CAPUT VI. De proprietate consolationis, secundum quam Spiritus sanctus alius datus est Paracletus.

Spiritus sanctus, sicut alia persona est quam Filius, sic proprietate consolationis suae qua consolatur nos, alius est Paracletus, propter quod Dei Filius multa de seipso locutus, ait in hodierna lectione sancti Evangelii: Et ego rogabo Patrem et alium Paracletum dabit vobis (Joan. XIV), quod ut tandem commodius patefiat, discretione diligenti opus est, ad cognoscendum quid proprie per Filium, quid proprie Pater in creaturis operetur per Spiritum sanctum.

Omnium substantia creaturarum per Filium condita est, sicut evangelista testatur, dicens:

“Omnia per ipsum facta sunt, et sine ipso factum est nihil (Joan. I).”

Sed omnibus exceptis quae ad praesens negotium non pertinent, de angelica et humana tantum substantia dicendum est.

Omnis humana, vel angelica creatura omnesque substantiales qualitates, sine quibus nusquam ulla potest vel cogitari substantia, videlicet esse, vivere, sentire et discernere, quae naturaliter insunt, et idcirco eidem adesse substantiae non possunt, per Filium simul cum ipsa substantia conditae sunt. At vero bene esse, sancte vivere, recte sentire, prudenter discernere, vel sapienter intelligere, accidentales qualitates per Spiritum sanctum appositae sunt. Quas ex eo constat accidentales esse, quia videlicet adsunt bono, et absunt malo homini vel angelo, natura vel substantia parmanente. Et ne quis calumniae locus patere videatur, sic dictum est has qualitates accidentales esse, cum ipse Spiritus sanctus, cujus haec dona sunt, substantia sit, sicut mulieri procul dubio accidens est, fetam esse, cum semen, quo impregnata est, vel illud de quo et per quod semen in ea transfusum est, substantia sit. Sed ut ad proposita redeam, nimiam patiuntur penuriam, qui, solius creatricis potentiae beneficium assecuti, solis naturae bonis utentes, quae per Verbum creata sunt, necdum meruerunt superioribus ornari, quae a Patre et Filio dantur per Spiritum sanctum. Amplius vero miseri sunt, qui illa nunquam accipere merentur, qualibus dicit Dominus:

“Vae vobis quia habetis consolationem vestram!”

(Luc. VI.) Apostoli autem non ejusmodi erant, qui nunquam accipere merentur: nondum tamen divinae dispensationis ordo poscebat ut jam acciperent, jamque perficerentur. Et quod inter eos Filius Dei erat, quod nondum Spiritu dato cum illis loquebatur, et inter eos ambulabat, praeparatio temporis erat, quo mentibus eorum per eumdem spiritum infunderetur, per quem in utero Virginis, humanae naturae fuerat unitus. Quodque dicebat eis: Rogabo Patrem meum, et alium Paracletum dabit vobis, ut maneat vobiscum in aeternum, tale est ac si sponsae amanti, quae dixerat:

“Osculetur me osculo oris sui (Cant. I),”

dicat inter oscula os amici post parietem stantis, per fenestram respicientis (Cant. II): Diruam parietem hunc, qui oscula nostra vix per fenestras admittit, dividens inter te ventremque meum eburneum, distinctum sapphiris, et mox erimus duo in carne una, fietque per infusorium seminis, ut ultra sterilis non sis. Cum enim haec ante passionem suam loqueretur Dominus, adhuc stabat paries inimicitiarum (Ephes. II), id est originale peccatum inter homines et Deum. Corporalis autem praesentia Christi, tanquam os erat dilecti, qui tot osculis amicam alliciebat, quot doctrinis vel miraculis Ecclesiam in paucis discipulis adhuc parvulam ad fidem invitabat. Sed sicut solo nunquam amica concipit osculo, sic animae illorum impregnari non poterant virtute Verbi, quod est semen Dei Patris, nisi per ingressum Spiritus sancti copula Dei nostrarumque animarum perficeretur, et per illum usque ad interiora ventris earum semen, quod est Verbum Dei, perferretur. Quo facto, statim renuit consolari anima eorum in temporalibus seu naturalibus humanae creaturae bonis, et idcirco omnem rerum saecularium consolationem respuerunt, quia memores fuerunt Dei (Psal. LXXVI), id est intellexerunt Deum esse incomparabiliter dignius et altius bonum, et hoc intelligentes delectati sunt (ibid.). De hac Patris et sui cognitione, paulo superius dixerat Dominus:

“Si cognovissetis me, et Patrem meum utique cognovissetis (Joan. XIV).”

Nam de qua cognitione dixit, nisi de experimento amoris? Siquidem pro experimento copulae naturalis, in sacra Scriptura, tam honeste quam proprie dici consuevit, virum uxorem, vel uxorem cognovisse virum. Qua similitudine, quia cognoscendus erat Deus ab Ecclesia, per passionom Filii, qui haec loquebatur acquisita, statim addidit:

“Et amodo cognoscetis eum (ibid.).”

Et quia sic cognovisse vidisse est, continuo subjecit:

“Et vidistis eum (ibid.),”

praeteritum ponens pro futuro, quod certissime futurum est, eo loquendi more quo et paulo post dicturus est:

“Et jam non sum in mundo (Joan. XVII). ”

Quod si cui non placet, ostendat quomodo aliter quam per amorem suum Deus veraciter vel utiliter cognosci potest, aut quomodo jam viderunt Patrem, cum ipse Filius nunc dicat:

“Si cognovissetis me, et Patrem meum utique cognovissetis.”

In qua propositione praecedens atque consequens, discipuli non cohaerere arbitrantur. Unde ait Philippus:

“Domine, ostende nobis Patrem et sufficit nobis (ibid.),”

ac si dicat: Te quidem ostendisti, et videmus te tantummodo, Patrem nobis ostende. At ipse hunc illorum non approbans sensum, quia nihil superesse putabant de Filio quod non vidissent, cum et ipse sit Deus, qui aeque ut Pater corde videtur, sicut alibi dixit:

“Beati mundo corde, quoniam ipsi Deum videbunt (Matth. V),”

ait:

“Tanto tempore vobiscum sum, et non cognovistis me?”

(Joan. XIV.) Non enim me cognovistis, qui viso me secundum hominem, totum vidisse putatis.

“Qui videt me, videt et Patrem (ibid.).”

Sed Patrem non vidistis, sicut ipsi fatemini, ergo nec me vidistis,

“quia ego in Patre et Pater in me est (ibid.).”

Quod non localiter accipiendum est, nec sic esse potest, sed hoc est quod ait: Cognitio 120 Patris in cognitione Filii, cognitio Filii in cognitione Patris est. Quae utriusque cognitio per Spiritum sanctum fit, et haec sola est consolatio sanctorum in hoc saeculo peregrinantium, quia sublevati ferunt patienter, imo gratanter, quod eos mundus odit, exprobrat, ejicit, persequitur, flagellat, occidit, et tam in prosperis quam in adversis, orante pro illis hoc Spiritu gemitibus inenarrabilibus pro refectione habent flere (Rom. VIII), sicut scriptum est:

“Fuerunt mihi lacrymae meae panes die et nocte (Psal. XLI),”

etc.

Igitur quia propria Spiritus sancti operatio haec est, recte alius Paracletus dictus est. Sequiturque haec offerenda: Emitte spiritum tuum (Psal. CIII), etc. Hoc enim alio loco Paracleto dato, hoc Spiritu emisso, creantur homines novi, et sic renovatur facies terrae nostrae, quae maledicta est in peccato Adae et damnata spinas et tribulos, pullulante carnis luxuria, germinat (Gen. III), renovatur, inquam, et novam profert creaturam cujus

“exspectatio, sicut ait Apostolus, revelationem filiorum Dei exspectat, quae ingemiscit et parturit (Rom. VIII),”

usque dum in illa revelatione filiorum Dei, revelet semen Dei, quod per hunc Spiritum primum a baptismi gratia concepit.

Inde in sequenti versu hortatur seipsam praegnans anima, benedicere Dominum propter suam vehementem magnificentiam. Quae benedictio vel gratiarum actio, si tantum labiis fiat, adulatio est apud Deum; si autem corde diligente illam, quam laudat magnificentiam, benevolentia praemio digna judicatur apud eum. Unde recte magis internum animae spiraculum, quam linguae plectrum hortatur ad benedicendum Dominum. Talisque confessio decora est, quam induit Dominus, et ea tanquam luminoso amicitur vestimento. Causa benedicendi Dominum magis in hoc versu expressa, haec est: Extendens coelum sicut pellem (Psal. CIII). Nam per hunc, de quo loquimur, Spiritum sanctum extenditur coelum, id est Scriptura prophetarum. Extenditur, inquam, sicut pellis, in qua nihil latet cum extensa fuerit. Qui tegis, inquit, in aquis superiora ejus, id est excellentem illis viam charitatis in donis Spiritus sancti superfundis. Communionem: Ultimo festivitatis die, manifestum est, ad donum Spiritus sancti pertinere, de quo ait: Qui in me credit, flumina de ventre ejus fluent aquae vivae, hoc enim dixit de Spiritu, quem accepturi erant credentes in eum (Joan. VII).