CAPUT 3

Denique arbitramur, Apostolum nusquam certius respexisse aut respicere potuisse, ut ad Romanos scribens, redargutis vehementissime peccatis gentilium, diceret protinus conversus ad Judaeum: Propter quod inexcusabilis es, o homo omnis qui judicas. In quo enim judicas alterum, teipsum condemnas: eadem enim agis quae judicas (Rom. II), et caetera. Revera si nosse cupis, quam vere Judaeo judicanti gentilem dixerit: Eadem enim agis quae judicas mala haec loco praesenti conscripta de Judaeis, confer malis, quae de gentibus Apostolus commemoravit illic, et luce clarius liquebit, quia mala illorum, et mala istorum, non utique similia, verum eadem sunt. Verba quidem diversa, sed res eaedem sunt. Illud breviter praelibandum, quia sicut Apostolus illic ait: Propter quod tradidit illos Deus, videlicet gentiles, in desideria cordis eorum, et in immunditiam (Rom. I), et hoc ipsum traditionis verbum tertio repetivit, dicens: Propterea tradidit illos Deus in passionibus ignominiae. (ibid.) Itemque: Et sicut non probaverunt Deum habere in notitia, tradidit illos Deus in reprobum sensum, ut faciant ea quae non conveniunt (Rom. I). Ita et hic Judaeum fornicantem idem Deus tertio tradit vel tradi jubet, dum derelinquit et redargui prohibet. Primo namque dicit: Verumtamen unusquisque non judicet, et non arguatur vir: populus enim tuus sicut hi, qui contradicunt sacerdoti. Secundo autem: Non visitabo super filias vestras, cum fuerint fornicatae, et sponsas vestras cum adulteraverint, quoniam ipsi cum meretricibus versabantur, et cum effeminatis sacrificabant. Deinde tertio: Particeps idolorum Ephraim, dimitte eum. Separatum est convivium eorum, fornicatione fornicati sunt. Sano quippe intellectui non aliud est quod juxta Apostolum Deus gentiles tradidit, quam quod juxta nunc prophetam Judaeum virum vetuit argui, non visitare se dixit, dimitti jussit, videlicet secundum desideria cordis sui. Item, quod de gentibus Apostolus ait, repletos omni iniquitate, malitia, fornicatione, avaritia, nequitia, plenos invidia, homicidio (ibid.), et caetera, hoc idem de Judaeis propheta hic enuntiat, brevius tamen, cum dicit: Maledictum et mendacium, et homicidium, et furtum, et adulterium inundaverunt, et sanguis sanguinem tetigit. Unde miranda et laude digna vere sapientis Apostoli dispensatio, qui in disceptatione Judaeorum et gentilium, quae causa fuit scribendi Epistolam ad Romanos, ut utrosque compesceret, prius gentiles tetigit quam Judaeos. Quam ob causam? Videlicet quia ex ex Judaeis quidem omnium gentium contemptoribus totum certamen oriebatur, et reatus eorum major erat, quia legem habentes, legis erant praevaricatores atque idcirco prius ipsi debuerant repercuti, et ostendi sibimet quales fuerint, sed gentiles ad audiendum patientiores erant. Laudabilis ergo, ut jam dictum est, dispensatio sive discretio redarguentis Apostoli quia redargutionem illorum differens, qui merebantur quidem magis et prius redargui, sed minus erant patientes, prius illos redarguit qui minus quidem damnabiles, sed magis erant patientes. Igitur, ut supra diximus, prolixum sermonis hujus prophetici capitulum causa hic postulabat praescribi et sermoni apostolico conferri, sed nos utrisque summam sic tetigisse contenti, deinceps carptim singula percurramus, paulatimque singula horum qualiter singulis Apostoli dictis consonent intueamur. Ait: Non est veritas, et non est misericordia, et non est scientia Dei in terra. Idcirco, inquit, judicium est Domino cum habitatoribus terrae; judicium, inquam, et non misericordia, neque enim addam ultra misereri domui Israel, quia in terra, id est eisdem habitatoribus terrae, non est veritas, et non est misericordia, et non est scientia Dei. Tria haec, si bene considerentur, digna sunt ut ubicunque fuerint, cedat judicium et accedat misericordia Dei; ubicunque autem non fuerint, misericordia locum non habeat, judiciumque fiat. Ubi namque non est veritas, illic neque confessio peccatorum est: et econverso, ubi confessio peccatorum non est, illic veritas non est. Si dixerimus, inquit Apostolus, quia peccatum non habemus, ipsi nos seducimus, et veritas in nobis non est (I Joan. I). Ecce autem hic, paucis interjectis, dicitur: Verumtamen unusquisque non judicet, et non arguatur vir: populus enim tuus, sicut hi, qui contradicunt sacerdoti. Nimirum contradicere sacerdoti, est peccatum defendere; quia sacerdotis officium est populum de peccato arguere. Igitur sicut in gentibus veritas non erat, ita et in Judaeis, sive in illo carnali Israel veritas non fuit aut est. At vero acerbius istam veritatis absentiam in gentibus redarguit Apostolus, cum dicit: Revelatur enim ira Dei de coelo super omnem impietatem et injustitiam hominum eorum, qui veritatem Dei in injustitia detinent; quia quod notum est Dei, manifestum est illis (Rom. I), et caetera. Ergo ut culpa Judaeorum contra veritatem, culpae gentilium veraciter aequiparetur, quaeramus, et mox occurret quomodo et illi veritatem Dei in injustitia detinuerunt. Formatis namque vitulis aureis, dixerunt: Hi sunt Dei tui, Israel, qui te eduxerunt de terra Aegypti (III Reg. XII). In hac injustitia, tam Hieroboam, quam populus veritatem Dei detinuit atque depressit: non enim ignorabant, sed ignorantiam simulabant, quia quod notum est Dei, manifestum erat in illis, non tantum, sicut gentilibus, a creatura mundi, sed plus quam gentilibus a Scriptura susceptae legis. Ad summum, quia sciderant sese a domo David, illa veritas non erat in eis, de qua idem dicit: Juravit Dominus David veritatem, et non frustrabitur eam, de fructu ventris tui ponam super sedem tuam (Psal. CXXXI). Misericordia quoque non est in eis, inquit, et hoc par est ei quod itidem Apostolus de gentilibus dicit: Sine affectione, absque foedere, sine misericordia (Rom. I). Usque adeo, et isti erant sine misericordia, ut nec etiam jejunantes misereri scirent, sicut sub eisdem temporibus de ipsis dixit et scripsit Isaias: Ecce in die jejunii vestri invenitur voluntas vestra, et omnes debitores vestros repetitis. Ecce ad lites et contentiones jejunatis, et percutitis pugno impie (Isa. LVIII). Utbreviter multa, quae hinc dici poterant, concludam, cum dicit: Non est misericordia, consequitur, quia nec est dilectio sive charitas, non solummodo in proximum, verum etiam in Deum. Qui enim non diligit proximum, nec miseretur proximo, constat, quia nec diligit Deum. Hinc Joannes dicit: Qui habuerit substantiam mundi hujus, et viderit fratrem suum necesse habere, et clauserit viscera sua ab eo, quomodo charitas Dei manet in eo? (I Joan. III.) Justum ergo etiam pro hoc judicium Domino ut videlicet quia non diligunt nec ipsi diligantur, quia non miserentur nec ipsi misericordiam consequantur, sicut jam superius, cum dixisset: Et voca nomen ejus Absque misericordia, confestim ait: Quia non addam ultra misereri domui Israel, sed oblivione obliviscar eorum. Et non est, ait, scientia Dei in terra. Hoc loco, si ad versiculum respicias qui postmodum sequitur: Quia tu scientiam repulisti, repellam te, ne sacerdotio fungaris mihi; nimirum quod hic de Judaeis sive Israeliticis dicit, par est ei, quod de gentilibus itidem Apostolus ait: Quia non probaverunt Deum habere in notitia (Rom. I). Hoc de illis dixit, quibus non quidem ex lege promptum erat, Dei notitiam habere, sed nihilominus poterat illis notum esse; imo nec ipsam ejus notitiam non poterant non habere. Deus enim, inquit, illis manifestavit. Invisibilia enim ipsius a creatura mundi, per ea quae facta sunt, intellecta conspiciuntur; sempiterna quoque virtus ejus et divinitas, ita ut sint inexcusabiles (ibid.). Quanto magis de Judaeis idem dici convenit, quibus non tantum a creatura mundi, verum ex lege scripta propositam constat fuisse scientiam sive notitiam Dei? Porro de verbo, quo ait, quodque jam ex parte commemoratum est: Quia tu scientiam repulisti, postmodum suo loco plenius dicendum erit. Sequitur: Maledictum, et mendacium, et homicidium, et furtum, et adulterium inundaverunt, et sanguis sanguinem tetigit. Sine dubio et hoc illi par est, quod de gentilibus ibidem loquens Apostolus: Repletos, ait, omni iniquitate, malitia, fornicatione, avaritia, nequitia, plenos invidia, homicidio, contentione, dolo, malignitate, susurrones, Deo odibiles, contumeliosos, superbos, elatos, inventores malorum, parentibus non obedientes, insipientes, incompositos. Nam quod sequitur, sine affectione, absque foedere, sine misericordia, idem est, ut jam ante diximus, quod hic praemissum est. Non est enim veritas, non est misericordia. Quod ille gentiles talibus repletos ait, hoc idem iste de Judaeis sufficienter exprimit verbo inundationis, dicendo: Inundaverunt; quod nimirum non mediocritatis, sed plenitudinis est verbum. Idcirco haec dicimus, et idcirco hujus prophetici et illius apostolici loci collationem facimus et facturi sumus, ut memoriam non excidat, quod, sicut jam ante diximus, rectissime Apostolus enumeratis gentilium vitiis, conversus ad hominem Judaeum: Inexcusabilis es, inquit, qui judicas, eadem enim agis quae judicas (Rom. II). Caetera, cum per se satis pateant, de hoc uno quod ait: Et sanguis sanguinem tetigit, quaeritur, quid sit. Nam recte quidem intelligitur ac si dictum esset: Peccatum peccato superadditum vel appositum est, quia solet sanguinis nomine peccatum designari, ut illic: Libera me de sanguinibus, Deus, Deus salutis meae (Psal. L.), sed hoc sensu nihil aliud dixisse videtur quam praecedentia sonuerunt. Dicendo namque: Maledictum, et mendacium, et homicidium, et furtum, et adulterium inundaverunt; quid aliud sonat, quam peccatum peccato superadditum? Ergo cum dicit: Et sanguis sanguinem tetigit, videtur consanguinitas culpari, quia contra legem Dei est, dicentis: Omnis homo ad proximam sanguinis sui non accedat (Levit. XVIII). Talibus ac tantis praemissis malis: Propter hoc, inquit, lugebit terra, et infirmabitur omnis, qui habitat in ea, in bestia agri, et volucre coeli, sed et pisces maris congregabuntur. Sensus iste est: Quia mala haec quae praedixi inundaverunt; terra ipsa quae non peccavit aut peccare potuit, utpote res inanimata, vindictae participationem sustinebit; et lugebit, id est delectabilis species ejus non erit, versis in contrarium sive intemperiem elementorum naturis, et deficientibus pariter cum hominibus his quae ad usum creata sunt hominis, scilicet bestiis agri, et volucribus coeli, et piscibus maris. Congregabuntur, ait, pisces maris, id est, simul adducentur ut ipsi quoque partem sustineant vindictae pro peccato hominis, et diminuatur copia bonorum omnium non solum in agris, verum etiam aquis. Sequitur: Verumtamen unusquisque non judicet, et non arguatur vir. Miro modo qui sic peccata punit, peccantes vetat judicari, prohibet argui. Cur ita velit, continuo causam subjungit: Populus enim tuus sicut hi, qui contradicunt sacerdoti. Hic meminisse oportet illius versiculi: Exacerbavit Dominum peccator, secundum multitudinem irae suae non quaeret (Psal. IX). Quis peccator, vel quando exacerbavit Dominum? Nimirum ille peccator, qui, cum venerit in profundum malorum, contemnit (Prov. XVIII), tunc exacerbat Dominum, quando peccatis suis rebellionem addit et opera sua defendit, sicque, (ut alibi scriptum est), currit adversus Dominum extento collo, et pingui cervice armatus est (Job XV). Istud, sive peccata istius, secundum multitudinem, inquit, irae suae non quaeret, id est, nequaquam in virga iniquitates ejus, neque in verberibus peccata ejus visitabit; sed tacebit nunc, locuturus tempore alio. Dicet enim: Haec fecisti, et tacui (Psal. XLIX). Igitur, cum dicit: Unusquisque non judicet, et non arguatur vir; populus enim tuus sicut hi, qui contradicunt sacerdoti, magnam nimis iram intendit; quia secundum multitudinem irae suae non quaeret, non judicat, non arguit, ut auferat misericordiam suam ab eis, sicut in initio dixerat: Quia non addam ultra misereri domui Israel. Item: Quia vos non populus meus, et ego non ero Deus vester. Quid enim est, quod ait. Populus enim tuus, sicut hi qui contradicunt sacerdoti, nisi ac si diceret: Quia rebelles sunt et in superbiam elati, peccata sua defendunt? Sacerdotis namque officium est, ut jam ante praelibavimus, populum vice Dei de peccatis arguere. Qui ergo sacerdoti contradicunt, secundum exemplum Adae qui Deo contradixit, dum peccatum suum defendit atque idcirco sicut ille de paradiso, sic iste, quicunque est, a Dei regno et ab Ecclesia praesenti pellitur, ut hic idem populus in Assyrios. His dictis confestim ad ipsum populum apostropham facit et dicit: Et corrues hodie, et corruet etiam propheta tecum. Me non judicante, me non arguente, pro eo quod sis, o popule, sicut hi, qui contradicunt sacerdoti, corrues hodie, subauditur iniquitate; quae ruina hodie fit, sive hodierna est, videlicet ad distinctionem sequentis ruinae, qua rues post haec in poenam gehennae, qui hodie ruis in foveam culpae. Ruet etiam propheta tecum; subauditur caecus, qui tibi caeco ducatum praebet, quia pseudopropheta est. Quales nimirum prophetae Baal exstiterunt CCCCL viri, qui ruinae primitias perpessi sunt, quando Helias pro Domino zelatus, illos occidit (III Reg. XVIII). Itaque, te ruente hodie, quia caecus est, ruet etiam propheta tecum, nihilominus caecus. Nunquid enim potest caecus caeco ducatum praebere? Nonne ambo in foveam cadent? (Matth. XI.) Nam de ipsa caecitate mox sequitur: Nocte tacere feci matrem tuam. Quid enim de nocte dicit, nisi de ignorantiae tenebris? Denique et continuo subjungit, exprimens noctem illam: Conticuit populus meus, eo quod non habuerit scientiam. Quod autem eadem inscitiae nox voluntaria fuerit, quod illas ignorantiae tenebras sponte admiserit, nolendo intelligere ut bene ageret (Psal. XXXV), sequeus versiculus testis est: Quia tu scientiam repulisti, repellam te, ne sacerdotio fungaris mihi. Quod si adhuc quaeritur ubi vel quando, quid dicendo, quid agendo, populus ille scientiam Dei repulerit? Ecce in libro Regum scriptum est: Pro loquente Hieroboam, omnis multitudo Israel, cum dixisset ad Roboam filium Salomonis: Pater tuus durissimum jugum imposuit nobis, et caetera, repente conclamavit: Quae nobis pars in David, vel quae nobis haereditas in filio Isai? Redi in tabernacula tua, Israel. Nunc vide domum tuam, David. Recessitque Israel a domo David (III Reg. XII). Nimirum sic recedendo, scientiam repulit, scire nolens, attendere contemnens quod scientia et salus esset ex domo David, cui juraverat Dominus, dicens: De fructu ventris tui ponam super sedem tuam (Psal. CXXXI). Repellendo ergo David, nonne illum in quo vera scientia est, fructum ventris ejus repulit? Excogitato namque consilio, Hieroboam fecit duos vituios aureos, et dixit eis: Nolite ultra ascendere in Hierusalem. Ecce dii tui, Israel, qui eduxerunt te de terra Aegypti. Igitur ista nox, ista scientiae repulsio de qua culpatur populus hic, par illi est, quod loco saepe dicto Apostolus de gentibus ait: Quia cum cognovissent Deum, non sicut Deum glorificaverunt, aut gratias egerunt, sed evanuerunt in cogitationibus suis, et obscuratum est insipiens cor eorum. Dicentes enim se esse sapientes, stulti facti sunt, et immutaverunt gloriam suam in similitudinem imaginis corruptibilis hominis, et volucrum, et quadrupedum, et serpentium (Rom. I). Nonne faciendo vitulos et colendo illos, immutaverunt gloriam suam Hieroboam et omnis Israel in similitudines ejusmodi, praesertim cum de alio quoque tempore Psalmista dixerit contra eumdem populum, non utique gentium, sed Judaeorum: Mutaverunt gloriam suam in similitudinem vituli comedentis fenum (Psal. CV). Vere ergo istorum quoque obscuratum est insipiens cor, non minus quam gentilium et ipsa cordis obscuratio, nox est de qua nunc dicit: Nocte tacere feci matrem tuam. Matrem sane populi dicit, magistram ejus Synagogam. Haec nimirum nocte tacere compellitur, dum propter insipientis et obscurati cordis tenebrosam ignorantiam, docendi auctoritas sive locus ille aufertur. Tacente autem matre quae docebat, necessario conticuerunt, id est simul tacuerunt et filii qui docebantur. Confestim ergo conversus ad eos, qui mirarentur tinnientibus utrisque auribus, et dicerent: Quare sic fecit Dominus terrae huic, et populo huic? (III Reg. IX.) Idcirco, ait, conticuit populus meus, quia non habuit, imo habere noluit scientiam. In quo conticuit? In eo videlicet quod celebrare vel celebris esse desiit, quia festivitates ejus, Sabbata ejus, neomenias sive Kalendas ejus, et omnia festa temporalia ejus ego projeci. Satius namque mihi est ut in captivitatem ducti conticescant, quam ut sub nomine meo coram vitulis suis tripudient, et cantando subsiliant. Dicoque populo huic: Aufer a me tumultum carminum tuorum (Amos V); descende, et tace in terram captivitatis, in terram Assyriorum. Quod si adhuc murmurat, et dicit: Quare sic factum est mihi? dico illi: Quia tu scientiam repulisti, repellam te, ne sacerdotio fungaris mihi. Itaque sacerdotio nequaquam fungi et conticescere, paria sunt; quia videlicet sicut in functione sacerdotii pollet eloquii libertas, sic econtra in defunctione vel depositione sacerdotii cadit loquendi auctoritas. Sequitur: Et oblita es legis Dei tui, obliviscar filiorum tuorum et ego. Oblivio pro contemptu ponitur hic, quemadmodum et illic, cum dixisset Psalmista: Et mutaverunt gloriam suam in similitudinem vituli comedentis fenum (Psal. CV), continuo subjunxit: Obliti sunt Deum, qui salvavit eos (ibid.). Causa namque similis, imo eadem vel major praecesserat, ut diceret hic: Et oblita es legis Dei tui, quia videlicet tunc unum in deserto fecerat vitulum, nunc autem duos, alterumque eorum in Dan, et alterum posuerunt in Bethel (III Reg. XII). Loquitur autem conversus ad illam, de qua dixerat: Nocte feci tacere matrem tuam, videlicet matrem populi Synagogam, sive sacerdotum aut seniorum coetum, de quorum regimine vel magisterio populares pendebant. Oblita ergo es legis, id est contempsisti legem Dei tui: par pari refero, quia obliviscar filiorum tuorum, id est contemnam filios tuos et ego, quemadmodum et superius dixit, quia non addam ultra misereri domui Israel, sed oblivione obliviscar eorum. His dictis ad illam matrem, id est sacerdotum et magistrorum turbam sive multitudinem, rursus ad auditores convertitur, et de eisdem taliter conquerendo loquitur: Secundum multitudinem eorum sic peccaverunt mihi, gloriam eorum in ignominiam commutabo. Peccata populi mei comedent, et ad iniquitatem eorum sublevabunt animas eorum. Et erit sicut populus, sic sacerdos; et visitabo super eum vias ejus, et cogitationes ejus reddam ei. Secundum multitudinem, inquit. Quidquid extra rationem numerumque vel ordinem legitimum effluit vel supercrescit, recte multitudo sive multiplicitas vocari debet. Constat autem, quia diebus illis turba sacerdotum ultra statutum sanctae legis ordinem terminumque excreverat. Scriptum est enim: Et fecit Hieroboam fana in excelsis, et sacerdotes de extremis populi, qui non erant de filiis Levi (III Reg. XII). Item et alibi scriptum est: Quia quicunque volebat implebat manum suam, et fiebat sacerdos excelsorum (III Reg. XIII). Ita multiplicati sacerdotes fuerant, utpote indifferenter assumpti de cunctis tribubus. Rex ille, ut patabat, sapienter sibi providerat, qui ut sacerdotum multitudinem haberet, sacerdotes sibi de extremis populi fecerat. Tales quippe, quanto in plebe viliores, tanto ad honorem illum promptiores. Et gavisi sunt sese officio supergredi populum, qui conditione extrema latebant intra vel infra populum. Ait ergo: Secundum multitudinem eorum, sic peccaverunt mihi, id est quanto plures sunt vel fuerunt, tanto magis populum ut in me peccaret, deceperunt. Econtra quid ego? Gloriam, inquit, eorum in ignominiam commutabo. Et est sensus: Quoniam ipsi gloriam suam et olim in similitudinem vituli comedentis fenum (Psal. CV), et nunc in similitudinem vitulorum comedentium fenum commutaverunt, eveniet illis ut sint ejusmodi, de quibus recte dicatur: Quorum Deus venter est, et gloria in confusione ipsorum (Philip. III). In quo enim judicantur isti ventrem suum habere Deum? Videlicet in eo quod sequitur: Peccata populi mei comedent. Nimirum sacerdotes de extremis populi, ut jam dictum est, assumpti, conditionem sive paupertatem pristinam superare certabant, et qui illos constituerat Hieroboam, veram sanctae legis imitationem se fecisse simulabat. Nam quia praeceperat lex, ut filii Levi possessiones proprias non habentes, decimas et oblationes a populo susciperent, et inde sumptus haberent, hic de extremis populi sacerdotes fecerat ut tot decimas atque oblationes accepturi, quanto fuerant extremi, tanto magis avidi ad colendum mendacium, populumque decipiendum sese accingerent (Num. XVIII). Peccata ergo, inquit, populi mei comedent, id est sicut coeperunt, quoad poterunt, comedere non desinent. Peccata namque populi comedebant qui pro hoc solum, ut ipsi decimas atque oblationes caperent, populum in peccatis et in mendacio detinebant, per omnia aeque, ut gentiles illa Apostoli sententia digni, quam loco saepe dicto taliter emittit: Revelatur enim ira Dei de coelo super omnem impietatem et injustitiam hominum eorum, qui veritatem Dei in injustitia detinent; quia quod notum est Dei, manifestum est in illis (Rom. I). Neque enim ignorabant sacerdotes ejusmodi nihil veri esse in vitulis illis aureis; sed veritatem detinebant, veritatem in corde abscondebant, et mendacium praedicabant labiis, dicentes: Isti sunt dii tui, Israel, qui te eduxerunt de terra Aegypti (III Reg. XII). Faciebant hoc nebulones et gulae propriae servi, ut peccata populi comederent, qui cum essent de extremis populi non tantum haberent ad comedendum, nisi populus peccaret, nisi vitulos pro Deo colens, ipsos pro sacerdotibus levitici generis honoraret, dando et offerendo quod ventribus eorum sufficeret. Illi accipientes, dantem beatificabant; et revera morientes, id est ad mortem peccantes, quasi de vita securos reddebant. Unde cum dixisset: Peccata populi mei comedent, continuo subjunxit: Et ad iniquitatem eorum sublevabunt animas eorum. Iniquitas quippe illorum erat discessio a domo David, et a templo Domini, et aureorum cultus vitulorum. Ad hanc nimirum iniquitatem sublevabant animas eorum, confortantes eos dictis mendacibus, ut in vitulis illis tanquam in Deo confiderent, nihil metuerent tanquam minorem habentes in auro illo divinitatem, eo quod vituli pulchri formati essent, et festivitates opulentas apud illos saepe celebrarent. De ignominia, quam dicit: Et gloriam eorum in ignominiam commutabo, postmodium latius edisserit. Nam interposito: Et erit sicut populus, sic sacerdos; et visitabo super eum vias ejus, et cogitationes ejus reddam ei, continuo subjungit: Et comedent, et non saturabuntur; fornicati sunt, et non cessaverunt, quoniam Dominum dereliquerunt in non custodiendo. Fornicatio, et vinum, et ebrietas aufert cor. Populus meus in ligno suo interrogavit et baculus ejus annuntiavit ei. Spiritus enim fornicationum decepit eos, et fornicati sunt a Deo suo. Super capita montium sacrificabant, et super colles accendebant thymiama, et subtus quercum, populum et terebinthum, et quia bona erat umbra ejus. Ideo fornicabuntur filiae vestrae, et sponsae vestrae adulterae erunt. Non visitabo super filias vestras, cum fuerint fornicatae, et super sponsas vestras, cum adulteraverint; quoniam ipsi cum meretricibus conversabantur, et cum effeminatis sacrificabant, et populus non intelligens vapulabit, si fornicaris tu, Israel, non derelinquat [al. delinquat] saltem Juda. Nolite ingredi in Galgala, et ne ascenderitis in Bethaven, neque juraveritis: Vivit Dominus. Quoniam sicut vacca lasciviens, declinavit Israel. Nunc pascet eos Dominus, quasi agnum in latitudine. Particeps idolorum Ephraim, dimitte eum. Separatum est convivium eorum, fornicatione fornicati sunt. Dilexerunt afferre ignominiam protectores ejus. Ligavit eum spiritus in alis suis, et confundentur a sacrificiis suis. Totus hic locus illi de Apostolo similis est sensu et ordine, ab eo quod ait: Propter quod tradidit illos Deus in desideria cordis eorum in immunditiam, ut contumeliis afficiant corpora sua in semetipsis, usque ad illud: Qui cum justitiam Dei cognovissent, non intellexerunt, quoniam qui talia agunt digni sunt morte (Rom. I). Et notandum illud maxime quod, sicut Apostolus, cum tertio dicat de gentibus, tradidit illos Deus, secundo vel medio loco ignominiam illorum magis expressit, dicendo: Nam feminae eorum immuta verunt naturalem usum in eum usum qui est contra naturam. Similiter autem et masculi, relicto natur ali usu feminae, exarserunt in desideriis suis in invicem, masculi in masculos turpitudinem oper autes (ibid.) Ita et hic in isto habes de Judaeis. Cum enim primo dixisset: Verumtamen unusquisque non judicet, et non arguatur vir, et nunc secundo dicat: Gloriam eorum in ignominiam commutabo. Tertio quoque particeps idolorum Ephraim, dimitte eum, fornicatione fornicati sunt. Quod idem est ac si dicat: Tradam, vel trado eum, quo verbo Apostolus usus est, scilicet in passionem ignominiae, in medio judicii sive judicationis hujus loco, turpem tam feminarum quam masculorum magis exprimit causam. Ait enim primum de feminis: Ideo fornicabuntur filiae vestrae, et sponsae vestrae adulterae erunt. Non visitabo super filias vestras cum fuerint fornicatae, et super sponsas vestras, cum adulteraverint. Statimque de masculis subjungit: Quoniam et ipsi cum meretricibus conversabantur, et cum effeminatis sacrificabant. Nunc ad ordinem revertamur. Dixerat: Peccata populi mei comedent, judicium commune tam populo quam sacerdotibus comminatus fuerat dicendo: Et erit sicut populus, sic sacerdos; moxque comestionis, imo voracitatis nimietatem culpans: Et comedent, inquit, et non saturabuntur. Statimque subjungit: Fornicati sunt, et non cessaverunt. Duo mala principalia, scilicet avaritiam et luxuriam breviter expressit, quam insatiabilia sint. Avaritia quippe, cum semel animum occupaverit, nihil satis est. Ait ergo: Comedent et non saturabuntur, id est accipient a populo sacerdotes, qui de extremis populi constituti sunt, et acceptis, quamvis plurima sint, contenti non erunt. Item luxuria cum hominem imbuerit, nunquam dicit: Sufficit (Prov. XXX); et licet ad horam exstinguatur sitis ejus, statim exardescit. Ait ergo: Fornicati sunt et non cessaverunt: nam et usque ad decrepitam senectutem in coeno libidinis computruerunt, juxta illud: Computruerunt jumenta in stercore suo (Joel I), id est vitam finierunt bruti et immundi homines in peccato suo. Cur hoc? quare fornicari non cessaverunt, aut cessare potuerunt? Ait: Quoniam Dominum dereliquerunt. In quo? In non custodiendo, id est in eo quod se non custodierunt. Potuerant enim se custodire, liberum habendo arbitrium, simulque Dei quaerendo auxilium. Hoc non fecerunt, sed legitimum dereliquerunt Dominum, et sponte tyranno mortis, id est peccato sese subdiderunt. Est autem jus, ut suis quique servi tradantur dominis. Ergo et peccato debuerunt tradi, tanquam domino suo, quia omnis, qui facit peccatum, servus est peccati (Joan. VIII). Itaque, quemadmodum saepedictus Apostolus de gentilibus dicit: Propterea tradidit illos Deus in desideria cordis eorum in immunditiam, ut contumeliis afficiant corpora sua in semetipsis, quia commutaverunt veritatem Dei in mendacium, et creaturae potius quam Creatori servierunt; ita et de istis dicendum, quia Domino suo spiritui fornicationis traditi sunt ut fornicarentur, et non cessarent, quia Dominum dereliquerunt. Fornicatio, inquit, et vinum, et ebrietas, aufert cor. Populus meus in ligno suo interrogavit, et baculos ejus annuntiavit ei: spiritus enim fornicationis decepit eos. Vide quo fornicationis caecus impetus perduxerit eos? Gentiles, quibus istos in peccato per omnia conferimus, immutaverunt gloriam incorruptibilis Dei in similitudinem imaginis corruptibilis hominis, et volucrum, et quadrupedum, et serpentium. Populus autem meus lignum suum, baculum suum, pro Deo sibi posuit. Quo ergo iste gentili melior, qui gentilem judicat? Et vide quam rationabiliter, dicturus tantae amentiae nimietatem, praemisit: Fornicatio, et vinum, et ebrietas aufert cor, ut videlicet inexcusabilis sit in eo quod amisit cor, in tantum ut baculum suum poneret sibi pro Deo. Non enim casu aut fatali necessitate cor suum perdidit ut in tantam deveniret amentiam; sed fornicando, bibendo vinum, et inebriando se vim rationis obruit, ut veri Dei et baculi sui non agnosceret distantiam. Et vere digna et justa peccati exaggeratio, cum dicit: In ligno suo, et baculus ejus annuntiavit ei, quia videlicet de eodem ligno et Deum, et baculum sibi fecit, ut sit sensus similis illi, quo et Isaias idololatriae stultitiam declamat in his verbis: Sumpsit ex eis videlicet lignis saltus, et calefactus est, et succendit, et coxit panes. De reliquo autem operatus est Deum, et adoravit, fecit sculptile, et curvatus est ante illud. Medium ejus combussit igni, et de medio ejus carnes comedit. Coxit pulmentum, et saturatus est, et calefactus est, et dixit: Vah, calefactus sum, vidi focum. Reliquum autem ejus Deum fecit, et sculptile sibi: Cor insipiens adoravit illud (Isa. XLIV). Praeterea est hic intelligendum genus quoddam divinationis, de quo proprie dictum sit: Et baculus ejus annuntiavit ei, quod Graeci, ut ait B. Hieronymus, rabdomitiam vocant. Unde et in Ezechiele legimus, quod virgas suas miscuerit Nabuchodonosor contra Ammon et Hierusalem, et exie rit virga contra Hierusalem. Et unde tanta amen tia populo quondam meo? Spiritus enim, ait, fornicationis decepit eos, et fornicati sunt a Deo suo Quo uno brevi versiculo, utraque scilicet, tam corporalis quam spiritualis comprehenditur fornicatio, quia videlicet et spiritualiter fornicati sunt idololatriam sectando; et corporaliter fornicati sunt contumeliis corpora sua in semetipsis afficiendo De spirituali fornicatione protinus dicit: Super capita montium sacrificabant, et super colles accende bant thymiama. Subter quercum et populum et terebinthum, quia bona erat umbra ejus. Haec erat spiritualis fornicatio, de qua dixit: Et fornicati sunt a Deo suo. Et notanda secundum verba haec, vaga licentia, sive licentiosa fornicationis hujusce vagatio. Non dixit: In angulis aut in cubiculis sacrificabant; sed: Super capita, inquit, montium, su per colles foris sub dio, in publico subter quercum, subter populum, non propter matum alicujus necesse haberent subtegi saltem ramis et frondibus, sed quia bona erat umbra ejus. Fornicationis hujus poena est corporalis fornicatio, sicut Apostolus degentilibus ait: Propterea tradidit illos Deus in passiones ignominiae. Nam feminae eorum immutaverunt naturalem usum in eum usum qui est contra naturam (Rom. I); et de ista continuo sequitur: Ideo fornicabuntur filiae vestrae, et sponsae vestrae adulterae erunt. Non visitabo super filias vestras, cum fornicatae fuerint, et super sponsas vestras cum adulteraverint. Sicut Apostolus ait: Propterea tradidit. et feminae eorum immutaverunt naturalem usum, ita et hic alia quidem, sed aequipollente conjunctione usus. Ideo inquit, fornicabuntur filiae vestrae. Et ille dicendo, tradidit; et hic dicendo: Non visitabo cum fornicatae fuerint, uterque justum insinuat judicium Dei, dum in corporali fornicatione derelinquit, et sordidari permittit extra omnem dignitatem rationis eos, qui a Deo fornicati sunt fornicatione spirituali. Item, quemadmodum illic continuo Apostolus subjungit: Similiter et masculi, relicto naturali usu feminae, exarserunt in desideriis suis in invicem, masculi in masculos turpitudinem operantes (Rom. I). Ita et hic protinus ait: Quoniam et ipsi cum meretricibus conversabantur, et cum effeminatis sacrificabant (ibid.). Quod idem est ac si diceret: Et cum feminis et cum masculis passivam libidinis nequitiam masculi perpetrantes, diabolo semetipsos sacrificabant, diabolo corporum suorum templa dedicabant. Effeminati namque dicuntur masculi femineo more peccato subditi, juxta illud: Qui dormierit cum masculo coitu femineo, morte moriatur (Levit. XX). Item, sicut illic Apostolus ait de gentilibus: Qui cum justitiam Dei cognovissent, non cognoverunt, quoniam qui talia agunt, digni sunt morte (Rom. I). Ita et hic continuo de istis subjungit: Et populus non intelligens, vapulabit. Quod hic dicit, non intelligentem esse populum, qui utique legem accepit, et ille gentiles non intellexisse ait, quos utique justitiam Dei cognovisse praemisit, non excusatio est simplicium ignorantium et errantium, sed accusatio est contemptus, scire recusantium, intelligere nolentium, sicut ait Psalmus de illo qui ejusmodi est, noluit intelligere, ut bene ageret (Psal. XXXV). Interea non praetereunda elocutionis cautela, quomodo impatientium offensionem, quod potest, propheta subterfugiat, praesens vitando tempus, et alia ponendo tempora, nunc quidem futurum, nunc autem praeteritum. Non enim ait praesenti tempore: Ideo fornicantur, sed ideo, inquit, fornicabuntur filiae vestrae. Item non ait: Quoniam et ipsi cum meretricibus conversantur, et cum effeminatis sacrificant; sed: Conversabantur, inquit, et sacrificabant, non ad ipsos in faciem, sed quasi de aliis ad ipsos loquens per apostropham repentinam, ut amarissimam rem atque asperrimam, modus dictionis utcunque mitiget invectionem, et nihilominus totam expediat veritatem. Quid porro est quod inter verba, quae loquitur super Israel, id est decem tribus, repente convertitur et dicit: Si fornicaris tu, Israel, non derelinquat saltem Juda; quid nisi fornicationis ejusdem, imo fornicationum earumdem scelera in Judam inundasse innuit, sicut Scriptura utique tam prophetica, quam evangelica palam testis est? Joram quippe filius Josaphat, regis Juda, ambulavit in viis regum Israel, sicut ambulaverat domus Achab: filia enim Achab erat uxor ejus, et fecit quod malum est coram Domino (IV Reg. VIII). Plena exinde malis historia regum Juda exitur; ita et Isaiae quoque sub eisdem regibus visionem proloquens, et super Judam et Hierusalem exclamet et dicat: Audite Verbum Domini, principes Sodomorum, percipite auribus legem Dei mei, populus Gomorrhae (Isa. I). Et ne aliquid minus Judam quam Israel fornicatum fuisse putes, loquitur Deus in Ezechiele: Fornicata est Oolla super me, et insanivit super amatores suos in Assyrios appropinquantes (Ezech. XXIII), etc. Post quae continuo subjungit: Quod cum vidisset soror ejus Ooliba, plusquam illa insanivit libidine, et fornicationem super fornicationem sororis suae ad filios Assyriorum praebuit impudenter (ibid.). Hanc videlicet Oolibam Judam esse sive Hierusalem notum est. Nam nomine, inquit, Samaria Oolla, et Hierusalem Ooliba. Cum igitur dicit: Si fornicaris, Israel, non delinquat saltem Juda, magna intelligi debet prophetae admiratio, quod Israel semel coeptis fornicationibus cum vitulis aureis, non solum non rediit ad castitatem cum templo Domini et domo David, unde sese absciderat, verum etiam in illis fornicationibus perseverans, Judam sive Hierusalem sibimet consimilem effecit, atque ita, sicut Apostolus quoque meminit, omnes declinaverunt, simul inutiles facti sunt. Non est qui faciat bonum, non est usque ad unum (Rom. III), etc. Et ne de fornicationibus quoque filiarum sive feminarum Juda minus quid aestimes, illud vel maxime pro testimonio est, quod historia libri Regum refert: Et fecit Asa rectum ante conspectum Domini, sicut David pater ejus; et abstulit effeminatos de terra, purgavitque omnes sordes idolorum quae fecerant patres ejus; insuper et Maacham matrem suam amovit, ne esset princeps in sacris Priapi, et in loco ejus quem consecraverat, subvertitque specum ejus, et confregit simulacrum turpissimum, et combussit in torrente Cedron (III. Reg. XV), ubi talis erat regina, quales fuisse putas caeteras? Protinus ad utramque, scilicet in Hierusalem et Judam dicit: Et nolite ingredi in Galgala, et ne ascenderitis in Bethaven, neque juraveritis: Vivit Dominus, quoniam sicut vacca lasciviens declinavit Israel, nunc pascet eos Dominus, quasi agnum in latitudine. Quasi oblitus, quod dixerat: Verumtamen unusquisque non judicet, et non arguatur vir: populus enim tuus sicut hi qui contradicunt sacerdoti. Nunc iterum judicat, et arguit dicendo: Et nolite ingredi in Galgala, et ne ascenderitis in Bethaven: Bethaven namque ipsa est quae prius dicebatur Bethel, ex eo vocata Bethaven, id est domus idoli, quod unus ex vitulis aureis illic positus fuerat a Hieroboam; sed et Galgala locus idololatriae fuerat antiquior, sicut Scriptura testis est, memoriale viri fortis hoc modo praedicans: Cumque obtulisset Aod regi Eglon munera, prosecutus est socios, qui cum eo venerant, et reversus de Galgalis, ubi erant idola, dixit ad regem: Verbum secretum habeo ad te, o rex (Judic. III), Item post pauca: Aod autem, dum illi turbarentur, effugit, et pertransiit locum idolorum, unde reversus fuerat (ibid.). Nimirum semel et iterum dicendo illum reversum esse de loco idolorum, sive de Galgalis, ubi erant idola, reversionem ejus ad Deum pulchre significat, et idcirco dignum fuisse, quem suscitaret Dominus Salvatorem, clamantibus ad se filiis Israel, quia jam a peccatis eorum recesserat (ibid.). Sed et illud non ignorandum, quia Saul contra voluntatem Domini rex petitus, in Galgalis unctus est (I Reg. XI). Cum ergo dicit: Et nolite ingredi in Galgala, neque ascenderitis in Bethaven, neque juraveritis: Vivit Dominus, superbiae simul et idololatriae atque perjurii peccata praesenti loco arguit, sicut jam diximus, pene oblitus esse videtur, quod populum eumdem ut contradictorem paulo ante judicari et argui prohibuit. Idcirco valde notandum quod cum quasi renuntiando faciens apostropham dixisset: Quoniam sicut vacca lasciviens declinavit Israel, nunc pascet eos Dominus quasi agnum in latitudine, continuo ipse qui supradixit: Verumtamen unusquisque non judicet, et arguatur vir, sententiam confirmat, judiciumque derelinquendi, cum dicit: Particeps idolorum Ephraim, dimitte eum. Idem enim est ac si dicat: Nonne, o propheta, dixeram tibi: Unusquisque non judicet, et non arguatur, populus enim tuus sicut hi qui contradicunt sacerdoti? Ut quid ergo iterum arguis sive astruere vis, dicendo: Nolite ingredi in Galgala, etc., et sermonem effundis, ubi non est auditus? Dimitte eum, noli judicare eum, noli arguere eum, quia particeps idolorum est, et particeps daemoniorum, peccando non per ignorantiam, sed per superbiam atque contemptum. Idcirco dimitte eum, trade vel traditum relinque illum in reprobum sensum, ut faciat Ephraim ea quae non conveniunt, ut habeant passiones ignominiae, ut contumeliis afficiant corpora sua in semetipsis, quoniam fornicationes suas diligunt atque defendunt (Rom. I). Nam hoc est quod sequitur: Separatum est convivium eorum, fornicatione fornicati sunt, dilexerunt afferre ignominiam protectores ejus. Separatum namque convivium, sacrificia dicit daemoniorum, quibus consequenter commiscetur confusio libidinum, juxta illud: Sedit populus manducare et bibere, et surrexerunt ludere (Exod. XXXII). Propterea dimitte eum, quoniam sic faciendo, ut tu quoque testaris, sicut vacca lasciviens declinavit Israel, videlicet jugum legis abjiciens, sacerdoti contradicens; sane quod Propheta ait: Nunc pascet eos Dominus, quasi agnum in latitudine, praesentem, quam in hoc quoque saeculo mox recepturus erat Israel, significat ultionem. Idem namque est ac si dicat: In praesenti tempore, dum spiritus hos regit artus, me scilicet vivente, pascet eos Dominus in latitudine quasi agnum, id est, adducentur ab Assyriis in captivitatem, et ibi in captivitatem latitudinis terrae dispergentur, ibique multo tempore morabuntur. Agnus namque hoc loco non simplicitatem commendat, sed utilitatem insinuat, ut illic: Sicut oves in inferno positi sunt, mors depascet eos (Psal. XLVIII). Itaque jam tertio judicavit populum contradictorem derelinqui, prius dicendo: Verumtamen unusquisque non judicet, et non arguatur vir. Et deinde: Non visitabo super filias vestras cum fuerint fornicatae, et super sponsas vestras, cum adulteraverint. Et nunc dicendo. Particeps idolorum Ephraim, dimitte eum Jam ante diximus Apostolum loquentem de gentibus itidem secundum hunc sensum tertio dixisse: Tradidit illos Deus, videlicet in desideria cordis eorum in immunditiam, in passiones ignominiae, in reprobum sensum, ut faciant ea quae non conveniunt (Rom. I). Ac perinde tradi hoc esse dimitti vel non argui, eo quod contradicentes sint. Ad haec et illud solerter intuendum, quia quam Apostolus in gentibus denotavit superbiam, cujus poena esset passiva turpitudo libidinis, dicendo: Sed evanuerunt in cogitationibus suis, dicentes se esse sapientes, stulti facti sunt (ibid.). Eamdem et hic denotat in Judaeis sive Israelitis, dicendo: Ligavit eum spiritus in alis suis. Per alas quippe superbia sive mentis elatio designatur, propter quam daemones quoque interdum in Scripturis per volucres intelliguntur, ut illic: Et aliud cecidit secus viam, et conculcatum est, et volucres coeli comederunt illud (Marc. IV). Spiritus ergo utique fornicationis, ut supra dixit, spiritus enim fornicationis decepit eos, ipse ligavit eum in alis suis, id est, idcirco comprehendit eum, et passionibus ignominiae subdidit, quia per superbiam sese extulit, et evanuit in cogitationibus suis. Illo spiritu ligante, confundetur, ait, videlicet confusione passionum ignominiae, in operatione turpitudinis, et hoc a sacrificiis suis, id est, idcirco quia Deum vivum et verum dereliquit, et daemonibus sacrificavit in vitulis aureis, et in Baal caeterisque deorum portentis. Confusionem istam mors consequitur, de qua idem Apostolus loco saepe dicto loquitur: Qui, cum justitiam Dei cognovissent, non intellexerunt, quoniam qui talia agunt digni sunt morte, non solum qui faciunt, sed etiam qui consentiunt facientibus (Rom. I). Igitur ubi Apostolus immunditias, sive contumelias et passiones ignominiae, quas gentiles operati sunt, commemoravit, ex isto maxime Propheta manifestum atque probabile est quam vere, quam constanter, conversus ad Judaeum gentiles judicantem atque despicientem dixerit, ut supra jam meminimus: Propter quod inexcusabilis es, o homo, omnis qui judicas. In quo enim judicas alterum, teipsum condemnas: eadem enim agis quae judicas (Rom. II). Sequitur ibidem protinus: Scimus enim quoniam judicium Dei est secundum veritatem in eos qui talia agunt (ibid.). Quid aliud propheta hic praesenti loco subjungit? Ait enim: