|
Rupertus, monachus ordinis Sancti Benedicti, in monasterio Sancti
Laurentii in publico monte Leodii, non tam suo natus, quam reipublicae
Christianae bono, plurima scripsit, quae fidem erudiunt, spem promovent,
et accendunt charitatem. Rupertus nondum presbyter, sed junior, scripsit
libellum hymnorum in laudem Spiritus sancti, quorum primus est Saphicus
et incipit: Flumini magno, quem integrum ipse describit in libro
duodecimo in Matthaeum, De gloria Filii hominis; alter vero lambicus
est, et totus legitur ad calcem libri XIII, in Matthaeum De gloria Filii
hominis; initium ejus est: Deus meus et Dominus tu es, o sancte
Spiritus. Utrum autem alios libellus iste hymnos continuerit, nec scio,
nec scire potui. Unum scio, hujusmodi libellum esse primam vocem quam
Rupertus emisit post inundationem, sed nondum plenam fluminis Spiritu
sancti; plenam enim non obtinuit, nisi cum sacerdotii gratiam accepit.
Haec de se ipse habet in libro duodecimo citato.
Scripsit eadem aetate librum De diversis Scripturarum sententiis, quem
non nisi diversas Scripturae sacrae sententias simul collectas puto,
quandoquidem sacrae Scripturae expositioni non dedit animum nisi,
postquam factus Christi sacerdos, de cujus ore sapientia requiritur ipse
ad tractandas ecclesiastico more Scripturas sacras legitimam accepit
oris apertionem. Haec in libro duodecimo citato in Matthaeum: quibus
consentit Reinerus libro De viris illustribus monasterii D. Laurentii
Vitam et Opera Ruperti prosecutus.
Huic libello Rupertus adjunxit carmen heroicum De incarnatione Domini,
ut Reinerus loco citato scribit. Unde et ego carmen istud a Ruperto
editum crediderim, cum junior cingere se volens, hujus nominis opus
aggredi proposuerat, coelesti voce invitatus, ut ipse in Prologo ad
libros suos in Cantica canticorum enarrat.
|
“Non nova, inquit, haec voluntas,”
|
|
scribendi de Incarnatione Domini,
|
“nunc incidit. Ante annos aliquot cum essem junior, me cingere volebam,
et hujus nominis opus aggredi, scilicet de Incarnatione Domini, per
occasionem hujusmodi: Coram Regina coelorum loquor, a conservo meo
quolibet irrideri non debeo, dicente, Ecce somniator. Sedebam quasi
solitarius per visum nocte, et ecce quasi sibilus aurae tenuis per
utramque aurem transcurrens velocius quam dici posset, istos in me
versiculos deposuit. ”
|
|
|
“Femina mente Deum concepit corpore Christum. Integra fudit eum, nil
operante viro. ”
|
|
|
“Cum, reversus ad memet, versiculos taliter acceptos mente pertractarem,
et nonnullis unde vel qualiter acceperim secretius non sine admiratione
denarrarem; atque ad multorum notitiam versiculi pervenissent, qui tamen
nescirent unde accepissem; ex multis, ex diversis quae audiebam, occasio
praebuit ut scribere aliquid cuperem de Incarnatione Domini, versaturus
grande onus invalidis humeris.”
|
|
Haec Rupertus in Prologo libri in Cantica.
Ex ista igitur occasione cum Ruperto mens fuerit de Incarnatione Domini
scribere, ex eadem ab ipso compositum istud carmen heroicum, non abs re
est existimare: maxime cum nulla alia aetate, nec ulla alia occasione
commodius scriptum possit reputari. Dum in istis junior Rupertus
luderet, statum sui monasterii Sancti Laurentii ab Heracli Leodiensium
episcopi sede ad Ogbertum uno libello descripsit. Scripsit et Vitam S.
Augustini; necnon Vitam sanctae Odiliae virg. Quae omnia cum non exstent
modo, et de his nihil in Ruperto reperiatur, in solius Reineri fide ista
protuli.
Inter haec Rupertus, sciens quod in domo Dei nemo sibi sumit honorem,
nisi qui vocatur a Deo, ad sacrum presbyteratus ordinem accedere non
ausus est, sed cum propter sacerdotii reverentiam, tum propter gravem
schismatis discordiam, nempe inter Paschalem Romanum pontificem et
Guibertum antipapam, cui nonnulli Germaniae episcopi, et ipse Henricus
III imperator favebant, ab eo humilis et pacificus recessit, donec
tandem diutina ista, quae Christi Ecclesiam vexabat discordia, mortuis
ejus auctoribus (nimirum Guiberto antipapa, qui pontificatu simul et
vita cessit anno millesimo centesimo, et Henrico III imperatore, qui
anno millesimo centesimo sexto sceptrum et animam posuit) paululum
conquievisset. Tunc enim nocte quadam Ruperto dies aeternos cogitanti,
Christus crucifixus intimo ori suo osculo amorem sacerdotalis officii
ita infudit, ut mox die facto Rupertus Patri suo spirituali diceret se
non velle amplius reniti, imo velle, cum primum juberet, suscipere jugum
Domini, tacita tamen visione quae acciderat. Sicque, ut primum adfuit
tempus ordinationis, Rupertus sacrum hunc ordinem suscepit. Vix autem ab
ordine suscepto triginta effluxerant dies, cum ecce tanta vis inundans
divini amoris subito in Ruperti mentem illapsa est, ut extunc aperuit os
suum, et cessare quando scriberet, ac etiam si velit, tacere non
potuerit. Ista omnia Rupertus, adjuratus a Cunone episcopo Ratisponensi,
de se ipse loquitur libro duodecimo De gloria Filii hominis.
Primum verbum quod Ruperti cor divino Spiritu plenum eructavit, et os
ejus, quod Dominus aperuerat, elocutum est, Divina officia exposuit, et
cantus de sanctis emisit. De divinis enim officiis sub Berengario
abbate, anno reparatae salutis millesimo centesimo undecimo , quo
Henricus IV Romam pacifice ingressus est, libros duodecim edidit, quos
ipse vocat , primitias frugum terrae suae, cui benedixit Dominus.
Gravis hic controversia, quae de auctore hujusmodi librorum, De divinis
officiis, a multis nominis scriptoribus movetur, esset hic dirimenda;
verum ne series Operum Ruperti ista contentione turbetur, aptius hac de
re post recensita Ruperti Opera, proferam sententiam, quae ex jam
positis pro Ruperto praejudicata facile intelligitur.
Quid liti cum Ruperti cantibus, quos quidem a nullo audio, et quos
solus, quem sciam, Reinerus audivit? Ipse enim scribit a Ruperto jam
uncto in sacerdotem Domini cantus compositos de S. Theobaldo martyre et
de SS. Goare, et Severo confessoribus. Hos tamen nec despicio nec
respuo.
Post haec Rupertus Commentariolum librorum decem in Job abbreviatum ex
abundantia sensuum atque verborum S. Gregorii concinnavit; et istud non
aliud puto quam ipsummet Ruperti Commentarium in duo et quadraginta
capita Job, qui per duo et quadraginta pariter capita distributus modo
in editis habetur; adeo ut solam arbitrer hujusce Commentarii
distributionem esse commutatam ab exscriptoribus, qui istorum capita
librorum singulis libri Job aptare capitibus commodius censuerunt,
librorum distinctione dimissa. Ut ita de hujusmodi libris censeam,
moveor primo ex eo quod nulli alii vel in editis, vel in catalogis
Operum Ruperti, exstant Commentarii in Job. Secundo et maxime ex eo quod
iste Commentarius duobus et quadraginta capitibus modo distinctus,
breviarium aptissime dici potest sensuum atque dictorum S. Gregorii:
hunc enim ex S. Gregorii verbis et sententiis conflatum comperiet
quisquis opus istud Ruperti cum S. Gregorii Moralibus in Job contulerit.
Commentarium autem istud post libros De divinis officiis digestum
censeo. Cum enim ex nullo discere aut deducere potuerim illius ordinem,
primam a libris De divinis officiis sedem, quam inter sua Opera Rupertus
ei concessit, non potui juste denegare. Si cui alteri locus iste
debetur, lubens cedo. Caetera prosequamur.
Rupertus sub abbate Berengario adhuc positus, nec dum Cunonis, seu
Cononis abbatis monasterii S. Michaelis Sigebergensis commissus fidei,
sed nec ab eo cognitus, libris De sancta Trinitate et ejus operibus sese
addidit circa annum millesimum centesimum decimum quartum. Quandoquidem
vero non nisi triennio elapso id operis perficit, infra de illo dicam.
Hic advertisse sufficiat ipsos inchoatos fuisse sub abbate Berengario,
et quidem circa annum millesimum centesimum decimum quartum. Primum ex
eo conjicio, quod Rupertus ipse asserat opus istud a se susceptum
priusquam notus fuerit Cunoni, cujus tutelae se a Berengario e vivis
excedente commissum scribit in epistola ad Cunonem abbatem; quae
incipit: Cuicunque fideli animae, et praemittitur ante libros De
Trinitate. Alterum ex eo quod in illis triennium insumpserit, et anno
millesimo centesimo decimo septimo perfectos Cunoni abbati Sigebergensi
obtulerit, jam sub Heribrandi abbatis, qui Berengario successit,
obedientia, ut idem in eadem epistola testatur.
Opus istud Ruperti De sancta Trinitate et operibus ejus, ad triennium
productum aestimo, eo quod diversis fuerit interturbatum quaestionibus,
quae Ruperti studia alio distraxerunt.
Imprimis enim cum Rupertus suorum quemdam audivisset profitentem se a
scholis Guillelmi Catalaunensis episcopi, et Anselmi Laudunensis decani,
qui tum in Gallia florebant, accepisse Deum ita velle malum quod
opponitur virtuti, ut Adami praevaricatio ex divina fuerit voluntate;
ille, fidei succensus zelo, ad Guillelmum Catalaunensem et ad Anselmum
Laudunensem scripsit libellum De voluntate Dei, in quo, distinctione
divinae voluntatis in permittentem et approbantem acutissime exposita,
Deum non velle malum, quod virtuti contrarium est, sapientissime
demonstrat. Non tamen isto libello Rupertus animos opposita sentientes
continuit, sed eorum in se adeo concitavit invidiam, ut in Rupertum
frementes quasi Dei omnipotentiae detrahentem, eum tanquam sibi nimium
sapientem, sed et a sanctorum Patrum, maxime S. Augustini, placitis
recedentem, liberius judicaverint, insolentius arguerint, et iniquius
damnarint. Hanc igitur calumniam ut a se propulset Rupertus, alterum De
voluntate et omnipotentia Dei libellum scribit ad G. et A., in quo
pluribus probat Deum non velle quod malum est, et ita plurima fieri quae
Deus non vult, nullo tamen omnipotentiae Dei dispendio. Ista ex prologis
ad hujusmodi libros discere est: ex quibus insuper constat primo hosce
libros De voluntate et omnipotentia Dei a Ruperto editos non fuisse ante
annum millesimum centesimum decimum tertium; nam Guillelmus
Catalaunensis, ad quem primum scripsit, non fuit creatus episcopus ante
hunc annum millesimum centesimum decimum tertium, quo praedecessor ejus
decessit. Secundo non esse emissos nisi post annum millesimum centesimum
decimum quartum; et post incoeptum opus De sancta Trinitate. Nam sub
Heribrando abbate saltem librum alterum, qui est De omnipotentia, editum
esse, fidem facit prologus ad istum librum De omnipotentia; Heribrandus
autem successit Berengario, ut ipse Rupertus tradit in epistola ad
Cunonem abbatem, quae inc.: Cuicunque fideli. Berengarius vero non
excessit, nisi post susceptum opus De S. Trinitate et anno millesimo
centesimo decimo quarto abeunte; nam ut supra jam notavi, tribus annis
ante annum millesimum centesimum decimum septimum, quo libros De S.
Trinitate perfecit, et quidem sub Berengario abbate, antequam scilicet
in Cunonis notitiam Rupertus ex Berengarii commendatione veniret, huic
operi De S. Trinitate Rupertus se accinxerat. Tertio denique exiisse
hujusmodi libros ante Ruperti Commentarium in Joannem expresse declarat
Rupertus in epistola nuncupatoria hujusce Commentarii ad Cunonem, quae
incipit Meditatus, et in editione Coloniensi reperitur, in editione vero
Parisiensi desideratur. In ea dicit jam se scripsisse libros
apologeticos De voluntate et omnipotentia Dei.
Per id temporis, post editos libros De voluntate et omnipotentia Dei,
sed antequam opus De S. Trinitate complevisset, et proinde ante annum
millesimum centesimum decimum septimum, Rupertus elucubravit
Commentariorum in Joannem libros quatuordecim, maxime ut corporis et
sanguinis Christi veritatem in altaris sacramento defenderet adversus
eos qui, Berengarii errores secuti, contendebant corporis et sanguinis
Domini sacramentum figuram duntaxat esse rei sacrae, verba S. Augustini
malo sensu diripientes, ut habet epistola citata, quae inc.: Meditatus,
quae Rupertum jam scripsisse libros apologeticos De voluntate et
omnipotentia Dei, expresse declarans, hujusmodi Commentaria in Joannem
libris istis esse posteriora aperte significat. Ipsa autem anteriora
esse libris duobus et quadraginta completis De S. Trinitate et ejus
operibus certum habeas tum ex catalogis ipsiusmet Ruperti in libro primo
in Regulam S. Benedicti, et in epistola ad Cunonem episcopum
(Primitias), et Reineri libro supra citato, et Bellarmini libro De
scriptoribus ecclesiasticis in Ruperto; tum maxime ex Ruperti libro
tertio De operibus Spiritus sancti, qui duorum et quadraginta librorum
De S. Trinitate tricesimus sextus est, capite vicesimo quinto in fine;
ubi cum Rupertus haec verba serpentis primos parentes decipientis, non
moriemini, sed eritis sicut dii cum istis Christi promissis. Qui
manducat hunc panem vivet in aeternum, contulisset, ait:
|
“Sed et de his alio in opere plenius diximus, idcirco nunc plura dicere
supersedemus.”
|
|
His enim verbis alio in opere librum sextum Commentariorum in Joannem
indicat manifeste, cum in nullo alio quam in hujusmodi sexto libro,
Rupertus illa serpentis, et ista Christi promissa, de corpore Christi et
ejus manducatione fusius exposuerit, ut ex attenta et repetita Ruperti
lectione facile quivis deprehendere potest: sed et tres essentiae modos
secundum quos Rupertus in capite vicesimo primo ejus libri tertii De
operibus Spiritus sancti asserit, altaris sacramentum vere esse corpus
et sanguinem Christi, nomine nempe, re et effectu, qui diserte expositos
ibidem adverterit, pergratam et perutilem esse judicabit repetitionem
eorumdem quae scripsit in epistola nuncupatoria hujusmodi
Commentariorum. In libro primo et in libro quarto In Cantica canticorum
ista quidem vera Christi promissa cum fallacibus illis serpentis
Rupertus diffusa satis oratione contulit, et ea corporis Christi
manducationi aptavit. At libros istos in Cantica nondum exiisse, cum
tertium hunc tibrum De operibus Spiritus sancti composuit, infra dicturi
sumus.
Expletis itaque his in Joannem Commentariis Rupertus anno salutis
millesimo centesimo decimo septimo, indictione septima, opus De S.
Trinitate, a tribus annis incoeptum, libris duobus et quadraginta
perfecit, et ad auditum publicum perducens, Cunoni abbati Sigebergensi
dicat et offert per epistolam, Cuicunque, a qua et nos ista accepimus.
Et sic tribus nis annis Rupertus duos De voluntate et omnipotentia Dei
apologeticos libellos; Commentariorum in Joannis Evangelium libros
quatuordecim; et De S. Triniate ac operibus ejus duos et quadraginta
libros, in quibus omnes sapientiae et scientiae thesauri reconditi sunt,
divina prorsus sacrae Scripturae intelligentia composuit.
Eodem hoc anno millesimo centesimo decimo septimo, dum magis in Gallia
de voluntate et omnipotentia Dei ferverent disputationes, Rupertus vili,
ut ipse narrat libro primo in Regulam sancti Benedicti, insidens asello,
uno puero comitatus, ivit in Franciam, ut adversus nominatissimos sacrae
theologiae magistros (quorum alter erat magister simul et episcopus
Guillelmus Catalaunensis, alter vero quovis episcopo famosior, quamvis
non esset episcopus, Anselmus Laudunensis) praelium disputationis
committeret. Venit itaque Rupertus; et ut venit, vicit; extunc enim
exstincta aut oppressa siluit disputatio, satisque cesserunt magistri,
unus scilicet hoc eodem anno millesimo centesimo decimo septimo, statim
atque Rupertus accessit; et alter, quocum acerbum Rupertus habuit
conflictum, vix integrum annum suPervixit. Rupertum in asino sedentem,
ut doctores subigeret cum puero in civitatem ingressum, ut sapientes et
in lege peritos confunderet, stupent omnes, et eo qui veritati debetur
plausu triumphantem cuncti proclamant. Hujus autem triumphi decus
prosequi non vindicis est, sed historici partes agentis. Observasse
satis sit ista hoc anno contigisse. Cum Guillelmus Catalaunensis
episcopus (quem procul dubio magistri et episcopi titulo insignitum
Rupertus loco citato in Regulam S. Benedicti denotat) isto anno
millesimo centesimo decimo septimo viam universae carnis fuerit
ingressus; et Anselmus Laudunensis (quem Rupertus ibidem non episcopum,
sed quolibet episcopo famosiorem dicit) anno millesimo centesimo decimo
nono, uno scilicet, ut Rupertus habet, anno post conflictum, vita
functus narretur ab ipsis Galliae Christianae scriptoribus, qui proinde
sine ulla dubitationis disjunctione mortem illius anno millesimo
centesimo decimo nono scribere debuerat.
Post haec Frederico, qui juxta Chronicum magnum anno millesimo
nonagesimo nono Coloniensis archiepiscopus creatus est, et huic
Ecclesiae praefuit annis tribus et triginta, Rupertus innotuit, Cunonis
abbatis Sigebergensis industria, qui, Frederico audiente, quaedam
Apocalypseos capitula Ruperto proponebat; ut ex prompta Ruperti
expositione ipsi compertum fieret Rupertum ultra id quod antiquiores
Patres hunc librum exponendo senserunt, et dixerunt, utiliter posse
aliquid supererogare. Insuper, ut Rupertus hujus libri expositionem
aggrederetur, Cuno vehementer institit, nec persuadendo destitit, donec
tandem Ruperti reluctantem animum sollicitis urgens precibus eo illum
adegit, ut in Apocalypsim duodecim libros scriberet, quos Frederico
Coloniensium archipraesuli dicavit. Ista Rupertus in prologo ad
hujusmodi libros, et in prologo ad librum secundum enarrat, multa tamen
suiipsius demissione, et erga Cunonem,
|
“altiore de ipso, inquit, sentientem animi gratitudine.”
|
|
Nec minus celebre de his Ruperti libris Joannes Coclaeus profert
judicium, qui in epistola ad Henricum abbatem Tuitiensem anno millesimo
quingentesimo vicesimo sexto, cum Ruperti opera istis celebrasset:
|
“Talis, inquit, ac tantus est auctor iste, ut lectorem non modo erudiat
scientia, verum etiam accendat ad pietatem, ad sanctitatem vitae
praeparet, decus Germanicum, doctor vere solidus, qui cum veteribus
quibusque cum Graecis, tum Latinis, in sacrarum litterarum enucleatione
haud immerito comparari possit;”
|
|
prae caeteris illum ex Apocalypseos expositione commendat:
|
“Quis enim, subdit Coclaeus, ex omnibus aut diligentius aut luculentius
uberiusque scripsit in Evangelium Apocalypsimque Joannis? quis sic omnia
verba expendit; quis sic omnia Scripturis declarat et munit?”
|
|
Tandemque explanationis istius commendationem paucis concludit:
|
“In Apocalypsim omnes omnium commentarios longe superavit.”
|
|
Rupertus his peractis jam pene dormitans excitatur a Cunone Patre
coenobii Sigebergensis, qui opportune, importune insistere coepit, ut de
Incarnatione Domini Cantica canticorum explanaret. Ad haec autem
instantis Cunonis vota. Ruperti animo succurrit propositum scribendi de
Incarnatione Domini, quod junior conceperat ex occasione qua compositum
ab eo fuisse supra diximus carmen heroicum De Incarnatione Domini. Et ex
alia quae circa tempus idem accedit, nimirum quod frater quidam
innocentis et mundae et simplicis intelligentiae ipsi retulit se vidisse
Filium Dei Dominum nostrum Jesum Christum sedentem super altare suum; et
circa illum collegium sanctorum, Rupertumque assistentem cum quiete, et
tenentem Cantica canticorum. Quibus omnibus erectus Ruperti animus
tantae molis suscepit negotium, quod septem libris feliciter explevit.
Haec omnia me docuit Ruperti prologus ad hujusmodi libros.
Verum quo tempore libri isti conscripti fuerint nullibi reperio, a nullo
audio, ex nullo infero, unde nec illud definire audens, meas duntaxat
conjecturas ex quibusdam certis proferam. Primo hujusmodi libros a
Ruperto compositos post libros. De Sancta Trinitate ac operibus ejus
suadet, quod in prologo ad illos, et maxime in libri quarti initio
Rupertus fatetur beatam Virginem secum de gloria Trinitatis collocutam.
Quod contigisse verosimile est, dum gloriam S. Trinitatis et ejus opera
in hujusmodi viginti quatuor libris descripsit. Secundo Rupertum in
Cantica scripsisse priusquam manum ultimam daret libris in Matthaeum De
gloria Filii hominis, extra omne dubium est, tum ex libro duodecimo De
gloria Filii hominis, circa finem, ubi librorum in Cantica meminit; tum
ex epistola Ruperti ad Cunonem episcopum, quae incipit, Primitias, ubi
suis, quae ei dicat, operibus accenset libros in Cantica; et tamen ibi
profitetur se ad librum octavum duntaxat perduxisse incoeptum opus De
gloria Filii hominis, quod postea in decimo tertio complevit. Tum quia
dum Cantica explanavit, nondum suum de dono coelesti secretum
prodiderat, nisi privatim Cunoni; et tamen adjuratus a Cunone palam
illud aperit in isto libro duodecimo De gloria Filii hominis. Tertio
hujusmodi libros In Cantica canticorum a Ruperto editos priusquam libris
in Matthaeum De gloria Filii hominis vel primam admovisset manum, nemo
inficias ierit, cum in prologo in Cantica canticorum. Cuno, quo instante
istud opus susceptum est, non nisi Patris coenobii Sigebergensis nomine
insignitus legatur (Cuno Pater caenobii Sigebergensis). In prologo vero
ad primos etiam libros in Matthaeum, Cuno iste praefulgeat Venerabilis
quondam abbas coenobii Sigebergensis; nunc autem praesul Ecclesiae
Ratisponensis). Ex his enim patentissimum est Cantica canticorum, Cunone
adhuc abbate, a Ruperto fuisse explanata; Matthaeum vero pro gloria
Filii hominis, ipso jam episcopo, et proinde post annum millesimum
centesimum vicesimum sextum, quo juxta Dodechinum in appendice ad
Matianum Scotum, Ecclesiae Ratisponensis praefectus est, incoeptum
completumque fuisse.
Neque te moveat quod Rupertus libro octavo in Matthaeum scribit quod
Cuno paterfamilias coenobii Sigebergensis primus quidem suaserit opus
istud De gloria Filii hominis. Hoc enim quid aliud arguit, quam quod
Cuno dum Sigebergensi coenobio praeerat, jam Rupertum induxisset ut de
gloria Filii hominis scriberet, quod non est aggressus nisi Cunone
episcopo, ut prologus ad hujusmodi libros aperte testatur. Non est
igitur unde proferre dubitem libros De Incarnatione Domini, in Cantica
canticorum esse libris De gloria Filii hominis in Matthaeum aetate
majores, quippe qui prodierint istorum ne quidem concepto proposito. Iis
addere juvat, quod si jam incoeptum opus De gloria Filii hominis in
Matthaeum abrupissent libri in Cantica, Rupertus hoc non siluisset in
libri octavi capite, ubi rationes quibus Cunonis impulsu inchoatum opus
in septimo libro dimiserat, proferre studet; nec tamen ullam hujusmodi
librorum habet mentionem. Denique a Cunone adhuc abbate inductum fuisse
Rupertum ut de Incarnatione in Cantica ageret; et a Ruperto compositum
hoc opus antequam libros De gloria Filii hominis exordiretur, constat
vel ex eo quod ipse Rupertus in libro octavo De gloria Filii hominis non
obscure indicet se hactenus, nempe dum septem hosce libros elucubravit,
et donec Fridericus ipsum compulerit ad scribendam historiam David ex
libris Regum, uni solummodo intentum esse operi, et debiti unius tantum
debitorem. Quod sane minus vere dictum putaretur, si eodem illo tempore
Cuno opus illud in Cantica a Ruperto importune et minus opportune
exegisset. Illud ergo debitum, exhibendi scilicet hominum naturam castis
amoris osculis Verbo Dei Filio in sinu Virginis desponsatam, Rupertus
jam solverat, cum gloriam ipsiusmet Filii hominis exponere est
aggressus.
Rupertus quidem libro primo in Regulam sancti Benedicti, sua, quae
hactenus emiserat, opera enumerans, hujusmodi libros in Cantica non
recensuit et tamen ibidem tradit opus De gloria Filii hominis, nunc
novissime a se Cunonis rogatu incoeptum; in quo cum totus esset, ab
eodem interpellatus est unde et isto opere quasi laborum suorum meta
catalogum istum definit: ex quo deducere promptum est inter Opera
Ruperti, quae ante hujusmodi libros in Regulam exierant, et proinde ante
incoeptos libros in Matthaeum, quae ibi numerantur, opus De Incarnatione
in Cantica non esse computandum.
Haec advertens, fateor, haesi suspensus; at perpendens argumentum istud
negativum gravioribus tot supra positis non praeponderare, sed levioris
prae illis esse momenti; maxime cum nullus exstet Ruperti librorum
elenchus etiam a Ruperto editus, qui aliquod ex ipsius operibus non
omiserit, ut patet attendenti. Hinc opus in Canctica duxi praetermissum
in hocce catalogo sicut et opus in Job, et libros De voluntate et
omnipotentia Dei, quos tamen a Ruperto juniore ante indicem istum
compositos habeo. Quod si in postrema, quam ad Romanum pontificem
direxit, enumeratione hos, et insuper Annulum tribus constantem libris,
et libros in Regulam jam editos siluit, omissio ista non nisi
humilitatis argumentum est, qua Rupertus in suis recensendis parcissimus
fuit et indiligens. Nulla ergo jam subesse potest ratio libros istos de
Incarnatione in Cantica canticorum trajiciendi post opus De gloria Filii
hominis, aut alia quae istud subsecuta sunt. At non ita certo constat
hujusmodi libris Ruperti Commentarios in duodecim prophetas esse
posteriores. Hoc tamen conjicere mihi est ex prologo ad sex ultimos
prophetas, qui innuit Rupertum eo ardentius in sex priores scripsisse,
quo ferventiorem in Verbum incarnatum amorem sentiebat, quem haud dubie
scribens in Cantica canticorum de Incarnatione Domini conceperat. Locum
igitur inter Apocalypseos expositionem et Commentarios in duodecim
prophetas obtineat opus istud Ruperti De Incarnatione Domini in Cantica
canticorum, septem libris digestum.
Expleto hoc opere Fridericus archiepiscopus Coloniensis, et Cuno abbas
Sigebergensis, Ruperto stimulos, ut ipse loquitur , apponunt, ut
duodecim prophetarum interpretetur vaticinia, quod et ipse non tam his
incitatus quam amore Filii quem Deus promiserat per prophetas suos,
fervens et promptus suscipit. At uti per biennium sex priorum expandit
areana, et finem Micheae, qui in isto ordine sextus est, attigit,
imperfecto opere resedit, studio refrigescente, eo quod Nahum, qui
septimus sequitur, vix aliquid de Christi in carnem adventu loqueretur .
Interim Cuno, existimans hoc opus a Ruperto perfectum, cum ipso
hospitatus in ejus monasterio, quasi per otium egit de sanctorum prioris
etiam Testamenti certaminibus et triumphis; Ruperto autem pronuntiante
in eis vicisse Verbum Dei ; Cuno adhuc abbas, necdum episcopus, isto
Ruperti effato adeo delectatus est, ut repente in istam vocem erumpens:
Scribe mihi librum de victoria Verbi Dei, et ipse saepius repetens non
destiterit, donec Rupertus ejus votis annuens, opusculum De victoria
Verbi susceperit, quod tredecim libris consummavit ut ipse declarat in
prologo ad sex posteriores prophetas. Sapientibus admirationi fuit et
amori opusculum istud, quod propterea multo studio evolvebat ut ipse
refert in libro duodecimo De gloria Filii hominis; uti quidem De
victoria Verbi libri duodecim tantum numerantur. At errorem esse
scriptorum infra ostendemus.
Huic operi finem Rupertus vix posuerat , et ecce Ekkembertus venerabilis
abbas Corbeiensis ipsum impellit ut eodem studio, quo sex prophetas
anteriores tractaverat, tractaret et posteriores. Nec solus instat;
simul enim Eginhardus prior Busensis coenobii per duos fratres epistolam
ad Rupertum dirigit, qua inter caetera ipsum sic alloquitur:
|
“Debes adhuc amori, debes honori et obsequio, dilecte Christi, per ipsum
autem et propter ipsum nostro desiderio et verba oris ejus, sicut
coepisti usque ad finem aperias, ne, si propter difficultatem eorum (qui
Rupertum aemulabantur) tepidius forte secuti non fortiter cucurrerimus
in odorem unguentorum ejus, tibi imputetur, qui introductus in cellario
regis occultasti divitias sponsi quas ibi conspexisti, explanationem
dico duodecim prophetarum, cujus partem dudum tanta perscripsi
aviditate, ut viderer nunc primum tali me studio mancipasse. Quanto
magis autem in parte delector, tanto vehementius in exspectationem
totius exaestuo.”
|
|
Haec ille ad Rupertum, qui istius hortatui cedens vel magis jussui
Cunonis adhuc abbatis his verbis praecipientis
|
“imperio Spiritus sancti praecipio tibi”
|
|
humiliter obtemperans huic operi perficiendo sese assiduus tradit, quod
triginta duobus libris absolvit.
Hos autem ubi complevit duos et triginta libros in duodecim prophetas
minores, et tredecim libros edidit De victoria Verbi.
Cuno abbas Sigebergensis a Ruperto jam coenobii Tuitiensis abbate exigit
ut scribat De gloria Filii hominis. At Cunonem hoc exigentem Rupertus
impatiens audivit, eo quod, ut ipse tradit,
|
“jam ipsum angustaret cura domus Domini, quae credita est ei, et scripta
sua sic legerent plerique ut ei insidiarentur .”
|
|
Haec Cunone necdum episcopo, et ita ante annum millesimum centesimum
vicesimum sextum contigisse perspicuum fit ex libro octavo De gloria
Filii hominis; ibi enim circa initium scribit, quod Cuno paterfamilias
coenobii Sigebergensis suaserat ipsi ut hoc opus aggrederetur . Inter
haec vero Cunonis vota pro gloria Filii hominis, qui benedicentes se
benedicit, et se confitentes confitetur, non solum coram Patre suo, sed
et coram hominibus, ipse Filius hominis Cunonem in Ecclesiae
Ratisponensis pontificem elegit et assumpsit anno millesimo centesimo
vicesimo sexto, ipso suae glorificationis tempore. Anno enim salutis
millesimo centesimo vigesimo sexto, si fides sit Dodechino in appendice
ad Marianum Scotum; cum clerus et populus, ut Rupertus habet , in partes
pro eligendo sibi pastore divideretur, fieretque periculosa partium
contentio; aliis hunc, aliis illum clamantibus, jamque prope esset ut,
seditione invalescente, ad arma concurreretur, unus sapientior caeteris,
cujus Deus tetigit cor, repente Cunonis nomen in medium protulit. Sicque
omnium, sed magis Patris aeterni voce electus Cuno ipsis Rogationum
diebus, ad gloriosae scilicet Ascensionis Domini festivitatem in sede
Ratisponensis Ecclesiae ingenti totius cleri et populi plausu
constitutus est. Illius igitur gloriae ne quid deesset, et ne Rupertus
episcopo denegaret obsequium quod caeteri certatim vel spondere, vel
praestare gestiebant, opus istud De gloria Filii hominis, quo vota
Cunonis quondam abbatis Sigebergensis, modo Ecclesiae Ratisponensis
antistitis, sedulus impleret, in spe supernae consolationis conatu non
irrito suscepit.
Verum expleto septimo istius operis libro, antequam ad octavum
transtulisset animum, manum et calamum, Fridericus opus alterum a
Ruperto instantius deposcit , ut scilicet in libros Regum sua studia
convertens, Regum historiam, sed maxime Davidis, conscriberet. Et ita
Rupertus inter Cunonis, qui nondum episcopus, ei dixerat: Scribe mihi de
gloria Filii hominis et Friderici archiepiscopi Coloniensis imperia,
quasi inter angustias anxius; cujus, an tutoris, an Ecclesiae principis,
jussa teneret et exsequeretur dimidium cordis sui, ut ipse libro octavo,
uni praebens et dimidium alteri gloriam Filii hominis perficere et Regum
historias scribere, sicque utriusque vota et jussa complere, apud se
statuit.
Sed vero eo tempore de quibusdam Regulae S. Benedicti capitulis
quaestiones non contemnendas moverunt quidam servorum Dei viri religiosi
monasticae professionis; de quibus ut rationes Rupertus proferret, ipsum
ab incoepto De gloria Filii hominis opere Cuno jam episcopus dimovit, et
ei per totum fere annum renitenti adeo institit, ut Rupertus tandem
concedens, quatuor libros in Regulam Sancti Benedicti scripserit.
Ipsorum primus est Ruperti brevis apologeticus, in quo et se a Cunone
interpellatum conqueritur, et suorum aemulorum calumnias eluit, suaque
Opera enumerat. Secundus vigiliae Dominicae noctis seriem explicat.
Tertius est de altaris officio, ubi et durius increpat monachos, qui
|
“sacris licet ordinibus insigniti, et sacris proinde altaribus dicati
sint toti nihilominus in operibus manuum, sacrosanta altaris dimittunt
officia, de quotidiana terribilium celebratione mysteriorum et jugi
coelestium contemplatione sacramentorum nihil aut parum solliciti, quasi
solo labore manuum ea, quae inimica est animae, vitari possit otiositas.
Cum tamen in coenobiis bene ordinatis vix sufficiant ad cursum ordinis
complendum dies aestivi, maxime si congregatio major vel numerosior
fuerit; et si quando moliantur aliquid de opere manuum, communiter
exeuntes ad operandum, quod propter brevitatem impensae horae, non tam
opus dixerim, quam operis simulacrum, totum fere quotidianum spiritualis
operis exercitium redditur insipidum, impeditum, et nonnulla sui
particula mutilatum.”
|
|
Quod dictum vult Rupertus non in otiositatis excusationem vel
paupertatis injuriam, sed in eorum qui sacris vacant divinarum rerum
otiis justam defensionem.
Postea Rupertus agit de utilitate et colore vestium, et tandem de usu
femoralium re agitata, explicit hic liber tertius. Quartus vero
contentionem clericorum, qui dicentes, Ego sum Augustini, monachos ab
ordinibus excludebant, et monachorum qui dicentes, ego sum Benedicti,
clericis claustra praecludebant, multa sapientia comprimit et clericis
claustra aperiens, et monachos ab ordinibus non prohibens.
Rupertus his intentus ad librum octavum De gloria Filii hominis non est
progressus, et tamen ex reverentia majori Friderico scilicet
archiepiscopo, debita ad librum undecimum De glorioso rege David,
processit: In quo etiam gradum paululum stitit ut Cunoni jam episcopo
sua omnia opera sisteret, ea tanquam fruges terrae cui benedicit Dominus
quasi in cartallo positas, illi humiliter offerens. Haec ubi obtulit;
mox ad opus De gloria Filii hominis, et ad Davidis regis Historiam ex
libris Regum, sua studia revocat. Hanc enim epistolam, qua Rupertus sua
opera Cunoni episcopo dicat, scriptam esse, dum in istis libris adhuc
teneretur, procul est ab omni dubio; siquidem in ea tradit expresse se
in altero opere, id est De gloria Filii hominis, usque ad octavum, et in
altero, nempe De rege David, usque ad undecimum processisse, et se in
illis nunc, cum hanc scribit epistolam, teneri. Insuper haec epistola
declarat quod Cuno suae in Rupertum dilectioni et ipsiusmet Ruperti
gloriae, ac etiam reipublicae Christianae bono non satis esse
existimans, quod Rupertus privata simplicitate a triennio jam ipsi
aperuisset quomodo coelestis intelligentiae donum a Christo et ejus
Matre obtinuisset, eum sub tremendo adorandae Trinitatis nomine
adjuraverit, ut quod privatim enarraverat, scriptis commendaret. Cunoni
tamen sub tam adorando nomine adjuranti Rupertus necdum parere ausus
fuerat.
|
“Cui, inquit , adjuramento cur obedire necdum ausus sim, Deus scit, et
tu mihi conscius ex parte nosti.”
|
|
Donec tandem divini hujus nominis sacro terrori humilis cedens in libro
duodecimo De gloria Filii hominis secretum suum publicum fecit. Denique
in haece epistola spondet Rupertus se cum vita comite perfecturum haec
opera, ut dimittat et ista per manum Cunonis in conspectu Domini. Et
quidem his omnibus distractus tandem haec opera De gloria Filii hominis
tredecim libellis, et De rege David quindecim feliciter complevit. Quem
hujusmodi librorum numerum ipse scribit in epistola qua paulo post
Romano pontifici sua omnia Opera dicavit.
His omnibus Cunonis sitim, qui aquas salientes in vitam aeternam quo
magis epotabat, eo magis sitiebat, Rupertus nequaquam exstinxit, sed
adeo excitavit, ut a Ruperto explicari fidei sacramenta sub Dialogo
Judaei et Christiani enixius expeteret. Quibus annuens Rupertus
opusculum quod, pro re vel qualitate suimet, Annulum placuit appellari,
tribus edidit libellis ut ipse Rupertus Cunoni proloquitur ad libros De
glorificatione S. Trinitatis et processione Spiritus sancti. Unde certo
deducere est opusculum istud exiisse ante hujusmodi libros. Cum autem
Rupertus et istud apposuit, Cuno
|
“quasi irritato palato ex gustu boni saporis,”
|
|
ait Rupertus in isto prologo, instanter ab eo petiit ut adjiceret loqui
contra perfidiam Judaicam, primo de tribus personis unius summae
Divinitatis et demonstraret Judaeo, quantumvis invito, Trinitatis
gloriam testificatam esse ex lege et prophetis, quorum Scripturas legit
et recipit. Deinde cur vel quomodo magis ad personam Filii pertinuerit
carnis susceptio. Ultimo demonstrare quod tempus illud quo natus est
Jesus Christus, quem confitemur et scimus Messiam, ipsum esse quem
exspectabant Patres sancti proximum sibi, a veritate non discrepat, imo
valde concrepat prophetiae quam patriarcha Jacob praelocutus est: Non
auferetur sceptrum de Juda, et dux de femoribus ejus, donec veniat qui
mittendus est.
Cumque tractatum hunc De glorificatione sanctae Trinitatis aggredi
Rupertus proponeret recordatus est quod olim legatus sedis apostolicae
dominus Guillelmus, Praenestinus episcopus a Cunone, ipsi quaedam
Ruperti opera exhibente, et ejus in sex priores prophetas explanationis
exemplar tradente, sciscitatus fuerat an aliquid operis Rupertus
edidisset de processione Spiritus sancti; ad quod cum indoluisset Cuno
Rupertum nihi habere quod ad vestigia sedis apostolicae deferretur
Ruperto visum est nonnihil utilitatis huic operi accessurum, si in
illius decursus dulcedine, ut ipse loquitur in citato prologo, aliquid
sermonis de processione Spiritus sancti permisceret. His itaque motus
non solum de S. Trinitatis glorificatione, sed et simul de processione
Spiritus sancti novem libros composuit.
Vix finem dederat huic operi , cum oppidum Tuitium anno a Virginis partu
millesimo centesimo vicesimo octavo, incendio consumitur, e cujus
flammis opus illud quod nuperrime conscripserat, et cujus nullum aliud
exemplar ipsi supererat, illaesum eripuit;
|
“de ipso fere ita sollicitus,”
|
|
inquit ipse ,
|
“sicut negotiator qui caeteris omnibus amissis et de omnibus desperans,
saltem unam, quam forte nuper emerat, reservare cuperet margaritam.”
|
|
Hoc eodem anno istud incendium descripsit in libro per viginti tria
capita distributo, cui titulus est: De incendio oppidi Tuitii. Horrenda
ista conflagratio sacris nequidem parcens; desolationemque omnium
extremam perferens, occasio Ruperto fuit conscribendi duos alios libros,
quos Meditationem mortis voluit nuncupari .
E flammis autem ereptum hoc opus De S. Trinitatis glorificatione et
processione Spiritus sancti Romano pontifici obtulit cum aliis suis
operibus, quae in epistola ad ipsum enumerat.
Denique circa finem vitae, sed non ita mihi certo tempore, Rupertus
scripsit in Ecclesiasten quinque libros, praeeunte epistola ad
Gregorium, haud dubie monachum, utpote quem fratrem charissimum vocat;
cujus annos qui habet, et istius operis aetatem facilius internoscere
poterit.
Ultimo, si fides sit editis, Rupertus conscripsit Vitam sancti Heriberti
archiepiscopi Coloniensis, cum prologo ad Macuwardum e monasterio
Sigebergensi ad illius sancti Ecclesiam assumptum. Conscripsit et B.
Eliphii martyris passionem, praemisso prologo ad Albanum abbatem Sancti
Martini. Posuit et Altercationem clerici et monachi, pro quo contendit
licitum esse monacho praedicare. Scripsit et Epistolam ad Evehardum
coenobii Brunwilarensis abbatem, in qua fratres ecclesiis praeficere
licitum demonstrat. Habetur etiam Ruperti ad quemdam, qui ad eum
scripserat, prolixa responsio De virginitatis laesione, et quod corrupta
possit consecrari. Aliqua etiam scripsisse dicitur a Reinero adversus
quosdam religiosos, quorum unus presbyter, Imo concubinarius,
presbyteros concubinis libere uti posse mendaciter astruxerat. Qua autem
aetate ista scripta sint utcunque discere potes, si tibi praesto sint
hujusmodi abbatum catalogi; quibus mihi deficientibus ne tibi in omnibus
desim, ipsorum nomina indicasse sufficiat.
Data hac brevi et per ordinem accurate digesta serie Ruperti
elucubrationum, brevissimus jam iste sit, sed accuratissimus omnium
Ruperti Operum elenchus, qui uni oculo omnia Ruperti Opera in promptu
subjiciat.
|
|