CAPUT 3

Quis unquam portare potuit zelum dilectionis, quem habet circa cor dilecti sui, iram aemulationis quam habet erga brachium dilecti sui? Sicut mors, sicut infernus, ita nulli parcit et omnibus est immitis, quicunque male sentiunt de Scripturis veritatis, quae scriptae sunt secundum cor viri sui, dilecti sui, qui male praedicant de brachio fortitudinis, quo salutem generis humani operata est omnipotentia viri sui, dilecti sui. Nonne, cum in remittendis peccatis piissima sit, illos duntaxat, qui loquuntur extra vel contra Verbum veritatis, mortificat, et inferno addicit illorum animas? Quidpiam tolerare potest, quod cordi dilecti sui, id est, Scripturae veritatis contrarium est? Tolerare non potest. Illos qui in hoc sunt, eliminat et anathematis gladio trucidat. Non inexperta loquimur. Nulla re magis offenditur, nullo malo exacerbatur amplius quaelibet anima habens spiritum dilectionis, quam si audiat de Scripturis quidpiam contra sensum cordis hujus amici, contra honorem brachii hujus dilecti. Quam forte natura sit mitis, statim ad rem istam sit intractabilis, et videtur adversariis motus ejus quasi motus mortis, et ira ejus quasi ira infernalis, sicut de Mose constat, qui, cum esset mitissimus omnium hominum qui morabantur in terra, ubi causa poposcit, sic immitis factus est quasi mors, sic durus quasi internus, ita ut diceret:

“Qui Domini est, jungatur mihi (Num. XII; Exod. XXXII),”

et durissimo ejus imperio occideret unusquisque fratrem et amicum et proximum suum, cecideruntque una die viginti tria millia. Et ille materiali quidem gladio, et alii post eum complures, ut Elias et fortissimus David probaverunt, quia vere fortis est ut mors dilectio, vere dura sicut infernus aemulatio. Ista vero dilectissima spirituali gladio saevit propter dilecti sui cor et brachium, persistens fortiter tanquam inviolabile signaculum. Nam de materiali gladio non habet praeceptum sive dilecti sui consensum, quando audivit eum dicentem: Converte gladium tuum in locum suum, satis est, sinite usque huc (Matth. XXVI; Luc. XXII). Lampades ejus, ait, lampades ignis atque flammarum. Cujus ejus? Dilectionis sive aemulationis. Lampades dilectionis, lampades ignis, lampades aemulationis, lampades flammarum. Sicut ignis, dum concitatus fuerit, generat flammam: Sic dilectio, dum aliquid perceperit non secundum cor hujus viri, non secundum sensum hujus dilecti, parit aemulationem, lucentem pariter et urentem, amicos illuminantem, inimicos urentem. Quid si fortes fuerint inimici? Quid si habuerint turbas populorum, gladios quoque regum atque imperatorum, sicut aliquando habuerunt? Nihilominus confidat in ista cor viri sui, qua nihilominus fortis erit ut mors dilectio, dura sicut infernus aemulatio, imo et amplius tunc lampades istae ardebunt atque lucebunt, lampades ignis atque flammarum. Hinc est quod dicit:

“Aquae multae non potuerunt exstinguere charitatem, nec flumina obruent illam.”

Audivimus, vidimus aquas multas, id est, inundantes persecutiones popularium, et flumina, scilicet persecutiones principum fortium, quae, cum vehementer inundarent, non potuerunt exstinguere sive obruere charitatem, neque compescere ejus aemulationem, ut saltem de uno Verbo dogmatis fidelissimi reticeret, exempli gratia, illo quod dicitur [rbo][m][o][uac][s][i][o][n] Pro nihilo fuit huic dilectae omne damnum, et ipsa mors, quam inferre haeretici potuerunt. Hoc est quod dicit: Si dederit homo omnem substantiam domus suae pro dilectione, quasi nihil despiciet eam. Tanta illi inest dilectio Verbi, ut in comparatione talis margaritae, quam intus retinuit quasi nihil despiciat omne, quod foris auferri potuit:

“Ecce mulierem fortem vidistis et audistis.”

Non ex semetipsa tantam sibi fortitudinem inesse confidit, sed ex eo, qui solus est vera fortitudo fortium, sicut vidistis eam ascendentem, innixam super me dilectum suum. Non, inquam, ex ipsa fortitudo haec, sed ex providentia nostra, secundum pium nostrae sollicitudinis consilium, quod habuimus super eam, sicut sequentia indicant:

“Soror nostra parvula est, et ubera non habet. Quid faciemus sorori nostrae in die quando alloquenda est? Si murus est, aedificemus super eam propugnacula argentea. Si ostium, compingamus illud tabulis cedrinis.”

Hujusmodi consilium super illam habuimus Pater et Filius et Spiritus sanctus pro magna re, pro magno negotio (Matth. X), quia videlicet sic se habebat, et sic habet tempus vel status rerum ejus, ut vix nata, vix super pedes suos consistens, jam esset alloquenda, jam deberet duci ante reges et praesides, et reddere rationem de fide nostra, de profundissimis operum nostrorum Sacramentis contra Judaeos in lege gloriantes, contra philosophos sapientia sua et eloquentia tumentes, sub gladiis judicum inter mille genera mortium. Hoc utique mirandum est illis, qui rem sciunt mirari sicut dignum est. Propterea consilio habito dicebamus: Soror nostra parvula est, et ubera non habet. Quid faciemus sorori nostrae in die qua alloquenda est? Vere enim qua die primum alloquenda erat, quando primum sub Nerone et caeteris persecutoribus lis in judicio contra illam proposita est de fide quam suscipiebat, parva numero, parvula sensu, id est, simplex erat, ubera scilicet legem et prophetas, non habebat. Dicebamus ergo: Si murus est, aedificemus super eam propugnacula argentea. Si ostium, compingamus illud tabulis cedrinis. In civitatibus vel domibus aliud est murus, et aliud ostium. Similiter in dilecta ista, in corpore isto, quod est Ecclesia, alius est quasi murus, alius quasi ostium. Hoc ex illius temporis statu clarius discerni potest, quando primum dilecta haec alloquenda erat, sicut jam dictum est. Alius namque ita fortis erat, ut tormenta vel opprobria sustinere posset, et hic utique murus erat, juxta illud:

“Ego quippe, ait Dominus, dedi te hodie in civitatem munitam, et in columnam ferream, et in murum aereum, et bellabunt adversum te, et non praevalebunt, quia tecum ego sum.”

Alius in hac parte infirmior quidem erat, et forte persecutiones fugiens latere volebat, sed habebat gratiam aliquam, verbi gratia sacerdotalis officii gratiam, scientiamque catechizandi rudes, et baptizandi credentes. Hic nimirum ostium erat, quia, sicut per ostium in civitatem vel in domum introitur, ita per tale ministerium credentes Ecclesiae incorporantur. Igitur,

“si murus est, ait, aedificemus super eam propugnacula argentea,”

id est, si digne potest stare vel permanere pro fide in agone certaminis, suggeramus illi quaecunque necessaria sunt veritatis testimonia ut non minus respondere sciat, quam si legisset legem aut prophetas juxta illud.

“Cum steteritis ante reges et praesides, nolite praemeditari qualiter respondeatis, ego enim dabo vobis os et sapientiam, cui non poterunt respondere et contradicere omnes adversarii vestri (Matth. X).”

Item: Non enim vos estis qui loquimini, sed spiritus Patris vestri, qui loquitur in vobis. Nonne sic et factum est? Nonne si rite consideres confessiones et responsa martyrum, in illis duntaxat exemplaribus, quae fideliter ac simpliciter sine fuco humani ingenii scripta sunt, ubi responsa illorum, ut dicta, sic excepta sunt; nonne, inquam, responsa illorum nobis propugnacula et non qualiacunque, sed propugnacula argentea sunt? Casta namque et castigata sunt, multumque nitoris ac splendoris habent, juxta illud:

“Eloquia Domini, eloquia casta, argentum igne examinatum (Psal. XII).”

Si ostium est, compingamus illud tabulis cedrinis, id est eum qui non tantae est fortitudinis vel tolerantiae ut tormenta passionum sustinere possit, attamen illius est officii sive devotionis, ut viam vel introitum fideliter faciat volentibus introire in regnum Dei, baptizando sive catechizando illos Verbo Dei, faciamus, ut sit memoriae imputribilis atque suavis secundum similitudinem cedri, ligni odoriferi atque imputribilis, juxta Davidicum illud:

“Justus ut palma florebit, sicut cedrus Libani multiplicabitur (Psal. XCI).”

Sunt enim multa dona gratiarum, quae valeant et sufficere possint illis, qui etiam si cupiant, palmam martyrii non attingunt. Quid ad haec illa?

“Ego murus, et ubera mea turris, ex quo facta sum coram eo, quasi pacem reperiens.”

Et est sensus: Primo quidem tempore, cum jam alloquenda essem et de nostra fide secundum charitatem tuam respondere inciperem, parvula eram, sicut dicis, dilecte mi, et ubera non habebam; sed nunc et murus sum, et ubera sunt mihi, non qualiacunque, sed sicut turris. Processu namque temporis venerunt scriptores mei, confortati sunt interpretes mei, legemque ac prophetas totumque Vetus pariter ac Novum Testamentum in linguas, maxime Graecam et Latinam, de uno Hebraicae linguae repositorio transtulerunt, et ecce spiritu et littera fortiter instructa sum habens etiam de meis, qui mihi nati sunt filiis, doctores et explanatores luculentos utriusque Testamenti. Propterea dixi:

“Ego murus et ubera mea sicut turris.”

Non autem hoc ex me, sed ex gratia dilecti. Propterea et istud subjunxi:

“Ex quo facta sum coram eo quasi pacem reperiens,”

id est ex quo per fidem accepi peccatorum remissionem. Nam ex tunc propter ipsum quod et credidi, pacem reperi, et reconciliata sum Deo per mortem dilecti mei, filii sui, et ex eo proficiens atque succrescens, istam quoque gratiam consecuta sum ut nihil mihi desit, de Scripturis utriusque Testamenti,

“et ecce ubera mea sicut turris,”

quia nihil contra possunt pagani, Judaei, haeretici.

“Vinea fuit pacifico in ea, quae habet populos.”

Tradidit eam custodibus.

“Vir affert pro fructu ejus mille argenteos.”

Hoc dilecta ad gratiam et gloriam de semetipsa dicit, et dilectus continuo respondens ait:

“Vinea mea coram me est. Mille tui pacifici, et ducenti his qui custodiunt fructus ejus.”

Ad causam dilectae hujus, quae hoc ipsum loquitur, multum pertinet, meminisse et denarrare in quo plantata fuerit vinea dilecti sui, scilicet utrum in fide an in operibus, de qua videlicet vinea et lex et prophetae in Evangelio suo multa loquitur ipse dilectus. Propterea nunc dicit:

“Vinea fuit pacifico in ea, quae habet populos.”

Quaenam illa est, quae habet populos? Fides an lex? Non utique lex, sed fides. In fide vinea Domini plantata est, non in lege, quemadmodum et Apostolus dicit:

“Non enim per legem promissio Abrahae aut semini ejus, ut haeres esset mundi, sed per justitiam fidei (Rom. IV).”

Et subinde:

“Ideo ex fide, ut secundum gratiam firma sit promissio omni semini Abrahae, non ei qui ex lege est solum, sed ei qui ex fide est Abrahae, qui est pater omnium nostrum, sicut scriptum est, quia patrem multarum gentium posui te ante Deum, cui credidisti (ibid.).”

Item de eodem:

“Qui contra spem in spem credidit, ut fieret pater multarum gentium, secundum quod dictum est ei, sic erit semen tuum sicut stellae coeli, et non infirmatus est fide (ibid.),”

etc. Ergo quae habet populos ipsa est fides, quia per fidem Abraham pater populorum, pater multarum gentium factus est. Quid igitur, o aemula mea, o Synagoga sive carnalis circumcisio contra me gloriaris, quasi de operibus legis, quod sola tu sis vinea Domini? Ante legem fuit vinea Domini, plantata in fide, et tu in pravum conversa es, plantatio autem illa permanet.

“Ego autem, ait plantator ipse, plantavi te vineam electam, omne semen verum. Quomodo conversa es in pravum vinea aliena?”

(Jer. II.)

“Quid igitur lex? Propter transgressiones, ait Apostolus, posita est (Galat. III).”

Hinc et alius propheta:

“Vinea facta est dilecto in cornu filio olei, et sepivit eam (Isa. V),”

etc.

“In cornu facta,”

id est in fide plantata est, quia fidei firmitas illa per cornu designatur, de qua Apostolus,

“ideo ex fide, ut secundum gratiam promissio firma sit omni semini Abrahae (Rom. IV).”

“Sepivit autem eam,”

quid est, nisi hoc ipsum, quod lex propter transgressiones posita est? (Galat. III.) Itaque nihil dubium remanet, quin pacifico, id est dilecto,

“ipse est enim pax nostra, qui fecit utraque unum (Ephes. II),”

vinea facta vel plantata fuerit, non in lege, sed in fide; et idcirco non novo consilio defenditur dilecta haec, scilicet Ecclesia ex gentibus, quod ex fide absque operibus legis justificetur.

“Tradidit eam custodibus,”

id est patriarchis, ducibus, judicibus, sacerdotibus, prophetis atque regibus, et sicut Isaias dixit:

“Turrim quoque et torcular,”

id est templum et altare,

“aedificavit in medio ejus, et exspectavit ut faceret uvas, et fecit labruscas (Isa. V).”

Ita

“conversa est in pravum vinea aliena (ibid.).”

Quae deinde dicit:

“Vir affert pro fructu ejus mille argenteos; vinea mea coram me est; mille tui pacifici et ducenti his qui custodiunt fructus ejus,”

ex opposito illius quae

“in pravum conversa est,”

melius intelliguntur.

“Et fodi eam mihi, ait in Osea Dominus, quindecim argenteis et coro hordei, et dimidio coro hordei, et dixit ad eam: Dies multos exspectabis me, nec fornicaberis et non eris viro; sed et ego exspectabo te (Oseae III),”

etc. Sacramentum in numeris istis absconditum est pulcherrimum, hic in MCC argenteis, illic in XV argenteis et coro hordei et dimidio coro hordei, cujus videlicet sacramenti haec summa est, quod ista et virgo sit et viro conjuncta, illa autem neque virgo neque viro conjuncta. Hujus namque virginitatem unitas millena, conjunctionem vero sive nuptias binarius centenus significat. Arithmetici sive abacistae melius norunt quod dicitur, et qua ratione unitas virgo pronuntietur; usu habent in suis tractatibus quod videlicet in semetipsa multiplicata nihil creat, quia semel unus, unus est, quod nulli alii numero contingit. Nam caeteri numeri in semetipsos ducti, alios creant, ut bis duo, quatuor, et ter tria, novem. Porro nuptias hujus centenus designat binarius, et hoc felicissimum est, quia dilecta haec quae ex fide est, semper viro conjuncta est, et semper virgo permanet. Econtra illius viduitatem semel et corruptionem illud mystice designat, quod pretium ejus neque in unitate mansit, neque ad binarium pervenit, cum dicitur:

“Fodi eam mihi quindecim argenteis et coro hordei, et dimidio coro hordei (ibid.).”

Si argenteos attendas, neque decem sunt argentei, quae esset unitas decena, neque viginti, quae esset binarius decenus; sed sunt quindecim, in quo videlicet numero plus unitate, minus est binario. Similiter neque unus tantum corus hordei, neque duo sunt cori, sed corus et dimidius hordei, plus monade, minus binario. Itaque et illi hoc infelicissimum est, quia neque virgo est, neque virum habet. Nunc breviter ad litterae hujus seriem recurramus:

“Vinea fuit pacifico in ea, quae habet populos,”

id est omnis plantatio quam plantavit dilectus vere pacificus, per quem

“Deo reconciliati sumus (Rom. V),”

in fide plantata est Abrahae, per quam ille omnes haereditavit populos.

“Tradidit eam custodibus,”

commisit eam rectoribus;

“vir affert pro fructu ejus mille argenteos,”

id est quivis operarius fidelis ac virtuosus, Scripturarum peritus et ore facundus, cunctas fidelis sermonis copias impendit praedicando, ut percipiat tempore suo quidpiam de fructu ejus. Omnes argentei ejus mille, id est omnes sermones ejus consonant in una fide, quia sicut jam supradictum est, numerus iste millena unitas est, quod arithmeticis non incognitum est. Ad haec ille

“Vinea mea coram me est.”

Et est sensus: Ego non sum mutatus; sed ubi plantavi, ibi quaero; et habeo vineam meam, scilicet non in lege, sed in fide. Si enim

“qui ex lege (Rom. IV),”

haeredes sunt, exinanita est fides, abolita est promissio, et esset mutabilitatis quae in Deum non cadit. O tu quicunque es, qui in hac vinea mille argenteos, de quibus jam dictum est, expendis,

“mille tui pacifici,”

id est pacem, videlicet remissionem peccatorum facientes vel acquirentes sunt tibi,

“et ducenti his qui custodiunt fructus ejus,”

videlicet in eo ut virginali conjugio in coelestibus nuptiis quas his significat binarius centenus, cum dilecto et dilecta in sempiternum perfruantur.

“Quae habitas in hortis, amici auscultant, fac me audire vocem tuam.”

Quis dicat, manifestum est. Dilectus enim dilectae dicit,

“quae habitas in hortis.”

Quibus in hortis habitat dilecta, nisi in amoenitate Scripturarum, in delectatione virtutum pulchre florentium, bene olentium, semper virentium?

“Fac me, inquit, audire vocem tuam.”

Quomodo? Nimirum ita sicut scriptum est:

“Narrabisque filio tuo in die illo, dicens: Hoc est quod fecit Dominus mihi. In manu enim forti eduxit me de Aegypto. Et erit quasi signum in manu tua, et quasi monumentum ante oculos meos [tuos], et ut lex Domini semper sit in ore tuo (Exod. XIII; Deut. VI).”

Nam te veraciter ego eduxi de Aegypto, de tenebris hujus saeculi, de servitute peccati in terram illam fluentem lac et mel, ut habitares in hortis istis, in omnibus Scripturarum sacramentis, ubi veraciter sunt fontes et rivi lactis et mellis, fluentes de Spiritu Dei et hominis Jesu Christi dilecti tui.

“Fac”

igitur, ut dixi,

“fac me audire vocem tuam,”

ita ut lex Domini

“semper in ore tuo sit,”

nunc praedicando, nunc orando, nunc psallendo. His namque modis libenter audio vocem tuam, et ut amplius sapienter ac sollicite id facias, ecce dico tibi,

“amici auscultant,”

etiam illi, quos non vides corporalibus oculis, sancti scilicet angeli, juxta illud:

“In conspectu angelorum psallam tibi (Psal. CXXXVII).”

Quid tandem, o dilecta, dicis

“Fuge, dilecte mi, assimilare capreae hinnuloque cervorum super montes aromatum.”

O vocem dignam auditu dilecti, vocem de corde fideli et mente humili! Hoc enim est quod anima quaelibet fidelis et sapiens dicere consuevit:

“Domine, non sum digna ut intres sub tectum meum (Matth. VIII),”

non sum digna ut in me ostendas frequens aliquod praesentiae vel visitationis tuae miraculum.

“Fuge, inquam, dilecte mi.”

Non quaero in praesenti vita gloriam, sed desidero gratiam; non quaero claritatem miraculorum, sed opto remissionem peccatorum.

“Fuge, inquam, dilecte mi,”

et saltus hujusmodi similes saltibus capreae aut hinnuli cervorum effice, non super me, sed

“super montes aromatum,”

super praecelsa merita sanctorum atque perfectorum. Qui sancti atque perfecti sunt, et causam praesentem habent, ut necessario miracula fiant, illorum est aliter dicere. Exempli gratia, Helisaei prophetae, qui meritorum bene conscius, et causam habens praesentem, propter quam oporteret miracula facere:

“Oro, inquit ad Heliam, ut fiat spiritus tuus duplex in me (IV Reg. II),”

et ita factum est: duplicia enim quam Helias, iste miracula operatus est, ut aliquos de populo revocaret ab impietate Jezabel, et a peccatis Hieroboam, qui peccare fecit Israel. Sed et in hoc

“fuge, dilecte mi,”

ut semper sis incomprehensibilis. Nam istud concedendum est tuae majestati, ut non possis comprehendi, semperque sis desideratus ac desiderabilis, nosque lateat, quandiu sumus in hoc corpore,

“quam magna sit multitudo dulcedinis tuae, quam abscondisti timentibus te (Psal. XXX).”

Fuge cautus nobis ac providus, ne unquam dum vivimus, nos comprehendisse arbitremur, sequentes ut comprehendamus. Montes, montes aromatum, ecce super vos dilectus,

“assimilatus capreae hinnuloque cervorum.”

Dicat autem ad quemdam unus ex amicis sapiens admodum, si etiam scivisset afflictum vel percussum legitime consolari. Voca ergo si est qui respondeat tibi, et ad aliquem sanctorum convertere. O montes sancti, causam singulorum et omnium nostrum in uno illo, in quem hoc dictum est, recognoscimus, et idcirco quod illi ab animo indiscreto datum est consilium, nos discrete suscipimus, et sequi desideramus. Ille enim, videlicet Job, quod interpretatur dolens, et in eo quod Satan expetivit eum ut tentaret (Job I), et in eo quod tentatus fidelis inventus est omnium (Eccli. XLIV),

“qui pie volentes vivere in Christo persecutionem patiuntur (II Tim. III),”

dolores et gemitus, et subsequentes consolationes in semetipso praemonstravit, et in responsis suis ab illis duntaxat cognoscitur, quicunque pro causa pietatis, seu foris visibiliter, seu intus invisibiliter ab invisibilibus inimicis tribulatur. Ad quem igitur vestrum convertemur? In quo ex omnibus vobis fugientem dilectum citius consequemur et comprehendemus? O B. Maria, mons montium, virgo virginum, sancta sanctorum, ad omnes quidem convertimur montes aromatum, et vocamus ut respondeant nobis, et hoc est quod unusquisque nostrum dicit:

“Levavi oculos meos in montes, unde veniet auxilium mihi (Psal. CXX),”

sed ad te praecipue convertimur, ad te prae caeteris oculos nostros levamus, tuum prae omnibus auxilium suspiramus. Per sanctum uteri tui sacramentum, et illum qui

“animam tuam pertransivit (Luc. XX),”

gladium, obtine ut videamus ipsam illuminationem montium aeternorum, scilicet dilectum et ex dilecto dilectum, simulque dilectionem amborum, id est Patrem, et Filium, et Spiritum sanctum Deum unum, vivum et verum, cujus regnum et imperium permanet in saecula saeculorum. Amen.