,”

certam designat illorum gloriam triumphalem, quod sine dubio victoriam perficiant, et cum quadrigis victricibus more suo ducant triumphi pompam nobilem, et quodammodo superbiam sive temeritatem subsannat Judaicam, dicendo:

“Super capita montium exsilient,”

quod Deo sibimet irato ausi sunt contra semetipsos provocare ad bellum victores omnium gentium, quasi ipsi montes intransmeabiles essent. Deinde quod ait,

“sicut sonitus flammae ignis devorantis stipulam,”

igni procul dubio consummandam esse declamat eamdem victoriam, ultima declamationis clausula qualitatem pulchre eximit erucae, sive locustarum, dicendo,

“velut populus fortis praeparatus ad praelium,”

inculcans et replicans, quia non realiter locustae existimandae sunt, sed sub nomine illo multitudo hominum. Et vide in ipsa superficie sermonis prophetici, quantus eloquentiae decor sit. Quinque etenim similitudines positae sunt, et semper sequens praecedente vehementius sonat, et plus terroris exhibet,

“quasi aspectus equorum quorum aspectus eorum.”

Hoc jam terribile est, sed amplius id quod sequitur,

“et quasi equites, sic current.”

Plus enim equitem constat esse, quam equum. Quod deinde sequitur multo plus est,

“sicut sonitus quadrigarum super capita montium exsilient.”

Itemque multo amplius ac terribilius,

“sicut sonitus flammae ignis devorantis stipulam.”

Ac deinde quod sequitur, manifestius atque abundantius est,

“velut populus fortis praeparatus ad praelium.”

Ita quasi ascendendo atque crescendo in majus per singulos gradus, vis perficit atque acrimonia grandisona plus quam rethoricae declamationis, et post excursum, quasi resumpto spiritu, breviori processu prosequitur et dicit:

“A facie ejus cruciabuntur populi, omnes vultus redigentur in ollam.”

Quod quomodo, vel quam fere factum sit legentibus palam est ex jam dicti narratione historiographi. Dira namque obsidione cruciati, fame incredibili denigrati et tumefacti, vultus redacti sunt in ollam, qui vividi et pulchri fuerant. Haec et caetera quae sequuntur intellectui plana sunt, quia videlicet Romani,

“sicut viri fortes cucurrerunt, et sicut viri bellatores ascenderunt murum, et in viis suis gradientes,”

id est, ab incoepto non deficientes, a semitis suis non declinaverunt, neque enim propter difficultatem aliquam victoriae spem deposuerunt, et

“unusquisque fratrem suum non coarctabit,”

quod facere solent fugientes erumpendo qua possunt, inordinati atque confusi; sed in suo calle ambulabant singuli, quod maxime in illo populo laudabile fuit, tenendo videlicet ordines suos, semperque procedendo cum disciplina militari. Hoc tantum parvula quaestione indiget, quod deinceps ait,

“per fenestras cadent, et non demolientur,”

et deinde subsecutus

“urbem ingredientur, in muro current, domos conscendent,”

tandem subjungit,

“per fenestras intrabunt quasi fur.”

Quomodo enim equitibus sive quadrigis Romani imperii congruit, ut per fenestras cadere, per fenestras intrare, in modum furis dicantur? Tam forti quippe imperio similitudo furis vel ascensus per fenestras incongrue adscribi videtur. Sed sciendum Romanum imperium sicut fortitudinis laudem, sic econtra profundae avaritiae meruisse vituperationem, et hoc vitium in illo denotari, dum dicitur,

“per fenestras ascendent sive intrabunt quasi fur.”

Et revera de fenestris ejusmodi in illo excidio non omnino tacetur, Josepho inter caetera narrante, ac dicente: Hic itaque tunc militum quidem non exspectato cujusquam edicto, neque tantum facinus veritus, sed divino quodam motus impetu, a contubernali suo sustollitur, et ex ardente materia raptum ignem in fenestram infert auream, unde ad moenia circum templum aedificata de septentrionali regione aditus erat, et post pauca: Plerosque autem praedarum spes incitabat, suspicantes intus omnia pecuniis esse referta, quoniam fores auro factas conspicerent. Propter hujusmodi causam illos non merito sic denotatos dubitaverim, ut per fenestras ascendere dicantur in modum furis. Sed et ut de isto, si parum videtur, taceam, quam furis nequitiam vel cupiditatem non excedit illud, quod idem scribit: Quidam enim, inquit, apud Syros ex transfugis deprehenditur e fimo ventris aureos colligens, transglutientes autem eos veniebant, quia cunctos seditiosi scrutabantur, et maxima vis auri erat in civitate. Verum hac arte per unum detecta, totis castris fama percrebuit, quod auro transfugae pleni venirent. Arabum ergo multitudo et Syri scissos ventres supplicum rimabantur. Et hac ego, inquit, clade nullam credo saeviorem contigisse Judaeis. Una denique nocte duorum millium patefacta sunt viscera. Haec nimirum considerando, non inepte quisquam dicat, hostes illos pro fortitudine quidem viros bellatores, sed pro cupiditate nimia crudelissimis furibus fuisse comparabiles. Sequitur:

“A facie ejus contremuit terra, moti sunt coeli, sol et luna obtenebrati sunt, et stellae retraxerunt splendorem suum. Et Dominus dedit vocem suam ante faciem exercitus sui, quia multa sunt nimis castra ejus, quia fortia et facientia verbum ejus. Magnus enim dies Domini, et terribilis valde, et quis sustinebit eum?”

“A facie, inquit, ejus.”

Cujus ejus? Nimirum populi multi, et fortis, populi Romani, cui similis a principio non fuit. A facie talis populi, id est, in signum venturi, et haec omnia, quae dicta sunt facturi, terra contremuit, et tremore suo magnam iram Judaeis venturam significavit, videlicet quando scelere illorum pendens in cruce Dominus, spiritum tradidit. Nec vero solummodo terra tremuit, sed et coeli, inquit, moti sunt, sol et luna obtenebrati sunt et stellae retraxerunt splendorem suum. Tunc enim

“a sexta hora tenebrae factae sunt super universam terram usque ad horam nonam (Matth. XXVII),”

et sicut jam dictum est, ubi

“clamans voce magna, emisit spiritum,”

terra mota est, et petrae scissae sunt. Hoc factum est a facie, id est in signum ejusdem populi venturi, ad ulciscendum sanguinem Domini, sicut tunc quoque ibidem ipse dixit:

“Filiae Hierusalem, nolite flere super me, sed et super vos ipsas flete, et super filios vestros, quoniam ecce venient dies in quibus dicent: Beatae steriles et ventres, quae non genuerunt, et ubera quae non lactaverunt. Tunc incipient dicere montibus. Cadite super nos, et collibus: Operite nos (Luc. XXIII).”

Unde notandum, quod cum dixisset hic,

“terra contremuit, sol et luna obtenebrati sunt, et stellae retraxerunt splendorem suum.”

continuo per conjunctionem celerrimam,

“et Dominus, inquit, dedit vocem suam ante faciem exercitus sui.”

Per hoc namque animadvertere licet quod cum illo terrae motu et tenebris illis Dominus noster, dum, tradens spiritum, voce magna clamavit haec significavit, quod justitia ejus illum exercitum suum exercitum Romani imperii vocaret ad vindictam sanguinis sui, et quod sanguis ejus de terra non ante clamare desineret, donec idem exercitus adveniret. Et vide quam magnifice dictum sit, vel dici conveniat de homine crucifixo, et quasi derelicto atque dicente:

“Deus meus, ut quid dereliquisti me,”

quod haberet exercitum, cujus ante faciem talem vocem suam daret. Quod si miraris, quod dicatur de paupere tale quid, subjunxit amplius et copiosius verbis hujuscemodi,

“quia multa sunt nimis castra ejus, quia fortia et facientia verbum ejus.”

Nam vere in illa quoque hora, qua sic videbatur derelictus, multa nimis erant et fortia castra ejus, non solum castra angelorum, de quibus ait Petro:

“Converte gladium tuum in locum suum; an putas quia non possum rogare Patrem meum, et exhibebit mihi modo plus quam duodecim legiones angelorum (Matth. XXVI)?”

verumtamen castra Romanorum, quae venirent et facerent verbum ejus, circumdando civitatem, vallo circumdando illam, et coangustando undique, et prosternendo illam ad terram, et filios ejus, qui erant in ea, et non relinquendo lapidem super lapidem, secundum verbum ejus. Non mireris quia majus his videbis.

“Magnus enim, inquit, dies Domini, et terribilis valde, et quis sustinebit eum? Nimirum et hoc ibidem ipse testatus est. Dixit enim: Verumtamen dico vobis, amodo videbitis Filium hominis sedentem a dextris virtutis, et venientem in nubibus coeli,”

subauditur, cum potestate magna, et majestate, quemadmodum alibi dixit:

“Nam virtutes, inquit, coelorum movebuntur; et tunc videbunt Filium hominis venientem in nube cum potestate magna, et majestate (Ibid. XXV).”

Itaque non mirum quod dictum est,

“quia multa sunt nimis castra ejus, quia fortia et facientia verbum ejus,”

non, inquam, mirum comparatione majorum.

“Magnus enim dies Domini, et terribilis valde, et quis sustinebit eum?”

Quod idem est ac si dicat:

“Ipse enim constitutus est a Deo judex vivorum et mortuorum (Act. X),”

et magnus erit ille dies ejusdem Domini, quando ad judicandum vivos et mortuos veniet cum nubibus coeli. His clamoribus praemissis de malis imminentibus, quae propter peccata fieri oportebat sub illis quatuor principalibus regnis, convertitur ad reliquos, et dicit:

“Nunc ergo dicit Dominus: Convertimini ad me in toto corde vestro, in jejunio, et fletu, et planctu, et scindite corda vestra, et non vestimenta vestra, et convertimini ad Dominum Deum vestrum, quia benignus et misericors est, patiens et multus misericornia, et praestabilis super malitia. Quis scit, si convertatur et ignoscat, et relinquat post se benedictionem? Sacrificium et libamen Domino Deo nostro.”

Ergo inquit,

“quoniam periit vinum ab ore bibentium in dulcedinem,”

quoniam

“periit sacrificium et libatio de domo Domini,”

quoniam item interiit de domo Dei nostri sacrificium et libatio, quoniam itidem ascendit populus multus et fortis, cui similis a principio non fuit, atque ita secundum verbum Domini, quod locutus est per os nostrum, contriverunt vos regna, Babylonicum, Persicum sive Medicum, Macedonicum atque Romanum, nunc vos, qui haec videtis fieri, convertimini, non dubitantes de illo die judicii, sive die Domini magno et horribili, quoniam futurus sit secundum testimonium ejusdem propheticae veritatis, cujus pars magna impletur sub illis regnis, videntibus oculis vestris.

“Convertimini, inquam, ad me, dicit Dominus, in toto corde vestro, in jejunio, et fletu, et planctu.”

Nam haec est vera conversio, primum cor per poenitentiam mutare interius. Caeterum jejunare, flere, et plangere, et hoc habitu foris incedere, corde interius pristinam peccandi intentionem retinente, non est veraciter converti ad me. Prius itaque

“in toto corde vestro convertimini ad me,”

et tunc demum animi poenitentiam, jejunio, et fletu, et planctibus indicate, ut, nunc jejunantes, postea saturemini; nunc flentes, postea rideatis; nunc plangentes, postea consolemini. Et quia consuetudinis est, ut in tristibus atque adversis scindatis vestes, quod et pontifex ad Domini Salvatoris crimen augendum in Evangelio (Matth. XXXI) fecisse memoratur, et Paulum et Barnabam audientes verba blasphemiae, legimus perpetrasse (Act. XIV), idcirco ego praecipio vobis ut nequaquam scindatis vestimenta, sed corda, quae plena sunt peccatorum, quae instar utrium, nisi scissa fuerint, sponte rumpuntur. Cum hoc feceritis, redite ad Dominum Deum vestrum, quem vobis priora peccata alienum fecerant, nec desperetis veniam scelerum magnitudine, quia magna peccata magna delebit misericordia. Est enim

“benignus et misericors,”

malens poenitentiam peccatorum quam mortem.

“Patiens et multae misericordiae,”

qui non humanam imitetur impatientiam, sed longo tempore nostram poenitentiam praestoletur, et praestabilis, sive poenitens super malitiis, ut si nos egerimus super peccatis poenitentiam, et ipsum poeniteat comminationis suae, et mala, quae comminatus est nobis, non inferat, nostraeque mutatione sententiae, et ipse mutetur. Et notandum quam diligenter in ipsa poenitentia cautos esse cupit, et securitatem tollit, cum dicit:

“Quis scit, si convertatur et ignoscat, et relinquat post se benedictionem.”

Ac si dicat: Ego quidem hortor, quod meum est, ad poenitentiam, et Deum ineffabiliter novi esse clementem, dicente David:

“Miserere mei, Deus, secundum magnam misericordiam tuam. Et secundum multitudinem miserationum tuarum dele iniquitatem meam (Psal. L).”

Sed quia profundum divititiarum sapientiae et scientiae Dei nosse non possumus (Isa. XL), sententiam temperet, et opto potius quam praesumo. Tantum interim

“sacrificium et libamen Deo nostro,”

subaudis, offeratur sacrificium contriti cordis et libamen piae confessionis ac boni operis, et quod nescimus, videlicet si convertatur, et ignoscat, et relinquat post se benedictionem, in ejus arbitrio relinquamus, pendentes in spe miserationis. Quomodo nunc Deus converti, et post se benedictionem relinquere dicatur vel speretur, illud pro exemplo est quod ipse in Exodo loquitur:

“Erit autem sanguis vobis in signum in aedibus, in quibus eritis, et videbo sanguinem, et transibo vos, nec erit in vobis plaga disperdens, quando percussero terram Aegypti (Exod. XII).”

Denique verbis istis sese ad sanguinis signum converti, et videre sanguinem, ac transire atque benedictionem et vitam post se relinquere sese profitetur. Secundum hanc similitudinem post passionem Domini nostri Jesu Christi, sanguine ejus postes suos, id est frontes suas signantes cuncti, qui poenitentiam in nomine ejus praedicatam susceperunt, spem habent non vanam, quod convertatur Deus ad signum istud et relinquat post se benedictionem, transiens, et Aegyptios, id est cunctos superbos atque impoenitentes aeterni judicii sententia percutiens. Hanc poenitentiam et remissionem peccatorum praedicandam in omnes gentes, incipi oportebat ab Hierusalem, sicut et ipse testatus est, postquam resurrexit, loquens apostolis suis:

“Quoniam, sicut scriptum est, et sic oportebat Christum pati, et resurgere a mortuis die tertia, et praedicari in nomine ejus, poenitentiam et remissionem peccatorum in omnes gentes, incipientibus ab Hierusalem (Luc. XXIV).”

Sequitur ergo:

“Canite tuba in Sion, sanctificate jejunium, vocate coetum, congregate populum, sanctificate Ecclesiam, coadunate senes, congregate parvulos, et sugentes ubera. Egrediatur sponsus de cubili suo, et sponsa de thalamo suo.”

Hoc totum sic futurum esse prophetat, ut simul hortetur quatenus intente et studiose fiat. Sion namque haec est Hierusalem, unde oportebat, ut jam dictum est, incipi poenitentiae praedicationem, quam praedicare utique tuba canere est, quia rem valde magnam evangelica praedicatio personat, scilicet iram venturam, ut eam quisque poenitendo effugiat. Petrus apostolus ista primus tuba cecinit in illa Sion, ab istius prophetae testimonio, quod postmodum sequitur, incipiens et post tandem dicens:

“Poenitentiam agite, et baptizetur unusquisque vestrum in remissionem peccatorum, aliis etiam verbis plurimis testificans, et exhortans eos, et dicens: Salvamini a generatione ista prava (Act. II).”

Quid nisi tuba canebat, dicendo:

“Salvamini a generatione ista prava?”

Venturos quippe Romanos, futurumque illius pravae generationis excidium significabat, ut agentes poenitentiam non solum remissionem peccatorum et vitam futuram, sed etiam salvationem praesentem sibi acquirerent, ut praesentia quoque mala mererentur evadere venientia super generationem illam, quod et factum est. Imminente namque excidio, divinitus admoniti sunt fideles ut exirent atque ita salvati sunt a generatione illa, sicut salvatus est Lot ab incendio Sodomorum (Gen. XIX), nullusque cum illis conclusus vel obsessus est Christianorum. Notandum quod ita canentibus tuba in Sion:

“Sanctificate, inquit, jejunium.”

Multo namque plus est sanctificare quam praedicare jejunium, quia videlicet jejunare vel jejunium praedicare impii quoque possunt, qui non remissionem peccatorum, sed tantummodo malorum praesentium jejunando quaerunt remedium. Tale fuit jejunium Achab, qui occidit Naboth, ut vineam ejus possideret. Cum enim audisset sermones Eliae,

“scidit vestem suam, et operuit cilicio carnem suam, jejunavitque et dormivit in sacco, et ambulabat demisso capite (III Reg. XXI).”

Quam ob causam? Nunquid ut peccatorum remissionem acciperet, et salutem aeternam obtineret? Non utique, sed ne temporali regno vivens careret. Ergo jejunavit quidem, sed non sanctificavit jejunium, atque idcirco non mercedem recepit sanctorum, sed mercedem suam, mercedem transitoriam, dicente Domino ad Eliam:

“Nonne vidisti Achab humiliatum coram me? Quia igitur humiliatus est mei causa, non inducam malum in diebus ejus, sed in diebus filii sui inferam malum domui ejus (ibid.).”

Igitur

“sanctificate jejunium,”

id est, idcirco ut sancti sitis, celebrate jejunium, et ad illud

“vocate coetum, congregate populum, sanctificate Ecclesiam,”

id est sanctificando per baptismum novam Christianitatis constituite Ecclesiam, atque in sinu ejus pariter et

“coadunate senes, et congregate parvulos ac sugentes ubera,”

ut videlicet senum, id est sapientium maturitas, parvulos quibus adhuc lacte opus est erudiat, et ad solidum usque cibum perducat. Quod deinde subjungit:

“Egrediatur sponsus de cubili suo, et sponsa de thalamo suo,”

idem est, quod et Apostolus dicit:

“Hoc itaque dico, fratres, tempus breve est. Reliquum est, ut qui habent uxores, tanquam non habentes sint (I Cor. VII).”

Item:

“Volo vos sine sollicitudine esse. Qui sine uxore est, cogitat quae Domini sunt, quomodo placeat Deo. Mulier innupta et virgo cogitat quae Domini sunt, ut sit sancta et corpore et spiritu (ibid.).”

Nimirum secundum hujusmodi praedicationem evangelicam sive apostolicam vivere, hoc est sponsum de cubili suo, et sponsam de thalamo suo exire. Sequitur:

“Inter vestibulum et altare plorabunt sacerdotes ministri Domini et dicent: Parce, Domine, parce populo tuo; et ne des haereditatem tuam in opprobrium, ut non dominentur eis nationes. Quare dicunt in populis, ubi est Deus eorum?”

Copiosior ad poenitentiam et conversionem haec admonitio est, post illa grandia populi multi et fortis,

“cui similis a principio non fuit,”

bella sive incendia, quem populum Romanum intelligimus, quam in caeteris superioribus locis, ubi regna priora, Babylonicum, Persicum atque Macedonicum significari animadvertimus. Et recte, quia videlicet ubi quartum hoc regnum,

“quarta haec bestia terribilis atque mirabilis et fortis nimis, dentes ferreos habens magnos (Dan. VII),”

gentes caeteras, et maxime Judaeos comedit atque comminuit, et reliqua pedibus suis conculcavit, multo major, multoque celebrior poenitentiae praedicatio sive poenitentialis religio per mundum universum audita et suscepta est. Non desiit eadem bestia, quae impios punierat Judaeos, persequi et conterere martyres pios, et quanto magis illos afflixit, tanto magis fideles omnes ad orationem et poenitentiae fletum excitavit. Hoc ergo futurum previdens:

“Inter vestibulum, inquit, et altare plorabunt sacerdotes ministri Dei, et dicent: Parce, Domine, parce populo tuo, et ne des haereditatem tuam in opprobrium, ut dominentur eis nationes. Quod dicit, inter vestibulum,”

quod nos ante fores porticum possumus dicere, et altare, assiduitatem significat religionis et continentiae sacerdotum et levitarum caeterorumque ministrorum Domini, qui ut parati sint semper ad orationes et hostias Deo jugiter offerendas, circa templum vel ecclesias Deo dicatas in sacris castisque domibus hodieque regulari cum disciplina commanent, quemadmodum hic propheta cum haec diceret, futurum esse praevidebat. Qui ejusmodi sunt, et sui non obliviscuntur propositi, quo proposuerunt esse sacerdotes vel ministri Domini, plorant et orant die ac nocte, crebris noctium vigiliis dierumque jejuniis pro peccatis populi Christiani, maximeque tunc illis hoc egisse non dubium est, quando jam dicto Romano imperio saeviente, nimius perurgebat fervor persecutionis.

“Parce, inquit, Domine, parce populo. In quo? In eo videlicet, ut non des haereditatem tuam in opprobrium.”

Quod si quaeras, quale metuent opprobrium?

“Ut dominentur, ait, eis nationes,”

id est ut vineant eos et animis eorum imperent impii gentiles, te Deum et vivum et verum Christumque Filium tuum blasphemantes. Hoc eidem in psalmo metuent e ipsi dicunt:

“Adjuva nos, Deus salutaris noster, et propter gloriam nominis tui, Domine, libera nos, et propitius esto peccatis nostris propter nomen sanctum tuum (Psal. LXXVIII).”

Denique et quod illos sequuntur et dicunt,

“ne forte dicant in gentibus: Ubi est Deus eorum? (ibid.)”

Hoc ipsum hic conquerendo et percunctando loquuntur:

“Quare dicunt in populis: Ubi est Deus eorum? (ibid.)”

Et est sensus: Quare ita propter te mortificamur tota die et aestimantur ut oves occisionis (Psal. XLII), ut vacet hostibus atque persecutoribus Christianorum insultare et dicere:

“Ubi est Deus eorum?”

Intendunt digitum suum in solem aut lunam, aut in aliquod simulacrum aureum vel argenteum, aut certe lapideum et dicunt: Ecce dii nostri isti sunt: Deus autem ipsorum ubi est? Nusquam comparet, neque enim videre illum aut ostendere possunt, et nullum de illo habentes adjutorium, tota die inter manus nostras mortificantur et pereunt. Haec opprobria inter innumera mortium tormenta sustinentes, et peccatis suis humiles sancti reputantes:

“Parce, inquiunt, Domine, parce populo tuo,”

subauditur in eo, ut, sicut alibi scriptum est, non relinquas, id est non nimis diu manere permittas,

“virgam peccatorum super sortem justorum, ut non extendant justi ad iniquitatem manus suas (Psal. CXXIV).”

Hujusmodi gemitus compeditorum, ut verius advertamus, piorum passiones martyrum recolamus, quarum in aliquibus scriptum est quia latentes in cryptis et in speluncis fideles, corpora sepeliebant, plorantes et multum tristes, et per multos dies non cessabant mugitus lacrymarum dantes. His ita conquerentibus consolatorio protinus oraculo respondetur:

“Zelatus est Dominus terram suam, et pepercit populo suo. Et respondit Dominus, et dixit populo suo: Ecce ego mittam vobis frumentum, et vinum, et oleum, et replebimini eis, et non dabo vos ultra opprobrium in gentibus. Et eum qui ab aquilone est, procul faciam a vobis, et expellam eum in terram inviam et desertam, faciem ejus contra mare orientale, et extremum ejus ad mare novissimum. Et ascendet fetor ejus, et ascendet putredo ejus, quia superbe egit.”

Insipientium erat, o sacerdotes et ministri Domini, insipientium erat dicere in populis,

“ubi est Deus eorum,”

pro eo quod videbant virgam peccatorum admissam,

“super sortem justorum,”

et caedi corpora eorum visibiliter, Deo non apparente ad defendendum, et putare illos non habere Deum aut certe non posse adjuvare Deum ipsorum. Non ita est. Sed quid?

“Zelatus est Dominus terram suam”

zelo bono, zelo paterno; et sicut pater percutiens miseretur filiorum suorum et parcit eis, ita percussit, et percutiendo pepercit populo suo tanquam filiis. Notandum, quod cum diceret:

“Zelatus est Dominus terram,”

addidit,

“suam.”

Terram namque suam dicit, litteraliter quidem terram Chanaan a semetipso filiis Israel datam, unde et quodam loco dicit:

“Terra enim mea est, et vos coloni mei estis (Levit. XXV),”

spiritualiter autem Ecclesiam, quam suo sanguine acquirendo fecit suam. Sicut terram illam zelatus est Dominus super filios Israel, eo quod ingressi contaminassent eam, et tradidit eos in manus gentium, et tamen pepercit populo suo, dando illos in misericordias in conspectu omnium, qui coeperant eos, sic Ecclesiam suam saepe zelatus est ne sacramenta ejus indigni indigne tractarent, et permisit fieri persecutiones ut electi cribrarentur sicut triticum, discedente palea (Luc. XXII), qualis in initio fuit proditor Judas, oportet judicans haereses quoque esse, ut qui probati essent, fierent manifesti, et tamen inter ipsas tribulationes fierent clariores, glorificati virtutibus et signis (I Cor. XI). Hanc disciplinam Patris ignorantes dicebant in populis, videntes corpora martyrum discruciari:

“Ubi est Deus eorum?”

Et illi quidem, qui foris erant, verum nescientes Deum dicebant:

“Ubi est Deus eorum?”

Qui autem intus esse videbantur, quasi eumdem profitendo Deum, dicebant, ubi est sanctitas vel perfectio viarum illorum? Malae hujus conjecturae magnum et evidens est in amicis beati Job judicium. Illi namque ex eo quod percussus erat male conjicientes, quod coram oculis Domini impius exstitisset, qui coram hominibus pii vel justi opinionem obtinuerat, dicebant:

“Ubi est timor tuus, fortitudo tua, et perfectio viarum tuarum? Recordare, obsecro te, quis unquam innocens periit, aut quando recti deleti sunt? Quin potius vidi eos, qui operantur iniquitatem et seminant dolores, et metunt eos, flante Deo, periisse, et spiritu irae ejus esse consumptos (Job IV),”

subauditur, ut tu nunc consumptus es. Sic insipientes longa concertatione contendebant, ut cogerent eum sibi cedere ad constituendum sibi, quod de vita illius nullatenus bene aestimandum sit, quemcunque adversis opprimi vel flagellis divinitus cingi contigerit, et quod neminem contingat secundum corpus consumi, nisi pro merite propriae iniquitatis. At ille plus aliquid sentiens quam quod hic dictum est,

“zelatus est Dominus terram suam, et pepercit populo suo,”

videlicet quod neque ut existimare volunt qui ejusmodi sunt, semper peccatores aut impii reputandi sint, quos Deus afflixerit, neque omnes quos Deus percutit aut percuti permittit, percuti zelo corripientis ad purgationem, verum nonnullos ad probationem, ut coronae illis multiplicentur, dicit inter caetera:

“Saltem nunc intelligite, quod Deus non aequo judicio afflixerit me, et flagellis suis cinxerit me.”

Nam quod ait:

“Non aequo judicio,”

idem est ac si dicat: Non sicut vos putatis pro malitia vel impietatis meae recompensatione. Ubi namque pro impietate sua percutitur impius, aequum judicium est. Ubi autem peccantem filium pater zelatur et parcit, judicium ad aequitatem non pervenit, quia

“misericordia judicium superexaltat (Isa. II).”

Ubi vero vir simplex et rectus, ac timens Deum et recedens a malo, percussionibus probatur, ut coronetur, jam non judicium aequum aut judicium misericordia superexaltatum, sed gratia et gloria est. Quapropter sciendum, ubi erat

“quod Deus non aequo judicio afflixerit me,”

aequum non poni pro justitia, ut rectitudine, sed pro aequalitate. Deus namque sive impium superbientem puniat, sive excedentem filium corripiat, sive sanctum et perfectum per patientiam probare intendat, semper justus et rectus est. Sed jam ad coepta prophetiae verba revertamur. Cum dixisset,

“zelatus est Dominus terram suam, et pepercit populo suo,”

ut ostenderet in quo pepercerit, subjunxit atque ait: Et respondit Dominus, et dixit populo suo:

“Ecce ego mittam vobis frumentum, et vinum et oleum, et replebimini eis, et non dabo vos ultra in opprobrium gentibus.”

Sicut et in caeteris, ita et in isto quoque auditu senes et habitatores terrae, qui in exordio sunt invitati ad audiendum, discernuntur, et diverse audiunt. Denique habitatores terrae frumentum hic tantummodo illud intelligunt quo venter impletur, et vinum illud quo carneum cor laetificatur, et oleum illud quo carnea facies exhilaratur. Senes autem considerantes majestatem ejus, qui haec pro magno repromittit, digniora ut illum decet, sentiunt, videlicet frumentum illud, et oleum illud, quo edentes et bibentes, et quo delibuti, omnes aeternitatem gloriae consequantur, praesertim quia sic habes postmodum in istorum promissione bonorum, et non confundetur populus meus in aeternum. Et istud quidem frumentum corporale, vinumque et oleum dona Dei sunt, et nonnunquam timentibus Deum pro quadam consolatione dantur, et data sunt, sed frustra dantur, et frustra sumuntur, nisi utentes istis operemur, vel quaeramus frumentum illud, quod est Verbum Dei, scilicet Christus qui de semetipso dicit:

“Nisi granum frumenti cadens in terram mortuum fuerit, ipsum solum manet; si autem mortuum fuerit, multum fructum affert (Joan. XII).”

Et vinum, et oleum illud quod Samaritanus vulneribus ejus qui in latrones inciderat infundit (Luc. X). Quia nimirum de talibus veraciter dicat majestas promittentis:

“Et replebimini eis.”

Sola namque haec sunt, quibus repleri possit usque ad sufficientiam vacuitas nostrae mortalitatis. Hujusmodi sensu praeeunte, sequentia quoque digne intelliguntur.

“Et non dabo vos ultra in opprobrium gentibus, et eum qui ab aquilone est, procul faciam a vobis, et expellam eum in terram inviam et desertam: faciem ejus contra mare orientale, et extremum ejus ad mare novissimum. Et ascendet fetor ejus, et ascendet putredo ejus, quia superbe egit. Noli timere, terra, exsulta et laetare, quoniam magnificavit Dominus ut faceret. Nolite timere animalia regionis, quia germinaverunt speciosa deserti, quia lignum attulit fructum suum, ficus et vinea dederunt virtutem suam. Et filii Sion exsultate et laetamini in Domino Deo vestro, quia dedit vobis doctorem justitiae, et descendere faciet ad vos imbrem matutinum et serotinum sicut in principio; et implebuntur areae frumento, et redundabunt torcularia vino et oleo, et reddam vobis annos quos comedit locusta, bruchus, et rubigo, et eruca: fortitudo mea magna, quam misi in vos; et comedetis vescentes, et saturabimini, et laudabitis nomen Domini Dei vestri, qui fecit vobis mirabilia. Et non confundetur populus meus in aeternum, et scietis quia in medio Israel ego sum, ego Dominus Deus vester, et non est amplius, et non confundetur populus meus in aeternum.”

Nulli dubium esse debet doctorem justitiae, quem hic prophetica gratulatio commemorat, dicendo:

“Et laetamini in Domino Deo vestro, quia dedit vobis doctorem justitiae.”

Christum Dei Filium esse, pro quo nimirum, quia datus est in Domino Deo Patre ejus, qui illum dedit, exsultandum et laetandum est. Nunc ergo litterae ordinem repetentes propheticum qui in illo est, spiritum quocunque nos ducit, quoad possumus sequi desideremus. Propter eos qui dicunt in populis:

“Ubi est Deus eorum?”

propheta, ut corrigat sensum illorum perversum:

“Zelatus est, inquit, Dominus terram suam, et pepercit populo suo,”

id est non sicut illi arbitrari volunt, nullus est, aut dereliquit eos Deus eorum, sed more patrisfamilias zelo paterno filios suos castigans castigavit, et deinde pepercit, non eos tradendo morti, imo promissiones vitae dando illis. Nam hoc est quod sequitur:

“Et respondit Dominus, et dixit populo suo.”

Non praemiserat quod Dominum consuluisset populus suus, et tamen ait:

“et respondit Dominus,”

et in ipsa responsione repromissionem habemus doctoris justitiae, qui est Christus, et Spiritus sancti, sicut in sequentibus continetur luce clarius. Cum itaque talem litterae ordinem legimus,

“zelatus est Dominus terram suam, et pepercit populo suo, et respondit Dominus,”

recte subintelligimus quia zelante Domino excitatus populus, et paterno verbere commonitus, clamavit ad Dominum, et tum demum pariter et pepercit,

“respondit Dominus,”

ut Christum suum liberatorem, et aeternae salutis auctorem vigilantibus opportune promitteret auribus, quosdam etiam temporales interim dando salvatores, qui salvarent eos in typum venturi ejus, quem erat missurus. Exempli gratia: Quando in Aegypto serviebant filii Israel diis alienis, immemores Dei patrum suorum, zelatus excitando Pharaonem, ut esset rex qui ignorabat Joseph, et qui opprimeret eos operibus duris, sicut ipse testatur, cum dicit:

“Idcirco autem posui te, ut ostendam in te fortitudinem meam, et narretur nomen meum in omni terra (Exod. IX; Rom. IX).”

Ita zelante Domino excitati sunt,

“ingemiscentes enim propter opera vociferati sunt, ascenditque clamor eorum ad Dominum, et audivit gemitum eorum (Exod. II),”

et respondit eis, videlicet per Moysen, secundum haec ipsa verba prophetae hujus dicentis:

“Et respondit Dominus, et dixit populo suo: Ecce ego mittam vobis frumentum, et vinum, et oleum,”

verbi gratia, dicendo: Audi, Israel, praecepta mea, et in corde tuo, quasi in libro scribe, et dabo tibi terram fluentem lac et mel. Et manifestius promisit eis istum doctorem justitiae, dicente Moyse:

“Prophetam de gente tua, et de fratribus tuis (Deut. XVIII),”

sicut me, et caetera quemadmodum ad ipsum Moysen Dominus ipse dixerat:

“Prophetam suscitabo eis de medio fratrum suorum similem tui, et ponam verba mea in ore ejus, loqueturque ad eos omnia quae praecepero illi. Qui autem verba ejus, quae loquitur in nomine meo, audire noluerit, ego ultor existam (ibid.).”

Item, quando zelatus est Dominus, et tradidit eos in manu regis Babylonis, eodem zelo excitati, clamaverunt ad Dominum, maximeque Daniel cum sociis suis, et respondit ei Dominus, multa et manifesta de hoc eodem doctore justitiae, maximeque illud, quod taliter narrat ipse:

“Adhuc me loquente in oratione, ecce Gabriel cito volans tetigit me in tempore sacrificii vespertini, et docuit me, et locutus est mihi, dixitque: Daniel, nunc egressus sum, ut docerem te,”

et subinde:

“Septuaginta hebdomades abbreviatae sunt super populum tuum, et super urbem sanctam tuam, ut consummetur praevaricatio, et finem accipiat peccatum, et deleatur iniquitas, et adducatur justitia sempiterna, et impleatur visio et prophetia, et ungatur Sanctus sanctorum (Dan. IX).”

Paucisque interjectis:

“Et post hebdomadas, inquit sexaginta duas occidetur Christus, et non erit ejus populus, qui eum negaturus est (ibid.).”

Non multis opus est exemplis, sed hoc indubitanter notandum, quia quoties sive ante sive post adventum suum zelatus est Dominus terram sive Ecclesiam suam, zelando excitavit electos suos ad invocationis suae majorem instantiam et in ipsa ira misericordiae recordatus, sic respondit eis, et taliter egit cum eis, ut non vacaret dicere in populis: Ubi est Deus eorum.

“Replebimini ergo, inquit, et non dabo vos ultra in opprobrium gentibus.”

Cum haec dicit, subintelligendum est, quinimo cessare faciam principem opprobrii vestri. Sequitur enim:

“Et eum qui ab aquilone est, repellam a vobis.”

Etenim quis ab aquilone est, nisi diabolus princeps opprobrii, qui dixit in corde suo:

“Sedebo in monte testamenti in lateribus aquilonis?”

(Isa. XIV.) Et quidem regnorum supradictorum princeps Nabuchodonosor rex Babylonis, Aman de stirpe Agag, qui universum Judaeorum genus delere voluit, Antiochus Epiphanes, et Nero Romani macula imperii, suo quique tempore princeps fuere opprobrii, quem utique tunc Deus cessare fecit, quando per passionem Jesu Christi Filii sui, doctoris sui, cujus clara hic commemoratio fit, foras misit, dicente illo.

“Nunc judicium est mundi, nunc princeps hujus mundi ejicietur foras (Joan. XII).”

In typum ejus, et Nabuchodonosor de regno suo ejectus, fenum ut bos comedit (Dan. IV); et Aman in patibulo, quod Mardochaeo paraverat suspensus (Esther VII), et Antiochus sine manu contritus est (I Mach. VI), qui ita ab aquilone fuerunt, ut aquilonis, id est diaboli typum in semetipsis exprimerent manifestum. Cum ergo dicit:

“Et eum, qui ab aquilone est, procul faciam a vobis,”

subintelligendum est, quemadmodum illos similitudinis ejus bajulos suo quemque in tempore procul feci. Istius aquilonaris, id est perfida et frigida malitia congelati diaboli, maxime Babylonius Nabuchodonosor typum gessit, pro eo, quia loco quoque aquilonarius exstitit, id est secundum situm terrae Judaeae venit a parte aquilonari. Porro, quod cum dixisset:

“Et expellam eum in terram inviam et desertam,”

continuo subjunxit:

“Faciem ejus contra mare orientale, et extremum ejus ad mare novissimum,”

secundum litteralem sensum non valet intelligi de ullo ex saepe dictis quatuor regnis. Nusquam enim sacrae referunt litterae quod Judaeae, sive Israelis hostes ita Dominus repulerit, ut exercitum illorum inter duo maria concluderet, quorum alterum orientale sive primum (ut in alia translatione scriptum est) mare illud dicitur, quod juxta solitudinem est, et vergit ad orientem, in quo fuit quondam Sodoma et Gomorrha, Adama et Seboim, quod nunc mortuum nominatur, eo quod nulla ibi vivant animantia. Novissimum autem illud, quod ad occidentem est, et quod ducit in Aegyptum, in cujus littore Gaza et Ascalon Azotusque et Joppe et Caesarea, et caeterae urbes maritimae sitae sunt. Inter haec maria, sicut jam dictum est, hostes Israel Domino repellente conclusos fuisse nulla scriptura refert. Quod si aliquando factum fuisset, delectabiliter (ut in caeteris vel in plerisque Scripturarum locis fieri solet) super litterae vel historiae fundamentum allegorici sensus aedificium collocandum esset. Nunc ergo spiritualiter dicta, et spiritualiter intelligenda vel exponenda sunt, scilicet non de corporali occisione vel cruore inimicorum, sed tantummodo de spirituali captivitate nudati inimicorum capitis, id est diaboli, quem Dominus Jesus expulit, et misit foras in terram inviam et desertam, ut in illis tantummodo commaneret vel potestatem haberet, qui fidem illius, qui illum expulit, forasque misit, et evangelicae praedicationis non reciperent gratiam desertores et deserti, et idcirco deserti, quia desertores Dei.

“Facies, inquit, ejus,”

subauditur, expulsi vel foras missi,

“contra mare orientale, et extremum ejus ad mare novissimum.”

Primum sive orientale mare, et mare novissimum, prima et secunda est regeneratio vel resurrectio mortuorum. Prima namque regeneratio gratia baptismi est, qua renascimur ex aqua et Spiritu sancto; secunda vero vel novissima regeneratio mortuorum est corporalis resurrectio, Domino attestante:

“In regeneratione cum sederit Filius hominis in sede majestatis suae (Matth. XIX).”

Prima regeneratio, quae est baptismi gratia, de patefacto Christi latere profluens, sive originem ducens, idcirco mare dicitur, quia in similitudinem maris, per quod filii Israel merso Pharaone cum curribus et equitibus transierunt, omnes filios Dei de morte ad vitam regeneratos, suffocato diabolo et omnibus populis ejus transmittit ad salutis portum, spem beatam restituens consequendi vitam, regnumque aperiens immortalitatis, sine dubio percipiendum post hujus vitae temporalis exitum. Secunda regeneratio, quae est resurrectio mortuorum, idcirco mare dicitur, et mare novissimum, quia sine dubio et angelis ejus et omnibus qui a sinistris erunt, mare profundum erit, imo, sicut in Apocalypsi (cap. XIX) legimus

“stagnum ignis ardentis et sulphuris,”

in quod iste aquilonaris, id est diabolus, sicut ad beatum Job (cap. LX) dicit Dominus,

“videntibus cunctis praecipitabitur.”

Igitur

“facies expulsi, sive foras missi hujus contra mare orientale, sive primum et extremum ejus ad mare novissimum.”

Notanda proprietas dictionum, quia facies ejus non ad mare, sed contra mare primum, et extremum ejus, non contra, sed ad mare novissimum. Etenim facies ejus, id est nequissima intentio ejus, non ad istud, sed contra istud mare tendit (quo salutaris baptismi gratiam dicimus) omnibus baptizatis in Christo Jesu insidians, ut eos iterum inquinet, et de illis quoque praesumit, sicut ad beatum Job dicitur:

“Et habet fiduciam, quod influat Jordanis in os ejus (Job XL).”

Extremum autem sive finis ejus ad illud mare novissimum, ad illud ignis ardentis stagnum sulphureum, subaudis per judicium adducetur, et in illud, sicut jam dictum est,

“videntibus cunctis praecipitabitur (ibid.).”

“Et ascendet, inquit, fetor ejus quia superbe egit.”

Quo ascendet, vel quomodo ascendet fetor ejus et putredo ejus? Nimirum ad visum sive notitiam sanctorum vel electorum omnium sicut in Isaia tam de ipso, quam de cunctis sequacibus ejus angelis et hominibus scriptum est:

“Et egredientur,”

subauditur, sancti et electi,

“et videbunt cadavera virorum, qui praevaricati sunt in me, et vermis eorum non morietur, et ignis eorum non exstinguetur, et erunt usque ad satietatem visionis omni carni (Isa. LXVI).”

Hoc idcirco,

“quia superbe egit,”

id est, quia contra Creatorem sese tumidus erexit. De utrobique, id est et de culpa superbiae ejus, et de poena fetoris vel putredinis ejus. Item per Isaiam contra istum sub nomine regis Babylonis dicitur:

“Detracta est ad inferos superbia tua, concidit cadaver tuum; subter te sternetur tinea, et operimentum tuum erunt vermes. Quomodo excidisti de coelo, Lucifer, qui mane oriebaris? Corruisti in terram, qui vulnerabas gentes, qui dicebas in corde tuo: In coelum conscendam, super astra Dei exaltabo solium meum, sedebo in monte testamenti, in lateribus aquilonis, ascendam super altitudinem nubium, similis ero Altissimo (Isa. XIV),”

etc. Et recte cadaver ejus propter superbiam concidisse, et fetor, imo ipse cadaver et putredo esse dicitur. Vitam namque, id est Deum perdidit, et mortuus per malitiam, licet vivat per essentiam. Sicut enim corpus ab anima relictum mortuum est, sic rationalis creatura a Deo separata veraciter mortua est. Unde quia cadaverum receptoria sepulcra dicuntur, ipse autem diabolus Deo, ut jam dictum est, mortuus in impiorum mentibus cubat, recte per prophetam dicitur:

“Ibi Assur et omnis multitudo ejus, et in circuitu ejus sepulcra illius (Ezech. XXXII).”

Quod idem est ac si aperte dicatur: Ibi diabolus, cujus per superbiam typum gessit Assur et omnes angeli ejus, et ibi sociabuntur ei cuncti reprobi, qui illum secuti sunt, dicente judice his qui a sinistris ejus erunt:

“Ite, maledicti, in ignem aeternum, qui praeparatus est diabolo et angelis ejus (Matth. XXV).”

Magna sunt haec, et idcirco ad credendum magna nimirum fide opus est. Idcirco sequitur, et dicit:

“Noli timere, terra, exsulta et laetare, quoniam magnificavit Dominus ut faceret.”

Quod dicit,

“noli timere,”

idem est ac si dicat: Noli diffidere. Timiditas namque pro infidelitate ponitur, ut in Apocalypsi, cum praemisisset:

“Qui vicerit, possidebit haec, et ero illi Deus, et ille erit mihi filius.”

Continuo subjunxit:

“Timidis autem et incredulis et exsecrabilibus et homicidis et fornicatoribus et veneficis et idololatris, et omnibus mendacibus, pars illorum erit in stagno ignis ardentis et sulphuris (Apoc. XXI).”

Nam quia timidi sociantur incredulis, ine dubio timiditas mala intelligitur, et contraria fidei, quae et haesitatio vel dubietas recte potest dici, juxta illud Jacobi apostoli:

“Postulet autem in fide, nihil haesitans.”

Qui enim haesitat, similis est fluctui maris, qui a vento movetur, et circumfertur. Non ergo aestimet homo ille, quod accipiat quidquam a Deo.

“Vir duplex animo, inconstans est in omnibus viis suis (Jac. I).”

Rursus exsultatio, sive laetitia pro hilaritate fidei ponitur, juxta quod ad Judaeos Dominus dicit:

“Abraham pater vester exsultavit ut videret diem meum; vidit et gavisus est (Joan. VIII).”

Nam exsultavit, id est exsultanter credidit, hilarem fidem habuit. Igitur cum dicit:

“Noli timere, terra, exsulta et laetare,”

idem est ac si dicat: De omnibus quae tibi dicuntur, o homo, noli haesitare, vel diffidere, noli terra esse gravi corde, sed alacriter crede ac spei laetitiam habe. Quoniam magnificavit Dominus, ut faceret, id est, magnificus est, qui tanta proposuit et perficere potest, juxta quod et Psalmista testatur, cum dicit exsultans et laetabundus de futuro, ac si jam factum sit:

“In convertendo Dominus captivitatem Sion, facti sumus sicut consolati. Tunc repletum est gaudio os nostrum, et lingua nostra exsultatione. Tunc dicent inter gentes, magnificavit Dominus facere cum eis. Magnificavit Dominus facere nobiscum, facti sumus laetantes (Psal. CXXV).”

Sed forte adhuc superesse videtur, quod timeant quicunque modicae sunt fidei, dicentes:

“Quid manducabimus, aut quid bibemus”

interim, dum in isto corpore sumus, antequam ad illa venturi saeculi bona per veniamus, quoniam

“eruca et locusta, bruchus et rubigo”

universa consumunt, et

“ignis comedit speciosa deserti?”

Sequitur ergo:

“Nolite timere animalia regionis, quia germinaverunt speciosa deserti, quia lignum attulit fructum suum, ficus et vinea dederunt virtutem suam.”

Ac si dicat: Pars ista, de qua vos, o animalia, sollicita estis, et propter hoc ipsum animalia potius quam homines recte dicimini, quia vos angustat solitudo ejusmodi, pars, inquam, ista recuperabilis est, quia cum exusta fuerint, rursus germinabunt speciosa deserti, iterumque ficus et vinea, caeteraque ligna fructum et virtutem suam dabunt.

“Quaerite ergo primum regnum Dei, et justitiam ejus, et haec omnia adjicientur vobis (Matth. VI).”

Et in hoc solummodo gaudete, quod regnum Dei primum quaeritis, et invenire speratis, non in omnibus his quae adjiciuntur vobis. Hoc est, quod continuo dicit:

“Et filii Sion, exsultate et laetamini in Domino Deo vestro, quia dedit vobis doctorem justitiae, et descendere faciet ad vos imbrem matutinum et serotinum a principio.”

Ac si dicat: Animalibus dixi, ut non timeant, consolationem hanc illis ostendens, quia germinaverunt speciosa deserti, quia lignum attulit fructum suum, tandiu illos esse animalia judicans, qui homines esse deberent, quandiu pro ventre suo nimium sunt solliciti. Vobis autem, o filii Sion, id est, homines rationales, et spe lucrandis coelestibus intenti, hoc dico, ut exsultetis et laetemini, non in ficu vel vinea, sive in quibuslibet germinibus deserti, quantumcunque speciosis, sed in Domino Deo vestro, et haec summa sit causa exsultationis et laetitiae, quia dedit vobis doctorem justitiae, videlicet Christum, quem fecit vobis nasci ex virgine, qui justificet et justificari vos doceat non ex operibus legis, sed ex fide (Rom. II), et hujus doctrinae gratiam

“descendere faciet ad vos”

in principio velut

“imbrem matutinum et serotinum.”

In principio, inquam, id est, primum Judaeo, deinde Graeco: Filii namque Sion recte intelliguntur Judaei, primitivae Ecclesiae filii quicunque receperunt verbum salutis, quia prius oportuit illis praedicari verbum Dei; propterea praedicationem sive doctrinam eamdem matutinum imbrem nuncupavit. Et quia cum plenitudo gentium subintraverit, tunc iterum praedicabitur illis, et reliquiae salvae fient ex eis, recte imbrem illum et matutinum dixit et serotinum.

“Et implebuntur, ait, areae frumento, et redundabunt torcularia vino et oleo;”

in area frumentum quaeritur in torcularibus vero vinum ab acino, et oleum ab amurca premendo separatur. Significat autem utrumque, scilicet area et torcular, pressuras sive tribulationes sanctorum, quas exemplo jam dicti doctoris justitiae Christi, propter praedicationem doctrinae ejus, sustinere habebant.

“Implebuntur igitur, ait, areae frumento, et redundabunt torcularia vino et oleo,”

id est, quanto magis tribulati fuerint, quanto graviores pressuras sustinuerint, tanto majorem verbi abundantiam et copiosiorem Spiritus sancti gratiam desuper accipient atque effundent, a praedicatione non cessando.

“Et reddam vobis annos, quos comedit locusta, bruchus, et rubigo, et eruca, fortitudo mea magna, quam misi in vos.”

Haec juxta litteram, quia a Domino repromissa sunt, ita creduntur accidisse, ut sterilitas praeterita novis frugibus compensaretur, et quidquid

“locusta, bruchus, rubigo et eruca”

consumpserant, annis sequentibus impleretur. Sed ut de regnis quatuor saepe dictis, quae sub nominibus istis figurantur, ista redditio intelligatur, difficile aut etiam impossibile est. Quomodo enim illis qui in Babylonica captivitate, vel sub caeterorum jugo regnorum vita excesserunt, redditio temporalis fieri potuit annorum, id est, messium vel fructuum annualium, quos ignis, vel manus hostilis eisdem viventibus abstulit? Spiritualem ergo et aeternam redditionem oportet intelligamus, quae in adventu Salvatoris, qui hic doctor justitiae dicitur, reddita est omnibus, qui exspectantes regnum Dei, sub eisdem regnis injuste fuerant oppressi. Omnes enim illos in passione sua Salvator liberavit, descendens ad inferos, et educens eos in illas aeternas delicias paradisi. Ibi Daniel et socii ejus, caeterique temporis illius electi, quibus Babylonica captivitas annos suos abstulit. Ibi Esther et caeteri, quos Persici vel Medici regni superbia nequaquam a cultu Dei separare potuit. Ibi Machabaei, quos avertere non potuit Antiochus opprobrium regni Macedonici. Ibi apostoli et martyres sancti, quos Romani imperii bestialis saevitia vincere non potuit.

“Reddam igitur vobis annos, ait, quos comedit locusta, bruchus, rubigo et eruca,”

id est, consolabor vos super omnibus malis quaecunque intulerunt vobis regna illa regno Dei contraria. Interea valde notandum est, quod regna illa tam fortia, tamque potentissima, tam mirabiliter et magnificat et deprimit, ut et minimis vermiculis, locustae, brucho, erucae, et rubigini comparet, et tamen fortitudinem suam nuncupet dicendo:

“Fortitudo mea magna, quam misi in vos.”

Nec vero istud adeo mirum videbitur, si ut longe superius perstrinximus, ita distinguamus, ut aeternae majestati comparata haec regna mundi quantumvis fortia nequaquam dubitemus nimis esse exilia. Humanae autem infirmitatis respectu, quoties vanitatem hominum flagellari oportet, sufficere manu Dei locustas parvissimas, et flagella esse fortissima, non minus, quam regna ipsa, quae hic significantur per illas. Nonne potentia Dei contra superbiam Aegyptiorum plagis ostensa est per muscas et locustas, et praecipue per cyniphes, qui tam parvi sunt culices, ut vix cernantur oculis? Nonne multitudo talium tanta fuit fortitudo Dei, ut non posset resistere exercitus Pharaonis? Si ergo locustae ipsae tantae potuere esse fortitudinis, quid mirum regna quae per istas significantur dici fortitudinem Dei? Porro aliter, vel alia dicitur et est fortitudo Dei Christus, virtus et sapientia Dei. Quod male intelligentes, imo prave intelligere laborantes haeretici Ariani, cum in Nicaena synodo requirerentur ab episcopis catholicis, ut Ecclesiastica narrat historia, si dicerent Filium Dei non esse creaturam, sed Dei virtutem et Dei sapientiam, secundum verba Apostoli (I Cor. I), innuebant alterutris dicentes:

“Quia haec etiam veniunt ad nos.”

Nam eruca et locusta dicitur virtus Dei magna. Sed nos eorum mentem corruptam detestantes, locustam quidem et caetera hujusmodi, quibus maxime Aegyptus attrita fuit, magnam Dei fortitudinem esse fatemur. Magnam, inquam, et valentem usque ad evincendam superbiam Pharaonis duntaxat carnei: Christum autem Dei virtutem sive fortitudinem solam sufficientem ad destruendam tyrannidem Pharaonis, id est, diaboli. Non enim locusta sive eruca, sed sola haec virtus Dei, Christus, illum foras mittere potuit. Illud quoque notandum, quod cum dixisset:

“Fortitudo mea magna,”

addidit,

“quam misi in vos.”

Veraciter namque et regna jam dicta, et caeteros hostes misit in eos, et venire permisit Dominus in populum suum, propter multas praeceptorum suorum transgressiones, sed nihilominus vae illis quos propter ejusmodi causas contra electos suos ad tempus praevalere permisit, sicut exempli gratia, testatur ipse quodam loco, cum de uno talium dicitur:

“Vae Assur! virga furoris mei, et baculus ipse in manu ejus indignatio mea (Isai. X).”

Tali modo, ut jam dictum est, redditis annis,

“quos locusta et bruchus, et rubigo, et eruca”

comederunt,

“comedetis, ait, vescentes, et saturabimini, et laudabitis nomen Domini Dei vestri, qui fecit vobiscum mirabilia, et non confundetur populus meus in aeternum.”

Manifeste hic aeternae gloriae promittitur saturitas, de qua et David:

“Satiabor, inquit, cum apparuerit gloria tua (Psal. XVI).”

“Edent pauperes, et saturabuntur, et laudabunt Dominum, qui requirunt eum, vivent corda eorum in saeculum saeculi (Psal. XXI).”

Ubi enim alias est vel esse potest saturitas electorum Dei, quibus dicit:

“Et comedetis vescentes et saturabimini,”

nisi in deliciis paradisi? Ibi namque ex quo parietem inimicitiarum Christus per passionem suam solvit (Ephes. II), saturabuntur beati perfruentes visione Dei, et ibi laudant nomen Domini, nam cibus ipsorum est ipsa laus Dei, qui ipsos mirabiliter reformabit, et non confundentur in aeternum, quia liberati a confusione peccati, et aeterna gloria glorificati sunt:

“Et scietis, inquit, quia in medio Israel ego sum, et ego Dominus Deus vester, et non est amplius, et non confundetur populus meus in aeternum.”

Videlicet quod hic sciebatis ex parte, et videbatis per speculum et in aenigmate, ambulantes per fidem, tunc scietis et videbitis facie ad faciem ambulantes per speciem. Delectabile nimirum sanctis Patribus, et caeteris gentis illius electis fuit et est, scire hoc, quomodo Dominus Deus esset in medio eorum. Quomodo enim est in medio eorum, vel quid est, esse in medio eorum? Profecto in medio eorum esse, est in veritate naturae humanae carnem de carne illorum assumpsisse. Hoc scire et videre, quia hic est Dominus Deus ipsorum, et non est amplius, neque enim extra illum est Deus, cum Pater et Filius non duo sunt dii, sed Filius in Patre Deus unus. Hoc, inquam, scire et videre, Deum Filium, Deo Patri aequalem secundum divinitatem, sibi consimilem secundum veram humanitatem, ineffabilis felicitatis et gloriae est. Idcirco, quod paulo ante dixerat, repetivit:

“Et non confundetur populus meus in aeternum.”

Repetitio namque confirmatio est: Non confundetur, imo gloriosus erit, magnificus et honorificatus erit populus, cui promissus, et ex cujus carne natus est talis Filius, gloriosumque erit eis illud Apostoli:

“Nusquam enim angelos apprehendit, sed semen Abrahae apprehendit (Hebr. II),”

et gloria haec aeterna erit. Remota omni confusione, quae per peccatum Adae humano generi accessit. Gloriosa haec dicta sunt hactenus filiis Sion, quos in adventu suo iste doctor justitiae Christus requisivit, et per passionem suam eduxit de tenebris, secundum fidem Patrum, qui illum exspectaverant: sicut testatur Paulus apostolus (Hebr. XI) defuncti omnes non acceptis promissionibus, descendens quippe ad inferos, et resurgens ex mortuis, omnes introduxit in veram terram repromissionis. Constat autem, quia post expletam suae glorificationis dispensationem, majorem atque abundantiorem gratiae vel Spiritus sanctus dedit effusionem, scilicet non uni genti, ut prius, sed universis gentibus secundum veritatem repromissionis, qua Abraham dictum est:

“Atque in semine tuo benedicentur omnes gentes (Gen. XXII).”

Sequitur ergo:

“Et erit post haec: Effundam Spiritum meum super omnem carnem, et prophetabunt filii vestri et filiae vestrae. Senes vestri somnia somniabunt, et juvenes vestri visiones videbunt. Sed et super servos et ancillas meas in diebus illis effundam Spiritum meum.”

Quod enim dicit

“super omnem carnem,”

nullam sinit fieri gentis vel personarum exceptionem. Priusquam glorificatus esset Jesus, super filios tantum Sion effuderat Spiritum suum, et de illa solummodo gente prophetae sapientes erant. Postquam autem glorificatus est resurgendo, et in coelum ascendendo, cum tanto fructu saeculorum praeteritorum, nullam fecit Judaeorum et gentilium distinctionem, sed omnibus communiter evangelizari voluit peccatorum remissionem. Hoc est, quod nunc dicit:

“Et erit post haec: Effundam Spiritum meum super omnem carnem.”

Verumtamen hoc loco meminisse libet, quod Apostolus, cum dixisset:

“Gloria autem, et honor, et pax omni operanti bonum (Rom. II),”

confestim ita subordinavit, ut diceret:

“Judaeo primum et Graeco (Rom. I),”

videlicet Judaeo credenti, vel bonum operanti gloriae, honoris et pacis gradum concedens primum, utpote cujus est adoptio filiorum, et gloria, et testamentum, et legislatio, et obsequium, et promissa, cujus patres, ex quibus Christus secundum carnem, qui est super omnia Deus benedictus in saecula, amen (Rom. IX). Graeco autem, id est, gentili, gradum fere secundum, quamvis nulla distinctio sit in largitate remissionis peccatorum. Hanc subordinationem et hic propheta videtur innuere, cum praemisso:

“Effundam Spiritum meum super omnem carnem,”

protinus ita subjungit:

“Et prophetabunt filii vestri et filiae vestrae, senes vestri somnia somniabunt, et juvenes vestri visiones videbunt, sed et super servos et ancillas meas in diebus illis effundam Spiritum meum.”

Loquebatur namque filiis Sion, quorum utique filii apostoli erant et filiae, mater Domini nostri Jesu Christi, et caeterae mulieres eodem tempore commanentes et orantes cum eisdem apostolis, sicut Lucas meminit:

“Hi omnes, inquit, erant perseverantes unanimes in oratione cum mulieribus, et Maria matre Jesu, et fratribus ejus (Act. I).”

Isti filii et filiae filiorum Sion, accepto Spiritu sancto prophetaverunt, id est, de coelestibus mysteriis variis linguis locuti sunt. Et isti senes, quales erat inter eos prior Petrus, vel deinde Paulus, somnia somniaverunt, et juvenes, qualis erat Joannes, visiones viderunt. Nec vero contentus ero hanc filiis vestris dedisse gratiam,

“sed et super servos meos,”

inquit, quacunque ex gente sint,

“effundam Spiritum meum.”

Laxior nimirum haec appellatio est servorum atque ancillarum Dei quam filiorum Sion. Filii namque Sion unius, id est Judaicae sunt gentis, servi autem et ancillae Dei, omnium gentium sunt electi, qui etiam non tantum servi, sed filii quoque appellantur Dei, quemadmodum Joannes cum dixisset quia Jesus moriturus erat pro gente, subjunxit atque ait:

“Et non tantum pro gente, sed ut filios Dei, qui erant dispersi, congregaret in unum (Joan. XI).”

Profecto causa ista effusionis Spiritus sancti dignior et locupletior est, quod sint servi et ancillae Dei, quam illa, quod sunt filii Sion, id est Judaei. Non enim Judaeo tantum, sed omnibus servis et ancillis suis, bonus Dominus gratiam debet. Primum tamen, ut jam dictum est, Judaeo, deinde Graeco. Notandum praeterea, quod cum dixisset:

“Sed et super servos et ancillas meas effundam spiritum meum,”

non addidit,

“et prophetabunt,”

neque ait,

“senes eorum somnia somniabunt, et juvenes eorum visiones videbunt,”

sicut dixerat de filiis filiorum Sion. Sciendum quippe, qui licet multi de Ecclesia gentium prophetiae spiritum habuerint, somnia memorabilia somniaverint, et visiones memoria dignas viderint, soli tamen filii Sion, et filii filiorum, scilicet prophetae priores, et apostoli succedentes, soli, inquam, hi sunt, quorum prophetiae et somnia, seu visiones canonicae auctoritatis tenent apicem summum, tamque probatae veritatis atque certitudinis sunt, quam lex et Evangelium. Recte igitur sic dictum est,

“sed et super servos et ancillas meas in diebus illis effundam spiritum meum,”

et non additum est,

“et prophetabunt,”

sive

“somniabunt,”

aut

“visiones videbunt,”

quia videlicet cum sanctis doctoribus, et omnibus qui in Ecclesia Christi post prophetas et apostolos sanctum intelligentiae spiritum accipere meruerunt, satis bene actum est, quod somnia seu visiones propheticas atque apostolicas, scienter et fideliter interpretari sive explanare potuerunt.