CAPUT 3

[CAP. III.]

“In diebus autem illis venit Joannes Baptista, praedicans in deserto Judaeae et dicens: Poenitentiam agite, appropinquabit enim regnum coelorum: Hic enim qui dictus est per prophetam Isaiam, dicentem: Vox clamantis in deserto, parate viam Domini, rectas facite semitas ejus. Ipse autem Joannes habebat vestimentum de pilis camelorum, et zona pellicea circa lumbos ejus. Esca autem ejus erat locustae et mel silvestre. Tunc exibat ad eum Hierosolyma et omnis Judaea, et omnis regio circa Jordanem, 581 et baptizabantur in Jordane ab eo confitentes peccata sua.”

Iste ergo Joannes homo magnus pro ipsa magnitudine sui multum debet humilitati Filii hominis, quippe qui propter indigentiam ejusdem, pauperis et egeni propter nos facti, propter nos testimonio magna indigentis, tam magnus et talis venit, qui testimonium perhibens dignus esset audiri, imo non posset contemni. Qualis enim vel quam magnus est propheta hic, de cujus magnitudine prophetaverunt alii prophetae magni et sancti, teste ipso qui ipsos prophetas misit.

“Hic est enim,”

ait,

“de quo scriptum est: Ecce mitto Angelum meum ante faciem tuam, qui praeparabit viam tuam ante te.”

Nam scriptum est in Malachia propheta (Malac. III), quod ipse magnifice confirmans, taliter de eodem pronuntiavit:

“Amen dico vobis non surrexit inter natos mulierum major Joanne Baptista.”

Et ipse Joannes non nimis ultroneus, imo nimis discussus et nimis improbe pulsatus ab inquirentibus (Matth. III; Luc. III):

“Ego”

inquit,

“vox clamantis in deserto: Dirigite viam Domini, sicut dixit Isaias propheta (cap. X),”

cujus et hic evangelista praesenti loco meminit, et evangelistae caeteri. Quando venit iste angelus, ista vox clamantis tam magnifice venit, ut conceptus utero senectutis, et sterili, Gabriele archangelo praenuntiante, spiritu suo repleretur adhuc ex utero matris suae; tantis nativitatem ejus comitantibus signis, ut timerent omnes vicini, et super omnia montana Judaeae divulgarentur haec, et ponerent omnes qui audierant in corde suo dicentes:

“Quid putas puer iste erit? Etenim manus Domini erat cum illo (Luc. I.).”

Sed fortassis haec documenta magnitudinis ejus nos quidem scimus quia legimus. Illi autem qui tunc erant praesentes, quoniam a deserto venit, nesciebant aut obliti fuerant a longe praeterita, quia tricesimus annus erat. Ad hoc sciendum, quia propter hoc illis non minus reverendus erat, imo et hoc maxime reverentiam illi augebat, quia veniebat ignotus, quia cum hominibus non fuerat conversatio ejus. Inde erat quod Elias esse putabatur, et, quod eo majus est, existimabat populus, et cogitabant omnes in cordibus suis de illo, ne forte ipse esset Christus. Horum omnium, quae magnitudinem ejus indicant, hic evangelista primum hoc posuit:

“Hic est enim qui dictus est per Isaiam prophetam, dicentem: Vox clamantis in deserto,”

etc. Magnum hoc est praeconium Joannis quia est vox. Non dicitur vocalis sive vocem habens, sed vox, sicut ipse confessus est, dicens:

“Ego vox clamantis in deserto (Joan. I).”

Et vox utique alterius vox est. Cujus ergo Joannes est vox? Utique clamantis. Et quis est clamans, nisi ille, cujus omnis vita, omne tempus, quo hic in carne deguit, clamor sive inclamatio fuit? Hinc enim Apostolus dicit:

“Qui in diebus carnis suae preces supplicationesque ad eum, qui possit illum a morte salvum facere, cum clamore valido et lacrymis offerens, exauditus est pro sua reverentia (Hebr. V).”

Hujus ita clamantis Joannes prima vox fuit. Humilitas quippe vocem non habebat, sed in civitate Nazareth secum habitabat, et annus aetatis ejus jam tricesimus incipiebat. Hoc est quod dicere molitur, quia sicut verbum cujusque nostrum clara vel sonora voce indiget, ut melius audiatur, ita Verbum Dei caro factum testificante Joanne indiguit, ut homines minus in eo scandalizarentur, quod et factum est. Non solum enim apud simplices, verum etiam apud invidentes, et voluntarium scandalum patientes, auctoritas Joannis causam ejus persaepe defendit, ut illic, cum dicerent ei,

“in qua potestate haec facis? Respondens, dixit eis: Interrogabo vos et ego unum sermonem, quem si dixeritis mihi, et ego vobis dicam, in qua potestate haec facio. Baptismus Joannis unde erat? Et coelo, an ex hominibus? At illi cogitabant inter se dicentes: Si dixerimus de coelo, dicet nobis: Quare ergo non credidistis illi? Si autem dixerimus ex hominibus, timemus turbam. Omnes enim habebant Joannem sicut prophetam. Et respondentes Jesu, dixerunt: Nescimus. Ait illis et ipse: Nec ego dico vobis in qua potestate haec facio (Matth. XXI).”

Nec vero illa tamen tempora sive illius temporis aut gentis homines attendere quis debet, sed omnes gentes sive nationes usque ad finem saeculi, quia quocunque et quandiu praedicatur Christi adventus, adest hic idem testis Joannes, et testificans digito suo confirmat quia Christus alius non fuit, nec est, nec erit, nisi is qui putabatur filius Joseph. Hoc valuit magnitudo sive auctoritas illius amici et testis, ut reciperent tunc filium saltem pauci, saltem duodecim, incipientes ab ista voce, qua dixit:

“Ecce Agnus Dei qui tollit peccata mnndi (Joan. I).”

Et si non plures illum recepissent, receperunt autem etiam alii nonnulli: sufficere poterant huic sancto Israeliti ad propagandam gentem spiritualem tot spirituales filii, quot secundum carnem filios primus Israel pater ejus habuit. Lucas evangelista pulcherrimi prudens auctor eloquii hunc adventum hujus Joannis taliter edicit:

“Anno quintodecimo imperii Tiberii Caesaris, procurante Pontio Pilato Judaeam, tetrarcha autem Galilaeae Herode, Philippo autem fratre ejus tetrarcha Itureae et Trachonitidis regionis, et Lysania Abilinae tetrarcha, sub principibus sacerdotum Anna et Caipha, factum est Verbum Domini super Joannem Zachariae filium in deserto. Et venit in omnem regionem Jordanis (Luc. III),”

etc. Quam pulchre narratio haec illi propheticae Danielis visioni concordat:

“Aspiciebam in visione noctis et ecce bestia quarta terribilis atque mirabilis et fortis nimis, dentes ferreos habens magnos, comedens atque comminuens, et reliqua pedibus suis conculcans (Dan. VII).”

Et subinde:

“Aspiciebam ergo in visione noctis, et ecce in nubibus coeli, quasi Filius hominis veniebat et usque ad Antiquum dierum pervenit, et in conspectu ejus obtulerunt eum, et dedit ei potestatem, et honorem, et regnum, et omnes populi, tribus et linguae servient ei. Potestas ejus potestas aeterna, quae non auferetur, et regnum ejus quod non corrumpetur (ibid.).”

Quid enim erat videre illam talem bestiam, non solum comedentem, sed etiam comminuentem, nisi quod hic pulchre commemorat Romanum imperium, non solum ut caeteras gentes Jedaeorum regnum suae ditioni subdidisse, verum etiam in tetrarchias comminuisse? Ut enim Judaici regni comminueret potentiam, propter nimiam gentis illius insolentiam, idcirco in tetrarchias illud, id est in quatuor princi pes dissipavit, videlicet Pontium Pilatum, Herodem, Philippum et Lysaniam. Nec vero solummodo regnum, verum etiam sacerdotii principatum, in duos, scilicet Annam et Caipham, dividendo comminuit. Futurum autem erat, ut reliqua pedibus suis conculcaret, quod tunc fecit quando gentem et locum tulit, et eos qui bello superfuerunt in captivitatem dispersit. Nunc igitur levemus oculos nostros, oculos mentis, et prospectum fidei, quia quod illic propheta videbat in visu noctis venientem in nubibus, quasi Filium hominis, dum comedisset, atque comminuisset illa bestia terribilis atque mirabilis et fortis nimis, hoc est, quod hic narrant evangelistae, venisse et manifestum esse in Israel hunc vere filium hominis, 582 et initium veniendi fecisse a baptismo Joannis, dum regnum Judaicae gentis sibi subdidisset, et in tetrarchias, ut jam dictum est, comminuisset magna potentia Romani imperii.

“Incipiens enim,”

ait Petrus apostolus,

“post baptismum, quod praedicavit Joannes, Jesum a Nazareth, quomodo unxit eum Deus Spiritu sancto et virtute (Act. XV),”

etc., usque

“Quia ipse est qui constitutus est a Deo judex vivorum et mortuorum: huic omnes prophetae testimonium perhibent, remissionem peccatorum accipere per nomen ejus omnes qui credunt in eum (ibid.).”

Initium ergo faciendi veniens a baptismo Joannis, qui latuerat eatenus, habitans cum parentibus Nazareth, et subditus illis, quousque processit?

“Usque ad Antiquum dierum pervenit, et in conspectu ejus obtulerunt eum, et dedit ei potestatem, et honorem, et regnum (Dan. VII),”

etc.,

“ipse est,”

ait Petrus, ut jam dictum est,

“qui constitutus est a Deo judex vivorum et mortuorum,”

et sicut ait David:

“Gloria et honore coronavit eum, et constituit eum super opera manuum suarum, omnia subjecit sub pedibus ejus (Psal. VIII).”

Hoc est unde praesenti opere loqui propositum est, ad gloriam et honorem filii hominis, cui sermo bonus est super datum optimum (Eccli. XVIII; Jac. I), quem et ipse exoptans dicit ad dilectam animam:

“Quae habitas in hortis, amici auscultant, fac me audire vocem tuam (Cant. VIII),”

“Factum est Verbum Domini (ait jam dictus evangelista Lucas) super Joannem Zachariae filium in deserto (Luc. III),”

et idem Joannes apud alium evangelistam, quid ad se dictum fuerit, vel ad quid Verbum Domini super se factum fuerit, praedicat hoc modo:

“Et ego nesciebam eum, sed ut manifestaretur in Israel, propterea veni ego in aqua baptizans (Joan. I).”

Item:

“Et ego nesciebam eum, sed qui misit me baptizare in aqua, ille mihi dixit: Super quem videris Spiritum descendentem, et manentem in eo, hic est qui baptizat in Spiritu sancto (ibid.).”

Hoc ex praeteritis quae Scriptura narrat evangelica, satis evidenter constat, quia Joannes nesciebat eum, videlicet eo modo quo invicem sciuntur, vel sciri possunt facies hominum, qui vel pariter commanent, vel aliquando mutuos sibi aspectus praebuerunt. Jesus namque adhuc infantulus necdum biennis, fugerat in Aegyptum, et Joannes puer, nesciens quot annorum, verumtamen in teneris annis, secesserat in desertum. Ergo secundum faciem nesciebat eum, licet secundum spiritum scire potuerit eum jam advenisse, quo agente exsultavit in gaudio, clausus in utero matris suae (Luc. I). Sed

“ut manifestaretur,”

ait,

“in Israel, propterea veni ego in aqua baptizans,”

subauditur et praedicans, quod hic Matthaeus primus exprimens:

“Venit,”

ait,

“Joannes Baptista praedicans in deserto Judaeae, et dicens: Poenitentiam agite, appropinquavit enim regnum coelorum.”

Haec ejus praedicatio viam paravit, ut manifestaretur in Israel iste filius hominis, et appareret in nubibus coeli, perventurus, ut supra memoratum est,

“usque ad Antiquum dierum,”

id est eligeret sibi apostolos, de quibus dictum est per prophetam:

“Qui sunt isti, qui ut nubes volant?”

(Isa. LX.) Testes illos habiturus, et videntibus illis ascensurus in coelum (Act. I), et cum illorum testimonia praedicandus per mundum universum. Et notandum quod primus iste praecursor Domini nomine expresso praedicat regnum coelorum, sciendumque solum et unicum regnum coelorum regnum esse legitimum, rapinam autem fuisse omnia regna terrarum, praeter solam sedem David, quae hujus regni coelorum praeparatoria fuit-Regna terrarum illa dicimus quae absque Deo fuerunt, et sine spe regni coelorum pertransierunt, quorum maxima erant capita leaena et ursus, pardus, et illa sine nomine quarta bestia, quas videlicet bestias Daniel vidit in visione supra memorata (Dan. VIV), per quas intelligimus quatuor principalia regna, quorum primum, regnum Babyloniorum, populum Dei captivavit; secundum regnum Persarum et Medorum, agente Aman superbissimo, populum eumdem funditus delere voluit; tertium, regnum Graecorum, mala in eodem populo gessit illa, quae Machabaeorum narrant libri; quartum, regnum Romanorum, et ipsum Filium hominis, tradentibus eum Pontio Pilato Judaeis, et martyres ejus usque ad tempora Constantini crudeliter occidit. Quod illic post bestias illas datum sive dandum esse vidit Daniel regnum Filii hominis, dictumque est ad eum:

“Suscipient autem regnum sancti Dei altissimi, et obtinebunt regnum usque in saeculum et saeculum saeculorum (ibid.),”

hoc est regnum quod praedicans Joannes, praemittit,

“Poenitentiam agite,”

et tunc demum causam subnectit,

“Appropinquavit enim regnum coelorum.”

Hic jam nec illud praetereundum quod hoc sit propheticae gratiae singulare praeconium, ubicunque legeris vel audieris ad quempiam factum esse verbum Domini, et hinc prophetas sanctos esse vel dici, quia factum est ad eos verbum Domini. Novissimus omnium illorum iste est Joannes, super quem scribit evangelista (Luc. III) factum esse verbum Domini, ut veniret praedicans et baptizans, et sic manifestaretur in Israel filius hominis. Primus autem omnium fuit pater Abraham, de quo sic scriptum est:

“Factus est sermo Domini ad Abraham per visionem dicens: Noli timere Abraham, ego protector tuus sum (Gen. XV),”

et subinde,

“Statimque sermo Domini factus est ad eum, dicens: Non erit hic haeres tuus, sed qui egredietur de utero tuo ipsum habebis haeredem, etc. (ibid.),”

quibus utique verbis promittebatur adventus ejusdem Filii hominis. Igitur cum dicit hic,

“In diebus illis venit Joannes Baptista,”

subaudiendum est in testimonium. Sic enim alius Evangelista sublimiter enuntiavit, praemittens,

“Fuit homo missus a Deo, cui nomen erat Joannes (Joan. I),”

statimque subjungens,

“Hic venit in testimonium, ut testimonium perhiberet de lumine, ut omnes crederent per illum (ibid.).”

Nec verum solummodo ex deserto in omnem regionem Jordanis, verum et ex matris utero in lucem vitae praesentis in testimonium venit: idcirco senibus justis datus est; idcirco sterili utero conceptus; idcirco adhuc ex utero matris suae Spiritu sancto repletus est; idcirco cum gaudio multorum et admiratione plurimorum natus est; idcirco duce Spiritu sancto in desertum a saeculo fugit, et vitam angelicam duxit, omnemque ordinem vitae irreprehensibilem gessit, victu atque vestitu venerabilis, et omni sanctitate mirabilis, ut esset idoneus testis et omnibus his modis in testimonium venit. Sacerdos erat, et patri sacerdoti succedere jure debebat, sed vetera sacerdotii veteris insignia respuens, legemque caeremoniarum in diebus suis esse finiendam optime sciens, solum praeelegit praedicare, et in semetipso dedicare poenitentiam, quae sacerdotalis officii pars optima est. Noverat quippe, sicut beatus ille et justus Simeon, noverat, inquam,

“et responsum acceperat ab”

eodem

“Spiritu sancto”

qui hominem talem, pulchrum gratiae suae vehiculum paraverat,

“non visurum se mortem, nisi prius videret Christum Dominum (Luc. II),”

et illum regni coelorum regem quaerendum sibi esse, non per ostensionem sive promissionem aulicae purpurae, sed per praedicationem austerae poenitentiae. Nam,

“ut manifestaretur,”

ait,

“in Israel, propterea veni ego in aqua baptizans, et praedicans baptismum poenitentiae (Joan. I).”

Dicit aliquis: Non poterat alio 583 modo fieri, ut manifestaretur in Israel, nisi praedicando poenitentiam? Ad haec, inquam, poterant quidem, sed omnium modorum, quibus hoc fieri poterat, iste modus erat optimus, et pro re magis congruus, magisque necessarius. Quid enim? Nonne ad hoc venerat Filius hominis, nonne ad hoc natus erat Agnus Dei, ut poenitentiam susciperet pro peccatis totius generis humani, et ut poenitentiam incipiens a jejunio quadraginta dierum, perseveraret agendo illam in laboribus plurimis,

“usque ad mortem, mortem autem crucis?”

(Philip. II.)

“Nonne illa morte a Domino factum est illud, et est mirabile in oculis nostris (Psal. CXVII),”

quod cum lapis ille reprobatus esset, cum foras civitatem projectus ille Filius hominis in cruce penderet, jamque spiritum emisisset, patefactum est latus ejus militis lancea,

“et continuo exivit sanguis et aqua?”

(Joan. XIX.) Hoc fuit, hoc est baptisma ipsius, de quo dixit ipse jam dudum baptismate Joannis baptizatus:

“Ego habeo baptismo baptizari, et quomodo coarctor usque dum perficiatur?”

(Luc. XII.) Illo baptismate nos baptizandi eramus et baptizati sumus. Hinc Apostolus:

“Quicunque enim, ait, baptizati sumus in Christo Jesu, in morte ipsius baptizati sumus (Rom. VI).”

Modus ergo manifestationis hic erat optimus et valde congruus,

“ut gloriam humilitas praecederet (Prov. XV),”

humilitatem gloria sequeretur, atque illic praemonstraretur quali cum fructu susceptam poenitentiam foret consummaturus. Humilitas quippe fuit, quod venit Dominus ad baptisma servi, et inter peccatores poenitentiam suscipientes, qui peccatum non fecerat, baptismum poenitentiae suscepit. Quae vel qualis humilitatem gloria continuo secuta est?

“Ecce, inquit, aperti sunt ei coeli, et vidit Spiritum Dei descendentem sicut columbam, et venientem super se. Et ecce vox de coelo dicens: Hic est Filius meus dilectus, in quo mihi bene complacui.”

Hoc et miraculum gloriosum, et majoris fuit gloriae signum. Similiter namque humilitatem mortis quae, ut jam dictum est, poenitentiae propter nos susceptae consummatio fuit, secutura erat gloria resurrectionis, qua effulgente, nimirum aperti sunt ei coeli, et ipse in coelum ascendit, et gratia Spiritus sancti non jam super eum, sed super credentes in eum baptizatos in nomine ejus descendit. Alias autem et vere super eum descendit, quoniam ipse est caput, et ipsi sunt corpus ejus, super quos Spiritus sanctus descendit, nec ob aliud super eos descendit, nisi quia Christus ipse est in eis, quemadmodum Apostolus dicit

“habitare Christum per fidem in cordibus nostris (Ephes. III).”

Unde autem huic Joanni, ut tam cito cognosceret eum, diceretque venienti ad se illud memorabile ex humili corde:

“Ego a te debeo baptizari, et tu venis ad me?”

Dixit enim secundum Joannem, ut supra memoratum est; dixit, inquam, semel et iterum.

“Et ego nesciebam eum (Joan. I).”

Unde ergo tam cito cognovit eum? Ad haec breviter respondendum quia per vim prophetici spiritus cognovit eum, utique volentem cognosci, quia jam tempus aderat cognoscendi eum. De illa vi prophetici spiritus, loquitur Apostolus:

“Si omnes prophetent, intret autem quis infidelis vel idiota, convincitur ab omnibus, dijudicatur ab omnibus, etiam occulta cordis ejus manifesta fiunt, et ita cadens in faciem, adorabit Deum pronuntians quod vere Deus in vobis sit (I Cor. XIV).”

Hoc in laude propheticae gratiae dicit, quod illi

“occulta cordis alterius manifesta sint.”

Erat autem Joannes propheta, jamque ex utero matris suae gratiam propheticam acceperat, spiritu prophetico repletus fuerat. Sed ut et hoc inferam quod aliud verbum Domini factum fuerat, ut Lucas meminit, super Joannem Zachariae filium in deserto, nisi ipsum, quod caro factum fuerat, ex Mariae Virginis utero? Ergone Verbum quod factum fuerat super eum, ut veniret, et assumptum hominem sive carnem quam assumpserat, manifestaret ille in Israel, non ostenderet illi cito quem quaerebat, et propter quem ut manifestaretur, obediens Verbo advenerat? Igitur cum ista sit vis prophetici spiritus, ut jam dictum est,

“manifesta facere occulta cordis (ibid.),”

etiam nolentis, quanto magis manifesta fieri debuerunt Joanni occulta cordis Domini Jesu, praesertim volentis, ut non ex facie mentem, sed (quod mirabilius est) ex mente cognosceret ejus faciem? Et ille quidem, quisquis est,

“cujus occulta cordis ita manifesta fiunt, cadens in faciem, ait Apostolus, adorabit Deum, pronuntians quod vere Deus in vobis sit (ibid.).”

Dominus autem Jesus, cujus non est adorare, sed adorari, quo debuit modo, gratiam illam, gratiam propheticam honoravit, cui manifesta facta fuerant occulta cordis sui, quatenus Joannes dicere posset,

“Ego a te debeo baptizari,”

sive illud secundum Joannem:

“Ecce Agnus Dei, qui tollit peccata mundi (Joan. I).”

Et quomodo gratiam illam honoravit? Videlicet pronuntiando, quod vere Deus, vere Spiritus sanctus, vere spiritus propheticus, et plusquam propheticus esset in mente Joannis. Dixit enim ubi opportunum fuit:

“Sed quid existis in desertum videre? Prophetam? Etiam dico vobis, et plusquam prophetam. Hic est enim, de quo scriptum est: Ecce mitto angelum meum ante faciem tuam, qui praeparabit viam tuam ante te. Amen dico vobis, inter natos mulierum non surrexit major Joanne Baptista (Matth. XI),”

etc., usque:

“Et si vultis recipere, ipse est Elias, qui venturus est. Qui habet aures audiendi, audiat (ibid.).”

Ubi vero factum est eidem Joanni, quod dixit:

“Ego debeo a te baptizari?”

Oportet namque verum et statera rationis esse ponderatum, quod tali in tempore, talem ob causam, tali tantoque Filio hominis dixit propheta veritatis, homo tanti meriti, angelus tam magni praeconii. Ubi ergo factum est ei? Ubi baptizatus est ab illo qui ad baptismum ejus veniebat, Filio hominis? Illic nimirum, ubi peccata mundi tulit idem Agnus Dei, quem digito demonstravit. Ubi hoc? Profecto ubi Agnus ipse immolatus est, et nostros sanguine suo postes sacravit, et Pharaonem cum suis Egyptiis ita flagellavit (Exod. XII), ut vinceret, qui victus non fuerat decem praeceptorum legalium plagis magnis, Pharaonem non carneum sed spiritualem, scilicet diabolum principem tenebrarum.

“Ubi traduxit illum palam confidenter affligens cruci (Coloss. II),”

et mare magnum, mare rubrum, scilicet sanguinem et aquam de latere suo lancea percussus emisit, ibi factum est Joanni quod sperabat, et sciebat dicens:

“Ego a te debeo baptizari,”

nec soli Joanni, verum etiam sanctis et electis omnibus, qui exspectabant eum ab origine mundi. Et quidem scire poterat, quod ex utero matris suae sanctus esset, quippe qui sancto Spiritu adhuc ex utero matris suae repletus est, sed quia erat illi Dominus, sicut scriptum est:

“Juxta est Dominus his qui tribulato sunt corde, et humilis spiritu salvabitur (Psal. XXXIII);”

quia, inquam, juxta illi erat Dominus, et de prope sciebat in contritione cordis, et in humilitate spiritus, quod Dominus solus sine peccato esset de virgine natus, ipse autem quamvis magno munere sacratus, tamen de commistione maris et feminae fuisset procreatus, sanctitatem illam quasi nescire voluit, nec sibi sufficere judicavit, nisi pro eo funderetur sanguis illius Agni quem videbat, cui loquebatur, Agni solius sancti, solius immaculati. Et revera, nisi mare illud 584 inimicos nostros operuisset, nisi sanguis ille fusus fuisset, et aqua illa inundasset, sanguis redemptionis et aqua emundationis, neque huic, neque illi cui ante hunc dictum est:

“Priusquam te formarem in utero, novi te; et antequam exires de ventre, sanctificavi te (Jer. I);”

neque alicui sanctorum sanctitas ulla suffecisset, quicunque dicti sunt sancti, ut Aaron, de quo Psalmista dicit:

“Et irritaverunt Mosen in castris, Aaron sanctum Domini (Psal. CV).”

Sunt enim plures modi, quibus quidlibet sanctum dici consuevit, ne cum sanctum audieris, statim perfectum et ab omni putes esse peccato liberum.

“Scriptum quippe est in lege Mosi, quia omne masculinum adaperiens vulvam, sanctum Domino vocabitur (Luc. II). Sanctifica mihi, ait Dominus, omne primogenitum, quod aperit vulvam in filiis Israel, tam de hominibus, quam de jumentis, mea enim sunt omnia (Exod. XIII).”

Et in lege Nazaraei scriptum est:

“Sanctus enim erit crescente caesarie capitis ejus; omnes dies separationis suae sanctus erit Domino (Num. VI).”

Et Joannes quidem istis quoque modis sanctus fuit, utpote primogenitus, ante quem sterilis mater nullum genuit, idemque Nazaraeus, uti angelus est,

“vinum et siceram non bibet (Luc. I).”

Sed nunquid omnis ejusmodi sanctus, qui inde sanctus est, quod primogenitus, immunis a peccato existimabitur? Aut nunquid Nazaraeus, quoniam siceram et vinum non bibit, et novacula super caput ejus non ascendit, sive Samson, sive alius quis ejusmodi, ideo consummatae sanctitatis erit? Verumtamen secundum illum sanctitatis modum, quem infusio sancti Spiritus operatur,

“Joanne sanctior inter natos mulierum nemo quidem surrexit (Matth. XI),”

sed nihilominus Sancti sanctorum Jesu Christi baptismate, id est sanguinis effusione vel ejus morte indiguit, et idcirco veraci humilitate dixit:

“Ego a te debeo baptizari.”

Nunc vide hunc Sanctum, hunc primogenitum, hunc Nazaraeum, quantum deceat sic esse vestitum, ut evangelista refert, dicens:

“Ipse autem Joannes habebat vestimentum de pilis camelorum,”

et laudari a Domino dicente:

“Quid existis in desertum videre? hominem mollibus vestitum?”

(Ibid.) ubi subauditur non, et sequitur:

“Ecce qui mollibus vestiuntur, in domibus regum sunt (ibid.).”

Vere talis habitus decebat eum vestimentum de pilis camelorum et zona pellicea circa lumbos, sicut Heliam, de quo itidem scriptum est:

“Vir pilosus et zona pellicea accinctus renibus (IV Reg. I).”

Tales enim utriusque fuerunt mores, et zelus austerus, talisque vita qui non indulgebat sibi ut esset remissior, fluentibusque deliciis luxuriaretur. Hoc de isto confestim Scriptura praesens testatur, quia non molliter peccatoribus blandiebatur. Dixit enim,

“videns multos Pharisaeorum et Sadducaeorum venientes ad baptismum suum: Progenies viperarum, quis ostendit vobis fugere a ventura ira? Facite ergo fructum dignum poenitentiae, et ne velitis dicere intra vos: Patrem habemus Abraham. Dico enim vobis quoniam potens est Deus de lapidibus istis suscitare filios Abrahae. Jam enim securis ad radicem arboris posita est. Omnis ergo arbor quae non facit fructum bonum, excidetur, et in ignem mittetur.”

Ecce vere hominem non mollibus vestitum, quippe cujus sermo pilis camelorum quibus vestitus erat multo est asperior; unde et non potuit esse in domibus regum, imo in domo regis Herodis et reginae Herodiadis decollatus est propter sermones ejusmodi, sermones veritatis, quibus ipse non mollis peccatorum molles auriculas et adulationis avidas arguendo nimis offendit. Apud Lucam sensus quidem et verba ipsa pene sunt eadem, nisi quod hic manifestius designat propter quos maxime sic incoeperit,

“progenies”

sive

“genimina viperarum,”

videlicet propter Pharisaeos et Sadducaeos, qui erant haeretici Judaeorum. Nam Pharisaei ex Hebraeo in Latinum interpretantur divisi, eo quod traditionum et observationum, quas illi deuteroses vocabant justitiam praeferebant, unde et divisi vocabantur a populo, quasi per justitiam. Sadducaei interpretantur justi. Vendicabant enim sibi quod non erant. Corporis resurrectionem negabant et animam cum corpore interire praedicabant. Hi quinque tantum libros legis recipiebant, prophetarum vaticinia respuentes. Igitur cum dicit Lucas:

“Dicebat ergo ad turbas quae exibant ut baptizarentur abipso: Genimina viperarum (Luc. III),”

hic autem praemisso:

“Tunc exibat ad eum Hierosolyma et omnis Judaea et omnis regio circa Jordanem, et baptizabantur ab eo in Jordane, confitentes peccata sua,”

tunc demum sic incipit:

“Videns autem multos Pharisaeorum et Sadducaeorum venientes ad baptismum suum, dixit eis: Progenies viperarum.”

Constat quod pariter quidem totam, sed non aequaliter totam gentem malitiae saevientis arguit, quod scilicet invicem invidendo, et invicem mordendo Judaei forent ab invicem consumendi, maxime autem Pharisaei et Sadducaei futuri essent auctores vel causa sibimet tanti mali et irae superventurae. Ut pro miraculo debeat esse rarus quisque, qui illam sciret vel posset effugere. Nec vero ita denotavit eos solus vel primus. Si quidem prior Moses inter caetera dixit:

“Fel draconum vinum eorum, et venenum aspidum insanabile (Deut. XXXII).”

Nunquid minus est dicere, fel draconum sive venenum aspidum, quam, progenies sive genimina viperarum? Et illos quidem Pharisaeos, quibus haec et caetera dixit, putaremus sic venisse ad eum, ut vellent percipere baptismum, quoniam sic evangelista dixit:

“Videns autem multos Pharisaeorum et Sadducaeorum venientes ad baptismum suum,”

sed repugnat illud quod alius evangelista magis illos insinuat venisse ad insidiandum.

“Miserunt, ait, Judaei ab Hierosolymis sacerdotes et levitas ad Joannem, ut interrogarent eum. Tu quis es? Cumquei interrogantibus tandem respondisset: Ego vox clamantis in deserto: Dirigite viam Domini, sicut dixit Isaias propheta (Joan. I; Isa. XL),”

post hanc illius responsionem statim subintulit:

“Et qui missi fuerant, erant ex Pharisaeis (ibid.).”

Hoc dicto, deinde sequitur:

“Et interrogaverunt eum, et dixerunt ei: Quid ergo baptizas, si tu non es Christus, neque Elias neque propheta?”

(Ibid.) Per hoc melius intelligitur istud quod ait Matthaeus:

“Videns multos Pharisaeorum et Sadducaeorum venientes ad baptismum suum,”

scilicet quia venerant, non ut ipsi baptizarentur, sed ut baptizantem calumniarentur, praesertim cum et alius evangelista dicat:

“Et omnis populus audiens, et publicani, justificaverunt Deum, baptizati baptismo Joannis. Pharisaei autem et legisperiti consilium Dei spreverunt in semetipsis, non baptizati ab eo (Luc. VII).”

Quod erat illud vel quale Dei consilium, quod Pharisaei spreverunt? Nimirum poenitentiam agere et dignos poenitentiae fructus facere. At illi scilicet Pharisaei confidebant in se tanquam justi et aspernabantur caeteros, sicut attestatur locis opportunis veritas Evangelii. Unde apud Lucam diligenter animadvertendum, quia

“interrogabant turbae dicentes, quid ergo faciemus? interrogabant publicani venientes ut baptizarentur, et dicebant: Magister, quid faciemus? Interrogabant et milites dicentes, quid faciemus et nos?”

(Luc. III.) Turbae interrogabant, publicani interrogabant, milites quoque interrogabant dicentes,

“quid faciemus?”

Pharisaei vero nusquam interrogasse leguntur et dixisse,

“Quid faciemus?”

Claret igitur quod vel quale consilium Dei, quomodo consilium Dei spreverint Pharisaei, non baptizati baptismo Joannis, quia 585 videlicet erant superbi, confidentes in se tanquam justi (Luc. III),

“suam justitiam statuere volentes, et justitiae Dei non subjecti (Rom. X),”

unde et magno supercilio magistrum pietatis, filiumque patris misericordiarum Christum redarguisse leguntur, dicendo discipulis ejus,

“Quare manducat magister vester cum publicanis et peccatoribus?”

(Matth. IX.) Porro

“quem tu erudieris, Domine, et de lege tua docueris eum (Psal. XCIII),”

illa desiderat, ut sciat poenitentiam agere, desiderat ut possit dignos poenitentiae fructus facere. Ille scit, ille confitetur quod justitia nulla sit, quod omnis ex operibus justitia vana sit, nisi testimonium habeat ex fide hujus Filii hominis Jesu Christi, cujus sanguis cum aqua fluens de latere ejus, ut superius dictum est, nisi justos omnes emundasset, immundae et sordidae essent omnes justitiae, juxta illam veridicam confessionem justi et justificandi prophetae Esaiae:

“Et facti sumus ut immundi omnes nos, et quasi pannus menstruatae universae justitiae nostrae (Isa. LXIV).”

At illi falso justi, et vere peccatores, ne istam cognoscerent justitiam, scutum sui cordis habebant patrem suae carnis, Abraham, quasi caro Abrahae, quoniam de illa profluxerant, sufficere posset eis ad justitiam. Proinde cum dixisset:

“Facite ergo fructum dignum poenitentiae,”

subjunxit atque ait:

“Et ne velitis dicere vos, Patrem habemus Abraham. Dico enim vobis quoniam potens est Deus de lapidibus istis suscitare filios Abrahae. Jam enim securis ad radices arborum posita est. Omnis ergo arbor quae non facit fructum bonum excidetur et in ignem mittetur.”

Haec eo dicente, opportune reminiscimur sermonis illius prophetici ex ore Hieremiae:

“Maledictus vir qui confidit in homine, et ponit carnem brachium suum, ut a Domino recedat cor ejus. Erit enim quasi myricae in deserto, et non videbit cum venerit bonum, sed habitabit in siccitate in deserto, in terra salsuginis et inhabitabili (Jer. XVII). Benedictus vir qui confidit in Domino, et erit Dominus fiducia ejus, et erit tanquam lignum quod transplantatur super aquas quod ad humorem mittit radices suas, et non timebit cum venerit aestus. Et erit folium ejus viride, et in tempore siccitatis, non erit sollicitum, nec aliquando desinet facere fructum (Psal. I). Quid, quaeso, aliud est velle dicere intra semetipsos, Patrem habemus Abraham,”

sive

“Pater noster Abraham est,”

et hoc adversus Dominum, nisi confidere in homine, et ponere carnem brachium suum, ut a Domino recedat cor eorum? Nam veraciter ut a Domino corde recederent, imo ut Dominum in sermone caperent, idcirco nonnunquam dixisse leguntur:

“Pater noster Abraham est (Joan. VIII),”

et illud:

“Nos ex fornicatione non sumus nati (ibid.),”

itemque:

“Semen Abrahae sumus (ibid.),”

et:

“Nos autem Mosi discipuli sumus (Joan. IX).”

Nonne hoc est confidere in homine, et ponere carnem brachium suum? Fiducia Mosi et carnis Abrahae, spernere consilium Dei, et gloriari contra Filium Dei, quod sola et unica est gloria Abrahae, sive Mosi, qua remota, inglorius est Moses, Abrahamque non nisi pulvis et cinis?

“Ne ergo velitis,”

ait,

“ita dicere intra vos.”

Maledictus enim quisque ille est, qui in carne contra consilium Dei gloriatur, ut non faciat dignos poenitentiae fructus. Maledictus est ille sicut Chanaan, de quo dixit pater ipsius hanc sententiam maledictionis,

“Servus servorum erit fratribus suis (Gen. IX).”

Etenim ille talis eidem Chanaan similis est, Chananaeus et non Judaeus est. Haec enim dicit Dominus ad Hierusalem apud Ezechielem:

“Radix tua et generatio tua de terra Chanaan. Pater tuus Amorrhaeus, et mater tua Cethaea (Ezech. XVI),”

ille, inquam, non quasi oliva est fructifera in domo Domini (Psal. LI), sed quasi myricae in deserto in terra salsuginis et inhabitabili, quae videlicet arbor ex amaritudine nominata est, gustus enim ejus nimis amarus est, et haec in solitudine et saxosa humo nascitur.

“Jam,”

inquit,

“securis ad radicem”

ejusmodi

“arborum posita est”

ut

“quae fructum bonum non facit,”

excidatur et

“in ignem”

mittatur, sive illa oliva sive myrica sit. Etenim etiam si de radice bonae olivae creverit, sive oleaster aut myrica sit, exciderunt propter sterilitatem, propter incredulitatem. Inde Apostolus:

“Si enim,”

inquit,

“Deus naturalibus ramis non pepercit, ne forte nec tibi parcat, vide ergo bonitatem et severitatem Dei, in eos quidem qui ceciderunt severitatem, in te autem bonitatem, si permanseris in bonitate, alioqui et tu excideris (Rom. XI).”

Hoc de invisibili excisione dixit, qua projicitur incredulus a regno Dei, securi excisus divini judicii. Verumtamen et alia excisio illorum propter quos vel quibus dicebat,

“Et ne velitis dicere intra vos, Patrem habemus Abraham,”

etc., videlicet illa, qua corporaliter quoque excidendi erant et exstirpandi de terra sua, securi visibili, scilicet manu Romana. Hinc Psalmista praedixerat.:

“Quasi in silva lignorum securibus exciderunt januas ejus in idipsum, in securi et ascia dejecerunt eam, incenderunt igni sanctuarium tuum,”

etc. (Psal. LXXIII). Quid porro est quod ait:

“Dico enim vobis quoniam potens est Deus de lapidibus istis suscitare filios Abrahae?”

Quos vel quales videbat, sive digito demonstrabat lapides? Non enim solummodo dixit de lapidibus, sed signanter ait,

“de lapidibus istis,”

quo videlicet pronomine solemus uti cum digito demonstramus vel demonstrare possumus ipsas res de quibus nobis sermo est. Et quidem sensus verus est, per lapides recte intelligi homines gentiles, lapidea simulacra colentes, de quibus et nos fuimus vel sumus in filios Abrahae suscitati per fidem Jesu Christi, sed non leguntur tunc adfuisse vel venisse ad Joannem in Jordanem ejusmodi lapides, ejusmodi homines. Quos ergo videbat vel demonstrabat in Jordane lapides? Putasne illos quos de Jordane tulit, et quos in medio Jordanis Josue alveo, Domino jubente, posuit?

“Elige, inquit Dominus, duodecim viros singulos per singulas tribus, et praecipe eis, ut tollant de medio Jordanis alveo, ubi steterunt sacerdotum pedes, duodecim durissimos lapides, quos ponetis in loco castrorum, ubi fixeritis hac nocte tentoria. Fecerunt autem filii Israel sicut eis praeceperat Josue portantes de medio Jordanis alveo duodecim lapides, ut ei Dominus imperarat, juxta numerum filiorum Israel, usque ad locum in quo castrametati sunt, ibique posuerunt eos. Alios quoque duodecim lapides posuit Josue in medio Jordanis alveo ubi steterunt sacerdotes qui portabant arcam foederis, et sunt ibi usque in praesentem diem (Josue IV).”

De hoc et de caeteris constat auctoritate Apostoli, quia

“omnia in figura contingebant illis (I Cor. X).”

Quod cum ita sit, nonne spiritualiter nobis lapides illi prophetae sunt et apostoli, lapides vivi, lapides magni, qui fidem nostram velut fundamentum portant, necessariamque nobis factis et dictis operum Domini memoriam semper suscitant? Nam de illis lapidibus cur sic a Domino praeceptum et sic est factum?

“Quando,”

inquit,

“interrogaverint vos filii vestri cras dicentes, Quid sibi volunt isti lapides, respondebitis eis: Defecerunt aquae Jordanis ante arcam foederis Domini Dei nostri, cum transiret eum. Idcirco positi sunt lapides isti in monumentum filiorum Israel usque in aeternum (Josue IV).”

Nihil verius quam lapides istos, scilicet prophetas et apostolos, qui significabantur per lapides illos in monumentum nobis usque in aeternum esse positos. Si veraciter dixit Apostolus Christi,

“Petra autem erat 586 Christus (I Cor. X),”

cum de petra inanimata, de qua populus biberat, fuisset locutus, quomodo non veraciter dicat praecursor Christi, lapides isti quos Josue Domino jubente pro monumento posuit, prophetae sunt et apostoli, quorum alios, videlicet prophetas, olim posuit, alios scilicet apostolos sine dubio continuo positurus est (Ephes. IV). Et prophetae quidem quia profundiora vel obscuriora sacramenta continent, quasi medio Jordanis alveo sub aquis latent. Apostoli vero, quia nuda et aperta facie Salvatoris opera testantur, quasi in Galgala positi, quod interpretatur revelatio, semper sub dio conspectibus omnium patent. Igitur

“Ne coeperitis,”

ait,

“dicere intra vos, Patrem habemus Abraham, dico enim vobis, quia potens est Deus de lapidibus istis suscitare filios Abrahae.”

id est, ne argumentemini vos poenitentia vel poenitentiae fructibus non indigere, sive regnum coelorum vobis haereditarium esse, quoniam secundum carnem estis filii Abrahae, quia profecto sola caro Abrahae ad consequendum regnum coelorum non magis valet quam isti lapides, imo de carne Abrahae multi sunt filii diaboli, per verbum illorum quorum in figura positi sunt lapides isti multi nascentur qui vere sint filii Abrahae, vere filii Dei. Nam fides est quae sola facit filios Abrahae, caro autem sola non prodest quidquam (Joan. VI), et talium quisque virorum benedictus est, juxta prophetam supra memoratum, quia confidit non in homine, sed in Domino, in quo confisus est et Abraham non deus, sed homo, quia non ponit carnem Abrahae brachium suum, ut a Domino recedat cor ejus, sed Dominus est fiducia ejus, et idcirco non erit, quasi myricae in deserto, neque habitabit in siccitate in terra salsuginis et inhabitabili, sed erit quasi lignum quod transplantatur super aquas, et quod ad humorem mittit radices suas, ut dignos poenitentiae fructus facere non desinat. Interea cum haec et his similia, quae caeteri evangelistae non tacent, loqueretur turbis, hic amantissimus praecursor Domini non ignorabat, propheticam habens scientiam, quia non esset illi tempori vel officio destinatus quo praedicandum erat cunctis gentibus qui ex utero Virginis supra naturam hominis natus esset ipse quem praecurrebat mediator Dei et hominum homo Jesus Christus (I Tim. II). Hoc ut erat vere instructus spiritu humilitatis, confitetur humiliter, suaeque reputat indignitati dum praemittens:

“Ego quidem vos baptizo in aqua in poenitentiam, qui autem post me venturus est, fortior me est,”

subjungit continuo,

“cujus non sum dignus calceamenta portare, ipse vos baptizabit in Spiritu sancto.”

Per calceamenta quippe, cum sint ex coriis mortuorum animalium, significatur humanitas ejusdem Filii hominis Jesu Christi, in qua erat mortalis et passibilis. Unde est illud:

“In Idumaeam extendam calceamentum meum (Psal. CVII),”

id est, notum faciam gentibus incarnationis meae sacramentum. Hoc per apostolos erat faciendum, ipse autem Joannes non erat victurus usque ad illud tempus quo apostoli taliter calceamenta Domini portaverunt, id est, publice praedicare coeperunt natum esse de Virgine Deum et hominem Jesum Christum, quia

“Verbum erat in principio Deus apud Deum, et Verbum caro factum est (Joan. I),”

et sicut angelus locutus est ad Joseph,

“Quod in”

beata Virgine

“natum est, de Spiritu sancto est (Matth. I).”

Igitur cum dicit,

“Qui autem post me venturus est, fortior me est, cujus non sum dignus calceamenta portare,”

promptum est animadvertere, quam libenter hominis officium subiret, quanta cum dilectione gloriam istam Filii Dei, Filii hominis, cum illis coelis annuntiare et enarrare pergeret (Psal. XVIII). Et ipse quidem de seipso ita sentiendo, ita indignum semetipsum judicando, regulam custodiebat verae humilitatis, quia non considerabat quod ipse solus esset praecursor Domini, imo et angelus Domini, sicut de ipso in Malachia Spiritus propheticus praedixit (Malach. III), sed illud considerabat, quod illi futuri essent coeli, qui, sicut jam dictum est, calceamenta portando Jesu Christi, enarrarent ejusdem gloriam Dei. Haec est regula quam Apostolus breviter praescribit ad Philippenses his verbis:

“Nihil per contentionem, neque per inanem gloriam, sed in humilitate superiores sibi invicem arbitrantes. Non quae sua sunt singuli considerant, sed, ea quae aliorum (Philipp. II).”

Ipse, inquam, ita judicando, ita non quae sua, sed quae aliorum erant, considerando et superiores sibi futuros apostolos arbitrando, regulam custodiebat sanctae et verae humilitatis, semetipsum deprimens, tanquam minor esset omnibus illis. Sed nunquid ita judicabat Dominus judicii? Nequaquam, sed,

“Amen dico vobis,”

ait,

“non surrexit inter natos mulierum major Joanne Baptista (Matth. XI).”

Ergo et nullus omnium illa Domini calceamenta portantium, illam Domini de utero Virginis Incarnationem suo tempore publica praedicatione sequentibus signis praedicantium (Marc. XVI), major te est, o Joannes Baptista. Porro fortitudinem, quam intendit dicendo:

“Qui autem post me venturus est, fortior me est,”

miro modo non quidem exprimit, quoniam exprimi non potest, et ineffabilis est, sed parumper significat, ita dicendo:

“Cujus ventilabrum in manu sua, et praemundabit aream suam, et congregabit triticum suum in horreum, paleas autem comburet igne inextinguibili. Quanta, quaeso, est fortitudo ista, ventilabrum suum habere in manu sua! Non enim saltem ita dixit, cujus ventilabrum in manu Dei. Simile illud est, quod in Isaia legimus: Cujus imperium super humerum ejus, sive:”

Et factus est principatus super humerum ejus (Isa. IX). Neque iste dicit, cujus ventilabrum in manu Dei, neque ille dixit, imperium ejus, sive principatus ejus factus est super humerum Dei, sed, ut animadvertas ipsum in sua fortitudine sufficientem esse sibi, et iste

“cujus ventilabrum in manu sua”

dicit, et ille

“principatum ejus super humerum ejus”

factum esse asserit. Neque ita dicit iste, et praemundabit aream Domini, et congregabit in horreum triticum Domini, sive Dei, sed

“aream suam praemundabit, et triticum,”

inquit

“suum congregabit.”

Ergo Dominus est areae, et possessor est totius tritici, et Deus fortissimus ipse est, cujus ventilabrum est, et cui ad ventilandum ipsa manus sua sufficit, sicut humerus suus ad imperium sive principatum tenendum satis est, satisque valet absque impendiis alienis. Igitur Deus est, Deus, inquam, et Dominus omnipotens ipse est, qui auxilio nullius indiget. Quid dicemus fortibus? quid dicemus superbis? Nimirum quia palea ipsi sunt, humiles autem, et qui timent Dominum ipsi sunt triticum, Verbum autem Domini Verbum incarnatum, Verbum plenarie manens, et inhabitans in pectore, spirans de ore hujus Filii hominis, pro similitudine illis est et erit venti vehementis, quod tam facile imo et multo facilius reprobos et superbos omnes exterminabit, quam vehemens aura sive ventus quemlibet fortis paleam de area cujuspiam eliminare possit.

“Omnes eos, ait ipse Dominus per prophetam, auferet ventus, tollet aura (Isa. LVII).”

Quos eos, nisi omnes fortes fortitudine fallaci, de quibus et ita praemisit,

“Cum clamaveris, liberent te congregati tui?”

(ibid.) Praemiserat etiam et ipsis,

“Effudisti libamen, obtulisti sacrificium (Isa. XL).”

Ergo omnes eos, subauditur, male fortes, visibiles seu invisibiles, auferet, ait, ventus, tollet aura, et ita dicendo, magnam Divinitatis fortitudinem, et magnam contra omnis creaturae infirmitatem esse designat. Multa sunt in Scripturis dicta 587 homini, secundum similitudinem sufflantis,

“exsiccatum est fenum, et cecidit flos (Isai. XL),”

quia spiritus Dei sufflavit in eo, et in Job:

“Vidi, ait Eliphaz Themanites, eos qui operantur iniquitatem, et seminant dolores, et metunt eos, flante Deo periisse, et spiritu irae ejus esse consumptos (Job, IV).”

Et his similia, per quae hoc intendit sanctus sacrae Scripturae Spiritus, ut facilitatem divinae omnipotentiae cognoscamus, quod multum facile sit ei, dejicere cito, quidquid contra fortitudinem ejus fortiter stare videbatur. Ibidem quoque apud Esaiam, ubi praemiserat quod jam dictum est:

“Et omnes eos aufert ventus, tollet aura (Isai. LVII),”

postmodum subjunxit:

“Quia spiritus meus a facie mea egredietur, et flatus ego faciam (ibid.).”

Frequens est lectio, sed experimentum in vita praesenti valde rarum, ut experiatur quispiam, quem Divinitas ad experiendum admittere dignatur, tangendo pectus sive labia ejus in momento, sive in ictu oculi, taliter afficiatur tactu sensibili, quem B. papa Gregorius ibi vult intelligi, ubi ad Heliam loquens Dominus dicit:

“Et post spiritum commotio. Non in commotione Dominus. Et post commotionem ignis. Non in igne Dominus. Et post ignem sibilus aurae tenuis (III Reg. XIX),”

et ibi Dominus. Et quidem subtilitas Divinitatis, omnem non solum corporis, verum etiam animae sensum excedit; sed cum vult, non tantum animam, verum etiam corpus tactu suc sensibiliter afficit. Qui videlicet tactus, dum vult, suavis; et dum vult, valde est terribilis, ita ut quisquis illum sensit jam pene non sit illi opus verbis edoceri, quae vere Deus fortissimus spirituum sit, nec penitus ignorat, licet omnino effari non possit, qualis ille sit tremor, quo majestatem Domini tremere dicuntur etiam sancti angeli.