|
Percelebrem de auctore librorum De divinis officiis, qui inter Ruperti
opera feruntur, litis contestationem, ut a catalogorum tricis
expediremus, in hunc locum dimittenda judicavimus: ut ergo ipsam hic
moveam data fides urget, et mea res exigit; impanationis enim errorem, a
qua Rupertum suscepi vindicandum, ei vulgo tribuunt cui opus istud De
divinis officiis adjudicant.
Ne vero contra juris ordinem, ne quidem dicta causa; ne auditis
partibus, cujus sit opus istud proferam; imprimis causam aperio: tum
utriusque partis momenta expendo: tumque Valeramnum ab omni in opus
istud jure dejicio; tandemque uni Ruperto adjudicandum invictissime
demonstro, et omni jure pronuntio.
Causa est. Wiclefus in altaris sacramento non nisi panem sentiens, ut
catholici alicujus doctoris nomine suum hunc fulciret errorem, seque
nihil ab Ecclesiae sensu alienum proferre facilius imponeret, unum
aliquod opus De divinis officiis in duodecim libros distributum, quo
suam ab auctore catholico jactabat praedoceri sententiam , modo sub
Isidori, modo sub Fulgentii, et aliorum ementitis nominibus produxit.
Hinc varia huic operi praefixa nomina incertum fecerunt auctorem, adeo
ut quae plures indicabant nullum declararent. Hinc in diversas de istius
operis auctore sententias abierunt scriptores ecclesiastici; hinc alii
unius, alii alterius auctoris hoc opus esse judicarunt. Personatum
quidem Fulgentium, personatum Isidorum vel Ambrosium omnes
deprehenderunt; adeo ut jam nemo sit qui opus istud ipsorum nomine
inscribat; sed Valramno cuidam adjudicant alii; Ruperto caeteri.
Valdensis, Dominicus a Soto, Alanus, Sanctius, doctores Oxonienses, et
Vasquezius libros hujusmodi ascribunt Valramno, quem propterea
impanationis auctorem statuunt; Bellarminus vero cum caeteris , opus
istud Ruperto vindicat.
Quae autem cujusque partis jura sint, quae momenta, habe; et nullo nisi
veritatis aequitatisque studio attentius expende.
Vasquez, qui Valeramni adversus Rupertum jura partesque suscipit, opus
De divinis officiis non Ruperto, sed Valeramno episcopo Attembergensi
asserendum, istis maxime contendit. Primum est quod Anselmus in epistola
et libro De corpore et sanguine Christi, ad Valeramnum, in principio ita
scribit,
|
“Lego et relego, charissime, opus vestrum De officiis; multumque me
delectat ejus lectio, tum pro sui utilitate, tum pro auctoris dulcissima
mihi charitate; sed quoniam veritas charitatis et charitas veritatis,
adulationis odit fucum, videor mihi videre in facie pulchri operis
naevum unum, qui et si interim inter nos benevola quadam dissimulatione
tegatur, si opus hoc exierit in manus eorum qui carpere amant aliorum et
bene dicta, futurus es in signum quod tibi a multis contradicetur.”
|
|
Tum subjicit quod ipse in isto opere notaverat,
|
“cur nempe in ordine sacrificii tria illa digesturus, materiam,
intentionem, causamve finalem; de materia agentes dixistis post multa,
sed dicet mihi adversarius, Vivens et sensibilis in corpore suo,
mobilisque est Deus et homo Christus, corpus autem sacrificii vitam non
habet, sensum non habet, mobile non est: corpus igitur Domini non est.”
|
|
Tandemque Anselmus ad praedicta haec verba, quae ex ipso retulerat, ita
scribit:
|
“Primum quid hic sacrificii corpus appelletis, penitus non adverto; cum
enim ad benedictionem mysticam, operante invisibiliter Verbo Dei, corpus
in corpus, substantia mutata sit in substantiam; sicut in mensa nuptiali
aqua in vinum mutata solum adfuit vinum in quod aqua mutata erat: sic in
mensa altaris solum adest corpus Domini, in quod vere mutata vera panis
substantia; nisi quod de aqua nihil remansit in mutatione illa, de pane
vero mutato ad peragendum sacri institutum mysterii sola remanet species
visibilis; unde B. Ambrosius: Ne, inquit, horror carnis fieret, ideo in
similitudine accipimus sacramentum. Nam panis substantiam post Dominici
corporis consecrationem in altari superesse, semper abhorruit pietas
Christiana, nuperque damnavit in Berengario Turonensi, ejusque
sequacibus, nam si hoc admitteretur, jam Verbum non incarnatum tantum,
sed etiam dici posset impanatum: sicut ille dicebat: Panis, si in Domini
corpus transiret, non tamen panis esse desineret.”
|
|
Ex quibus sancti Anselmi verbis Vasquez , post doctores Oxonienses et
Valdensem, sic pro Valeramno concludit:
|
“Cum igitur haec ita sint, et verba omnia quae citabat Wiclefus, in eo
libro qui est inter opera Ruperti, contineantur, dubitandum non est
librum De divinis officiis a Valeramno, non autem a Ruperto, conscriptum
esse; nam Valeramnus et Anselmus antiquiores Ruperto fuerunt, hic enim
sub Henrico V claruit, et sub Lothario III obiit; illi autem sub Henrico
III claruerunt.”
|
|
Ubi Vasquez sic arguere mihi visus est: Liber De divinis officiis qui
inter Ruperti opera modo circumfertur, continet verba, et sub iisdem
verbis errorem quem Anselmus ex charitate in Valeramni lib. De divinis
officiis, corripit per epistolam ad eum directam. Ergo opus istud quod
inter Ruperti libros nunc editur, Valeramno manet adjudicandum; non
autem Ruperto, qui, Anselmo et Valeramno junior, scribere non potuit
quod Anselmus carperet.
Alterum, unde Vasquez opus De divinis officiis non esse Ruperti, sed
Valeramni, nullo dubio pronuntiat, istud est quod Joannes Parisiensis
Valeramno tribuit ea verba, quae leguntur in libro II De divinis
officiis, cap. 9.
Tertium denique, quod hunc Valeramnum circa res nostrae fidei suspectum
fuisse colligit Valdensis ex Anselmi libro De fermentato et azymo, in
principio, ubi Anselmus nullam ei salutem dicit, eo quod contra
pontificem imperatori faveret.
Hoc argumento tanquam funiculo triplici Vasquez opus De divinis
officiis, Ruperto abstraxisse, et uni Valeramno Attembergensi alligasse
se putat. Verum funiculus, quamtumvis triplex, cujus chordae dissolutae
minime cohaerent, facile rumpitur; eoque disrupto, opus Valeramno
alligatum ipsi cito excidit.
Bene quidem Vasquez ex hisce suppositis opus aliquod De divinis
officiis, in quae praedicta verba leguntur, Valeramno ascribere potuit;
at ipsa ab Anselmo fuisse ad Valeramnum scripta si quis negaverit, unde
probabit Vasquez?
Incertum enim omnino est, 1o, hanc epistolam et huncce tractatum esse S.
Anselmi, cum neque Eadmerus, neque Robertus de Monte in recensione
Operum S. Anselmi, neque Trithemius inter ejus Opera hanc epistolam aut
hujusmodi tractatum accensuerint; sed et manuscripti codices nullo
Anselmi nomine hanc epistolam habent. Ipsa enim sine tractatu, et absque
nomine auctoris exstat in bibliotheca Sancti Germani a Pratis, in
pervetusto ms. codice, ubi opus istud De divinis officiis nihil nisi
capitum et librorum distributione distat ab excusis, utpote in decem
libros duntaxat divisum. Praeit prologus; Omnia quae per anni circulum,
sub hoc titulo: Incipit prologus Roberti (idem Germanis est ac Ruperti),
in libro De divinis officiis. Et totum hoc opus excipit haec rubrica:
Explicit liber Domini Roberti monachi Sancti Laurentii in Leodio De
divinis offlciis. Tandem his libris subjungitur epistola, ejus
salutationis titulo: Fratri in Christo charissimo. Illuminatos oculos
cordis; et sic incipit: Lego et relego, charissime, opus vestrum De
officiis. Tractatus autem De sacramento altaris seu de corpore et
sanguine Domini eo in codice non habetur.
Eadem vero haec epistola cum hujusmodi tractatu asservatur in
bibliotheca Sancti Victoris Parisiensis, tacito pariter auctoris nomine.
Negativa haec argumenta si minus possunt, habe quod in codice utroque
Signiacensi titulus iste huic epistolae praefixus legitur: Epistola
domini Willelmi abbatis S. Theodorici ad quemdam monachum, qui de
corpore et sanguine Domini scripserat.
Et ipsam claudunt haec verba: Finit epistola domini Guillelmi, quondam
abbatis sancti Theodorici, etc. Sed et in coenobio Igniacensi
manuscriptus codex librorum De divinis officiis praemittit epistolam
istius Guillelmi nomine inscriptam.
Picardus quidem , qui primus haec Anselmo tribuit, unum producit
apographum Anselmi nomen praeferens, sibi a Nicolao Fabro communicatum;
et suam insuper firmat sententiam ex Vincentii Bellovacensis, Sancti
Antonini, et Petri Aquilini testimonio; Valdensem addere poterat; et
ipse Vasquez modo potest adjici. At quid hi omnes diversa sentientes
nisi hoc unum testantur, incertum nempe hanc ab Anselmo scriptam esse
epistolam? Ubi vero dubii aliquid subest, quid certi potest statui? quid
firmi potest superstrui, maxime quo concutiatur et evertatur quod certum
et firmum est: a Ruperto videlicet compositos libros De divinis
officiis, quod nihil certius, firmius nihil, postea demonstrabitur?
Incertum est, 2o ad Valeramnum scriptam esse hanc epistolam. Quod enim
S. Anselmus ad Valeramnum scripserit librum De azymo et fermentato, quid
consequens est ab ipso Valeramno editos libros De divinis officiis, in
quibus quid invidi carperent, Anselmus legit; et ea de causa ab eodem
Anselmo ad Valeramnum directam epistolam cum tractatu De corpore et
sanguine Domini?
3o Incertum penitus esse videtur qui Valeramnus fuerit, cum circa
Anselmi et Ruperti tempora plures Valeramni, seu Valerami, seu Valeranni
mihi occurrant.
Primus est Valeranus, abbas Sancti Vitoni Virodunensis, frater Hugonis
Lingoniensis episcopi: obiisse legitur anno Domini millesimo sexagesimo,
vel millesimo sexagesimo sexto .
Alter Valeramus, seu Vileramus, ex Trithemio abbas Mesburgensis ordinis
S. Benedicti, natione Teutonicus, vir in divinis Scripturis eruditus, et
saecularium litterarum non ignarus, carmine exercitatus et prosa, cum
universitate Parisiensi aliquandiu impendisset studium, ad patriam
reversus, Bambergensis Ecclesiae scholasticum munus adeptus est. Tandem
considerans mundi gloriam transire cum tempore, contempto saeculo, in
Tuldensi coenobio pro Christi amore monachum induit; et postremo,
crescentibus meritis, in monasterio Sancti Petri Mesburgensis abbas
consecratus, nomen suum scribendo posteris notificavit.
|
“De cujus opusculis, inquit Trithemius, ego tantum volumen metro et
carmine mixta prosa pulchra varietate compositum de nuptiis Christi et
Ecclesiae. In Cantica canticorum libros III, qui incipiunt, cum studia
intu . . . claruit sub Henrico III, anno Domini millesimo septuagesimo.”
|
|
Haec Trithemius libro De scriptoribus ecclesiasticis tradit de Vileramo
seu Valeramo Mesburgensi, qui solus ex his omnibus Valeramis aliqua
composuisse legitur.
Tertius est Valerannus, olim cantor Parisiensis Ecclesiae. Is S. Martini
a Campis monasterium ingressus fuerat sub Ursione, seu Ursono, seu Urso,
qui primus regalis illius monasterii prior a S. Hugone abbate
Cluniacensi fuit institutus anno restitutae salutis millesimo
septuagesimo nono. Ad hunc Walerannum scripsit Anselmus epistolam, qua
eum hortatur ut sanctum vitae monasticae propositum nulla ratione
dimittat, etsi episcopus Parisiensis eum e monasterio violenter
abstraxerit. Ea etiam in epistola hujusce Valeranni eruditionem et
ingenium Anselmus commendat. Hanc autem Anselmi epistolam ab 1079 ad an.
1090 fuisse scriptam ex eo colligo quod Ursio, sub cujus obedientia
degebat Walerannus, monasterii Sancti Martini a Campis prior institutus
est anno 1079, et ei successit Theobaldus circa annum 1090. Haec discere
est tum ex Anselmi epistola quae in lib. III epistolarum est decima
tertia; tum ex Historia regalis monasterii S. Martini a Campis; tum ex
libro qui inscribitur, Martiniana.
Quartus Valeramus est episcopus Citiziensis, qui ab Henrico IV,
imperatore reprobante Fridericum abbatem, fuit Gunthero subrogatus circa
Domini annum millesimum octuagesimum nonum. Haec tradit Paulus Langius
in Chronico Citiziensi ad hunc annum.
Quintum Valtramum episcopum Ecclesiae Migdeburgensis tradit Dodechinus
in appendice ad Marianum Scotum anno millesimo. Ipsum Henrico regi
favisse adversus Romanum pontificem testatur epistola quam ad Ludovicum
comitem scripsit, suadens ut Henrico regi se subderet, et illius partes
tueretur, ne cum iis qui Dei ordinationi resistunt, Rodulpho,
Hildebrando, Ecberto et pluribus aliis periret. Istam epistolam cum
Ludovici responso videre est in appendice Dodechini ad Mariani Scoti
Chronicon in anno millesimo nonagesimo.
Sextum Valeramum idem Dodechinus ad annum millesimum nonagesimum quartum
producit Numbergensem episcopum. Ad ipsum S. Anselmus scripsit epistolam
de processione Spiritus sancti, in cujus capite Valramum tanquam Henrici
fautorem adversus Urbanum Romanum pontificem vehementer corripit. Haec
epistola sic incipit: Anselmus servus Ecclesiae Cantuariensis Valramo
Numburgensi episcopo Scienti breviter loquor; si certus essem, etc. Anno
enim millesimo centesimo nono Valramus tractatum de investitura
episcoporum in lucem miserat, eam juris faciens imperatoris, non summi
pontificis. Sed vero post Urbani secundi obitum, Paschalis II, qui
Urbano successit, partes secutus, pacem et Ecclesiae communionem habuit;
unde et Anselmus eum amica jam salutatione honestat in epistola cui
titulus est: Domino et amico Valramo venerabili episcopo, Anselmus
servus Ecclesiae Cantuariensis arhiepiscopus salutem, servit, etc. Hunc
Numburgensem episcopum Trithemius in libro De scriptoribus
Ecclesiasticis de Stephano seu Herrando, Valtramum vocat.
Centuriatores quidem de isto Valramo episcopo Numburgensi ea omnia
tradunt quae et de Valtramo Magdeburgensi, et de Valramo Numburgensi
episcopo Dodechinus distincte protulit. At advertere debuerant hunc
Valramum episcopum Numburgensem, ad quem scripsit S. Anselmus, non esse
in appendice Dodechini eumdem Valramum, quem ipse Dodechinus paulo ante
dixit episcopum Magdeburgensem: sed Dodechino unum esse Valramum, et
alterum Valramum; illum Magdeburgensem, istum Numbergensem episcopum;
illum cui comes Ludovicus scripsit; istum cui scripsit S. Anselmus
archiepiscopus Cantuariensis.
Septimus Valeramus, ut loquuntur Centuriatores, seu Valerannus, ut ex
Roberti de Monte Appendice ad Sigebertum, eum vocat appendix altera ad
Martyrologium Benedictinum, monachus fuit Clarevallensis qui a Simone
Noviomagensi episcopo vocatus cum aliquot monachis, anno millesimo
centesimo vicesimo nono, primus abbas Ursicampi vulgo Orcam rexit
monasterium, ut testatur Chronicum Flandriae libro quinto; et cum ibi
tres alias abbatias fundasset, ipsum obiisse anno millesimo centesimo
quadragesimo secundo fidem facit Sigeberti continuator ad hunc annum, et
referunt Centuriatores centuria X, pag. 1692, et altera appendix ad
Martyrologium Benedict.
Octavus Galeranus, seu Valeranus, filius est Roberti consulis de
Mellent, qui patri succedens in Northmannia factus est comes Mellenti
anno millesimo centesimo decimo octavo, et crucem assumpsit anno
millesimo centesimo quadragesimo quinto, juxta Robertum de Monte in
germana appendice ad Sigibertum, ad annum millesimum centesimum decimum
octavum, et millesimum centesimum quadragesimum quintum.
Nonus tandem, qui Ruperti saeculo vixit, Valeramnus Bajocensis
archidiaconus potest numerari, qui Galtero episcopo Roffensi successit,
et obiit anno millesimo centesimo octuagesimo secundo, ut habet Robertus
de Monte in appendice ad Sigebertum.
Cum ergo S. Anselmi et Ruperti saeculo tot occurrant Valeramni, Waltrami
seu Valranni, constare neutiquam potest quis ex his omnibus auctor
fuerit operis De divinis officiis, et ad quem directa epistola quae in
hujusmodi opere naevum aliquem arguit.
Constat quidem non ad Valeramum Attembergensem scriptam fuisse, cum
nullus audiatur Valeramus Attembergensis episcopus; et proinde Vasquez
errasse cum istam epistolam ad Valeramum Attembergensem ab Anselmo
directam scripsit, ut hunc Valeramum Attembergensem istius operis De
divinis officiis auctorem asserat.
Nihil suadet ad Valtramum Magdeburgensem hanc epistolam fuisse directam.
Sed nec mihi est unde prudenter conjiciam ad Valramum Numburgensem
missam fuisse: quod enim S. Anselmus ad Valramum Nuremburgensem librum
De Spiritus sancti processione miserit, quid tum? An uni omnia dicantur,
an ad unum omnia diriguntur unius alicujus scriptoris opera?
Imo nec ad Numburgensem, sicut nec ad Citiziensem, nec ad Magdeburgensem
Valramum scriptam fuisse hanc epistolam ex duabus mihi probatur. Primo
quod nullus ex his Valeramis, si Numburgensem excipias, opus aliquod
edidisse reperiatur, et inter scriptores ecclesiasticos censeatur.
Secundo quod sanctus Anselmus, si hujusce epistolae auctor est,
Valeramum, ad quem hanc epistolam dirigit, duntaxat vocet charissimum;
quo nomine, nulla adjecta honoris et reverentiae, vel saltem episcopalis
dignitatis nota, episcopum sanctus Anselmus nusquam salutat. Nam etiamsi
in prima ad Valeramnum Numburgensem epistola ipsi tanquam extra
Ecclesiae communionem posito, salutem denegaverit, non tamen eum sine
episcopalis dignitatis nomine dimisit, ut in altera ad eumdem, sed
reconciliatum, epistola, ei ut domino et amico salutem dicit, ut
hujusmodi epistolarum inscriptiones praeferunt.
Sed nec quis hoc opus Valeranno, Philippi I regis camerario, qui non
Ecclesiae sacramentis, sed principis sui obsequiis studuit: nec Valerano
comiti asseruerit, qui non divinis officiis, sed bellicis rebus animum
dedit. Nequidem ergo ad Valeramnum episcopum Numburgensem, sicut nec ad
Citiziensem; sed nec ad Mellenti comitem scripta est haec epistola, nec
ulli istorum attribuendum est opus De divinis officiis.
Cui ergo Valeramno hoc opus tribuendum? Ad quem Valeramum haec epistola
directa est? Ad quem Valramum missa haec epistola? vel ad Valeramnum S.
Vitoni abbatem, vel ad Valramum seu Vileramum abbatem Mersburgensem, vel
ad Valerannum Parisiensis Ecclesiae olim cantorem, vel ad Valeramum seu
Valeramnum monachum Clarevallensem, postea primum Ursicampi abbatem, vel
ad Valerannum Bajocensem archidiaconum. At si ab Anselmo hic liber
editus est, aetas prohibere videtur quominus ad primum et ad ultimum
asseramus hunc librum fuisse transmissum. Primus enim anno millesimo
sexagesimo, vel millesimo sexagesimo sexto decessit, Anselmo tunc
temporis juniore. Ultimus vero vita functus est anno millesimo centesimo
octuagesimo; et proinde mortuo Anselmo, qui millesimo centesimo
nonagesimo decessit, priusquam iste Valeramnus librum De divinis
officiis, potuisset conscribere.
Et ita jam res tota est Mersburgensem inter et Parisiensem et
Ursicampensem, cujus sit opus istud De divinis officiis, quod Valerano
tribuitur, et ad quem scripta haec epistola, quae Anselmi dicitur.
Mersburgensis jura potiora videntur cum plura ediderit opera, quibus
inter ecclesiasticos scriptores meruit annumerari, inter quos aliorum
nemo sedem obtinuit. Verum cum et isti Villeramo Mersburgensi, nullus,
quem sciam, opus De divinis officiis ascripserit, nullusque ad ipsum
scriptam, quae Anselmi censetur, epistolam dixerit; et Anselmus eo multa
aetate posterior sit, nullius sane fidei est ab Anselmo scriptam esse
hanc epistolam, et ita nullius prorsus est fidei opus istud De divinis
officiis ab eo Valramno editum esse, cui uni Valdensis, Oxonienses,
Vasquez et alii nullo jure, nulloque probato fidei testimonio tribuendum
voluerunt.
Ne tamen Anselmi, aut Guillelmi abbatis S. Theodorici, aut alterius
alicujus auctoris injuria, Ruperti Tuitiensis jura stabilire videar, una
est, sive pro Anselmo, sive pro Guillelmo contendentium, pro Tuitiensi
abbate pronuntiata sententia, libros scilicet De divinis officiis a
Ruperto fuisse compositos. Joannes Picardus ab Anselmo Cantuariensi ad
Rupertum missam probat epistolam, sic eum constituens hujusce operis
auctorem, ut illud dixerit, leviori licet rationis conjectura, a Ruperto
susceptum, dum Anselmus viveret, completum vero post Anselmi obitum quem
anno millesimo centesimo nono contigisse non diffitetur. Sed et
Theophilus Raynaldus de temporum ratione nihil sollicitus, et epistolam
Anselmo ascribit, et libros De divinis officiis Ruperto Tuitiensi
attribuit. Tandem R.P. Bertrandus Tissier non ab Anselmo, sed a
Guillelmo S. Theodorici abbate ad Rupertum monachum hanc scriptam esse
epistolam sic asserit, ut nullo repugnante opus De divinis officiis
Ruperto astruat.
Ex quibus videas quam leve sit primum illud, quod ex ista quam alii
Anselmi, alii Guillelmi, alii alius incerti auctoris dicunt, epistola,
Valdensis, Vasquez et alii dicunt argumentum quo libros De divinis
officiis Ruperto nostro abripiant, cum sive ab Anselmo, sive a Guillelmo
aut alio aliquo qui nescitur, auctore scripta sit haec epistola, indubie
tamen ab utriusque partis censoribus Rupertus hujusce operis auctor
proclametur.
Nec eos plus juvat quod Joannes Parisiensis, qui anno supra centesimum a
Ruperto vixit, Valramo ea verba tribuat quae leguntur in capite 7 libri
II De divinis officiis. A Joanne Parisiensi Valramum pro Ruperto ideo
scriptum dixerim, quia audierat ab abbate ordinis S. Benedicti natione
Teutonico, in divinis litteris eruditissimo, in Germania florentissimo,
inter caetera compositum opus De divinis officiis. Audierat ex
Universitate Parisiensi studuisse quemdam Villeramum natione Teutonicum,
professione monachum ordinis sancti Benedicti, abbatem in divinis
litteris exercitatissimum, qui plures edidit libros; ex quibus ipsum
operis istius auctorem judicavit. At Teutonicum pro Teutonico, monachum
pro monacho, abbatem Germanum pro abbate Germano, Vileramnum scilicet
Mersburgensem pro Ruperto Tuitiensi habuit: et illum pro isto dedit
Oxoniensibus, Valdensi et aliis qui Valeramnum a Vileramno non
dijudicantes, hunc existimarunt episcopum Numbergensem, cum religioni
Vasquez et alii ducerent opus istud, in quo non nihil eucharisticae
veritati repugnans ipsis videbatur, schismatico potius tribuere quam
scriptori catholico, cujus nomen in sui erroris patrocinium Lutherani
trahebant.
Haec erroris illius Valeramnum Ruperto substituentis origo et series
mihi visa est, quam indicasse sufficiat, ut unicum quod adversus
firmissima Ruperti jura profertur testimonium, minoris fidei habeatur,
quam ut quod certissimum est evertat, vel quod prorsus incertum est
firmissime statuat.
Si quis tamen unius hujusce scriptoris fide pertinacius contenderit ut
Vasquez; aut facilius concesserit, ut dominus de Lestoq in Sorbona
sacrae theologiae professor unum De divinis officiis opus a Valeramno
exiisse, non tamen inde cum Oxoniensibus, Valdensi, Vasquezio et aliis
negasse debuit unum illud, de quo contendimus, opus De divinis officiis
a Ruperto esse conscriptum. Nonne et de iis Isidorus, et de iis
Alcuinus, et de iis Amalarius et alii libros composuere. At in iis
libris, inquient, qui inter Ruperti opera circumferuntur, quaedam
leguntur quae et in Valeramni opere. Siccine transumpta quaedam prolem
parenti subducere debent? Quis in Ruperto vel modice versatus non
deprehendit aliqua nonnunquam a Ruperto loca proferri, tacito auctoris
nomine, perinde ac sua? Nonne et ipse Rupertus hoc sibi in isto De
divinis officiis opere contigisse declarat in suo Apologetico, uti
inscitiam simul ac invidiam arguit aemuli cujusdam in ipso S. Gregorium
imprudenter damnantis?
Sapientius ergo cum domino de Lestoq ex praemisso Valeramni opere nihil
adversus Ruperti opus inferri intelliget, quisquis duo ista simul stare
posse noverit. Valeramnus opus De divinis officiis edidit; Rupertus
libros De divinis officiis composuit, et in uno ipsorum capitulo eadem
verba leguntur. Quid haec pugnant, ut uno permisso negetur alterum?
Nihil ergo alterum Oxoniensium, Valdensis et Vasquis argumentum ex
Joannis Parisiensis testimonio ductum adversus Ruperti jura concludit.
Sed et tertium ex Valeramni suspecta fide infirmius adhuc procedit.
Valeramnus quidem fuit schismatice a Romano pontifice divisus: ergone
censendus auctor operis, in quo non solum nihil adversus Romani
pontificis auctoritatem, imo plurima in Romanae sedis et Ecclesiae
Romanae commendationem et unitatis Ecclesiae laudem posita leguntur? An
rebellis et schismaticus in capite vicesimo septimo libri primi De
divinis officiis Petrum principem apostolorum constitueret, et pro ejus
excellentia Petri successores caeteris praeeminere patriarchis sentiret,
quos solos principes dicit apostolicos nominari? An fidei initium ab
illa sede prodire doceret, istamque proinde in Ecclesiis observari
regulam, ut neminem habeant pontificem, nisi ab eadem sede missum, a qua
primus illis praedicator fidei missus est, et illam missionem diceret
pallii esse largitionem? An extra Romanae sedis communionem positus,
Romanae sedis statuta commendaret, et adversus Graecos tuenda
susciperet, ut ea celebrat et tuetur auctor hujus operis? An avulsus a
capite pronuntiaret, ut auctor iste Ecclesiam ex ipsius Petri, cujus
vice fungitur Romanus pontifex, auctoritate spiritualium divisiones
donorum distribuere; istius principis esse ovibus Christi pastores
ordinare, etc.
Non ergo opus istud evolvit, qui ex Valeramni Numburgensis schismate
perperam deducit, non nisi ex ipso opus istud prodiisse: cum potius ex
suspecta Valeramni fide, et ex ipsius in sedem apostolicam rebellione
inferre debuerit ab ipso nusquam editos hujusmodi libros, qui summam,
ubi vis, se locus offert, erga sedem apostolicam protestantur debitae
religionis observantiam. Quid ergo juris Valeramno Numburgensi jam
superest, quo ab Oxoniensibus, a Valdensi, Vasquesio et aliis operis
istius De divinis officiis auctor asseratur? Quid injuriae non est fetum
legitimo subripuisse parenti, ut supponeretur alieno? Alienus est
Valeramnus; legitimus unus est Rupertus noster Tuitiensis.
Qui prolem supponit, sicut et qui prolem subripit patri, crimen habet
omni legum severitate mulctandum; cui ne subjiciendus videar, quasi qui
propriam Valeramno abstraxerim, ut alienam Ruperto adjudicem, quibus
titulis et quo jure ista sit ipsius, invictissime probandum suscipio.
Non supposititia proles illa censenda est, quam legitimam ipsius
parentis esse testantur omnes qui sensum habere student hujusmodi
fetuum; multo minus ea quam ipse parens suam agnoscit, ut suam servat,
et ut suam defendit. Quae potentiora legitimae prolis indicia quam
certum hujusmodi censorum testimonium, quam parentis oscula, amor et
tutela? haec autem omnia Rupertum operis istius De divinis officis
protestantur auctorem. Quis enim scriptorum ecclesiasticorum conscripsit
catalogos, qui opus istud Ruperto non ascripserit?
Continuator Henrici a Gandavo De ecclesiasticis scriptoribus, cap. 5, a
Ruperto compositos maxime hujusmodi De divinis officiis libros, his
testatur:
|
“Rupertus abbas Tuitiensis scripsit ad Cunonem abbatem Sigebergensem
librum multis Scripturarum refertum mysteriis, quem intitulavit De
victoria Verbi Dei. Scripsit alium De divinis officiis.”
|
|
Trithemius libro De scriptoribus ecclesiasticis, ad Rupertum, in
catalogo quem supra adduximus. Baronius ad annum millesimum centesimum
undecimum fatetur hoc anno a Ruperto editum opus De divinis officiis.
Bellarminus in libro De scriptoribus ecclesiasticis ad Rupertum.
Centuriatores centuria XII, Sixtus Senensis in Bibliotheca, opus istud
De divinis officiis inter Ruperti Opera computant.
Cocleus, catholicae fidei adversus Lutheranos propugnator acerrimus, cui
nihil sapere poterat quod sanam Ecclesiae doctrinam non saperet, Ruperti
studiosissimus: inter praecipua ejus opera, quae suae commissa esse
fidei scribit in epistola ad Henricum abbatem Tuitiensem, et quae
Coloniae prelo subjici curavit ut publica fierent, duodecim ejus libros
De divinis officiis enumerat:
|
“Eduntur, inquit, ex praecipuis operibus ejus tria, nunc ad proximas
Kalendas Aprilis evulganda, nempe quatuordecim libri Commentariorum in
Evangelium Joannis, duodecim libri in Apocalypsim ejusdem, ac totidem
libri De divinis officiis. Quae omnia cum fidei meae commiserit,”
|
|
etc.
Nicolaus Sanderus in libro septimo ex his quos De visibili monarchia
Ecclesiae adversus haereticos scripsit pluribus locis Rupertum librorum
De divinis officiis pronuntiat auctorem, Gualterus etiam in sua
Chronologia, Ruperti operibus et illud accenset. Sirmondus ipse, sicut
et alter Jesuita, nomine Floridus, in Spongia sub ficto Leomelli nomine,
istius operis, ut Ruperti, auctoritatem commendat et defendit.
Sed et Petrus Aurelius, cui a Sirmondo et a Florido objicitur opus
istud, tanquam Ruperto dignum diversis in locis admittit, quod tamen si
dubiae fuisset auctoritatis et fidei, neutiquam tot in locis admittere
debuisset, sed excipere potius, quam objectum ex capite decimo sexto
libri quinti De divinis officiis testimonium expositione toties repetita
dissolvere.
Sed magis accurata disquisitione ex Augustini Canonicis Joannes Picardus
epistolam De corpore et sanguine Domini ab Anselmo ad Rupertum, non vero
ad Valeramnum, directam sic contendit, ut a Ruperto perfectum quidem
fuisse hoc opus De divinis officiis post Anselmi decessum, anno
videlicet centesimo undecimo; sed ab eodem inchoatum, dum Anselmus
viveret, scilicet ante annum millesimum centesimum nonum, demonstrare
studeat.
Cum ergo singuli qui ecclesiasticorum scriptorum, et prae caeteris,
Ruperti libros recensere studuerunt. et ipse Aurelius, cui tanti viri
auctoritas ex libris De divinis officiis opponebatur, opus istud esse
Ruperti protestentur, quis illum ei non deputaverit, quod tot ei hac in
re judices una voce adjudicant?
Parum sit quod caeteris sufficit geminum huncce Ruperti fetum illis
exterorum vindicasse testimoniis, et eorum maxime qui Ruperti operum
conscripsere catalogos, vel libros enumeraverunt. Quis illo conceptam
sinu prolem abneget, qui illam amanter ut suam recepit, et ut suam fovet
ac protegit? Quis opus hoc in Ruperti sinu conceptum, ex Ruperti fecunda
mente editum certo non judicet, qui Rupertum opus istud ut suum
protestantem, ut suum commendantem, ut suum dicantem, et ut suum
defendentem advertit?
Rupertus opus istud De divinis officiis suum esse ipse declarat, ut suum
ipse commendat, et tanquam suae terrae fruges Deo dicat in pluribus
aliorum suorum operum locis. Sed maxime in epistola ad Cunonem
Ratisponensis Ecclesiae episcopum hoc opus De divinis officiis inter sua
primum vocat, unde et illud tanquam primitias frugum terrae suae Cunoni
offert, seu potius, ut ipse loquitur, per manus ipsius dimittit in
conspectu Domini.
|
“Primitias frugum terrae, inquit Rupertus, quam Dominus dedit mihi, nunc
offero secundum praeceptum sanctae ac mysticae legis, dum praesens
opusculum, quod de divinis scripseram officiis, diu expetitum mitto
tibi, Cuno Pater mi, hactenus abbas coenobii Sigebergensis, nunc autem
pontifex Ecclesiae Ratisponensis. Primitiae namque sunt istae cunctorum
operum, quae mihi a Domino provenisse gavisus es,”
|
|
etc.
|
“Hoc autem opus De divinis officiis, quod primum erat,”
|
|
etc. Et insuper in eadem epistola sua ipse enumerans opera, illud primum
describit.
|
“Sunt autem, inquit, praesentium primitiarum libelli XII.”
|
|
Tumque sua caetera subjicit opera, ut in ejus catalogo ex ista epistola
supra posuimus.
Quantis vero Rupertus hunc librum commendaverit, suumque fecerit,
discitur ex capite decimo tertio libri secundi, quem in Regulam sancti
Benedicti conscripsit, ubi de hujusmodi opere sic loquitur:
|
“In libro quem scripsi de sacramentis sive officiis, rationes hujusce
observationis, Cur loco Alleluia cantetur tractus expressi, quas a
multis libenter legi jamdudum comperi, et earum tanta et talis est
altitudo sive profunditas, ut hic non breviter possint iterari.”
|
|
Nonne hoc uno collapsa ruunt omnia Oxoniensium, Valdensis, Vasquis et
aliorum, qui in oppositum nitebantur, fundamenta? Nonne hoc uno Ruperti
ejus ad opus De divinis officiis ita statuitur, ut non nisi gravi
injuria Ruperto possit detrahi, quod ipse suum esse affirmat, et tanquam
suum per manus pontificis dimittit in conspectu Domini? An plagiarium,
an perfidum, an sacrilegum dicent religiosissimum Rupertum? Absit.
Nec uni duntaxat episcopo, sed et omnium Ecclesiarum capiti summo
pontifici Rupertus hoc opus ut suum humiliter obtulit. Ipse enim in
epistola ad summum pontificem inter alias suas, quas ibi recenset,
elucubrationes, opus istud veluti sui laboris primitias, et omnium quae
scripsit operum caput iterum dicat:
|
“Scripseram, inquit, et ante haec omnia opusculum De sacramentis sive
officiis divinis per circulum anni, distinctum libellis sive tomis
duodecim.”
|
|
Igitur opusculum istud si non scripsit Rupertus, turpius sane et
damnabilius quam Saphira, in suum caput, ne dicam in Spiritum sanctum
mentitus est, alienas opes, ut suas, ad sancti Petri successoris pedes
deferens, ut mendacio furto cumularet. Haec si de sanctissimo Ruperto
cogitare pia mens refugit, et opus istud ei subtrahere sana mens
abhorreat.
Ipse sui hujus operis vindex est in libro primo in Regulam, qui et
Ruperti Apologeticus dicitur. Cum enim invida mens aemulorum ex ejus
libro De divinis officiis, quem nulla fraudis suspicione legendum uni
studiose id roganti tradiderat, unam propositionem damnasset tanquam
fidei et oeconomiae Verbi prorsus adversam, jamque fratres eruditi, ut
ipse narrat , dirigerentur qui inquirerent an verum esset quod de ipso
fama longe lateque sparserat, scilicet ipsum dixisse, ipsum scripsisse
Spiritum sanctum de Maria Virgine incarnatum: quo Rupertus se vertit?
quo confugit? an librum despicit unde suspicio?
Sed et uno ex Ruperti aemulis librum hunc proclamante haereticum,
imperito etiam popello eum deposcente et rapere festinante ad
comburendum, Rupertus quid agit? An suum negat hoc opus? an dicit
alienum? Hoc opus, si Ruperti non est, Rupertus suum putas asseret quod
haereticum, quod flammis tradendum rapitur? Si Ruperti non est, nihil ad
Rupertum ista criminatio. Librum auctori suo dimittat Rupertus, et omnem
a se depulit calumniam.
Suum tamen opus istud Rupertus asseruit vindex sui simul operis et suae
fidei: nec enim aemuli sui vel inscitiam, vel invidentiam tacitus
dimisit, sed ejus inscitiam risit, et sprevit invidiam, ut initio hujus
operis sumus praelocuti; sed, dum aemulum videt, inter opuscula quae
istius in ipsum odii erant seminaria, imprimis opus istud computat.
|
“Locutus sum, inquit , imprimis opusculum De divinis officiis sive
sacramentis per circulum anni distinctum libellis duodecim; materiamque
pergrandem breviori quam oportuisset opere astrinxi.”
|
|
Tumque caetera sua opera subjungit.
Verum et ipse liber suum prodit auctorem, proles parentem, fructus
arborem. Nam libri secundi capite vicesimo tertio auctor se monachum
profitetur his verbis:
|
“Causa postulat quiddam nostri ordinis, id est monachorum non praeterire
proprium.”
|
|
Et libri septimi capite vicesimo quinto:
|
“Istis recte et laudabiliter a nostri, id est monastici ordinis
majoribus traditum est.”
|
|
Expressius vero in libri octavi capite quarto monachus sub abbate
Berengero, seu Berengario, in coenobio S. Laurentii declaratur istius
operis auctor anno millesimo centesimo undecimo, quo Rupertum in isto
monasterio sub illo abbate degisse constat ex ejus ad Cunonem abbatem
epistola: Cuicunque fideli animae; ex Reinero in Vita Ruperti; et ex
ipsa Ruperti Operum superius a nobis deducta serie.
Haec audiant Oxoniae doctores, Valdensis, Vasquez et alii, suumque
Valeramnum ab omni in opus istud jure dejiciant. Audiant a monacho
compositum, quod ab episcopo Numburgensi editum coluerunt. Legant anno
millesimo centesimo undecimo conscriptum, quod sancti Anselmi anno
millesimo centesimo nono de medio facti temporibus, a Valeramno exiisse
contendunt. Tandemque tot ipsiusmet Ruperti de isto suo opere
testimoniis, quibus integra debetur fides, plenissime convicti, Ruperto
omni jure opus istud restituant, quod Valeramno, nullo juris titulo, sub
levis duntaxat conjecturae incerto adjudicavere.
Nec praetereundum quod Joannes Picardus, Bellovacus, canonicus regularis
Augustinianus, ut epistolam et tractatum De altaris sacramento, nullo
reclamante, Anselmo vindicet, et ab eo ad Rupertum fuisse anno millesimo
septuagesimo nono, vel sequenti transmissum probet, dicere cogitur
priores saltem De divinis officiis libros, in quibus nonnihil carpendum
deprehendit auctor hujusmodi epistolae, ante haec tempora a Ruperto
fuisse, rudiori licet Minerva, conscriptos, et ad Anselmum directos,
donec aetatis processu a Ruperto perfecti Cunoni jam episcopo
Ratisponensi dicarentur.
Tota haec Joannis Picardi fictio seipsa concidit: nec enim stare
ullatenus potest quod Rupertus vix natus, si natus ante annum millesimum
septuagesimum nonum, de divinis officiis scripserit. Stare non potest
quod opus imperfectum Rupertus miserit ad Anselmum, qui non de incoepto,
sed de completo labore Ruperto in epistola gratulatur. Stare non potest
quod annis triginta duobus, ab anno videlicet millesimo septuagesimo
nono ad annum millesimum centesimum undecimum, qui in hujusmodi librorum
octavo notatus legitur, susceptum opus Rupertus dimiserit, dum nulla eum
cura premebat. Stare non potest quod Rupertus ea aetate de divinis
officiis egerit, qui nonnisi exstincto Paschalis II et Guiberti
schismate, illius nempe auctoribus Henrico III et Guiberto vita functis,
in sacerdotem Domini unctus est; et Domino os illius, ut ipse enarrat,
tunc aperiente, divina coepit eloqui sacramenta, primumque illud opus De
divinis officiis et duodecim distinctum libellis conscribere, quod
propterea vocat Primitias frugum terrae cui benedixit Dominus. Stare
denique minime potest quod ea quae Anselmus, si sit auctor epistolae de
sacramento altaris, in hujusmodi operis capite corrigenda aut explicanda
notaverat, Rupertus, dum operi illi manum ultimam dedit, castigatione
spontanea emendare vel clariori explicatione illustrare detrectaverit.
Stare itaque debet hoc opus a Ruperto fuisse compositum ea duntaxat
aetate quam ipse in paschali cereo signatam descripsit, anno videlicet
reparatae salutis millesimo centesimo cum undecimo.
|
|