CAPUT 2

[CAP. VI.]

“Attendite ne justitiam vestram faciatis coram hominibus, ut videamini ab eis, alioquin mercedem non habebitis apud Patrem vestrum qui in coelis est.”

Post illa quae hactenus tractata sunt, dicta justitiae, dicta legis adimplendae, secundum propositum dicentis:

“Non veni solvere legem, sed adimplere;”

nunc adversus intemperantiam loqui incipit, exhortando suos et informando ad virtutem temperantiae. Hoc ita facere incipit, ut attentos nos esse velit, dicendo:

“Attendite ne justitiam vestram faciatis coram hominibus ut videamini ab eis.”

Venerabilis igitur et vere coelestis temperantiae virtus hic inchoatur praedicari, quam nescierunt, sicut et caeteras virtutes, ethnici, id est gentiles, philosophi inanes, qui nomina quidem earum circa res aniles declamaverunt, sed naturam vel dignitatem ignoraverunt, et fundamentum super quod eas aedificarent, non habuerunt.

“Ego, inquit, vobis supra dixi, luceat lux vestra coram hominibus,”

sed non dixi, ut videamini ab eis, quod esset, sine Deo velle sabbatizare sive gloriari; imo dixi,

“ut videntes opera vestra bona, glorificent Patrem vestrum qui in coelis est,”

quod est quaerere gloriam Dei, et tendere in sabbatismum ejus, ubi requiescit et ipse ab operibus suis. Alioquin si mercedem hic recipere festinatis, mercedem momentaneam, quae in usu hominum, in laude vel favore popularium, quam lenis, quam exilis est,

“mercedem, ait, non habebitis apud Patrem vestrum qui in coelis est.”

“Cum ergo facis eleemosynam, noli tuba canere ante te, sicut hypocritae faciunt in synagogis et vicis, ut honorificentur ab hominibus. Amen dico vobis, receperunt mercedem suam.”

Ergo, inquit, quoniam mercedem non habebit, qui idcirco justitiam suam facit coram hominibus, ut videatur ab eis,

“cum facis eleemosynam, etc.”

Operum bonorum ex radice dilectionis prodeuntium, primum vel praecipuum eleemosyna est, sequens oratio, deinde jejunium. Paulo ante radicem dilectionis intus in corde plantatam vel fixam esse volens, dixit:

“Audistis quia dictum est: Diliges proximum tuum et odies inimicum tuum, ego autem dico vobis, diligite inimicos vestros,”

etc. Si ergo fixa est in corde radix dilectionis, bona est eleemosyna, bona oratio, bonum et utile jejunium, de quibus hic agit ipse plantator ejusdem dilectionis, quia fructus vitales sunt, et mercedem vitae aeternae acquirunt. Possunt autem haec eadem foras extrudi, absque radice dilectionis, sed tali proventu omnis horum fructuum pulchritudo est hypocrisis. Interpretatur enim hypocrisis, deauratio, quod nomen latinum sic a nobis intelligitur ut res quaelibet in superficie colore lucens aureo, sentiatur esse intus sine auro. Ut ergo vicinius dictum sit, ille hypocrita est qui eleemosynam quidem dat, et orat et jejunat, sed intus aurum dilectionis non habens, dupliciter ambulat, penetralibus sive interioribus fetidis, superficie aurea. Eleemosyna quae non ejusmodi est, quae non hypocrisis, id est, deauratio, sed tota aurea, tota ipsa aurum est, cujus vena seu venarum principium dilectio est, unde aurum verum misericordiae manu effodi solet, haec pretiosa est, haec in coelum ascendit, et ibi Regem regum, Dominumque dominantium delectabiliter pascit, potusque illi est delectabilis, eumque velut vestimentum cooperit, sicut et ipse ore proprio testificabitur in die judicii:

“Esurivi enim, et dedistis mihi manducare,”

et caetera, usque

“quando fecistis uni de his fratribus meis minimis, mihi fecistis (Matth. XXV).”

Et notandum quod hujus gratiae sex opera sunt, quamdam habentia similitudinem sex dierum quibus Deus mundum perfecit et omnia quae in mundo sunt, in eo videlicet quod et ipsa suum promeretur Sabbatum, ut qui haec fecerit, etiam

“ipse requiescat ab operibus suis, ait Apostolus, sicut et a suis Deus (Hebr. IV).”

Primum est: Esurivi et dedistis mihi manducare; secundum: Sitivi et dedistis mihi bibere; tertium: Hospes eram et collegistis me; quartum: Nudus et operuistis me: quintum: Infirmus et visitastis me; sextum: In carcere eram et venistis ad me. Ingredientur enim in Sabbatum, id est in requiem Domini, qui haec sunt operati, vocante ipso qui post sex dies in semetipso requievit, ac dicente:

“Venite, benedicti Patris mei, possidere paratum vobis regnum a constitutione mundi.”

Tali ac tanto illius sabbatismi bono, animam suam intemperans hypocrita defraudavit, quia faciens eleemosynam, tuba cecinit ante se, voluit videri in synagogis, voluit audiri in vicis, cupivit ab hominibus honorari, et hanc mercedem vanus ambivit, vacuus recepit, inanis tulit.

“Te autem, inquit, faciente eleemosynam, nesciat sinistra tua quid faciat dextera tua.”

Quid enim opus est sinistram adhiberi ubi sola dextera sufficit? Quid opus est totum corpus moveri sive inquietari discurrendo, clamando, tuba canendo, cum sola manus dextera levi ductu sese porrigendo, plus fundere possit quam pauper petere ausus fuerit, plus ingerere quam tuum posse aut velle sit? Utinam quieta manente sinistra tantum dare velis quantum porrigere valet priusquam lassetur aut deficiat protenta dextera. Idcirco sic facito,

“ut sit eleemosyna tua in absconso.”

Olim in parabolis quoque Sapientia dixerat:

“Munus absconditum exstinguet iram, et donum in sinu indignationem maximam (Prov. XXI).”

Haec est illa redditio Dei, quam protinus familiariter promittens:

“Et Pater tuus, inquit, qui videt in absconso reddet tibi.”

Unde Pater tuus? Nimirum ex eo quod non contentus es observare illud antiquis dictum,

“diliges amicum tuum, et odies inimicum tuum,”

sed ad illius dicti supplementum:

“Si esurivit inimicus tuus, cibasti illum, si sitivit, dedisti illi potum, ut vinceres in bono malum (Rom. XII),”

quae totius eleemosynae laudanda perfectio est. Inde est ille Pater tuus, et tu tanti es Patris filius, juxta conditionem dicentis:

“Benefacite his qui oderunt vos, ut sitis filii Patris vestri qui in coelis est.”

Eadem de oratione, eadem de jejunio ratio sive sententia est, cavendam scilicet esse in eis nequitiam hypocriseos, qua fermentabatur omnis justitia Scribarum et Pharisaeorum, et eleemosyna videlicet, et oratio et jejunium, quippe qui sicut eleemosynam facientes tuba canere ante se, ita et

“in synagogis et in angulis platearum amant, inquit, stantes orare, ut videantur ab hominibus. Et cum jejunant tristes fiunt, ut pareant hominibus jejunantes.”

Unam eamdemque per singula justus Judex depromit sententiam:

“Amen dico vobis, receperunt mercedem suam.”

Nunc jam quid dicat dignae orationis formator et institutor pensandum est.

“Orantes, inquit, nolite multum loqui sicut ethnici. Putant enim quod in multiloquio suo exaudiantur: nolite ergo assimilari eis. Scit enim Pater vester quid opus sit vobis, antequam petatis eum.”

Ethnicorum non parvum circa voces compositionesque verborum fuit studium, qualium maximi vel notissimi sunt inter poetas Virgilius, inter historiographos Sallustius, inter oratores Marcus Tullius. Talium scripta si sanctis ac divinis Scripturis conferas, ea maxime discernuntur distantia, quod apud illos res exiles, atque ignobiles utpote terrenae, et de coelestibus sive spiritualibus nihil habentes, verbis ornantur; in sanctis autem Scripturis non res verbis imo verba rebus venerabiliter decorantur. Ibi verba conquisita jusque [lege vixque] sequentia rebus caducis majestatem quamdam afferre coguntur; hic autem res magnas, res divinas sponte verba sequuntur et quamvis pulchra sint, ita rerum majestate operiuntur, ut nisi diligenter attendas, vix appareat eloquentia, quod praesens adsit, dominamque suam sapientiam libenter comitetur. Nolite ergo, inquit, assimilari eis, nolite putare, quemadmodum ipsi quod in multiloquio exaudiamini, Deumque judicem magis longa et eleganti oratione quam rerum veritate flectere aut vincere possitis, aut quod docilem facere sive docere Deum opus sit:

“Scit enim Pater vester quid opus sit vobis, antequam petatis eum.”

Consurgit in hoc loco quaedam haeresis, philosophorum quoque dogma perversum, dicentium: Si novit Deus quid oremus, et antequam petamus, scit quibus indigeamus, frustra scienti loquimur. Quibus breviter respondendum est: Nos non narratores esse, sed rogatores. Aliud est enim narrare ignoranti, aliud scientem petere. In illo judicium est, hic obsequium. Ibi fideliter referimus, hic miserabiliter obsecramus. Plus adhuc dicendum et venerabiliter sentiendum est, quia speciosum hoc inter Deum et homines commercium, scilicet oratio non debet esse solummodo ad accipiendum, verum etiam ad occurrendum, scilicet ut beneficiis Dei venientibus, donis Altissimi gratis affluentibus, solemnem et religiosum oratio sancta praebeat occursum, juxta illud Psalmistae:

“Et mane oratio mea praeveniet te (Psal. LXXXVII).”

Exempli gratia:

“Ecce ancilla Domini, ait Maria, fiat mihi secundum verbum tuum (Luc. I).”

Denique jam fiebat, jam ex ore angeli verbum audierat et concipiebat, et tamen orando dixit, imprecando sibi clamavit clamore cordis inenarrabili,

“Fiat mihi secundum verbum tuum.”

Hoc propemodum est tale, ac si personam dignam chorus excipiat, aut coetus solemnis procedens obviam, non jam ut veniat, sed quia venit. Hinc est quod quotidie cibum tam spiritualem quam corporalem cum oratione percipimus, jamque habentes prae oculis aut prope tenentes in manibus panem dominicum vitae aeternae, panem victualem necessarium huic temporali vitae, nihilominus oramus et dicimus:

“Panem nostrum quotidianum da nobis hodie,”

quia videlicet benigna voluntas Dei omnia tribuentis, similes optat sibi esse vultus interioris hominis accipientis, ut quod datur divinae charitatis beneficio, suscipiatur cum desiderio desideriumque ipsum testetur oratio, socialiterque orationem subsequens gratiarum actio. Cum igitur dicit:

“Scit enim Pater vester quid opus sit vobis, antequam petatis eum,”

non otiosum aut superfluum nos existimare vult orationis studium, sed vitare multiloquium, scientes quod et olim de Behemot ad beatum Job dixit:

“Non parcam ei verbis potentibus, et ad deprecandum compositis (Job. XLI).”

Quid si ex affectu divinae inspirationis oratio protendatur? Nunquid pro multiloquio reputabitur, et erit contra institutionem dicentis:

“Orantes autem nolite multum loqui sicut ethnici?”

Nequaquam. Alioquin quid fiet de orationibus psalmisticis, id est psalmis pluribus modo locutionis oratorio vel deprecatorio currentibus, et non adeo brevibus, nec parum bene compositis? Taceo de multis orationibus ecclesiasticis, quas religiosus passim conventus privatim ruminare et publice personare consuevit, plerasque prolixas et luculento sermone a scholasticis compositas; de psalmis duntaxat nunc dico, quos esse compositos non dubitamus auctore Spiritu sancto, spiritu prophetico. Nunquid debebunt contemni pro hac auctoritate dicentis:

“Nolite multum loqui?”

Proinde diligenter animadvertendum est, quia non tantummodo dixit,

“nolite multum loqui,”

sed addidit,

“sicut ethnici, ”

et sic intelligendum, ac si dixisset: Nolite multum loqui, nisi forte affluant verba precum ex affectu divinae inspirationis. Ecce aliud:

“Scientia inflat,”

inquit Apostolus, subjungens:

“Charitas autem aedificat (I Cor. VIII).”

Nunquid hoc dicto scientiam condemnat? Non utique, sed charitatem commendat, eamque socialiter cum scientia nobis inesse desiderat. Scientia namque sine charitate, verum quidem est, quia inflat, est enim saecularis scientia; cum charitate vero scientia multum aedificat, est enim donum Dei, cum sit spiritus scientiae unus de septem spiritibus Domini, quintus in ordine, quem Propheta taliter praescripsit:

“Spiritus sapientiae et intellectus, spiritus consilii et fortitudinis, spiritus scientiae et pietatis, et spiritus timoris Domini (Isa. II).”

Itaque, sicut scientiam non propter semetipsam, sed propter viduitatem quamdam, dum sine charitate est, vituperat Apostolus dicens,

“scientia inflat,”

ita longam et facundam orationem Dominus, non propter semetipsam vel propter suimet longitudinem reprobat, sed propter similem ignobilitatem, dum desiderium sanctum non habens, quilibet more ethnicorum verba multiplicat. Nam si utrumque adsit, non solum orantem juvat, verum etiam audientem aedificat, utque abundantius aedificet, pleraque oratio Ecclesiae musicae dulcedinis suavitate condita est. Valet enim auditus musicae dulcedinis psallendo atque orando ad invitandam sive excitandam in pectore nostro Spiritus sancti gratiam, secundum Elisaei prophetae exemplum, de quo taliter scriptum est in libro Regum:

“Vivit Dominus exercituum, in cujus conspectu sto, ait ipse ad Joram regem Israel, quia si non vultum Josaphat regis Judae erubescerem, nec attendissem quidem te, nec respexissem. Nunc autem adducite mihi Psaltem. Cumque caneret Psaltes, facta est super eum manus Domini, et ait: Haec dicit Dominus: Facite in hoc alveo torrentis fossas et fossas (IV Reg. III),”

etc. Non dubito plerosque esse, qui hujus rei experimentum quantulumcunque assecuti sunt et secundum illud exemplum nonnunquam persenserint in auditu sive decantatione laudis, sive orationis bene et morose cum musico modulamine sonantis, quod ipsorum viscera concuteret impetus Spiritus sancti, inundans affectus divinae insipirationis, vis magna sanctae compunctionis. Fit denique nescio qua naturae vi, ut multo amplius afficiar audiendo sublimiter canentem Ecclesiae chorum cum multitudine sonorum, exempli gratia, illam orationem Mosi,

“Obsecro, Domine, dimitte peccata populi tui (Exod. XXXII),”

itemque quod oravit idem Moses eumdem Dominum, et dixit:

“Si inveni gratiam in conspectu tuo, ostende mihi teipsum manifeste, ut videam te (Exod. XXXIII),”

quam si simplicem ejusdem orationis litteraturam, ut in libro historico scripta est, legam vel audiam. Quod igitur valet nobis haec institutio brevitatis, qua nos informare volens:

“Sic ergo, inquit, vos orabitis?”

Hoc nimirum quod jactantiae sive elationis vitium, quae in multiloquio solet obrepere, per compendium sive brevitatem melius potest animus infirmus effugere, et praeterea quia modus hic orationis, qui brevitati studet, caeteris modis facilior, cunctisque pusillis pariter atque majoribus magis accommodatus est. Sunt namque tres orationis modi in quibus Domino beneplacitum est, quartus illi omnino displicet. Primus modus est cum oratio ex affectu, ut jam dictum est, divinae inspirationis protenditur, sicut fiebat Annae, quae in tantum multiplicabat preces, ut eam aestimaret Heli temulentam.

“Factum est, inquit Scriptura, cum illa multiplicaret preces coram Domino, ut Heli observaret os ejus. Porro Anna loquebatur in corde suo, tantumque labia ejus movebantur, et vox penitus non audiebatur. Aestimavit ergo eam Heli temulentam, dixitque ei: Usquequo ebria eris? Digere paulisper vinum quo mades (I Reg. I).”

Secundum similitudinem illius, Ecclesia de gentibus, quae dudum sterilis Deo erat, nunc autem peperit plurimos, preces coram Domino bene multiplicat, et ex quo sic coepit loqui, aestimavit eam temulentam Heli, scilicet vana sapientia veteris sacerdotii. Dixerunt enim, quia

“musto pleni sunt isti (Act. II),”

nescientes et deridentes gratiam quae postea sterilem istam parere fecit. Secundus orationis modus, quem Dominus loco praesenti commendat, ut videlicet, sciat orans quod non in clamosa voce, non in multiloquio, sed in contritione cordis Dominus exaudiat, quodque oratio brevis et pura esse debeat, ut ista:

“Pater noster, qui es in coelis,”

etc. Tertius modus est dum non solum sine clamosa voce, verum etiam absque motu labiorum quis orat intrinsecus oratione clausa, sicut orabat Moses, quando persequente Pharaone dixit ad eum Dominus:

“Quid clamas ad me?”

(Exod. XIV.) Nihil enim tunc ore loquebatur ad Dominum, sed magnus clamor magnum erat desiderium. Hinc Psalmista:

“Desiderium pauperum exaudivit Dominus, praeparationes cordis eorum audivit auris tua (Psal. IX).”

Quartus orationis modus omnino, ut jam dictum est, Domino displicet, videlicet ubi multiloquium est absque affectu divinae inspirationis, quem solum habent vel habere possunt hypocritae, multum loquentes sicut ethnici, in synagogis et in angulis platearum stantes, vel stando orantes, et videri volentes. De tribus jam dictis modis orandi faciliorem modum tam pusillis quam majoribus magis commodum vel aptum, scilicet, breviorem paucisque verbis contentum, praescribit, dicens:

“Sic ergo vos orabitis: Pater noster, qui es in coelis, sanctificetur nomen tuum,”

etc. Haec oratio forsitan discipulis Domini adhuc rudibus ob sui brevitatem insufficiens visa est. Nam, sicut Lucas memorat, cum esset in loco quodam orans, ut cessavit, dixit unus ex discipulis ejus ad eum:

“Domine, doce nos orare, sicut et Joannes docuit discipulos suos (Luc. II).”

Quale hoc erat, discipulos Domini rogare, ut sicut docuerat homo Joannes ita doceret orare, Joannes enim homo erat? Ut autem, sicut oportet, oremus, nemo docere potest, nisi solus Deus. Hinc Apostolus:

“Nam quid oremus sicut oportet nescimus, sed ipse Spiritus postulat pro nobis gemitibus inenarrabilibus (Rom. VIII).”

Ergo, quoniam doceri volebant, sicut homo hominem docere potest, sicut homines discipulos suos docere potuerat homo Joannes (Luc. XI), quid vel quomodo eis respondit?

“Cum oratis, inquit, dicite: Pater, sanctificetur nomen tuum, adveniat regnum tuum, panem nostrum quotidianum da nobis hodie, et dimitte nobis peccata nostra, siquidem et ipsi dimittimus omni debenti nobis, et ne nos inducas in tentationem.”

Si parum compositus vel insufficiens videbatur illis modus orationis, quem secundum hunc evangelistam Matthaeum ipse ultro in monte docuit, et idcirco in loco alio rogaverunt se doceri, sicut Joannes orare docuit, pulchre nimirum illis compositionem, sive longitudinem orationis, non solum non auxit, verum etiam diminuit. Nam de septem petitionibus duas omisit, tertiam et ultimam,

“fiat voluntas tua sicut in coelo et in terra,”

“sed libera nos a malo,”

et laudem brevissimam, quam hic in Matthaeo praemisit, uti solemne est orationem a laude inchoare, post primam appellationem:

“Pater noster qui es in coelis.”

Nec mora, ut magis ac magis notum sit oranti, qui cum Deo verba facit, quod non opus sit ei longo vel composito sermone fatigari:

“Quis vestrum habebit amicum, et ibit ad illum media nocte et dicet illi: Amice, commoda mihi tres panes, quoniam amicus meus venit de via ad me, et non habeo quod ponam ante illum (Luc. XI).”

Nimirum qui sic venit ad amici sui ostium, non sermonem affert longum, praemeditatum, diligenter compositum sive accuratum, sed et si tota nocte standum sibi et rogandum est, unus idemque sermo est, brevis est, et hoc idem repetit centies resonatque millies:

“Amice, commoda mihi tres panes.”

Secundum hoc exemplum

“Petite, inquit, et dabitur vobis, quaerite et invenietis, pulsate, et aperietur vobis.”

Quid petimus? Quid quaerimus? Spiritum bonum, ait:

“Si enim vos, cum sitis mali nostis bona data dare filiis vestris, quanto magis Pater vester de coelo dabit Spiritum bonum petentibus se,”

subauditur qui doceat vos orare? Dixistis enim:

“Domine, doce nos orare, sicut et Joannes docuit discipulos suos,”

ignorantes quia doctrina hujusmodi non est Joannis sive alicujus hominis, sed solius Spiritus boni, Spiritus Sancti. Proinde, si compendiosum quaeris iter ad consequendam orandi scientiam, nec ista secundum Matthaeum brevi, nec illa secundum Lucam breviori oratione adeo opus tibi erit, tantummodo persistas rogans Patrem, postulans amicum: Da mihi spiritum bonum, da mihi Spiritum sanctum. Quem cum ille dederit tibi, jam vere orandi scientiam habebis, et miro modo sic in oratione vehementer occupatus eris, ut verbum aliquod proferre vix possis, quia non vacabit gemitu continuo totum praeoccupante officium vocis. Hinc est illud:

“Nam quid oremus sicut oportet nescimus, sed ipse Spiritus postulat pro nobis gemitibus inenarrabilibus (Rom. VIII).”

Qui autem scrutatur corda, scit quid desideret Spiritus quia secundum Deum postulat pro sanctis. Igitur hanc orationem Dominicam, partesque ejus, id est petitiones septem, quarum prima est,

“sanctificetur nomen tuum,”

ultima,

“sed libera nos a malo,”

sic recte accipimus tanquam prima scientiae vel doctrinae hujus, qua ad orandum sumus informati, elementa, quoniam veluti pueris haec tradita sunt, cum necdum accepissent Spiritum Paracletum, dicentibus interdum:

“Domine, doce nos orare, sicut et Joannes docuit discipulos suos.”

Etiam si fuerimus perfecti ita, ut, sicut jam supra dictum est, Spiritus ille gemitibus inenarrabilibus oret vel postulet pro nobis; non tamen oratio haec, oratio Dominica, prima cunctarum orationum ab ore nostro cadere debet, ne videamur nobis ipsis magni et orationis hujus non indigentes, quae quasi pueris, id est incipientibus proposita sit, ut habeant aliquod initium dissimilitudinis, ab improbitate hypocritarum, quorum tota oratio est multiloquium (Ephes. II). Et quidem brevis et parvis apta est, sed et magnos delectare atque exercere potest, et in primis appellatio haec: Pater noster. Qui enim, cui dicimus, Pater noster? Nos quondam filii irae, filii gehennae, filii mortis, filii diaboli dicimus Pater noster, Patri misericordiarum, Patri coelestis patriae, Patri vitae sempiternae, Patri Domini nostri Jesu Christi, Dei sibimet coaequalis et coaeterni (Rom. VI, Galat. III). Gratia hujus unici Filii sic loquimur Patri huic, ex quo sumus renati, quia male fueramus nati, et mirabili compendio mala sors nostra sic mutata est, qui effecti sumus filii Dei, credendo in eum, qui cum solus Filius Dei esset, naturae nostrae particeps factus est (I Petr. I). Gratiam istam miratur omnis creatura, praedicat per orbem sancta Ecclesia, venerantur angeli, reverentur archangeli, magnificant throni, glorificant dominationes, laudant principatus, adorant potestates, benedicunt virtutes, desiderant in eam prospicere cherubin atque seraphin. Admirationem tantae gratiae nos quoque habere innuit laus ista quam brevis,

“qui es in coelis.”

Quis enim docilis ad orandum, puer docilis ad invocandum patrem non admiretur quod iste Pater cum in coelis, id est tantum in invisibilibus, quae nobis invisibilia sunt, possit videri, hic in isto saeculo visibili, ubi eum non videt homo, nos genuit, quemadmodum apostolus Jacobus:

“Voluntarie enim, inquit, genuit nos verbo veritatis, ut simus initium aliquod creaturae ejus (Jac. I).”

Quamvis autem coelorum nomine patria significetur invisibilis, ubi sancti habitant angeli, et quo Christus quadragesimo post resurrectionem suam die, videntibus apostolis, ascendit, nihilominus tamen coeli dicuntur et sunt supra memorati novem ordines angelorum, et in ejusmodi coelis hic Pater noster est, quod est beatitudo illorum, quia videlicet, Deum in illis esse, hoc est, permanere et non mutari, quemadmodum dicit ad Mosen:

“Ego sum qui sum (Exod. III);”

et hujus essentiam invariabilem in semetipsis semper habent, semper et absque ullo fine beati et immortales habebunt, et immortaliter pascentur hoc summo bono, quo pleni sunt, quo pleni permanebunt. Hinc omnes christiani, magni et parvi, divites et pauperes, nobiles et plebei, domini et servi, reges et mendici, principes cum vulgo ignobili, omnes omnino absque ulla distinctione gentis sive conditionis, sexus et aetatis, ordinis vel officii, Pater noster dicimus huic et nemo nostrum dicit, Pater mi. Unus est Filius primogenitus et unigenitus, non uti nos gratiae, sed solius naturae filius, cui convenit dicere, Pater mi, et dixit cum traderetur:

“Mi Pater, si possibile est, transeat a me calix iste (Matth. XXVI),”

et Pater noster nusquam legitur dixisse. Cur hoc? Videlicet quia dissimiliter illi et nobis Deus Pater est: Illum genuit, nos adoptavit. Tali appellatione praemissa, prima petitio haec est:

“Sanctificetur nomen tuum.”

Sanctum semper fuit et est nomen Domini, verumtamen modus quidam est sanctificationis ejus nobis utilis, quem per Prophetam hoc modo promisit:

“Sanctificabo nomen meum magnum, dicit Dominus, ut sciant omnes gentes, quia ego Dominus cum sanctificatus fuero in vobis coram eis.”

Protinus ac si quaereret aliquis, Quomodo nomen sanctificabis? ait:

“Tollam quippe vos de gentibus, et congregabo vos de universis terris, et adducam vos in terram vestram, et effundam super vos aquam mundam, et mundabimini ab omnibus inquinamentis vestris, et dabo vobis cor novum, et spiritum novum ponam in medio vestri (Ezech. XXXVI),”

et caetera: quibus utique verbis gratia praesignatur baptismi Christi. Ergo tolli de gentibus, et congregari de universis terris credentes in Christum, et baptizari eos in remissionem peccatorum, hoc sanctificari est nomen tuum, o Deus Pater omnium, quia sic sancti fiunt hi, super quos invocatur nomen tuum. Etenim sanctificatio haec revera nominis tui sanctificatio est, quia non tam ipsis datur, quam tuo nomini, juxta illud quod dictum est per Psalmistam:

“Non nobis Domine, non nobis; sed nomini tuo da gloriam (Psal. CXIII).”

Ut autem sanctificatio haec in plures redundaret, primus ipse Christus sanctificatus est, eodem baptismo quo moriendo baptizatus est, sicut praedixerat:

“Ego, inquiens, baptismo habeo baptizari, et quomodo coarctor usque dum perficiatur? (Luc. II.)”

Et sub ipso passionis articulo, cum dixisset orans ad Patrem:

“Sanctifica eos in veritate,”

subinde,

“et pro eis sanctifico, ait, meipsum, ut sint et ipsi sanctificati in veritate (Joan. XVII).”

Quid enim sanctificari ipsum Sanctum sanctorum, nisi sanctificari pro peccatis omnium et auferri illi quas posuerat in eo Deus, iniquitates omnium nostrum? (Isa. LIII.) In illo sanctificationis actu, o Deus Pater, sanctificatum est nomen tuum, quia per effusionem sanguinis et aquae de latere ejus sanctificati sunt, et remissionem acceperunt hi super quos invocatum erat nomen tuum. Igitur quod dicimus,

“sanctificetur nomen tuum,”

hoc dicere est, convertantur gentes et remissionem peccatorum accipiant per nomen tuum, et omnium orationum quascunque offerimus sive pro catechumenis nostris, sive pro haereticis et schismaticis, sive etiam pro perfidis Judaeis, et pro paganis nunc usque incredulis, ut convertantur ad Deum verum et vivum, et unicum Filium ejus Jesum Christum, Deum et Dominum nostrum, summa haec est,

“sanctificetur nomen tuum.”

Secunda petitio est:

“Adveniat regnum tuum.”

Quando hac oratione discipulos suos informabat, sicut baptismi sacramentum, quod nobis est sanctificatio nominis Domini, necdum conditum fuerat, ita et regnum Dei nondum venerat (Matth. IV), sed appropinquabat juxta hoc evangelicae praedicationis initium:

“Poenitentiam agite, appropinquavit enim regnum coelorum (Luc. XVII).”

Ex eo namque regnum Dei advenit et intra nos est, ex quo princeps mundi hujus foras missus est, quod per passionem et resurrectionem suam mox fore praenuntians,

“ecce enim, inquit, regnum Dei intra vos est (Joan. XII).”

Eatenus mors regnabat. Quamvis lex subintrasset, nihilominus tamen peccatum tyrannizabat, quemadmodum Apostolus cum dixisset,

“sed regnavit mors ab Adam usque ad Mosen,”

et caetera, demum subintulit:

“Lex autem subintravit, ut abundaret delictum (Rom. V).”

Quid ergo adhuc oramus.

“adveniat regnum tuum?”

Videlicet, ut regi regni ejus omnia sint subjecta, totumque compleatur illud, quod Psalmista cum dixisset,

“gloria et honore coronasti eum, et constituisti eum super opera manuum tuarum, addidit adhuc: omnia subjecisti sub pedibus ejus (Psal. VIII).”

Hinc Apostolus:

“Nunc autem, ait, necdum videmus omnia subjecta ei, eum autem qui modicum quam Angeli minoratus est, videmus Dominum Jesum propter passionem mortis gloria et honore coronatum (Hebr. II).”

Et alibi dicit:

“Deinde finis, cum tradiderit Christus regnum Deo Patri, cum evacuaverit omnem principatum, et potestatem, et virtutem, et dominationem. Oportet autem illum regnare donec ponat inimicos suos sub pedibus ejus. Novissima autem inimica destruetur mors (I Cor. XV).”

Igitur, quamvis jam advenerit, jamque sit intra nos regnum Dei, ex quo Christus propter passionem mortis gloria et honore coronatus est, nihilominus tamen adhuc oramus,

“adveniat regnum tuum,”

id est novissima destructione mortis perficiatur, nihilque relinquatur illi non subjectum, nullumque remaneat scandalum, juxta quod alibi dicebat:

“Et colligent de regno ejus omnia scandala (Matth. XIII).”

Tertia petitio:

“Fiat voluntas tua sicut in coelo et in terra.”

Juxta sensum jam dictum fere superabundat, unde et apud Lucam studio brevitatis praetermisit eam, ut supra jam dictum est. Quis enim regnat et non fit ejus voluntas? (Luc. XIX.) Verumtamen nonnihil interest, quia videlicet regnat super bonos et malos, super eos quoque qui dixerunt, nolumus hunc regnare super nos, quemadmodum in propheta dixit:

“Et regnabo super vos in furore meo (Ezech. XX),”

in solis autem bonis et sanctis voluntas ejus est. Hinc ad Hierusalem dicit:

“Non vocaberis ultra derelicta, et terra tua non vocabitur amplius desolata, sed vocaberis Voluntas mea in ea (Isa. LXII).”

Econtra reprobis loquitur:

“Non est voluntas mihi in vobis (Malach. I).”

Recte igitur cum dicimus,

“adveniat regnum tuum,”

quoniam super adversarios quoque suos regnabit, oramus, ut faciat ipse, quatenus nostra sit subjectio voluntaria, dicendo

“fiat voluntas tua sicut in coelo et in terra.”

In coelo namque, id est in beatis spiritibus, facta est et fit voluntas ejus, nihilque illi repugnat, dejecto cum suis satellitibus adversario, qui idcirco cecidit, quia repugnabat rebellione voluntatis malae, unde et vocabatur diabolus et Satanas (Apoc. XII). Et si sunt plurimae voluntates ejus, quia plura sunt praecepta ejus, unde et in psalmo dicit:

“Sanctis qui in terra sunt ejus, mirificavi omnes voluntates meas in eis (Psal. XV).”

Haec summa est voluntas ejus, ut vivamus et salvi fiamus. Hinc ipse Filius loquitur:

“Haec est autem voluntas ejus qui misit me, Patris, ut omne quod dedit mihi non perdam ex eo, sed resuscitem illud in novissimo die.”

Et rursum:

“Haec est autem voluntas Patris mei, qui misit me, ut omnis qui videt Filium et credit in eum, habeat vitam aeternam (Joan. VI).”

Quarta petitio:

“Panem nostrum supersubstantialem da nobis hodie.”

Hic quidem supersubstantialem, in Luca vero panem legimus quotidianum. Possumus supersubstantialem panem intelligere, qui super omnes substantias sit, et universas superet creaturas, qui et dicit:

“Ego sum panis vivus qui de coelo descendi (ibid.).”

Alii simpliciter putant secundum Apostoli dictum:

“Habentes victum et vestitum his contenti sumus (I Tim. VI),”

de praesenti tantum cibo sanctos curam gerere, unde et in posterioribus sit praeceptum:

“Nolite cogitare de crastino (Matth. VI).”

Hujusmodi panem a Deo petisse vel sperasse primus legitur Jacob peregre proficiscens:

“Si, inquit, fuerit Dominus mecum, et custodierit in via per quam ambulo, et dederit mihi panem ad edendum (Gen. XXVIII),”

etc. Alius est panis sermo Dei de quo dicitur:

“Non in solo pane vivit homo, sed in omni verbo quod egreditur de ore Dei (Deut. VIII; Matth. IV).”

Cujus defectum comminatur per Prophetam Deus populo peccatori:

“Mittam, inquiens, vobis famem audiendi verbum Dei (Amos VIII).”

Tertius est panis, caro Christi, quam nobis de sancto altari dat quemadmodum dixit,

“et panis quem ego dabo, caro mea est, pro mundi vita (Joan. VI).”

Quidlibet horum trium cogites, Dei donum est, nec alius quis praeter eum dare potest. Si de pane victuali quaeras, quis alius facit, ut eum terra producat? Si de pane spirituali quod est verbum Dei, quomodo, nisi per Dei adspirationem datur?

“Quomodo, inquit Apostolus, praedicabunt, nisi mittantur? (Rom. XX.)”

Si de pane sacramenti, quis nisi Deus facere potest, ut tibi ad vitam detur, et in remissionem peccatorum a te percipiatur? Igitur

“panem nostrum quotidianum da nobis hodie,”

sic dicat sapiens etiam rex, ut veraciter confiteatur, nec erubescat confiteri, dicens:

“Ego autem mendicus sum et pauper (Psal. XXXIX).”

Quinta petitio:

“Et dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus debitoribus nostris.”

Qualiter nos, quorum multa sunt debita, dimittamus debitoribus nostris, ipse hujus orationis auctor exemplo suo docuit, qui nulli quidquam debuit. Cum enim crucifigeretur, dicebat:

“Pater, dimitte illis, non enim sciunt quid faciunt (Luc. XXII).”

Sciebat enim inter eos esse nonnullos, nescientes quid facerent, eosque dicturos esse ad Petrum et ad reliquos apostolos:

“Quid faciemus, viri fratres? (Act. II.)”

Credituri erant ex illis plurimi, et dimissus est illis sanguis ejus, secundum petitionem dicentis:

“Pater, dimitte illis.”

Similiter optare debemus cunctis debitoribus nostris, et non quaerere ultionem ex eis, et tunc ore libero, mente secura, dicere poterimus:

“Dimitte nobis sicut et nos dimittimus.”

Quid, si non nesciunt quid faciunt, sed invidendo persequuntur nos et occidunt, maxime propter Christum? Nunquid exigitur a nobis, ut dimittamus eis, si volumus nobis debita nostra dimitti? Imo non solum inculpabiliter, terum etiam juste clamamus id quod valde notum et usitatum est:

“Vindica, Domine, sanguinem sanctorum tuorum qui effusus est, et redde vicinis nostris septuplum in sinu eorum (Psal. LXXVIII).”

Nonne his similia, imo et fere graviora, ipsa Christi persona loquitur in Propheta:

“Fiant, inquit, uxores eorum absque liberis, et viduae, et viri eorum interficiantur morte,”

et caetera, quae ita concludit:

“Ne propitieris iniquitati eorum, et peccatum eorum a facie tua non deleatur. Fiant corruentes in conspectu tuo, in tempore furoris tui abutere eis (Jer. XVIII).”

Debita pecuniae seu quarumlibet rerum, quae nobis jure debentur, ut dimittamus debitoribus nostris, conventio nos ista non cogit, nisi forte pro misericordia, si debitor attenuatus paupertate, reddere non possit. Siquidem et ipse Dominus, quod jure sibi debetur vel quod ei semel quispiam vovit, nequaquam dimittit, sive bonum, sive malum sit, sed nec altero commutari concedit, imo dicit:

“Si quis mutaverit, et hoc quod mutatum est et pro quo mutatum est, sanctificabitur Domino et non redimetur (Levit. XXVII).”

Sexta petitio:

“Et ne nos inducas in tentationem.”

Ergone Deus inducere solet in tentationem, ut dicamus ei,

“et ne nos inducas in tentationem?”

Non utique in tentationem mali, tentationem concupiscentiae, sive peccati.

“Nemo cum tentatur, ait Jacobus apostolus, dicat quia a Deo tentatur. Deus enim intentator malorum est. Ipse autem neminem tentat. Unusquisque vero tentatur a concupiscentia sua abstractus et illectus (Jac. I).”

Est alia tentatio, scilicet tribulatio, quae ab hoc saeculo multis infertur modis et ejusmodi tentatione Deus sanctos suos tentare consuevit. Hinc est illud per Sapientem dictum:

“Deus tentavit illos, tanquam aurum in fornace probavit eos (Sap. III).”

Recte et sapienter sic tentari, id est, tribulari metuentes, et pavidi dicamus Deo, rogemus Patrem,

“et ne nos inducas in tentationem.”

Sed dicit aliquis: Nonne et gloriosum et optabile est in tribulatione tentatos et probatos coronari? Nonne ex hujusmodi tentationibus martyres sancti facti sunt gloriosi? Nonne ergo magis optare debemus tentationem? De tentatione quoque peccati si placet hic intelligi, non aliter intelligendum est,

“et ne nos inducas in tentationem,”

nisi ac si diceretur, et ne nos permittas induci in tentationem. Septima petitio:

“Sed libera nos a malo. Amen.”

Hanc, ut superius jam dictum est secundum Lucam, sicut et tertiam illam:

“Fiat voluntas tua sicut in coelo et in terra,”

studio brevitatis omisit, dum plenius inculcare vult eis qui nondum intellexerant ex hac prima institutione, quod orantes non oporteret multum loqui. Et quidem unum idemque videntur significare,

“et ne nos inducas in tentationem, sed libera nos a malo,”

quoniam in tentationem non induci, id plane est a malo liberari; verumtamen magis universale nomen est malum eorum quae nocent, et naturae vel saluti humanae adversa sunt. Nam, ut de caeteris taceam, mors ipsa malum est, et infernus malum est, et diabolus malus est, a quo gratia Dei per Jesum Christum Dominum nostrum nos liberet: Amen: hoc signaculum orationis Dominicae interpretatur vere vel fideliter. Ecce haec est oratio Dominica, septem distincta partibus, id est petitionibus, et ipsa est cunctarum exemplar orationum, ut quidquid a Patre nostro Deo petere volumus, hic probemus utrum Deo placitum, vel ad salutem nostram sit idoneum, quod postulamus. Nam si ab istarum qualibet petitionum petentis intentio discordat, nequaquam in nomine Salvatoris postulat, et idcirco non arroget sibi sponsionem dicentis:

“Si quid petieritis Patrem in nomine meo, dabit vobis (Joan. XVI).”

Et in cunctis quidem petitionibus claret Patris bonitas, in quinta autem quae est,

“et dimitte nobis debita nostra, sicut et nos dimittimus debitoribus nostris,”

bonitas simul et severitas, quam protinus ita confirmat:

“Si enim dimiseritis hominibus peccata eorum, dimittet et vobis Pater vester coelestis delicta vestra; si autem non dimiseritis hominibus, nec Pater vester dimittet vobis peccata vestra.”

Quam bene bonitas et severitas pii Patris, et justi judicis per istam conditionem providit cunctis reconciliationem quaesituris, sicut ipse superius dictavit dicens:

“Si ergo offers munus tuum ante altare, et recordatus fueris quia frater tuus habet aliquid adversum te, relinque ibi munus tuum ante altare, et vade prius reconciliari fratri tuo, et tunc veniens offeres munus tuum (Matth. V).”

Legimus hunc ipsum Dominum, ubi praecepta et judicia sua populo suo per Mosen proposuit, ita dicentem:

“Qui percusserit hominem volens eum occidere, morte moriatur. Qui autem non est insidiatus, sed Deus illum tradidit in manus ejus, constituam tibi locum quo fugere debeat (Exod. XXI),”

subauditur, ne propinquus occisi interficiat eum, quod alibi constituens plenius edicit (Num. XXXV). Quae fortior vel magis munita civitas reis ad refugiendum esse potuit, quam ista conjunctio justitiae seu charitatis,

“si non dimiseritis, nec Pater vester dimittet vobis?”

Quis enim Patris hujus filius esse volens, civitatis hujusce vectes et seras effringere audebit, et in eum vindicare qui in illam confugit, cupiendo reconciliari? Igitur quoniam dixerat superius:

“Vade prius reconciliari (Matth. V),”

et ille poterat causari de difficultate reconciliationis, puta dixisse Dominum,

“constituam tibi locum quo fugere debeas (Exod. XXI),”

id est ponam conditionem de peccatis dimittendis, in quam timens incidere frater tuus, satisfactionem tuam suscipiat.