R. D. D. RUPERTI ABBATIS TUITIENSIS

IN CANTICA CANTICORUM

DE INCARNATIONE DOMINI COMMENTARIORUM


PROLOGUS.

Qui contra hominem similem sibi luctatur, aut in agone contendit opus habet fortitudine corporis, ut athleta victor existens, justa laurea mereatur coronari. Porro qui cum Deo luctari, et regno coelorum vim inferre praesumit, alia et meliori fortitudine opus habet, scilicet fortitudine mentis. Nam fortitudo corporis quid illic valet? Spiritus enim est Deus, et sicut eum,

“qui adorat, adorare oportet in spiritu et veritate (Joan. IV),”

ita nihilominus eum qui luctatur, colluctari oportet in spiritu et veritate. Exemplum laudandae hujus fortitudinis habemus in patre nostro Jacob, quemadmodum Scriptura dicit:

“Cumque mature surrexisset Jacob, traductis omnibus, quae ad se pertinebant, remansit solus: et ecce vir luctabatur cum eo usque mane. Qui cum videret, quod eum superare non posset, dixit ad eum: Dimitte me, jam enim ascendit aurora. Respondit: Non dimittam te, nisi benedixeris mihi. Et benedicens illi: Si contra Deum, inquit, fortis fuisti, quanto magis contra homines praevalebis (Gen. XXXII).”

Secundum illud exemplum, vir ille adhuc sese a colluctante patitur vinci quoties studiosus et fidelis animus tandiu versatur circa verbum Dei, donec extorqueat ab illo benedictionem Spiritus sancti, quae est verus et utilis intellectus mysterii, vel Scripturae quam Deus rationabiliter signavit, ut non facile possit apprehendi:

“Quia margaritae non erant mittendae coram porcis (Matth. VII),”

et nulla difficultate vincitur, ut desistat, donec apprehendatur, quamvis quodammodo fugiat sermo Dei, seque jubeat dimitti. Igitur, o domina Dei genitrix Maria, et incorrupta mater Verbi aeterni Dei et hominis Jesu Christi, non meis, sed tuis armatus meritis cum isto viro, scilicet cum Verbo Dei, cupio luctari, ut de Canticis canticorum opus extorqueam quod non dedeceat vocari de Incarnatione Domini, ad laudem et gloriam ejusdem Domini, ad laudem et honorem tuae beatitudinis. Non nova haec voluntas nunc incidit. Ante annos aliquot cum essem junior, cingere me volueram, et hujus nominis opus aggredi, scilicet de Incarnatione Domini, per occasionem hujusmodi. Coram regina coelorum loquor, a conservo meo quotibet irrideri non debeo, dicente:

“Ecce somniator (Gen. XXXVII).”

Sedebam quasi solitarius per visum noctis, et ecce quasi

“sibilus aurae tenuis (III Reg. XIX)”

per utramque aurem transcurrens, velocius quam dici possit, istos in me versiculos deposuit:

Femina mente Deum concepit, corpore Christum:

Integra fudit eum nil operante viro.

Cum reversus ad memet versiculos taliter acceptos mente pertractarem, et nonnullis, unde vel qualiter acceperim, secretius non sine admiratione denarrarem, atque ad multorum notitiam versiculi pervenissent, qui tamen nescirent unde accepissem, ex multis et diversis quae audiebam, occasio se praebuit, ut scribere aliquid cuperem de Incarnatione Domini, versaturus grande onus invalidis humeris. Circa idem tempus et hoc aliud accidit: Frater quidam innocentis vitae, et mundae ac simplicis adolescentiae retulit mihi, se vidisse Filium tuum Dominum nostrum Jesum Christum, sedentem super altare suum, et circa eum collegium sanctorum, meque assidentem cum quiete, et tenentem Cantica canticorum. Haec interim transisse videbantur, et inveterata mihi erat memoria horum, cum ecce quidam de amatoribus Verbi Dei, ex te, o B. Virgo, incarnati, Cuno pater caenobii Sigebergensis, qui me pene dormitare volentem, nonnunquam excitavit, et multis invigilare fecit, quam nescio per occasionem opportune importune mihi insistere coepit, ut scriberem aliquid hujusmodi, quale est hoc, quod nunc proposui. Tunc demum recordatus sum eorum quae nunc dixi, simulque cujusdam promissi tui, quia per visum mihi dicere visa es: Pascha cum beata Trinitate facies. Loquebar enim tecum, et dulce de beata Trinitate habebam colloquium, nesciens quod ipsa esses. Sed postquam illud ex te responsum accepi, tum scire volenti quaenam esset tam sancta mulier, et hoc flagitanti in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti, teipsam esse misericordiae matrem stellantibus oculis gratanter demonstrasti. Sequor divinum praesagium, si quando merear videre faciem tuam, et ante Christum tenere Cantica canticorum, juxta quod canimus in psalmo:

“Venientes autem venient cum exsultatione, portantes manipulos suos (Psal. XXV).”

Dicendum in primis de isto Salomonis libro tertio, super quem velut fundamentum aedificari cupio aedificium hujus nominis, scilicet de Incarnatione Domini, cur vocetur Cantica canticorum, et deinde cur non singulariter canticum, sed pluraliter Cantica canticorum. Omne quod in Scripturis nominatur canticum, propter aliquod cantandum est Dei beneficium, et gratiarum actione auctorem suum probans, accepti beneficii et gratiae non immemorem sive ingratum. Sunt autem in Scriptura veteris instrumenti cantica nota vel insignia numero sex, istud autem est septimum idemque novissimum. Primum est canticum Mosi servi Dei, pro illo beneficio quod Deus populum suum filios Israel liberavit, submerso Pharaone in mari Rubro cum curribus et equitibus suis (Exod. XV). Secundum canticum ejusdem Mosi, canticum Deuteronomii, quod scripsit canendum tam pro illo, quam pro caeteris ejusdem rei beneficiis (Deut. XXIII). Tertium canticum Annae prophetissae, quae fuerat sterilis, quod cecinit pro nativitate Samuelis (I Reg. II). Quartum canticum Isaiae quod et scripsit, et canendum prophetavit:

“Confitebor tibi, Domine, quoniam iratus es mihi (Isa. XII),”

pro beneficio, quo liberandus erat Juda ab Assyriis. Quintum canticum Ezechiae regis, quod cecinit vel scripsit pro beneficio Dei, quia de infirmitate sua convaluit (Ezech. XXXVIII). Sextum canticum Abacuc, quod prophetice cecinit pro futura dejectione diaboli, secundum typum Nabuchodonosor regis Babylonis (Habac. III). Septimum, ut jam dixi, idemque novissimum est canticum istud maximi et singularis beneficii Dei, canticum amoris, quo Deus in B. Virginem descendit, ita ut filium ex ea generaret, qui est Christus Jesus, homo verus

“Et Deus super omnia benedictus (Rom. IX),”

quantum istud beneficium, caetera cuncta Dei beneficia generi humano impensa, superexcellit. Recte igitur dicitur Canticum canticorum, quia quod in eo canitur, beneficium est omnium Dei beneficiorum. Quare autem non singulariter canticum, sed pluraliter Cantica canticorum? Ad hanc percunctationem viam respondendi parat considerata subdistinctio quatuor periocharum, id est recapitulationum, quarum est signum capitulum hoc tertio repetitum:

“Adjuro vos, filiae Hierusalem, per capreas cervosque camporum, ne suscitetis, neque evigilare faciatis dilectam, quoadusque ipsa velit (Cant. II).”

Idem sacramentum per omnes periochas continetur. Unius enim ejusdemque amoris prima decantatio est, ab eo quod ait:

“Osculetur me osculo oris sui (Cant. I),”

usque:

“Adjuro vos, filiae Hierusalem.”

Secunda ab eo, quod dixit:

“Vox dilecti mei, ecce iste veniet saliens in montibus (Cant. II),”

usque itidem:

“Adjuro vos, filiae Hierusalem.”

Tertia prolixior, sic incipit:

“Quae est ista quae ascendit per desertum (Cant. III),”

usque ad tertiam adjurationem:

“Adjuro vos, filiae Hierusalem.”

Quarta:

“Quae est ista, quae ascendit de deserto deliciis affluens (Cant. VIII),”

usque ad finem. Non ignoro quantum vel quale susceperim negotium, scilicet historiae sive rei gestae aliquod ponere fundamentum, et super illud magnum, quod sub istis vocibus continetur, superaedificare mysterium. Tunc enim expositio mystica firmius stat, neque fluitare permittitur, si super historiam certi temporis vel rei demonstrabilis rationabiliter superaedificata continetur. Labor magnus et difficilis, sed exinde spei solatium est, quia sermo Dei talis est, qui secundum similitudinem viri supra memorati, qui luctabatur cum Jacob, possit vinci, si colluctator, id est inquisitor ejus legitime luctari noverit. Quid est legitime luctari? Nimirum fortitudine uti verae et sanctae humilitatis in precibus et lacrymis. Sic enim ille Jacob superavit (Gen. XXXII), teste alia Scriptura, in qua per Osee Spiritus sanctus de illo dicit:

“In fortitudine sua directus est cum angelo, et invaluit ad angelum, flevit et rogavit eum (Osee XII).”

Igitur ejusmodi fortitudinem tribuat Dominus virtutum, et victoria dulcis gratum subsequetur duellum.