CAP. II


PROEMIUM

Et levavi oculos meos et vidi, et ecce vir, et in manu ejus funiculus mensorum, et dixi: Quo tu vadis? Et dixit ad me: Ut metiar Hierusalem, et videam quanta sit latitudo ejus, et quanta longitudo ejus. Et ecce angelus qui loquebatur in me egrediebatur, et alius angelus egrediebatur in occursum ejus, et dixit ad eum: Curre et loquere ad puerum istum, dicens: Absque muro habitabitur Hierusalem prae multitudine hominum, et jumentorum in medio ejus, et ego ero ei, ait Dominus, murus ignis in circuitu, et in gloria ero in medio ejus. Magnum gaudium angelorum, magnum in his verbis istis pro re quae accidit coelestibus spiritibus et terrenis hominibus, laetitiae tripudium. Nam quia praevaluit Dominus exercituum, et detritis cornibus regnorum gentium, propositum Dei ad effectum pervenit ut aedificaretur Hierusalem, et in ea templum nomini Domini (II Esdr. VI). Gaudent angeli, et homines volunt esse participes gaudii sui. Vere magna gaudendi ratio, sed attendas non solum templum illud manufactum quod Zorobabel fundavit et perfecit, nec solum civitatem illam, cujus muros Nehemias construxit, detrito duntaxat uno cornu regni Babylonici per fabrum regni Persici, sed templum non manufactum et civitatem Dei viventis Hierusalem coelestem, quae detritis cunctis quatuor cornibus illis, nunc usque aedificatur ut civitas, ut ait Psalmista, cujus participatio ejus in idipsum (Psal. CXXI), cujus templum jamdudum aedificatum est, imo et Judaica impietate solutum fuit, et post triduum 316 excitatus est. Templum aliud civitas non habet, nam templum, ait Joannes, non vidi in ea, Dominus omnipotens templum illius est, et agnus (Apoc. XXI). Hinc sine dubio tendit haec prophetica visio, et inde gaudent angeli, quod tale cum hominibus templum semper sint habituri, talem cum hominibus civitatem semper sint habituri. Quare autem maxime tunc temporis visio pro hac re demonstrari debuit angelicae congratulationis, nisi quia, civitas illa terrena et templum illud manufactum, quae tunc reaedificari incipiebant, quaedam erant instrumenta sive initia coelestis illius civitatis. Nam, ut ante jam dictum est, de loco et civitate vel gente illa, juxta promissiones Dei Christum nasci oportebat, et inde jam tunc gaudium, quia reaedificato templo et civitate illa, sanctorum spes non peribat, et promissio permanebat. Unde quomodo nunc gaudere gestiunt. Ecce, inquit, vir, et in manu ejus funiculus mensorum, et funiculus ille alacriter quid ageretur significabat, et ut amplius inquireretur, videntem excitabat. Nec ille moratus: Quo, inquit, tu vadis? Ut metiar, ait, Hierusalem, et videam quanta sit latitudo ejus, et quanta longitudo illius. Breviter asseruit quod aedificatio non in incerto esset, aut deberet differri. Nunquid autem vir ille cujus est funiculum in manu habere, nondum sciebat quantae longitudinis Hierusalem, et quantae deberet latitudinis esse? Si de civitate illa terrena sive manufacta quaeritur, non magnum erat illi viro scire vel videre, sed nec ullus prophetarum dignum duxit scripto, ad nostram notitiam transmittere, quanta fuerit latitudo vel longitudo ejus. Porro de civitate coelesti, cujus illa civitas quoddam exemplar fuit, haud dubium est quin longitudinis et latitudinis mensor ille sit vir cujus in manu funiculus est, qui omnis divisionis gratiarum cum Patre et aequalem Spiritu sancto potestatem habet, et hujusmodi dimensiones ita videt, ut videre faciat, nec quemquam lateat quanta debeat esse longitudo illius, quae est fides, scilicet usque ad mortem, et quanta latitudo, quae est dilectio, scilicet usque ad mortem. Nam esto, inquit, fidelis usque ad mortem (Apoc. II). Et majorem hanc dilectionem nemo habet, ut animam suam ponat quis pro amicis suis (Joan. XV), et tanta quidem longitudo, tanta latitudo, tam in isto saeculo habenda, ubi pro fide mori quis potest, pro dilectione animam suam ponere potest. Sed in illo saeculo quo cum pervenerit, neque mors, neque luctus, neque clamor, neque dolor erit ultra (Apoc. XXI), quid erit longitudo et quid latitudo, nisi longitudinis et latitudinis hujusce remuneratio? Hoc illi vero videre, perfectionem erat ostendere atque promittere. Ad hoc dictum illius viri, ecce, inquit, angelus qui loquebatur in me, egrediebatur, forte dimensiones illas inspecturus. Docendus autem erat propheta, ne humano sensu acciperet id quod de latitudine et longitudine audierat. Alius ergo, inquit, angelus egrediebatur in occursum ejus, et dixit ad eum: Curre et loquere ad puerum istum, dicens: Absque muro habitabitur Hierusalem. Qua causa, putas, prophetam hic angelus puerum appellat, nisi quia, sicut jam dictum est, docendus erat? Est enim quaedam sensus pueritia, quae in isto quidem nondum reprehensibilis erat, quia nondum audiendo vel videndo talia, multum tempus habebat. Reprehenduntur autem in his, qui propter tempus esse deberent, et non sunt perfecti sive magistri, qualibus Apostolus: Quoniam, inquit, imbecilles facti estis, quibus lacte opus sit, non solido cibo (Hebr. V). Omnis enim qui lactis est particeps, expers est sermonis justitiae, parvulus enim est. Perfectorum autem est solidus cibus eorum qui pro consuetudine exercitatos habent sensus. Haec Apostoli sententia praesenti quoque exemplo clarior fit. Videbat hic oculis elevatis virum, cujus in manu funiculus mensorum, et audierat eum dicentem, ut metiar Hierusalem, et videam quanta sit latitudo ejus, et quanta longitudo illius. Si nondum aliud quid intelligebat in visu illo, nisi terrenae illius civitatis dimensiones, profecto puer erat, puerilem sensum habebat, et interim visio quam videbat, quia de terreno tantum aedificio gaudebat non solidus ille cibus, sed quaedam erat lactis alimonia. Recte igitur puer dictus est, sed cito in virum proficere habebat praesenti magisterio coelestium spirituum dicentium: Absque muro habitabitur Hierusalem prae multitudine hominum et jumentorum in medio ejus, et ego ero ei, ait Dominus, murus ignis in circuitu, et in gloria ero in medio ejus. Est enim sensus, Hierusalem quae per nos aedificatur, quam per semetipsum vir iste metitur, muro manufacto non circumdatur, sed tota spiritualis est aedificatio ejus. Dominus ipse murus ejus, murus ignis in circuitu, per quod civitas illa quam firma sit, satis innuitur. Cum enim scriptum sit, sicut fluit cera a facie ignis, sic pereant peccatores a facie Dei (Psal. LXVII). Quis ibi hostem timebit, quis de inimico sollicitus erit? Ergo quod in Psalmo de hac ipsa Hierusalem dictum est: Montes in circuitu ejus, et Dominus in circuitu populi sui (Psal. CXXIV), magnifice praesens locus illustrat ei, qui sensum excessit pueri. Quod deinde ubi dixerat. Ego Dominus murus ignis in circuitu, subjunxit, et in gloria ero in medio ejus. Itidem longe supra sensum pueri est, quia videlicet non sicut homo localis et terrenus in medio hominum localium terrenorum, sed sicut Deus Creator spirituum in medio erit angelorum et hominum in templis cordium, in domibus quae ipsa corpora sanctorum et animarum praecordia sunt, quod quale est vel erit oculus non vidit, et auris non audivit, et in cor hominis non ascendit (Isai. LXIV). Pueri quidam qui nunquam proficiunt, pueri centum annorum, istud quod hic dictum est, absque muro habitabitur Hierusalem prae multitudine hominum et jumentorum in medio ejus, putant carnaliter esse venturum, videlicet quod Hierusalem tantam beatitudinem habitura sit, ut prae multitudine hominum et jumentorum omnium, murum habere non possit, sed Domini defensio murus sit ipsius, et illius in medio habitantis gloria perfruatur. Ad puerum hujusmodi, puerum centum annorum, qui moritur est maledictum, populus enim Judaicus est, non currit neque mittitur angelus ut ad eum loquatur (Isai. LXV), nec enim audire aut secundum sensum senum intelligere vult. Nos autem cum isto puero, qui audiendo et intelligendo proficit in virum, sic intelligimus quod dictum est prae multitudine hominum et jumentorum in medio ejus, absque muro habitabitur, ut nunc manifeste oculis apertis videmus. Quis enim regum aut imperatorum tam magnum sive tam amplum potuisset facere murum, qui concluderet orbem terrarum? Nisi autem concluderet orbem terrarum, non posset ambire Hierusalem istam, scilicet Ecclesiam, quia videlicet in toto diffusa est orbe terrarum in ea dicuntur homines, qui spiritualia sapiunt, jumenta vero qui simpliciter sapiunt, juvant autem eos qui, cum sint spirituales, sua spiritualia seminant illis, et eorum carnalia metunt (Rom. IX). Et hic quidem in praesenti saeculo talis Hierusalem peregrina pars coelestis Hierusalem, idcirco absque muro habitabitur, quia non uno in loco, non in una gente continetur, sed, ut jam dictum est, per orbem terrarum diffunditur. In illo autem saeculo, 317 quo hinc quotidie transfertur, multo maxime nec est, nec esse debet aut potest murus in circuitu ejus, nisi Dominus, qui et in gloria erit in medio ejus. Sequitur: O, o, fugite de terra aquilonis, dicit Dominus, quoniam in quatuor ventos coeli dispersi vos, dicit Dominus. O Sion, fuge quae habitas apud filiam Babylonis, quia haec dicit Dominus exercituum. Post gloriam misit me ad gentes, quae spoliaverunt vos. Qui enim tetigerit vos, tanget pupillam oculi mei. Quia ecce ego levo manum meam super eos, et erunt praedae his qui serviebant sibi, et cognoscetis, quia Dominus exercituum misit me. Quam opportune, quam sapienter Spiritus sanctus dum senibus loquatur et senili auditoris animo delectetur, interim puero blanditur, qualis vero totus tunc erat populus, qui de Babylonica captivitate revertebatur, cujus sensum supergredi volebat istum, quem appellabat angelus puerum, dicens: Curre et loquere ad puerum istum (Isa. LXV). Nam puero centenario, de quo jam dictum est, nequaquam blanditur, sed dicit ei quia morietur. Quomodo, vel ad quid blanditur illi puero, id est simplici populo? Videlicet ita loquendo, ut sentiat talis puer sese divina invitatione revocari de Babylone ad reaedificandam civitatem vel templum, cujus reaedificatio, sicut jam dictum est, praeparatio erat salutis humanae. Puer erat, quisquis nihil aliud praeter restitutionem loci et gentis sperare sciebat, quemque saltem hoc exiguum delectabat. Vir autem, imo et senex erat, quisquis loci illius restitutionem non propter ipsum locum, sed propter eum, qui inde venturus erat, scilicet Christum desiderabat. Vocativum casum congeminans, o, o, fugite, inquit, de terra aquilonis, itemque tertio, o Sion, fuge, quae habitas apud filiam Babylonis. Fugite de terra Aquilonis, idem est quod fuge, quae habitas apud filiam Babylonis. Plagae namque orbis, quas Graeci appellant, climata, juxta situm Hierusalem intelliguntur et templi et juxta situm illius Babylon, apud quam captivus erat Dei populus, in parte est aquilonari. Hoc ergo quod dicitur, o, o, fugite, o Sion, fuge, sic intelligitur, sensu quidem puerili, sed non inutili. Ecce quomodo poenitet Dominum mali quod fecit nobis, quomodo dolet super civitate inclyta et templo nobili, in qua sola civitate glorificabatur, in quo templo unico nomen ejus invocabatur. Nec mirum, magnum enim illic erat nomen ejus, magnus honor impendebatur nomini ejus. Cyrus nos illuc redire non compulit, sed tantummodo redeundi licentiam dedit. Quis est in vobis, ait, de universo populo Domini coeli? Sit Deus illius cum ipso, et ascendat Hierusalem, quae est in Judaea, et aedificent domum Domini Dei sui Israel (I Esdr. I). Quantopere nos invitat, ut properanter velimus exire de terra ista, terra Babylonis immunda, dum dicit, o, o, fugite de terra aquilonis, o Sion, fuge, quae habitas apud filiam Babylonis, et quantum poenitet eum de his quae passi sumus; qui enim deinceps tetigerit nos, tanget pupillam oculi ejus et praedae nobis erunt hi, quibus serviebamus, id est captivos ducemus eos, qui captivos duxerunt nos. Iste sensus, ut jam dictum est, puerilis quidem est, sed utilis, quia quomodocunque factum sit, factum est ut restitueretur locus et gens, unde salutem mundi Christum oportebat nasci. Sensus tanto utilior, quanto solidus cibus lacte melior existit, in discipulis Christi est. Primo ipsa quae hic loquitur persona cognoscenda est. Unde cognoscetur? Nimirum ex eo quod ait: Dominus exercituum, post gloriam misit me ad gentes quae spoliaverunt vos, itemque et cognoscetis, quia Dominus exercituum misit me, lauda et laetare, filia Sion, quia ecce ego venio et habitabo in medio tui, ait Dominus. Quis est iste Dominus exercituum, quem post gloriam misit Dominus exercituum? Quis, inquam, nisi Dominus Filius Domini Patris? Filium namque Dominum et Deum, quod juste credimus, et fideliter confitemur misit in hunc mundum post gloriam Pater Deus et Dominus. Quam post gloriam? Nimirum post gloriam Divinitatis longe et infinite, postquam erat in forma Dei, quod non est aliud, quam in gloria Dei. Hinc Apostolus dicit: Qui cum in forma Dei esset, non rapinam arbitratus est esse se aequalem Deo, sed semetipsum exinanivit formam servi accipiens (Philip. II), etc. Itaque dictum hoc propheticum gratum et gratiosum nobis sit, quia fidele est testimonium Domini nostri Jesu Christi non solum quidem, sed de multis unum pulcherrimum atque clarissimum. Igitur ab isto loco illuc se intendat animus, quo post detrita, ut jam dictum est, cornua gentium, victor propositi Deus promissum suum implevit, et jusjurandum quod juravit ad Abraham patrem nostrum, daturum se nobis (Luc. I), mittendo in hunc mundum Filium suae charitatis propter nimiam charitatem qua Deus mundum dilexit (Ephes. II). Hic pulcherrimus est ordo prophetiae, quatenus post reversionem ejus ad Hierusalem in misericordiis, quibus domus ejus aedificata est in ea, et post detritionem regnorum quatuor, quae per quatuor cornua significata sunt, et per quae sibi succedentia, draco diabolus insectando populum illum, promissionis effectum avertere nitebatur, venisse, qui promissus fuerat consideretur, et dicta haec: O, o, fugite de terra aquilonis, et caetera, tanquam praesentis ejus voces audiant. Quid enim est aliud, fugite de terra Aquilonis, sive fuge, Sion, quae habitas apud filiam Babylonis, quam hoc initium ejus Evangelicae praedicationis: Poenitentiam agite, appropinquabit enim regnum Dei (Matth. IV). Denique incredulum esse et cordis impoenitentis, hoc est, permanere in terra Aquilonis, venti utique frigidi, per quem diabolus solet in Scripturis figurari, et econtra, fugere de terra Aquilonis, hoc est credere et poenitentiam agere cum spe perveniendi ad regnum Dei. Item, habitare apud filiam Babylonis, hoc est, servire vitiis et concupiscentiis, et econtra, fugere de habitatione Babylonis, hoc est, cessare ab eisdem vitiis et concupiscentiis. Duae causae quas hic posuit, quoniam in quatuor ventis coeli dispersi vos, quia post gloriam misit me ad gentes quae spoliaverunt vos, unam rationem faciunt, et illius unius continet sensum, quam evangelista scripsit, quia Jesus moriturus erat, ut filios Dei, qui dispersi erant congregaret in unum (Joan. II). Ratio haec sic in isto divisa est, ut omni habenti aures audiendi, prima parte timorem incutere, sequente dilectionem insinuare velit. Dum enim praemisso, fugite de terra aquilonis, quod est dicere, nolite cordis esse impoenitentis, subjungit, quoniam in quatuor ventis coeli dispersi vos, opportuno timore concutitur attentus auditor, si tamen intelligit, quomodo vel ob quam causam facta sit illa dispersio, qua sparsim mixtimque inter malos et reprobos electi nascuntur in hoc mundo, qui simul esse et soli nasci debuissent in paradiso. Cum item praemisso: O Sion, fuge quae habitas apud filiam Babylonis, subjungit, quia post gloriam misit me ad gentes. Magna dilectionis Dei offertur occasio, consideranti quod veraciter dictum sit, quam bonus Israel Deus. Quia videlicet sic dilexit mundum, ut Filium suum unigenitum daret, ut omnis qui credit in ipsum non pereat, sed habeat vitam aeternam (Joan. III). Et quam bonus sit 318. idem unigenitus qui cum in forma Dei esset (Philip. II), propter nos accepit formam servi, atque post gloriam claritatis quam habuit ad Deum priusquam mundus fieret, saturatus est opprobriis, dans percutienti maxillam (Thren. III), et factus est obediens usque ad mortem, mortem autem crucis (Philip. II). et qui misit, et qui missus est, Dominus exercituum est, testatur praesens locus Scripturae veritatis. Nam ne forte quis non audierit, non contentus fuit semel dixisse de isto, qui post gloriam missus est, quod Dominus sit, sed tertio repetivit, dicit Dominus, pauculis dictionibus interjectis, et de illo qui misit secundo asseruit quod Dominus exercituum sit. Jam quippe semel dixit iste Dominus qui missus est, et cognoscetis, quia Dominus exercituum misit me, et paucis interjectis, iterum dicturus est filiae Sion, et scies quia Dominus exercituum misit me ad te. Interea vide quam sapienter, quam mira arte sapientiae puerum illum supradictum capit, scilicet populum illius temporis, qui sperare nesciebat tale quid, qui non posset vesci tam solido cibo tantae promissionis, et idcirco oportebat eum lactari lacte litterali, quod est hujusmodi, cum dixisset: Post gloriam misit me ad gentes, addidit, quae spoliaverunt vos, et subjunxit, qui enim tetigerit vos, tanget pupillam oculi ejus, sive oculi mei, quia ecce ego levo manum meam super eos, et erunt praedae his qui serviebant sibi, hoc enim littera sonat, quod talis deberet rerum mutatio fieri, ut reversi de Babylonica captivitate, multiplicati atque roborati, praesente cum eis Domino irent super Babylonios et caeteras gentes a quibus fuerant spoliati, et versa vice spoliarent eos, cederentque sibi in praedam hi, quibus servierant ipsi, eodem genere vel modo praedae sive servitii. Bonus nobis error pueri, sive sensus puerilis, et cunctis profuturus saeculis, quia videlicet tali spe alacriores effecti, reversi sunt et aedificaverunt, et Scripturam, quae utique pro nobis gentibus facit, quasi contra nos agentem nobisque contraria promittentem, majore cum favore susceperunt et custodierunt tanquam Scripturam ut vere est divinae auctoritatis. Deus autem quomodo cogitavit, ita et fecit, levavit manum suam super gentes, quae spoliaverunt Judaeos ornatu civitatis et templi et quibus servierunt et serviunt Judaei, quarum gentium maxime fuere Romani, et ecce ipsi sunt praedae Judaeis, scilicet apostolis, qui utique sunt ex Judaeis. Quomodo gentes sive Romani praedae sunt apostolis? Nimirum eo modo quo piscatoribus pisciculi. Sic enim quibusdam eorum quando vocavit eos, dixit: Venite post me, et faciam vos fieri piscatores hominum (Marc. IV). Isti sunt et quique similes illis, quos qui tetigerit, tanget pupillam oculi mei, non ut ego caecus fiam, sed ut caeci sint ipsi qui tetigerunt, et ego abscondam faciem meam ab eis, quomodo abscondit et avertit quis, ictum vitans adversarii insidiantis, pupillam oculi sui. Sequitur: Lauda et laetare, filia Sion, quia ecce venio et habitabo in medio tui, ait Dominus. Et applicabuntur gentes multae ad Dominum in die illa, et erunt mihi in populum, et habitabo in medio tui, et scies quia Dominus exercituum misit me ad te. Et possedit Dominus Judam partem suam in terra sanctificata, et elegit adhuc Hierusalem. Sileat omnis caro a facie Domini, quia consurrexit de habitaculo sancto suo. Sicut jam ante praelibavimus, bis ab ista persona Domini exercituum, quae hic loquitur, dictum est: Dominus exercituum misit me, quia dicturus, lauda et laetare, filia Sion, sic praecedentia finierat, et cognoscetis quia Dominus caeercituum misit me, et ecce iterum praemisso, et habitabo in medio tui, subjungit, et scies quia Dominus exercituum misit me ad te. Pulchrum hoc et consideratione dignum est, quia profecto Filium, qui revera Dominus exercituum est, misit Pater sine dubio Dominus exercituum, misit Spiritus sanctus veraciter Dominus exercituum. Duae personae Patris, et Spiritus sancti, unam personam Filii miserunt, sic apud Isaiam ipse loquitur: Et nunc Dominus misit me, et Spiritus ejus (Isa. XLVIII). Nimirum quando B. virgo Maria, nuntiante angelo, concepit nunc Filium Dominum exercituum, et Pater Dominus exercituum misit, et Spiritus sanctus Dominus exercituum misit eum in uterum ejusdem virginis. Pater, quemadmodum ipse dicit: Eructavit cor meum Verbum bonum (Psal. XLIV). Spiritus sanctus, quemadmodum angelus ad Mariam: Spiritus sanctus, ait, superveniet in te et virtus Altissimi obumbrabit tibi (Luc. I). Et ad Joseph: Quod enim in ea natum est, de Spiritu sancto natum (Matth. I). Super hoc lauda et laetare, filia Sion, ait Dominus, ipse qui missus est, Deus ex Dei Patris generatione, et homo ex sancti Spiritus operatione, quia ecce ego venio et habitabo in medio tui. Quid est in medio tui, nisi in communione naturae tuae, cum substantia verae carnis. Nam Verbum caro factum est, et habitavit in nobis (Joan. I). Ergo in medio tui, hoc est, praeter peccatum omnia suscipiens, quae sunt tuae conditionis, primo novem mensibus habitans in hospitio ventris feminei, deinde in cunabulis, imo in praesepi involutus pannis, circumcisus, et ad templum deportatus, cum hostia legali, et per annos triginta patiens omnia quae sunt humanae fragilitatis, praeter peccatum, ut jam dictum est, modis omnibus inventus est homo, et mortis quoque experimento. Vere magna materia laudationis et laetitiae talis adventus, et talis Domini cohabitatio. Quamobrem et ita praemisit, lauda et laetare, filia Sion. Omnis anima quae tantum bonum per fidem speculando mereris dici, et esse Sion, anima Joannis vere filia Sion, prima laetata est post illam laetitiae matrem, cujus in medio, cujus in utero jam hic Dominus habitabat. Unde et laudabat in laetitia, laetabatur in laude dicendo: Magnificat anima mea Dominum, et exsultavit spiritus meus in Deo salutari meo (Luc. I). Post eam prima laudavit, et laetata est anima Joannis. Ecce enim, ait Elisabeth, ex quo facta est vox salutationis tuae in auribus meis, exsultavit in gaudio infans in utero meo (Joan. III). Ubi tempus loquendi adfuit, illius laetitiae causam pulchra cum laude taliter deprompsit: Qui habet sponsam, sponsus est, amicus autem sponsi, qui stat et audit eum, gaudio gaudet propter vocem ejus (II Cor. VI). Hoc ergo gaudium meum impletum est, quod deinde dicit Dominus: Et applicabuntur gentes multae ad Dominum in die illa, et erunt mihi in populum, manifestum atque perspicuum est, quia videlicet ex quo dies ista illuxit, vel tempus advenit, de quo in Isaia Dominus: In tempore placito, inquit, exaudivi te, et in die salutis adjuvi te. Apostolus autem succinit: Ecce nunc tempus acceptabile, ecce nunc dies salutis (II Cor. VI), et ex eo gentes multae applicantur ad Dominum, et sunt ei in populum. Porro ante diem hanc, notus tantum in Judaea Deus, in Israel magnum nomen ejus (Psal. XXV), et recte aliae quoque gentes applicantur ad Dominum, et sunt ei in populum licet invideant et indignentur Judaei, qui sibi vindentur soli esse filia Sion, et non pertinent ad filiam Sion. Quid enim, an Judaeorum Deus tantum, nonne et gentium, imo et gentium? (Joan. III.) Et habitabo, inquit, in medio tui, scilicet secundo adventu, non quomodo primo adventu venio, sicut jam dixi, ut habitem in medio tui. Primo 319 namque passibilis atque mortalis atque judicandus. Secundo impassibilis atque immortalis Deus judicii Dominus habitabo in medio tui. Primae habitationis in medio tui fructus hic est, ut applicentur gentes multae ad Dominum, sequentis habitationis erit effectus, quem Joannes dicit: Scimus quia, cum apparuerit, similes ei erimus, quoniam videbimus eum sicuti est (I Joan. III). Illud videre, perfectum erit scire, de quo hic ait, et scies quia Dominus exercituum misit me ad te. Quid porro sibi vult, quod cum dixisset, et applicabuntur gentes multae ad Dominum, et erunt mihi in populum, subjungit atque ait, et possidebit Dominus Judam partem suam in terra sanctificata, et eliget adhuc Hierusalem? Nimirum quia faciendum, et huic erat, quod prophetis aliis jubetur, scilicet claudere sermonem (Dan. XII), ligare testimonium, quia videlicet sic expediebat, nec enim portare potuissent homines, si manifeste diceret illis Deus id quod intendebat. Ecce illud quod dixerat, et applicabuntur gentes multae ad Dominum, subtegit, dicendo: Et possidebit Dominus Judam partem suam, quo nomine, quoniam Juda interpretatur confessio, cum significentur omnes gentes Christum confitentes, putare poterat ille populus Judae, qui haec audiebat, quod qualicunque modo applicandae forent ad Dominum multae gentes, tamen ipse solus Domini pars esse deberet, quae existimatio nihil proposito Dei nocuit aut nocet, imo prodest: quia dum illi benevoli fuerunt, Scriptura nobis custodita est. Sensus hic est: Judam partem suam, id est eos qui praeordinati sunt ad vitam, qui secundum propositum vocati sunt sancti, quos praescivit et praedestinavit conformes fieri imaginis Filii sui (Hebr. XII) qui omnis Juda, idem credentes atque confitentes sunt, et pars Domini sunt, possidebit Dominus in terra sanctifacata, in terra viventium, ubi quod est, totum sanctum est, et ita possidebit ut nullus desit de numero eorum, et quia non sufficiunt, qui de ista terrena Hierusalem illic ascendunt, adhuc eliget de aliis quoque gentibus, assumet qui sint Hierusalem. Nonne in his quae dicta sunt, merito confortentur manus dissolutae, et genua debilia roborentur? Nonne merito dicant, pusillanimis, confortamini, et nolite timere? (Isai. XXXV.) Sequitur ergo: Sileat omnis caro a facie Domini, quia consurrexit de habitaculo sancto suo. Ac si dicat: Sileant quatuor cornua quae ventilaverunt Judam, et Israel, et Hierusalem; sileant omnes qui regnare praesumpserunt, Domino nesciente, Domino non probante; quia caro sunt Assyrii cum Babyloniis, Persae cum Maedis, Macedones sive Graeci, Romani terribiles et, ut videbatur, ferrei. Sileant, inquit, a facie Domini, quia consurrexit de habitaculo sancto suo, quia throni ejus positi sunt, et judicium sedit, et judicatum est interfici bestias cornutas (Dan. VII), et auferri potestatem eorum, et dari potestatem et honorem et regnum Filio hominis venienti in nubibus coeli, ut suscipiant regnum sancti Dei altissimi, quibus insultabant regnantes bestiae, tanquam peregrinis atque captivis, et obtineant regnum usque in saeculum, et saeculum saeculorum.