CAP. XIII


CAPUT SINGULUM

Ad iracundiam me provocavit Ephraim in amaritudinibus suis, et sanguis ejus super eum veniet. Statimque propheta subsequitur: Et opprobrium ejus restituet Dominus Deus suus. Loquente Ephraim horror invasit Israel, et deliquit in Baal, et mortuus est. Et nunc addiderunt ad peccandum, feceruntque sibi conflatile de argento suo, quasi similitudinem idolorum. Factura artificum tota est. His ipsi dicunt: Immolate homines vitulos adorantes. Haec omnia quae hic dicta sunt declamatione vehementi prophetae judicium Domini, et visitationem super Jacob justificantis, fortiter convincunt eos quod non sint aut mereantur dici Israel, qualem Dominus in propheta veraciter de Aegypto eduxit. Alii namque et longe diversi, imo et contrarii Israel vero et fideli, quem in propheta Mose Dominus eduxit de Aegypto, vero corde dicente: Eamus et sacrificemus Domino Deo nostro (Exod. V). Illi fuerunt qui in amaratitudinibus suis eumdem Dominum ad iracundiam procaverunt, tentando et male loquendo de ipso, semperque murmurando contra eum. Et ille quidem Israel, qualis erat Josue sive Caleph, in eodem propheta servatus est, ascendendo per mare Rubrum, illorum autem corpora prostrata sunt in deserto. Illorum omnium deterrimus et maxime notabilis exstitit Ephraim, id est Hieroboam de tribu Ephraim, qui populum scindens a domo David vitulos aureos pro Deo colendos instituit. Idcirco confestim in illum sermo recurrit, dicente Domino: Ad iracundiam me provocavit Ephraim in amaritudinibus suis, et sanguis ejus, id est peccatum ejus, super eum veniet, ut scilicet intereat et regnum perdat in posteris suis, quod tali modo retinendum putavit. Et quia praesens poena non sola redditur impoenitenti, subjungens propheta: Et opprobrium, inquit, ejus restituet ei Dominus Deus suus, id est, in futuro quoque saeculo tanti opprobrii memoria non delebitur, qui in tantum se dejecit, ut deserto Creatore Deo, coleret non tam vitulum quam inanimatam et insensibilem similitudinem vituli. Nec vero sui solius, sed et omnium quos ad tantum opprobrium induxit, perditio in illum redundabit. Idcirco peccatum ejus amplius declamans: Loquente, inquit, Ephraim, horror invasit Israel, et deliquit in Baal, et mortuus est. Et est sensus. Dicente Hieroboam: Isti sunt dii tui, Israel, qui te eduxerunt de terra Aegypti (III Reg. XII), horrendus horror et erroneus pavor invasit Israel, ut aut verum putaret aut obloqui non auderet, et non solum vitulos illos, sed et Baal, agente Achab cum Jezabel, coleret, atque hoc modo mortuus est. Extunc usus idololatriae tantum excrevit, ut pene in omni loco singuli propria pro posse sibimet fabricarent idola in agris et in domibus suis. Hoc est quod ait: Et nunc addiderunt ad peccandum, feceruntque sibi conflatile de argento suo, quasi similitudinem idolorum, ut scilicet haberent ipsi quoque suos vitulos. Nam quia rex deos habebat aureos, ipsi secundum suam possibilitatem fecerunt sibi deos argenteos. Totum hoc, ait, factura est artificum, sicut alibi scriptum est: Simulacra gentium argentum et aurum, opera manuum hominum (Psal. CXIII). Quod eum ita sit, recte admiratur et dicit: His ipsi dicunt: Immolate homines vitulos adorantes. Nam vere mira et nimis misera stultitia, mandare homines, qui sunt opus Dei, tali facturae artificum immolari. Hoc tam grande malum nequaquam illis fuit inusitatum. Scriptum est enim: Et immolaverunt filios suos, et filias suas daemoniis. Et effuderunt sanguinem innocentem, sanguinem filiorum suorum, et filiarum suarum, quas sacrificaverunt sculptilibus Chanaan (Psal. CV). Qui autem sunt ipsi qui haec dicunt? Nimirum sacerdotes sive artifices quorum illa factura est. Vos, aiunt, o cultores idolorum, quibus non suppetunt hostiae, filios vestros et filias vestras idola sive vitulos nobiscum adorantes, eisdem vitulis immolate. Tantis ac talibus causis redditis, quibus in judicio Domini cum Juda sive visitatione super Jacob convincantur, quod potius semen Chanaan, quam semen Jacob mereantur dici, nunc superest pronuntiare condignas judicii sententias, et diffinire qualem poenam isti falsi filii et qualem jure gratiam recipiant veri filii patris illius Jacob, cujus Deus Dominus dicatur esse vel dici. Sequitur ergo: Idcirco erunt quasi nubes matutina, et sicut ros matutinus praeteriens. Sicut pulvis turbine raptus ex area, et sicut fumus de fumario. Ego autem Dominus Deus tuus ex terra Aegypti, et Deum absque me nescies, et Salvator non est praeter me. Ego cognovi te in deserto, in terra solitudinis. Prior namque sententia super illos filios carnis, et non fidei Jacob depromitur, quod ipsorum memoria sit peritura, sequens ad istos, non tantum carnis sed et fidei filios, quod in adventu Salvatoris Christi salvandi sunt in Domino salute aeterna. In illorum qui reprobantur sententia, quatuor ista pro similitudine posita sunt: Nubes, ros, pulvis et fumus. Notandum vero quod nullum horum simpliciter positum est, sed cum adjectione quae malum significet, quia videlicet unumquodque horum simpliciter positum, in bonam partem accipi plerumque solet. Scriptum est enim: Qui sunt isti qui ut nubes volant? (Isa. LX.) Item Concrescat ut pluvia doctrina mea, fluat ut ros eloquium meum (Deut. XXXII). Vel ut Abraham loquitur ad Deum: Loquar ad Dominum cum sim pulvis et cinis (Gen. XVIII). Et Psalmista dicit: Qui respicit terram, et facit eam tremere, qui tangit montes et fumigant (Psal. CIII). Itaque quatuor haec omnia simpliciter in Scripturis posita, in bonam partem accipi possunt, idcirco singula hic cum adjectionibus congruis posita sunt, per quas sempiterni boni significatione distinguuntur. Nubes matutina, ros item matutinus et mane pertransiens, pulvis turbine ex area raptus, fumus item de fumario turbine raptu sdicitur, atque ita haec omnia perituram convenienter significant memoriam illorum, qui cum deberent esse semen Jacob, ipsi per suum vitium in illum Chanaan, qui a patre sancto maledictus est, degeneraverunt. Et quidem hoc, scilicet delendam esse memoriam illorum quatuor ista pariter significant, verumtamen in propriis significationibus diversa sunt. Etenim duo postrema, videlicet pulvis turbine raptus ex area et fumus de fumario, manifestam exprimunt iram; duo autem praecedentia, nubes matutina et ros matutinus praeteriens, temporalem licet et cito transituram quamdam misericordiam, juxta illud quod supra in hoc eodem propheta dictum est: Quid faciam tibi, Ephraim? quid faciam tibi, Juda? Misericordia vestra quasi nubes matutina, et quasi ros mane pertransiens. Denique et hic et illic nubes matutina et ros mane pertransiens temporalia significant genti illi collata, bono quidem secundum se, sed malo illorum cito transitura. Duo sequentia manifeste sempiterna significant mala, sicut jam dictum est. Etenim haec impiorum retributione perire, sicut disperiit pulvis turbine raptus ex area, et sicut deficit fumus turbine raptus de fumario, Psalmista quoque dicente: Non sic impii, non sic, sed tanquam pulvis, quem projicit ventus a facie terrae (Psal. I). Item: Inimici vero Domini, mox ut honorificati fuerint et exaltati, deficientes, quemadmodum fumus, deficient (Psal. XXXVI). Sic itaque nubes illa matutina sive ros ille mane pertransiens, talium, pars filiorum, qualis fuit Esau, cui dixit pater Isaac: In pinguedine terrae, et in rore coeli desuper erit benedictio tua (Gen. XXVII). Nam illorum qui sunt semen Jacob vel reputantur in semine, suntque Israelitae, pars Dominus est, sicut protinus verbis sequentibus exprimitur: Ego autem Dominus Deus tuus ex terra Aegypti, et Deum absque me nescies, et salvator non est praeter me. Ecce cognovi te in deserto in terra solitudinis. Qui enim haec loquitur Dominus Deus, dicens: Et salvator non est praeter me, Christus est Dei Filius, fructus benedictionis illius quam non meruit Esau. Jacob autem adeptus est secundum verba haec: Et serviant tibi populi, et adorent te tribus. Esto Dominus fratrum tuorum, et incurventur ante te filii matris tuae. Qui maledixerit tibi, sit ille maledictus, et qui benedixerit tibi, benedictionibus repleatur (ibid.). Hoc nimirum in Spiritu sancto agebatur, ut quando dividendi erant Jacob et Esau, juxta illud divinum oraculum: Duae gentes in utero tuo sunt, et duo populi ex ventre tuo dividentur (Gen. XXV), non de Esau, sed de Jacob semen Abrahae, quod est Christus, nasceretur. Hic ergo cum dicit, ego autem Dominus Deus tuus, notandum quod addit, ex terra Aegypti. In hoc namque breviter astruit quod non sit Deus recens quamvis in novissimis diebus de Virgine natus sit. Poterat autem dicere sic, ego autem Dominus Deus tuus ex Abraham, quemadmodum et Judaeis dicentibus, quadraginta annos nondum habes, et Abraham vidisti? Respondens: Amen amen, inquit, dico vobis, antequam Abraham fieret, ego sum (Joan. VIII). Cur ergo dicere maluit, ex terra Aegypti? Videlicet quia tunc magis innotuit, et potentiam suam ostendit in signis et prodigiis, qualia Abrahae non ostendit, propter quod et Mosi tunc ait: Ego Dominus qui apparui Abraham, et Isaac, et Jacob in Deo omnipotente; et nomen meum Adonai non indicavi eis (Exod. VI). Tunc etenim foedus pepigit cum illis in monte Sinai, ut esset Deus eorum. Qui dixerunt ad Mosen: Omnia quae locutus est Dominus, faciemus et erimus obedientes. Ille vero sumptum sanguinem respersit in populum, et ait: Hic est sanguis foederis, quod pepigit Dominus vobiscum super cunctis sermonibus his (Exod. XXIV). Sermonum eorumdem initium erat hoc: Non habebis deos alienos coram me. Recte ergo et hic ait: Et Deum absque me nescies. Continuo quoque addit: Et salvator non est praeter me. Iste Deus et Salvator Christus est Deus, quia creavit; Salvator, quia factus homo salvavit. Unde et Jesus, quod interpretatur Salvator, nuncupari voluit. Vere praeter hunc, Salvator non est, quia non est in alio aliquo salus, nec enim nomen aliud sub coelo datum hominibus in quo oporteat nos salvos fieri (Act. IV). Gratiosa valde commemoratio est, qua tandem dicit: Ego cognovi te in deserto in terra solitudinis. Neque enim exiguum quid est ei, qui omnia scit, et omnes per scientiam novit, notum esse per gratiam illa notitia, juxta quam uni illorum vero Israelitae scilicet Mosi dicit: Invenisti enim gratiam coram me, et teipsum novi ex nomine (Exod. XXXIII). Et quod tunc illi dictum hoc esse legimus, sed quod uni dicit, omnibus dicit, quos tunc temporis, imo et ante et post tempus illud praescitos atque praedestinatos eligit, quia cunctorum nomina in libro vitae scripsit. Proinde et hoc sciendum, quia quique electi in deserto cognoscuntur, maxime et in terra solitudinis, in deserto hujus saeculi, ubi Deum nemo vidit unquam (I Joan. IV), in solitudine cordis et occulto conscientiae latentis, ubi solus Deus animam tentationibus circumventam prospiciens, exercet, et probat, et legitime currentem cognitione sua dignam ducens, profitetur quia cognoscit. Talibus et ita cognitis sive nominatis ipse in Evangelio dicit: Gaudete, quia nomina vestra scripta sunt in coelis (Luc. X).