|
Porro dialecticam nunquid ostentari, aut liberius efferri decebat coram
sanctarum Scripturarum opifice Dei sapientia? Attamen et ipsa illic est,
et coram illa domina sua mandati operis partes exsequens, vigilantior
assidet et veritatem investigat. Nunquid super hoc, quisquam dialecticae
artis alumnus sanctae Scripturae parietes, vel primam januam ingressus
dubitat? Primum hoc asserere licet quia genus et differentia, species et
proprium atque accidens, quae sapientes saeculi pro magnis atque arduis
habent, quasi prima hujus Scripturae incipientis elementa sunt. Sic enim
scriptum est: Germinet terra herbam virentem, et facientem semen, et
lignum pomiferum faciens fructum juxta genus suum (Gen. I). Item:
Protulit terra herbam virentem, et afferentem semen juxta genus suum,
lignumque faciens fructum, et habens unumquodque semen secundum speciem
suam (ibid.). Et infra: Creavitque Deus cete grandia, et omnem animam
viventem atque motabilem, quam produxerant aquae in species suas, et
omne volatile secundum genus suum (ibid.). Et subinde: Producat terra
animam viventem in genere suo, jumenta et reptilia, et bestias terrae,
secundum species suas. Et fecit Deus bestias terrae juxta species suas,
et jumenta, et omne reptile in genere suo (ibid.). Genera ista et
species istae sine dubio sunt, de quibus apud philosophos sermo est, qui
et genus describentes assignaverunt, genus esse dicentes quod de
pluribus differentibus specie in eo quod quid sit praedicatur. Speciem
quoque assignantes dixerunt, quia species est quae ponitur sub assignato
genere, et de qua genus in eo quod quid sit praedicatur. Sive ita,
species est quod de pluribus differentibus numero in eo quod quid sit
praedicatur. Sed haec quidem, inquiunt, assignatio specialissimae, etc.
Dicamus ergo quod in ipsa sanctae Scripturae littera, et simplices quod
mulceat, et sapientes aut philosophos quod exerceat. Arbitramur enim non
minus ad hanc Scripturam, quam ad eam quae est apud Aristotelem
praedicamentorum doctrinam, esse necessarium, quid sit genus et quid
differentia, quid species et quid proprium, et quid accidens. Cum enim
dicit lignum pomiferum faciens fructum juxta genus suum, et habens
unumquodque semen secundum speciem suam, lignum utique genus esse
constituit, et cum dicit pomiferum sive faciens fructum, differentiam
ponit, quae addita generi, scilicet ligno speciem ligni, id est arborem
constituit. Lignum namque tanquam genus per differentias oppositas
dividit, dicendo pomiferum sive faciens fructum, et adlendo, et habens
unumquodque semen, sive cujus semen in ipso sit. Aliud namque est facere
fructum, aliud habere semen tantum. Eadem divisione Psalmista in
laudibus Dei, dixit: Ligna fructifera et omnes cedri (Psal. CXLVIII),
nisi quod speciem pro differentia posuit, id est cedrum pro non
fructifero ligno, lignum itaque duntaxat fructiferum arborem, nam lignum
non fructiferum arbor dici non consuevit. Unde nostris temporibus quidam
clarae memoriae, excellentisque ingenii satis eleganter lusisse fertur,
jacens in lectulo. Ait enim:
Ligneus est lectus, nulla tamen arbore sectus.
Solvere qui poterit, solvat, et ejus erit.
Verum enim dixit, quia videlicet lectulus de ligno quidem erat, sed de
fructifero ligno non erat, et idcirco veraciter de nulla arbore sectus
erat, quia nimirum sicut jam dictum est, non quodlibet lignum, sed
lignum fructiferum arbos est. Lignum itaque genus est, etenim de
pluribus differentibus specie praedicatur, scilicet de ligno fructifero
sive faciente fructum, et de ligno infructifero, sive non afferente
fructum, sed semen tantum. Et hoc animatum quidem corpus, sed nondum
sensibile est, vel esse dicitur. Porro animati pariter et sensibilis
corporis, id est, animalis sive animae viventis, subinde distinguuntur
differentiae ac species, dum dicitur: Producant aquae reptilia animae
viventis, et volatile super terram (Gen. I), etc. Cum enim primum
dicitur, producant aquae reptilia animae viventis, et postmodum
subditur, producat terra animam viventem (ibid.), multo melius, multo
rectius secundum hanc Scripturam dignissimam, genera ac species sive
differentiae subordinantur, quam ordinaverit Porphyrius, qui cum
subdividendo usque ad constitutionem animalis devenisset, continuo
animal per differentias rationalis atque irrationalis, itemque mortalis
et immortalis subdivisit. Haec autem sacratissima series lectionis sic
dividit, ut animalis aliud sit quod aqua, aliud quod terra producit. Et
primum quidem ejus quod aqua producit, tres differentias subdividit,
sive tres species constituit, subdividendo, vel dicendo, volatile super
terram, sub firmamento coeli, et creavitque Deus cete grandia, et omnem
animam viventem atque motabilem quam produxerant aquae (ibid.). Volatile
namque in hoc a caeteris quae produxerant aquae differt, quod super
terram exivit, et nunc volat sub firmamento coeli, cete autem grandia,
cum in aquis remanserint, in hoc differunt quod per fetum veniunt; nam
plurima veniunt per ovum. De hac tertia differentia venientium per ovum,
cum dicit, in species suas, subaudiendum est subalternas, quae nimirum
dinumerari non possunt. Deinde vero ejus animae viventis quam terra
producit, dum sic loquitur, producat terram animam viventem in genere
suo, jumenta, et reptilia, et bestias terrae secundum species suas, et
deinde: Faciamus, inquit Deus, hominem ad imaginem et similitudinem
nostram (ibid.), illa est divisio animalis, qua illud Porphyrius
dividit, terreni quippe animalis, aliud est rationale, aliud irrationale
juxta veritatem sive efficientiam potentissimam hujus dictionis Dei.
Rationalitas quippe hominis in eo est quod ait: Faciamus hominem ad
imaginem, sive creavit Deus hominem ad imaginem suam (Gen. I). Caeterum
subdivisionem rationalis, qua illud in mortale, et in immortale dividit,
Scriptura ista non tradidit. Neque enim aut angelos, qui sunt
immortales, animalia dicere consuevit, aut solem et lunam, stellasque
animalia immortalia, aut ullo modo esse animalia, vel animas habere
credidit, aut concessit. Libet nunc, secundum seriem sacrae hujus
lectionis, a genere generalissimo, id est, a substantia usque ad speciem
specialissimam, id est, hominem progredi ordine quo ipsa nos ducit.
Substantia, inquiunt, est quiddam, et ipsa genus, sub hac corpus est.
Nos autem secundum verba Scripturae hujus dicimus quia sub hac est hinc
terra, et inde coelum. Nam in principio creavit Deus coelum et terram
(ibid.). Terra autem est omnis corporea substantia, id est, corpus
videlicet omne, quod corporeis oculis conspicitur. Nam coelum patria est
spirituum, quo licet corpora nostra transferenda speremus; praecessit
enim cum carne sua Christus, tamen corpus non est, quia corporeis
mortalium oculis non videtur. Ergo sub substantia corpus, sub corpore
palpabile corpus, sub palpabili solidum sive immobile corpus, sub solido
animatum corpus, sub animato corpore animal, sub animali terrenum sive
terrestre animal, sub terrestri rationale animal. Solidum atque immobile
corpus sub corpore palpabili constituitur, nam et aqua corpus quidem
palpabile, sed, non solidum aut immobile est. Et hoc, scilicet solidum
corpus arida est, quae jam proprie dicitur terra, dicente Deo:
Congregentur aquae, quae sub coelo sunt in locum unum et appareat arida
(ibid.). Et continuo: Factumque est ita. Et vocavit Deus aridam terram
(ibid.). Quo usque Scriptura haec nos duxit, scilicet usque ad rationale
animal, id est, hominem processimus divisionem rationalis relinquentes,
quae, quia ab hac Scriptura, sicut supra dictum est, non traditur, a
lectoribus ejus jure relinquitur. Itaque homo terrestris animalis
species est, et ejus differentia insigniter exprimitur, cum dicitur: Et
creavit Deus hominem ad imaginem suam, ad imaginem Dei creavit illum
(ibid.) Porro cum dicitur: Formatis igitur Dominus Deus de humo cunctis
animantibus terrae, et universis volatilibus coeli, adduxit ea ad Adam
(Gen. II). Et subinde: Adae vero non inveniebatur adjutor similis ejus
(ibid.), non solum differentia, sed et proprium hominis ut edatur
competenter exigitur, quia videlicet debuit scire scriptor, cum haec
diceret, quid proprium sit hominis, in quo maxime discernitur, et non
invenitur similis ejus. Dicimus ergo hic opportune, causa exigente, quia
solus homo disciplinae perceptibilis est, et solus bipes, ita ut capite
sublimi, rectaque statura, coelum spectet, et quod resibilis est, et
quia quod secundum hujus Scripturae auctoritatem recte dicimus, solus
inter cuncta animalia, non solum mentem rationalem, sed et linguam ad
loquendum habet. Ultimum eorum quae posuerunt, accidens est. Accidens
autem homini maximum, et de quo sanctae Scripturae auctori sancto
Spiritui, maxima et non indigna cura, peccatum est, et mors poena
peccati. De hoc enim omnis Scriptura divinitus inspirata summopere
concertat, quod vere accidens sit, contestans quod Deus hominem rectum
fecerit (Eccle. VII), quod Deus mortem non fecerit (Sap. I). Et hoc ex
eo quem nunc tetigimus Scripturae loco defendit veritas, cum dicit: Erat
autem uterque nudus, Adam scilicet et uxor ejus, et non erubescebant
(Gen. II). Et subinde: Vidit igitur mulier quod bonum esset lignum ad
vescendum, et pulchrum oculis, aspectuque delectabile, et tulit de
fructu illius, et comedit, deditque viro suo, qui comedit, et aperti
sunt oculi amborum. Cumque cognovissent se esse nudos, consuerunt folia
ficus, et fecerunt sibi perizomata (Gen. III). Et infra: Multiplicabo,
inquit, aerumnas tuas, et conceptus tuos. Ad virum autem: In sudore,
inquit, vultus tui vesceris pane tuo, donec revertaris in terram, de qua
sumptus es, quia pulvis es, et in pulverem reverteris (ibid.). Itaque si
non fabulas gentilium aut haereticorum, sed veritatem Scripturae
attendas, malum non ex substantiali aliqua essentia, sed ex accidenti
est, id est non duo principia, boni et mali erant vel sunt, ut bona a
bono, et mala a malo principe subsistant. Constat enim ex hoc vel ex his
maxime lacis, malum omne, id est tam mortem animae, de qua dictum est:
In quocunque enim die comederitis ex eo, morte moriemini (Gen. II), quam
mortem corporis, omnesque dolores, quorum prior est, de quo dicitur: In
dolore paries filios tuos, ultimamque poenam, sive dolorem corporis, id
est mortem ejus, de qua dixit: Quia pulvis es, et in pulverem reverteris
(Gen. III), constat, inquam, cuncta haec homini accidisse, praeeunte
accidente maximo, id est peccato. Prius enim condita erat substantia;
prius, inquam, formaverat Dominus Deus hominem de limo terrae, et
inspiraverat in faciem ejus spiraculum vitae, et posuerat eum in
paradiso voluptatis, quem plantaverat, et erat uterque nudus, Adam
scilicet et uxor ejus, et non erubescebant, quia videlicet causa cur
erubescerent nondum accesserat. Itaque malum non substantiale quid, sed
accidentale sive actuale est, et penitus nulla est creatura, sive
visibilis sive invisibilis, quae possit mala intelligi per naturam.
Magnum vere et negotiosum accidens, circa quod vel propter quod studet,
et occupatur quicunque vere est sapiens, a cujus discussione nemo vacat,
nisi insipiens, et hic est omnis quae a Deo est sapientiae finis,
studere et satagere, quatenus hujusmodi accidens subjecto abesse possit.
Etenim propter hoc venit de coelo, et incarnata est, et magnam scholam,
id est sanctam Ecclesiam serio instituit in hoc mundo ipsa sapientia
Dei. Caeterum de accidentibus levissimis, verbi gratia, dormitionis,
sive corvinae, aut Aethiopicae nigredinis, seu cujuslibet coloris, agere
vel disputare non est occupati animi, et circa necessarium vitae
negotium solliciti, neque ad ista descendere, vacat sanctae illi
philosophiae quae de coelo venit. Sapientibus hujus saeculi, qui apud
Deum stulti sunt, ista relinquit. Qui nimirum, quia magnum illud
accidens, id est, peccatum vel poenam peccati cognoscere dedignati sunt,
eodem contemptu quo cum cognovissent Deum, non sicut Deum
glorificaverunt, aut gratias egerunt (Rom. I), idcirco tam inopem tamque
angustam accidentis definitionem dederunt. Accidens, inquit, est, quod
adest, et abest praeter subjecti corruptionem. Denique tali definitione
nequaquam illud accidens comprehenderunt, quod subjectum, id est,
hominem omnino corrumpit, imo destruit, ita ut revertatur in pulverem,
et ut, sicut Psalmista deplorando concedit, concedendo deplorat: Mane
sicut herba transeat, mane floreat et transeat, vespere decidat,
induret, et arescat (Psal. LXXXIX). Sane omnium accidentium universam
multitudinem a Creatore sancta Scriptura vel Creator ipse a semetipso
removet, cum dicit ad Moysen: Ego sum qui sum. Sic dices filiis Israel:
Qui est, misit me ad vos (Exod. III). Propterea cum de accidentibus
homines tractant, qui accidentalibus miseriis subjacent, et idcirco non
sunt, quia permutantur et nunquam in eodem statu permanent (Job XIV),
nunquam Creatorem in verba sua constringere praesumant, quamvis et de
illo in sancta Scriptura pleraque dici vel praedicari audiant
significantia quantitatem, qualitatem, relationem, ubi, quando, situm,
habitum, facere, pati. Etenim magnus dicitur Deus, sive immensus, non
quod aliquando fuerit parvus sive mensurae alicujus, et bonus, non quod
potuerit esse aliud quam bonus, Pater Filii vel Filius Patris, non quod
aliquando vel hic non Pater, vel hic non fuerit Filius, et in loco esse
dicitur, non quod de loco ad locum transeat, cum sit incircumscriptus,
et hodie genuisse dicitur, cum nunquam fuerit quando non esset vel hic
Pater, vel hic non fuerit Filius, et sedere dicitur, non quod sicut
Humaniformii putant, forma talis sit, ut vel extendatur, vel
complicetur, et indutus vestimento dicitur, quia cum corpus non sit,
sine dubio nec pannis constringitur, sed et requiescere, vel requievisse
scribitur, qui semper fuit et est quietus, et patiens esse, qui nullis
subjacet passionibus, sed hoc ipsum semper est quod semper fuit, et
nunquam mutatur, quippe qui non formatus est, sed tantum forma carens
est materia, unde et nullis subjacet accidentibus. Hujus artis utilitas
et virtus, tota ostenditur in syllogismis, quorum conclusio plurimum
lectorem adjuvat, ad veritatem investigandam, tantum, ut absit illi
error decipiendi adversarium per sophismata falsarum conclusionum. Quis
autem omnium saecularium, ita ut haec sancta Scriptura fortiter ac
suaviter novit aut potuit nodosum texere aut stringere syllogismum? Ne
longius abeamus, hic in isto capite libri sic propositum est. In
principio creavit Deus coelum et terram (Gen. I). Hic sine dubio Deus
est subjectum, creavit coelum et terram, est praedicatum. Tunc autem
impositioni concedendum est, quando praedicatum subjecto cohaerere
perspicuum est. Concedit ergo ides, etenim non ad infideles, sed ad
fideles, et contra infideles huic Scripturae sermo est. Assumptio
sequitur, continuo, cum dicit: Terra autem erat inanis et vacua, et
tenebrae erant super faciem abyssi, et Spiritus Dei ferebatur super
aquas (ibid.), etc. Quid hac assumptione spectabilius, ubi scriptor
illud quod assumatur, sic proponit, ut simul ostendat rem, id est illam
quae in creando fuit assumptionem materiae informis, quomodo Creator qui
de nihilo creaverat ad operandum, ad faciendas et distinguendas formas
illam assumpserit? Sequitur enim: Dixitque Deus: Fiat lux, etc.
Tandemque sic concludit: Igitur perfecti sunt coeli et terra, et omnis
ornatus eorum (ibid.). Plena est divinae Scripturae pagina tam perfectis
syllogismis, quorum brevitate maxime rhetores delectantur.
|
|