CAPUT 12

“Et gratiam pro gratia; quia lex per Moysen data est; gratia et veritas per Jesum Christum facta est.”

Oportet haec quae dicta sunt, sic intelligi, ut quam maxime currat expositio cum praesenti intentione Joannis clamantis et de Christo testimonium perhibentis. Nam potest quidem et sic accipi: Accepimus gratiam pro gratia, scilicet gratiam aeternae salutis, pro grat a fidei praesentis, ad quam nos gratis, id est, nullis nostris praecedentibus meritis, per praedicatores suos ipse vocavit, et gratuita peccatorum remissione justificavit, sed, ut dictum est, ad praesentem Joannis intentionem propius accedendum est. Est autem haec ejus intentio ut et sibi, et omnibus sanctis, ipsi quoque legislatori Moysi Dominum Jesum praeferat, omnibusque adventum ejus necessarium fuisse ostendat, eo quod lex, quae per Moysen data fuerat, neminem eorum ad perfectum adduxerat (Hebr. VII). Ait ergo:

“Et gratiam accepimus pro gratia,”

ac si dicat: Antequam veniret per corporalem praesentiam, de plenitudine ejus nos omnes accepimus gratiam, et eo per carnem apparente, pro eadem gratia accepimus gratiam. Accepimus autem meliorem gratiam, pro bona gratia; quia videlicet bona quidem gratia legis, sed quia nihil ad perfectum adduxit, hic veniens adjuvantem dat gratiam Evangelii fitque commutatio lucrosa, velut si quis jubeatur omittere argentum, ut accipiat aurum: fastidire aquam quamvis limpidissimam, ut vinum bibat optimum. Legem autem gratiam hic recte vocari, facile comprobari potest. Dicitur enim gratia, quod sit gratis data. Gratis autem, id est, nullis praecedentibus meritis, datam esse legem, vel cuncta Dei beneficia populo priori testatur Moyses, cum dicit:

“Scito igitur, quod non propter justitias tuas dederit tibi Dominus Deus tuus terram hanc optimam in possessionem, cum durissimae cervicis populus sis (Deut. IX).”

Sed dicit aliquis: Jam erat debitum; quia juraverat Deus patribus ipsorum, quod daret illis terram fluentem lac et mel (Gen. XVII), justumque erat, ut verbum suum vel jusjurandum quod juraverat, impleret (Exod. XXXIII). Quaerimus ad haec utrum hoc ipsum quod juravit, gratis an ex debito juraverit? Et procul dubio fatendum quia non ex debito, sed gratis juravit, gratis omnino Abrahae caeterisque patribus apparuit, vel innotuit, quippe qui peccantem primum hominem juste privaverat gloria paradisi, nihilque debens cunctis hominibus, utpote patris abjudicati filiis, juste faciem suam absconderat ab eis (Gen. XII, XV). Haec est ergo anterior gratia, quae simpliciter gratia dicitur; sequens autem Evangelii gratia, non simpliciter gratia, sed gratia et veritas nominatur. Hanc autem scilicet gratiam, et veritatem commutatam esse pro gratia Mosaicae legis, testatur ipse Joannes, qui haec dicit. Nam eum praemisisset:

“Et gratiam pro gratia,”

protinus adjunxit exponens quid dixerit:

“Quia lex per Moysen data est, gratia et veritas per Jesum Christum facta est.”

Et si quaeras, in quo gratia et veritas Jesu magis prosit, quam lex Moysi, protinus subdit:

“Deum nemo vidit unquam.”

Ecce imperfectio legis, quia videlicet nemo unquam per illam ad visionem Dei rediit, quam in peccato Adae totum genus humanum perdidit: moxque sequitur:

“Unigenitus, qui est in sinu patris, ipse enarravit.”

Ecce perfectio gratiae et veritatis: Deum enim Filius enarravit, utpote plenus, sicut jam dictum est, gratiae et veritatis; quia per suum sanguinem aditum aperiendo, Deum hominibus manifestavit. Igitur, in eo quod dictum est:

“et gratiam pro gratia;”

quia lex per Moysen data est, gratia et veritas per Jesum Christum facta est. Sensus hic rite procedit, secundum intentionem Joannis clamantis et testimonium de Christo perhibentis. Quia videlicet multum ad cognoscendam ejus plenitudinem proficit scire quod acceperit ab illo populus ejus primo gratiam, id est, legis et prophetarum scientiam, per quam haberet veri Dei notitiam, gratis sibi datam; ac deinde gratiam pro eadem gratia, id est, veritatem pro figura; rem pro umbra; spiritum pro littera. Sic enim gratia et veritas per Jesum Christum facta est, gratia videlicet, quia cum essemus inimici, cum essent, inquam, ipsi quoque Judaei, sicut Apostolus testatur,

“natura filii irae sicut et caeteri (Ephes. II),”

reconciliati sumus Deo, per mortem Filii sui, scilicet ejusdem Jesu Christi. Nullo modo namque melius hic accipimus gratiam, quam ut intelligamus, nostram cum Deo reconciliationem per Christum factam. Haec autem gratia vel reconciliatio in legis caeremoniis, verbi causa, in immolatione paschalis Agni (Exod, XII), caeterisque ejusmodi praefigurabatur tantum, non etiam conferebatur; quia videlicet quamvis justi vel sancti patres omnes, ubi dormierant, apud inferos, licet in magna securitate et beata spe detinebantur. Neque per ullam legis illius justitiam paries inimicitiarum solvi poterat; quo ad videndam gloriam Dei, ob culpam paternae praevaricationis, impediebantur. Unde et subditum est:

“Deum nemo vidit unquam.”

In passione vero Christi paries ille solutus est; quia peccati chirographum cruore ejus deletum est (Colos. II). Qui et veniens, inquit Apostolus, evangelizavit pacem his qui longe, et his qui prope erant (Ephes. II), id est Judaeis, qui per priorem legis gratiam propinqui; et Gentibus, qui per veritatis ignorantiam, ab eo fuerant nimium longinqui. Unde postquam dixit:

“Deum nemo vidit unquam,”

protinus adjecit:

“Unigenitus, qui est in sinu Patris, ipse enarravit.”

“Qui est in sinu Patris.”

O quanta celsitudine, quanto decore Patrem rursus contingit, Filium testificans, praesens columna veritatis. Dixit supra:

“Quia prior me erat.”

Nunc de eodem repetens:

“Qui est in sinu Patris,”

inquit. Haec ita omnino dicta sunt ac si dixisset: Quomodo de suo dixit evangelista:

“In principio erat, et apud Deum erat.”

Non satiatur oculus visu, et auris auditu; oculus videlicet ejus, qui juxta Isaiam cernit terram de longe (Isa. XXXIII), et auris ejus, qui cum Ezechiele audit interius ab animalibus sanctis

“sonum alarum, quasi sonum sublimis Dei (Ezech. XI).”

Hunc ergo sonum tam sublimem attento, quaeso, discernamus auditu. Quia non frustra sic dixit:

“Qui est in sinu Patris,”

cum dicere potuisset: Qui est apud Patrem. Non enim nihil habet momenti dictio hujusmodi, imo per maximum reddit audienti splendorem divinae pulchritudinis, praesertim in hoc fortissimo themate, quo in summo negotio legis et gratiae quaedam fit comparatio sive oppositio; non sicut boni et mali, sed sicut perfecti et imperfecti, videlicet ubi dictum est:

“Quia lex per Moysen data est, gratia et veritas per Jesum Christum facta est.”

Percipiat ergo diligens auditus fidei, quid hoc supremo clamore velit insinuare praeco gratiae et veritatis. Quaerebas unde haberet Jesus Christus, ut faceret quod facere non potuit Moyses; qua de causa solus esset electus de tot millibus, qui gratiam et veritatem inter Deum et homines restitueret, id est inimicitias solveret, pacemque reformaret (Colos. I). Ecce respondetur tibi: Quia ipse est in sinu Patris. Quid est, in sinu Patris? in summa diligentia, in cura et custodia diligentissima est Dei Patris? ad quid? Videlicet ut peccatum illum invenire non possit, quod omnes homines invenit ab initio saeculi; quod omnes omnino animas persequens, invenit foris, et comprehendit unamquamque in menstruis suis. Foris inventi sunt; quia videlicet, projecti sunt, testante Isaia:

“et dormierunt in capite omnium viarum (Isa. LI),”

sicut bestia illaqueata. Quomodo ergo possent abjectos in gratiam reducere projecti; solvere vinctos illaqueati? Propter quod paulo superius, cum dixisset idem propheta:

“Consurge, Jerusalem, quae bibisti de manu Domini calicem irae ejus,”

subsecutus adjunxit:

“Non est qui suscitat (alias, sustentet) eam ex omnibus filiis quos genuit, et non est, qui apprehendat manum ejus ex omnibus filiis quos enutrivit (ibid.).”

quia videlicet omnes, ut praedictum est, exierant de sinu gratiae Dei, cum peccato primae praevaricationis nati, et insuper actualibus peccatis nequaquam omni ex parte liberi, quamlibet magni et justi. Hic autem foras non abiit, foris non stetit, foris non sedit, quando regionem nostram introivit. Adam nescivit. Serpens ignoravit, Eva nec delectata est, nec doluit, sed solus Pater Deus Virginis conscius fuit. Qui miro modo Filium hunc, et in uterum ejus misit, et sinu suo continuit, quem et nunc et semper tanta custodit cura, tanta confovet diligentia, ut tentator diabolus nulla unquam inveniat ejus vestigia, ignoret unde veniat, nesciat quo vadat. Quia ergo sic est in sinu Patris, quia peccatum non fecit, nec aliunde contraxit, idcirco ad reconciliandos homines vultui Patris ejusdem assistere venit; idcirco gratia et veritas per eum facta est, sicut supra dictum est, idcirco Deum, quem nemo vidit unquam, enarravit, id est, revelavit, videndum hominibus reddidit. Hinc est illud in psalmo, quod idem patet, dum dicit opera sua regi huic, dum lingua sua, id est, sancti Spiritus potentia, veluti calamo scribae velociter scribentis, hoc verbum suum, hanc sapientiam suam potentiamque universam, humanae naturae inscribit, alloquitur eum sic:

“Speciosus forma prae filiis hominum; diffusa est gratia in labiis tuis (Psal. XLIV).”

Speciosus namque forma est prae filiis hominum; quia videlicet non solum homo, sed et natura Deus est. Nam et filii hominum, sunt quidem aliqui per adoptionem dii, sicut supra dictum est, ex testimonio psalmi dicentis:

“Ego dixi: Dii estis et filii Excelsi omnes (Psal. LXXXI).”

Hic autem solus per naturam Deus est; solus Patri consubstantialis Filius est. Cujus divinitas hic proprie signatur hoc nomine, quod est forma. Divinitas namque forma est; forma utique non formata (quia videlicet creata vel facta non est substantia Dei, ac per hoc, ut dictum est, constat, quia non formata) sed tantum forma est. Formata quippe dicuntur et sunt ea, quae constant ex materia simul et forma. Verbi gratia ut homo formatus dicitur; quia constat ex corpore et anima. Ipsum quoque corpus solum, constans ex terra simul et Dei plasmatura; vel etiam statua aliqua, constans ex materia lapidea vel aenea, et artificis sculptura. Deus autem ex nulla constat materia. Propter quod semper est idem quod est, non permutatur, nullisque subjacet accidentibus Quapropter divinitas non formata, ut dictum est, sed tantum forma est. Unde Jesu Christi divinitas proprie signatur per hoc quod dictum est:

“Speciosus forma prae filiis hominum,”

ac si diceretur: Ex eo quod Deus es, speciosus et gloriosus es prae cunctis hominibus, quia puri sunt homines. Igitur dicturus, diffusa est gratia in labiis tuis, recte praemisit:

“Speciosus forma prae filiis hominum,”

quod idem est ac si dicat Joannes evangelista: Idcirco plenus

“est gratiae et veritatis, quia in principio erat Verbum, et Deus erat Verbum.”

Vel sic dicat Joannes Baptista: Idcirco

“gratia et veritas per illum facta est, quia prior me erat,”

vel quia

“in sinu Patris est.”

“Et hoc testimonium Joannis quando miserunt Judaei ab Jerosolymis sacerdotes et levitas ad eum, ut interrogarent eum: Tu quis es?”

Hoc, inquit, est testimonium Joannis quod dixi, quod nunc perhibet, quod nunc clamat adversus omnes Antichristos, qui ante Mariam Christum fuisse negant, imo et perhibebit et clamabit, quandiu bonis piscibus mali pisces permisti, conabuntur rumpere retia fidei. Hoc verum est ejus testimonium. Quod quando vel qua causa commonitus perhibuerit, jam dicam. Multum enim attinet ad rem scire tempus et causam, praesertim, cum exinde possit dignosci (Matth. XIII), utrum ex hominibus an de coelo testimonium ejus sit, id est, ea quae de Christo testatus est, utrum ex conjectura humana, an ex prophetiae spiritu percepit. Hoc ergo dico, quia testimonium hoc quod praedictum est, tunc elocutus est,

“quando miserunt Judaei ab Jerosolymis sacerdotes et levitas ad eum, ut interrogarent eum: Tu quis es?”

videlicet recens a deserto venerat, ubi vitam eremiticam, imo anachoreticam duxerat, adeo secretam et hominibus incognitam, ut quando venit Christus aut Elias, aut unus ex antiquis prophetis, ex occultis et soli Deo cognitis locis apparuisse putaretur. Quod nimirum palam suffragatur veritati, scilicet quod non ex hominibus, ut praedictum est, sed de coelo testimonium ejus fuerit. Non enim fama Jesu excitus venerat (quippe qui adhuc inter homines occultos degens, nihil famosum operabatur) neque ab illo per visibilem aliquem nuntium fuerat evocatus, sed, sicut Lucas refert, invisibili Divinitatis inspiratione jussus erat, ut veniret praedicare et baptizare. Ait enim:

“Anno decimo imperii Tiberii Caesaris, procurante Pontio Pilato Judaeam, tetrarcha autem Galilaeae Herode,”

et caetera usque

“factum est verbum Domini super Joannem Zachariae filium in deserto (Luc. III),”

et reliqua. Itaque nesciebat adhuc Dominum Jesum secundum hominem, donec vidit eum venientem ad se inter turbas, ut baptizaretur ab eo in Jordane, et tunc revelante eodem spiritu, quo super eum factum fuerat verbum Domini, cognovit illum proprium esse templum ejusdem Verbi Domini, ante cujus faciem mittebatur, ut pararet vias ejus. Unde et post aliqua dicturus est:

“Et ego nesciebam eum, sed qui misit me in aqua baptizare, ille mihi dixit: Super quem videris Spiritum Dei descendentem sicut columbam, et manentem in eo, hic est qui baptizat in Spiritu sancto.”

Non enim nesciebat venisse Christum, cum ob hoc itaque a deserto illum expulisset Spiritus, ut veniens praedicando et baptizando, insuper et moriendo, suae coram illo praecursionis officio fungeretur. Neque ignorabat virtutem vel majestatem ejus, cum et minoris gradus prophetae non ignoraverint, imo et non minora quam Evangelium scriptis quoque suis, ipsi Joanni non incognitis, de Christo protestati sint. Sed secundum hominem nesciebat illum, ut dictum est, id est, cujus figurae vel habitus esset, aut ubi, vel quibus cum hominibus habitaret. Tanto ergo fidelius et omni acceptione dignius est testimonium, quanto ab omni humano favore purum, vel conjecturali praesumptione constat esse liberrimum. Igitur non ab re, ut jam dictum est, testimonii posito tempore vel causa; nunc ipsa verba restant, eo quod ad idem testimonium perventum est, ordine disserenda. Noverant Judaei ex lege et prophetis magnum regem Christum esse venturum, nec defecturum regem vel principem de Juda, priusquam veniret ipse, qui mittendus erat. Sic enim dixerat pater ipsorum Jacob:

“Non auferetur sceptrum de Juda, et dux de femore ejus, donec veniat qui mittendus est (Gen. XLIX).”

Jam vero sub oculis suis ea videbant, scilicet ablatum esse sceptrum de Juda, ducemque de femore ejus, praesertim cum in regno diviso ac dilacerato, quatuor alienigenae per partes singulas principarentur. Igitur facile persuaderi poterant, ut crederent venisse Christum, ad omnem sonum arrecti semper ac suspecti, novumque aliquid audire cupidi, utpote, juxta carnalem opinionem suam, habituri auream ac gemmatam Jerusalem, et saeculum carnalem, regnumque victoriosum, ita ut juxta prophetam

“capientes essent eos, qui se ceperant (Isa. XIV),”

scilicet Romanos quorum sub ditione erant. Hoc statim ad praedicationem Joannis facile suspicari poterant, in tantum, ut ipsum esse Christum aestimarent.