CAPUT 2

Nec mirum quod hic ipsa eadem regna sub nominibus ejusmodi vermium praenuntiantur, quae apud Danielem per feras terribiles, leaenam, ursum, pardum, et aliam quae sine nomine mirabilis et fortis dicitur, dentes ferreos habens magnos, significantur (Dan. VII). Etenim contra hominum quidem maxime Judaeorum imbecillitatem regna illa quasi bestiae fortes atque feroces exstiterunt. Sed coram omnipotentia Divinitatis infirma et fragilia, sive etiam exigua tanquam locusta, velut eruca, quasi bruchus, et ceu rubigo reputata sunt, et vana fuit omnis pulchritudo eorum. Saltem

“haec auribus percipite, omnes habitatores terrae.”

Si jam dicerem vobis illud quod post aliqua dicturus sum senibus, de adventu Domini, et de die ejus venturo magno et horribili, nihilque mali sive adversi contingeret vestris diebus, dormitaretis lascivientes in stratis vestris, et, conversi in latus aliud diceretis mihi in tempore longo fieri istud (Ezech. XII), sed nec fidem adhiberetis meis sermonibus. Aliter audiunt senes. Neque enim afflictionibus excitati, sed pro sola dilectione, ad custodiam evigilant mandatorum Dei. Abraham senex bonae senectutis et plenus dierum, sicut Scriptura testatur, nullam adhuc tubam audierat futuri per ignem judicii, et pro sola dilectione Creatoris, de terra et cognatione sua dicto obaudiens exivit (Gen. XII). Similiter caeteri senes quicunque secundum exemplum illius senectute bona servierunt, nequaquam praesentibus malis indigent, ut excitentur, sed futura sponte credunt, quaecunque bona probis, quaecunque mala reprobis promittit vel comminatur Deus. Vos habitatores terrae, quia non sponte auditis, eruca, locusta, brucho et rubigine, de quibus jam dictum est, oportet circumcingi, ut non dormiatis.

“Expergiscimini, ebrii, et flete, et ululate omnes qui bibitis vinum in dulcedine, quoniam periit ab ore vestro.”

Notandum, quo sensu dicat,

“qui bibitis vinum,”

addendo,

“in dulcedine.”

Non enim vini creaturam, sed bibentium tali sermone condemnat luxuriam, eo quod non tantum ad necessitatem implendam, sed ad voluptatem concitandam vinum, quia dulce est, immoderate hauriant. Nunquam autem sine doloris amaritudine amittitur, quod cum dulcedine possidetur aut bibitur.

“Quoniam”

ergo

“periit ab ore vestro, expergiscimini,”

inquit, o

“ebrii,”

qui, sicut alius propheta dicit,

“potentes estis ad bibendum vinum, et viri fortes ad miscendam ebrietatem (Isa. V).”

“Expergiscimini,”

id est hoc argumento sinite vos perdoceri, quod cura sit Deo de hominum factis, et quod in novissimo die suo magno et horribili, sicut praediximus vobis, cuncta in judicium adducturus sit, quia jam partim judicat et partim punit, dum ab ore vestro dulce vinum perit. Sic expergefacti, tunc demum

“flete et ululate,”

id est poenitentiam agite, ut mala ventura, mala his multa majora, possitis evadere. Quomodo periit vinum? Ait:

“Gens enim ascendit super terram meam fortis et innumerabilis. Dentes ejus ut dentes leonis, et molares ejus ut catuli leonum. Posuit vineam meam in desertum, ficum meam decorticavit. Nudans spoliavit eam, et projecit, albi facti sunt rami ejus.”

Sub metaphora locustarum hostium describitur adventus, hoc loco magis Assyriorum et Babyloniorum qui tunc imminebant. Nam de regno Medorum atque Persarum qui post futuri erant, et Macedonum quos multo post fuisse cognovimus, Romanorum quoque qui ultimi cuncta deleverunt, posterius per ordinem agere videtur, singularumque superventura Judaeis praenuntiare mala per declamationes singulas. Sicut enim quatuor praemisit, erucam, locustam, bruchum et rubiginem, quatuor illa significans regna, sic etiam quatuor inclamat mala, considerans sub eisdem regnis eventura. Primo namque sic dicit:

“Expergiscimini, ebrii, et flete, et ululate omnes qui bibitis vinum in dulcedine, quoniam periit ab ore vestro.”

Deinde secundo:

“Plange quasi virgo accincta sacco super virum pubertatis tuae. Periit sacrificium et libatio de domo Domini,”

etc. Deinde tertio:

“Accingite vos et plangite sacerdotes, ululate ministri altaris; ingredimini, cubate in sacco ministri Dei, quoniam interiit de domo Dei vestri sacrificium et libatio,”

etc. Deinde quarto:

“Canite tuba in Sion, ululate in monte sancto meo. Conturbentur omnes habitatores terrae,”

etc. Quatuor istas inclamationes secundum regnorum quatuor fieri pressuras arbitramur, de quibus jam dictum, et adhuc plenius per ordinem dicendum est. Nam quod deinde sequitur: Nunc ergo dicit Dominus:

“Convertimini ad me in toto corde vestro, in jejunio, et fletu, et planctu,”

Evangelicam poenitentiae praedicationem praecinit ac personat, quae primo Hierosolymis incoepta, deinde in omnes gentes praedicata est. Nunc jam ad ordinem revertamus.

“Gens enim, inquit, ascendebat super terram meam fortis et innumerabilis.”

Quomodo

“fortis,”

quae erucae comparatur sive locustis? Sed vere, ut jam dictum est, gens vel regnum Assyriorum sive Babyloniorum, vere fortitudinis Dei respectu, jure exiguis, et segnibus comparatur vermiculis, attamen contra Judaeorum imbecillitatem veraciter gens fortis praedicatur et innumerabilis. Proinde et locustam et bruchum et rubiginem et erucam in hoc eodem propheta Dominus fortitudinem suam nuncupat his verbis:

“Et reddam vobis annos quos comedet locusta, bruchus, et rubigo, et eruca, fortitudo mea magna, quam misi in vos.”

Est ergo in his quaedam fortitudo Dei, sed non illa fortitudo quae non possit infirmari; infirma est fortitudo, sed tamen sufficiens contra infirmitatem hominis, qui ne pulici quidem resistere valet, ut dormire possit. Itaque non minus locustarum sive erucarum multitudine, quam ipsum qui per illas figuratur exercitum Chaldaeorum fortem dicas et innumerabilem. Quid enim locustis innumerabilius et fortius, quibus humana resistere non potest industria? Protinus fortitudinem gentis ejusdem exprimit juxta coeptam metaphoram locusticae multitudinis:

“Dentes, inquit, ejus ut dentes leonis, et molares ejus ut catuli leonum.”

Nam quia locusta dente exiguo nocere consuevit, pulchre genti quam per locustam figuravit non arma ferrea, sed dentes nocivos adscribit. Miro autem modo dentes locustae hic dicuntur esse,

“ut dentes leonis.”

Sic et in Apocalypsi

“similitudines locustarum similes dicuntur equis paratis in praelium, et dentes eorum sicut leonum (Apoc. IX).”

Quam parva corpuscula, quam magnos, quam valentes in ore suo dentes habere dicuntur. Imo quam infirmi, quam brevis actus homines, quantam potestatem irato Deo contra populum peccatorem habere permittuntur. Narratur quippe impietas hostium sub figura locustarum, et rursus sic de ipsis locustis dicitur, quasi si hostibus comparentur, cum locustas legeris, hostes cogites; cum hostes cogitaveris, redeas ad locustas.

“Dentes ergo ejus”

videlicet gentis locustarum, quae omnia tropice intelligenda sunt,

“quasi dentes leonum, et molares illius ut catuli leonum,”

ut qui multitudine et brevis vitae juvenili saltu locustis coaequantur, in ferocitate et crudelitate leonibus comparentur. Haec, inquit, gens

“posuit vineam meam in desertum,”

videlicet illam, de qua Psalmista:

“Vineam, inquit, de Aegypto transtulisti, ejecisti gentes, et plantasti eam (Psal. LXXVII).”

“Et ficum meam decorticavit,”

scilicet eumdem populum Judaeorum, ad quem et ego tandem veni ut ex ea comederem fructus, et non inveni, maledixique ei et aruit (Marc. XI), propter perseverantem eamdem sterilitatem, ob quam et illud contigit, quod eamdem ficum olim talium multitudo locustarum decorticavit.

“Nudans, inquit, spoliavit eam, et projecit; albi facti sunt rami ejus.”

Omnia sub metaphora locustarum dicta noscamus, quae in tantum cuncta populantur, ut derodant arborum cortices, exutasque projiciant, et omni virore consumpto albos ramos aridosque derelinquant. Sic factum est, et sic periit ab ore vestro vinum, o vos habitatores terrae, qui bibitis vinum in dulcedine, ut expergiscamini vos, ebrii, diutina ebrietate sepulti, id est, ut recogitet unusquisque vestrum et dicat: Quid feci, et poenitentiae ad fletum atque ululatum confortamini. Sequitur:

“Plange quasi virgo accincta sacco super virum pubertatis tuae [al. suae], periit sacrificium, et libatio de domo Domini; luxerunt sacerdotes ministri Domini.”

Post regnum Assyriorum atque Chaldaeorum sive Babyloniorum, regnum Medorum atque Persarum Judaeos captivos tenuit. Sub illo regno Neemias planxit et flevit, quemadmodum ipse inter caetera refert his verbis:

“Ego enim, inquit, eram pincerna regis, factum autem in mense Nisan anno vicesimo Artaxerxis regis, et vinum erat ante eum. Et levavi vinum, et dedi regi; et eram quasi languidus ante faciem ejus.”

Haec et caetera quae sequuntur legentes, plane advertimus illi tempori et rei congruere, quod hic propheta declamans:

“Plange, inquit, quasi virgo, accincta sacco, super virum pubertatis tuae.”

Quam ob causam?

“Periit sacrificium, ait, et libatio de domo Domini, luxerunt sacerdotes ministri Domini.”

Denique et istam causam suae moestitiae Neemias idem praemiserat, dicens:

“Et venit Aman unus de fratribus meis ipse et viri Juda, et interrogavi eos de Judaeis qui remanserant et supererant de captivitate, et de Hierusalem, et dixerunt mihi: Qui remanserunt et derelicti sunt de captivitate ibi in provincia, in afflictione magna sunt et in opprobrio, et murus Hierusalem dissipatus est, et portae ejus combustae sunt igni. Cumque audissem verba hujuscemodi, sedi et flevi, et luxi dies multos, et jejunabam et orabam ante faciem Dei coeli.”

Recte igitur et hic, et quicunque talem ob causam plangebant, assimilari jubentur virgini plangenti super virum pubertatis suae: flebant enim non ut illi supradicti, pro eo quod periisset ab ore ipsorum vinum, et non jam biberent illud in dulcedine, sed pro eo quod perisset et sacrificium, et libatio de domo Domini in Hierusalem. Porro, Deum qui in Abraham, Isaac et Jacob despondit sibi virginem sponsam, nulla idololatriae sorde maculatam, viro pubertatis assimilat, dicendo:

“Super virum pubertatis tuae.”

Vir namque pubertatis sive vir virginis dici quilibet consuevit, qui virginem sponsam sive uxorem duxit. Secundum hanc similitudinem, et per Jeremiam redarguendo loquitur Deus:

“Non ut Dominum me vocasti et patrem, et principem virginitatis tuae (Jer. III).”

Nec vero praetereundum, quod cum dixisset,

“plange quasi virgo,”

addidit,

“amicta sacco.”

Denique sub eodem regno Persarum, scilicet et Medorum, cum vellet Aman omnem Judaeorum qui erant in regno Assueri perdere nationem, eo quod Mardochaeus non sibi flecteret genu nec se adoraret,

“Mardochaeus hoc audiens scidit vestimenta sua, et indutus est sacco, spargens cinerem capiti, et in platea mediae civitatis voce magna clamabat, ostendens amaritudinem animi sui (Esther IV).”

Similiter et caeteri Judaei flebant, et jejunabant, regina Esther prae caeteris id agente, quae et Mardochaeo verba haec mandavit:

“Vade et congrega omnes Judaeos, quos in Susis repereris, et orate pro me. Non comedatis, et non bibatis tribus diebus ac noctibus, et ego cum ancillulis meis similiter jejunabo, et tunc ingrediar ad regem (ibid.).”

Tunc profecto gens ipsa, cui nunc dicitur,

“plange quasi virgo,”

erat amicta sacco, et plangebat super virum pubertatis suae, id est super Deum patrum suorum, quod offendisset eum. Esther ipsa sic inter caetera confitente ac dicente:

“Peccavimus enim in conspectu tuo, et idcirco tradidisti nos in manibus inimicorum nostrorum, coluimus enim deos eorum. Justus es, Domine (Esther XIV).”

Haec et hujusmodi dicentes, nimirum reminiscebantur etiam terrae optimae quam dederat eis Deus, et condolebant sibimet quod, ipsis in captivitatem ductis, terra ipsa vastitatem diutinam pateretur. Recte ergo subjungitur:

“Depopulata est regio, luxit humus, quoniam vastatum est triticum, confusum est vinum, elanguit oleum. Confusi sunt agricolae, ululaverunt vinitores super frumento et hordeo, quia periit messis agri. Vinea confusa est, et ficus elanguit. Malogranatum, et palma, et malum, et omnia ligna agri aruerunt, quia confusum est gaudium a filiis hominum.”