CAP. III


CAPUT 1

“Quia ecce in diebus illis et in tempore illo, cum convertero captivitatem Juda et Jerusalem, congregabo omnes gentes, et educam illas in vallem Josaphat, et disceptabo cum eis ibi super populo meo, et haereditate mea Israel, quas disperserunt in nationibus, et terram meam diviserunt, et super populum meum miserunt sortem, et posuerunt puerum in prostibulo, et puellam vendiderunt pro vino, ut biberent.”

Magna vero et horribilia sunt haec, ut merito pro ipsis dicatur ille dies Domini magnus et horribilis. Dies ille pro sui magnitudine, et dies multi multorum dierum sive annorum dicitur tempus, utpote cui nulla lucis et tenebrarum vicissitudo sive alternatio successura est. Dicitque quia ecce contestans in proximo adesse, quamvis cuilibet stulto longe esse videatur, qui dicit in tempora longa fiet istud. Mentitur sibi, quia nimirum, sicut et alius propheta dicit,

“juxta dies Domini magnus, juxta est et velox nimis (Sophon. I, 14).”

Et revera juxta esse et velociter venire diem illum sentit, qui aeternitatem attendit, cujus comparatione velut momentum et inane reputatur omne tempus praetereuntis saeculi, cujus finis ille dies erit.

“Cum convertero, inquit, captivitatem Juda et Jerusalem.”

Hoc loco Juda et Jerusalem una est, sola est generatio electorum sive confessorum Dei, unica est civitas Jerusalem coelestis, cujus captivitas tunc coepit, quando invidia diaboli decepti primi homines expulsi sunt a paradisi deliciis (Gen. III), in anima mortui, corpore morituri. Eorum captivitas conversa tunc erit, quia resurgent incorrupti, liberati tam a jugo peccati quam a debito mortis, anima et corpore vivi, et in neutro jam morituri. Tunc

“congregabo, ait, omnes gentes.”

Hoc ipsum est quod in Evangelio Dominus idem dicit:

“Cum autem venerit Filius hominis in majestate sua, et omnes angeli cum eo, tunc sedebit super sedem majestatis suae, et congregabuntur ante eum omnes gentes (Matth. XV).”

Sed quid sibi vult quod ait,

“et educam eas in vallem Josaphat?”

Nimirum tam propter nominis interpretationem loci hujus nunc meminit, quam propter rem quae recenti memoria fuerat gesta, quando iste prophetavit. Tempora namque quibus prophetavit hic, eadem debemus accipere quae in Osee legimus, ipso dicente:

“In diebus Oziae, Joathan, et Achaz, et Ezechiae regum Juda, et in diebus Jeroboam filii Joas, regis Israel (Osee I).”

Porro ante annos plus minus octoginta, regnante Josaphat, congregati sunt filii Moab, et filii Ammon, et cum eis de Moabitis ad Josaphat, ut pugnarent contra cum, et de his locis quae trans mare sunt, et mons Seir, sicut ipse Josaphat in oratione sua dicit:

“Nunc igitur ecce filii Ammon et Moab, et mons Seir, per quos non concessisti filiis Israel, ut transireat, quando egrediebantur de Aegypto, sed declinaverunt ab eis, et non interfecerunt illos, econtrario agunt, et nituntur ejicere nos de possessione quam tradidisti nobis, Domine Deus noster. Ergo non judicabis eos? (II Par. XX.)”

Cum haec et caetera peroraret, omnisque Juda staret coram Domino cum parvulis et uxoribus et liberis suis, factus est sermo Domini super Ihazihel filium Zachariae

“in medio turbae, et ait: Attendite, omnis Juda, et qui habitatis in Jerusalem, et tu, rex Josaphat. Haec dicit Dominus vobis: Nolite timere, non est enim vestra pugna, sed Dei. Cras ascendetis contra eos, tantummodo confidenter state, et videbitis auxilium Domini super vos. O Juda et Jerusalem, nolite timere, ne paveatis, cras egrediemini contra eos, et Dominus erit vobiscum (ibid.).”

Factumque est ut Dominus locutus est.

“Nam filii Ammon et Moab consurrexerunt adversus habitatores montis Seir, ut interficerent et delerent eos. Cumque hoc opere perpetrassent, etiam in semetipsos versi, mutuis concidere vulneribus, nec superfuit quisquam qui necem posset evadere (ibid.).”

Idcirco vallis illa dicitur Vallis Josaphat, sive, secundum interpretationem nominis Josaphat, Vallis judicii Domini, quia videlicet miro modo secundum nomen suum quod interpretatur Domini Judicium, dixerat idem Josaphat:

“Ergo, Domine Deus, non judicabis eos?”

Et ita judicavit eos Dominus, ut versi in semetipsos mutuis conciderent vulneribus, nec superesset quisquam, sicut jam dictum est, qui necem potuisset evadere. Dicitur etiam vallis benedictionis pro eo quod liberati filii Juda ibi benedixerunt Dominum, sicut ibidem scriptum est:

“Per tres, inquit, dies spolia non potuerunt auferre pro praedae magnitudine. Die autem quarta congregati sunt in valle benedictionis (II Paral. XX).”

Etenim quoniam ibi benedixerunt Dominum, vocaverunt locum illum vallis benedictionis usque in praesentem diem. Igitur cum dicit:

“Congregabo omnes gentes, et educam illas in vallem Josaphat,”

rem gestam magni miraculi nobis ad memoriam reducit, pulchreque innuit, quod secundum similitudinem futurum sit in die judicii, ut nullus eorum sententiam damnationis evadere possit, qui mala inferunt servis Dei propter hoc ipsum quod sunt servi Dei, sicut nullus eorum necem evadere potuit, qui contra Judam et Hierusalem illic fuerant congregati, propriisque fiunt ex conscientiis judicandi, sicut illi armis suis et mutuis vulneribus conciderunt. Illud quoque non praetereundum, quia sicut unus idemque locus propter causas memoratas, et vallis Josaphat, id est judicii Domini, et vallis dicitur benedictionis, ita et illa sessio majestatis Domini ad judicandum congregatis gentibus, erit sinistris quidem ad damnationem, dicendo:

“Ite, maledicti (Matth. XXV);”

dextris autem ad benedictionem, dicendo:

“Venite, benedicti Patris mei (ibid.).”

Caetera prosequamur.

“Et disceptabo, inquit, cum eis super populo meo et haereditate mea Israel.”

Mira et gravissimi sensus plena dictio, cum dicit fortissimus Deus,

“disceptabo.”

Qui habet aures audiendi ipse audit et intelligit quia horribile est hoc, propter quod et ille dies Domini magnus dicitur et horribilis. Quid enim horribilius quam tali in tempore disceptatio Dei cum hominibus? Signanter namque dicit ibi, ac si nunquam alias cum hominibus disceptaverit, licet multa terribilia post illud aquae judicium, id est diluvium, cum hominibus vel contra homines fecerit. Post illud namque et

“super Sodomam et Gomorrham ignem et sulphurem pluit (Gen. XIX),”

et Pharaonem cum curribus et equitibus suis in mari Rubro demersit (Exod. XIV), et filios Israel omnes a viginti annis et supra, qui egressi fuerant ex Aegypto, praeter paucissimos, in deserto prostravit, tam terribiliter, ut quosdam ex illis viventes terra deglutiret, et ipsos, quos introduxerat in terram repromissionis, filios Israel quinquies in servitutem propter transgressiones tradidit, primo videlicet in manus Cusanrasathaim regis Mesopotamiae, deinde in manus Eglon regis Moab, tertio in manus Jabin, regis Chanaan, quarto in manus Madian, quinto in manus Philistiim, et post haec tradidit eos in manus regnorum quatuor, scilicet Babylonii, Persici sive Medici, Macedonici, atque Romani (Num. XIV, 16; Jud. XIII, 4). Futurum autem est, ut Antichristum quoque in suo tempore permittat prosperari, tantamque fieri tribulationem,

“qualis non fuit ab initio saeculi (Matth. XXIV).”

Nimirum universa haec parva sunt, comparatione illius diei magni et terribilis, idcirco signanter nunc dicit de illo die:

“Disceptabo ibi,”

ac si illa priora facere, nondum fuerit disceptare. Super qua re tandem erit illa disceptatio?

“Super populo meo, inquit, et haereditate mea Israel.”

Verus profecto Israel est, de quo tantam curam habet Deus, ut super illo disceptet, et propterea non contentus est dixisse:

“Super populo meo,”

sed addidit,

“et haereditate mea Israel.”

Et quidem omnis electorum multitudo, quotquot ad vitam aeternam praeordinati sunt, populus Dei et haereditas ejus, et unus ac verus Israel, sed nunc interim peculiarem illum populum attendamus, ex quo Christus secundum carnem, ut ea quae hic commemorantur mala intulisse gentes, certis ex Scripturarum locis ostendamus. Primum quod cum dixisset:

“Et disceptabo cum eis super populo meo et haereditate mea Israel,”

subjunxit atque ait:

“Quos disperserunt in nationibus, et terram meam diviserunt.”

Assyrii et Chaldaei fecisse leguntur, quia

“translatis filiis Israel et filiis Juda, gentes alienigenas in civitatibus eorum pro illis collocaverunt. Etenim de populo ipso vix ullas reliquias dimiserunt, excepto quod de plebe pauperum, qui penitus nihil habebant, dimisit Nabuzardan magister militum regis Babylonis in terra Juda, et dedit eis vineas et cisternas (Jerem. XXXIX).”

Quod deinde sequitur,

“et super populum meum miserunt sortem,”

scilicet Persarum et Medorum regnum fecisse legitur. Sic enim scriptum est:

“Mense primo, cujus vocabulum est Nisan, anno duodecimo regni Assueri, missa est sors in urnam, quae Hebraice dicitur Phur, coram Aman, quo die et quo mense gens Judaeorum deberet interfici, et exivit mensis duodecimus qui vocatur Adar (Esther. III).”

Quod deinde subjungitur,

“et posuerunt puerum in prostibulum,”

tertium respicit regnum, scilicet Graecorum, sub quo ita corrupti sunt Judaei quoque ex imitatione illorum, ut puerum ponerent in prostibulum. Sic enim in libro Machabaeorum legimus:

“Super haec promittebat Jason frater Oniae, et alia talenta centum quinquaginta, si potestati ejus concederetur, gymnasium et ephebiam ibi constituere (II Mach. IV).”

Et subinde:

“Etenim ausus et sub ipsa arce gymnasium constituere, et optimos quosque epheborum in lupanaribus ponere (ibid.).”

Hoc, ut manifestius dicamus, illud est quod Apostolus horribiliter detestans in gentibus:

“Masculi, inquit, eorum relicto naturali usu feminae, exarserunt in desideriis suis in invicem, masculi in masculos turpitudinem operantes et mercedem, quam oportuit, erroris sui, in semetipsis recipientes (Rom. I).”

Quod adhuc sequitur, dicens:

“Et puellam vendiderunt pro vino ut biberent,”

hoc lenonum est facere, qui puellas meretricari cogentes, luxuriam de luxuria mercantur, dum de corporum illarum turpi et infami mercimonio, foeda et, ut ita dicam, canina sibi convivia faciunt, et exinde bibentes vinum, alienae luxuriae pretium propriae faciunt libidinis incendium. Hoc ibidem sub eodem Graecorum regno non omnino tacetur factum. Sic enim scriptum est illic:

“Nam templum luxuria et comessationibus erat plenum, et scortantium cum meretricibus, sacratisque aedibus mulieres se ultro ingerebant, introferentes ea quae non licebant (II Mach. VI).”

Quartum regnum Romanorum gravius quidem Judaicum populum at trivit, magisque in nationibus dispersit, sed merito in disceptatione sua de pressura illa, quam tunc populus ille pertulit, nullam Deus mentionem facit, quia videlicet nullum electorum Dei, qui ad gratiam ejus pertineret, vel ad vitam ejus praedestinatus esset, illa calamitas involvit. Prius enim quam Romanus veniret exercitus, praemoniti sunt ab angelo fideles, ut hoc loco cederent, sicut Hegesippus refert. His dictis contra gentes omnes universaliter, ejusdem judicii comminationem specialiter intorquet, et dicit:

“Quid mihi et vobis, Tyrus et Sidon, et omnis terminus Palaestinorum? Nunquid ultionem vos reddetis mihi? Et si ulciscimini vos contra me, cito velociter reddam vicissitudinem vobis super caput vestrum. Argentum enim meum et aurum tulistis, et desiderabilia mea et pulcherrima intulistis in delubra vestra, et filios Juda, et filios Hierusalem vendidistis filiis Graecorum, ut longe faceretis eos de finibus suis. Ecce ego suscitabo eos de loco in quo vendidistis eos, et convertam retributionem vestram in caput vestrum, et vendam filios vestros, et filias vestras in manibus filiorum Juda, et venundabunt eos Sabaeis genti longinquae, quia Dominus locutus est.”

Nisi post Tyrum et Sidonem sermo divinus omnem quoque terminum Palaestinorum nominasset, non inveniremus ubi vel quando factum sit secundum litteram id quod nunc ait,

“argentum enim meum et aurum tulistis, et desiderabilia mea et pulcherrima intulistis in delubra vestra.”

Nusquam enim Tyrus et Sidon, sed tantum Palaestini, id est, Philisthiim hoc fecisse leguntur in primo libro Regum.

“Pugnaverunt, inquit, Philisthiim et caesus est Israel, et arca Dei capta est (I Reg. IV).”

Et subinde:

“Philisthiim autem tulerunt arcam Dei, et intulerunt eam in templum Dagon, et statuerunt eam juxta Dagon (I Reg. V).”

Arca ipsa et tabulae testamenti in ea simulque urna aurea habens manna, et virga Aaron, quae fronduerat, et propitiatorium, duo quoque Cherubin obumbrantia propitiatorium, argentum et aurum erant (Hebr. IX), quae quodammodo

“et desiderabilia”

ejus dici poterant. Haec Palaestini tunc

“in delubra”

sua intulerunt, quando, ut jam dictum est, inferentes

“arcam in templum Dagon, statuerunt eam juxta Dagon (ibid.).”

Porro hic jam non praetereundum, quia Judaei de hoc sermone, quo his dicitur:

“Ecce ego suscitabo eos,”

videlicet filios Juda et Hierusalem, quos vendidistis filiis Graecorum,

“de loco in quo vendidistis eos, et convertam retributionem vestram in caput vestrum, et vendam filios vestros in manibus filiorum Juda, et venundabunt eos Sabaeis genti longinquae, quia Dominus locutus est.”

Ex hoc, inquam, sermone vanam sibi, imo miserabilem consolationem assumunt. Illa namque de Romanis sub nominibus Tyri et Sidonis atque Palaestinorum haec intelligi volunt, eo quod Vespasianus et Titus Romae templo pacis aedificato vasa templi et universa donaria in delubro illius consecraverit. Promittunt ergo sibi, imo somniant, quod in ultimo tempore congregarentur a Domino, ut reducantur in Hierusalem, neque hac felicitate contenti, ipsum Deum manibus suis Romanorum filios et filias et filias asserunt traditurum, ut vendant eos Judaei non Persis et Aethiopibus et caeteris nationibus, quae vicinae sunt, sed Sabaeis genti longinquissimae, quia Dominus locutus est, ut populi sui ulciscatur injuriam. Nos econtra non Romanos, sed ipsos qui se dicunt esse Judaeos et non sunt, sed sunt synagoga Satanae, dicimus designari ac percuti sub nominibus Tyri et Sidonis, et intra omnem terminum Palaestinorum concludi eamdem ob causam, quam et in alio propheta Deus considerans, cum eumdem populum redargueret:

“Pater tuus, inquit, Amorrhaeus, et mater tua Caethea (Ezech. XVI).”

Etenim sicut Amorrhaei et Caethei, ita Tyri quoque et Sidonii atque Palaestini, non de Sem aut de Japhet, sed de Cham, qui reprobus exstitit, posteritate generati sunt. Et quia Deus non stirpem carnis, sed mores attendit animi, Judaei quoque quamvis secundum carnem de stirpe Sem per Abraham processerint, nihilominus tamen inter posteros Cham reputantur, illi duntaxat, qui veri patris Noe, quod interpretatur requies, scilicet Christi, qui est requies omnibus sanctis, humanam propter eos assumptam despiciunt infirmitatem, sicut ille Cham derisit, et foris nuntiavit patris nuditatem. Causam dicimus, cur praesenti loco Judaei in synagoga Satanae remanentes, ut jam dictum est, sub nominibus Tyri et Sidonis recte intelligantur. Tyrus et Sidon, sicut et caetera regiones terrae Chanaan, populo Israel forte distributae sive designatae fuerunt: sed quia in corde maris sitae non facile ab hostibus obsiderentur, minime capi vel possideri ab eis potuerunt. Sic nimirum Judaei praedicationis evangelicae armis capi debuerunt, imo et illis prius verbum Dei praedicari oportuit, sed quia profunditate malitiae semetipsos circumdantes, et quasi in abysso scientiae nequam se abscondentes, repulerunt illud, et expugnari veritatis et justitiae armis non potuerunt, idcirco relictis illis apostoli ad gentes conversi sunt (Act. XIII). Item causam dicimus, cur iidem Judaei in Palaestinorum terminum concludantur. Palaestini, id est Philisthiim, ascendentibus ex Aegypto, et transcuntibus mare Rubrum filiis Israel, primi inviderunt, et deinde caeteri, sicut Moyses in cantico suo cum dixisset:

“Dux fuisti in misericordia tua populo quem redemisti. Et portasti eum in fortitudine tua, ad habitaculum sanctum tuum. Ascenderunt populi et irati sunt, dolores obtinuerunt habitatores Philisthiim (Deut. XXXII).”

Deinde de caeteris.

“Tunc, ait, conturbati sunt principes Edom, robustos Moab obtinuit tremor, obriguerunt omnes habitatores Chanaan (Exod. XV).”

Ita nimirum credentibus in Christum et mare baptismi transeuntibus, primum Judaei, sicut in Actibus legimus (Act. XIV) inviderunt, deinde gentes caeterae, quae et exemplo crebrisque seditionibus illorum in hoc ipsum excitatae sunt. Et illi quidem Palaestini sive Philisthiim, quod interpretatur potione cadentes, argentum et aurum Domini in sua delubra, id est, in templum Dagon detulerunt, scilicet arcam undique auro circumtectam, et caetera desiderabilia sive pulcherrima, ut erant propitiatorium et duo Cherubin. Isti autem auream, sive argenteam Dominicae Incarnationis veritatem in mendacio, quantum in ipsis est, detinent, atque hoc faciendo desiderabilia Domini reposuerunt in templo Dagon, quod interpretatur piscis tristitiae, qui videlicet piscis est Leviathan serpens, vectis tortuosus, et in templo suo cubat habitando in incredulis illorum cordibus. Igitur quod hic dicit Tyro et Sidoni atque Palaestinis, et filios Juda, et filios Hierusalem vendidistis filiis Graecorum, ut longe faceretis eos de finibus suis. Istud quoque contra se Judaei dictum sciant. Filii namque Juda, et filii Hierusalem apostoli, caeterique discipuli exstiterunt, quos illi vendiderun filiis Graecorum, id est, repellendo verbum Dei, seque indignos vitae aeternae judicantes ad gentes expulerunt, quae omnes sub uno intelligendae sunt nomine Graecorum testante Apostolo, cum dicit:

“Non est enim distinctio Judaei et Graeci (Rom. X).”

Item:

“Ira et indignatio, tribulatio et angustia in omnem animam hominis operantis malum, Judaei primum et Graeci. Gloria autem et honor et pax omni operanti bonum, Judaeo primum et Graeco (Rom. II).”

Per Graecum utique omnem gentilem vult intelligi. Illa vero expulsio apostolorum ad gentes, recte venditio dicitur, quia videlicet pro eadem spe temporalis commodi illos expulerunt, pro qua etiam occiderant Dominum ipsorum. Quaenam erat illa spes? Nimirum ipsa quam innuit evangelica parabola, dicentibus colonis vineae ad invicem, cum vidissent filium patrisfamilias.

“Hic est haeres: Venite, occidamus eum, et nostra erit haereditas (Matth. XXI).”

Haec fuit spes illorum, quod si Christum Dei Filium occidissent, et discipulos ejus expulissent, terrae et templi illius commoda liberius obtinerent. Itaque

“vendidistis, ait, illos filiis Graecorum, ut longe faceretis eos de finibus suis,”

id est, terrena tantum sperantes et amantes, coelestium praedicatores longe in nationes expulistis, ne praedicarent suae genti, id est vobis, quibus primum oportebat praedicari verbum Dei. Hoc autem facientes, dicebant, et dicere non cessant, Deum ad se pertinere, suumque Deum esse, seque persecutionem cunctam pro ejus obsequio facere. Idcirco sic exorsus est: Quid mihi et vobis? Nunquid ultionem vos redditis mihi? Ac si dicat: Quid me Deum vestrum esse dicitis, cum constet quia me non cognovistis?

“Quid me labiis honoratis, cum cor vestrum longe a me sit (Matth. XV)?”

Dicitis,

“unum Patrem habemus Deum, sed quid mihi et vobis? (Joan. VIII.)”

Arbitramini vos obsequium praestare,

“et ultionem reddere (Joan. XVI),”

quando veritatis evangelicae praedicatores persequimini? Faciebat hoc unus ex vobis quondam Saulus, simpliciter errans, et abundantius aemulator existebat paternarum suarum traditionum, sed ideo misericordiam consecutus est, quia ignorans fecit in incredulitate. Vos autem per malitiam hoc facitis, excusationem non habentes de peccato vestro, quia vidistis et odistis filium, et me patrem ejus.

“Nunquid”

ergo

“ultionem vos reddetis mihi,”

sicut vultis arbitrari? Non utique, sed crudele odium exercetis, et vosipsos contra me ulciscimini. Dico ergo:

“Et si ulciscimini vos contra me, cito velociter reddam vicissitudinem vobis super caput vestrum,”

ulciscendo me contra vos, quoniam ulciscimini vos contra me. Non enim per ignorantiam delinquitis, sed

“argentum meum et aurum,”

de qualibus scriptum est:

“Eloquia Domini, eloquia casta, argentum igne examinatum (Psal. XI).”

Itemque alibi:

“Desiderabilia super aurum et lapidem pretiosum multum (Psal. XVIII),”

sive

“super aurum et topazion.”

(Psal. CXVIII). Haec, inquam,

“desiderabilia mea et pulcherrima”

tulistis cum violentia, et

“intulistis in delubra vestra,”

id est, depravastis doctrina perversa in cordibus vestris, quae jam non sunt Dei templa, sed daemonum delubra, et eos qui non aliter docebant quam sicut ex me docti sunt, quia ratione superare non potuistis, furore persecuti estis, et longe fecistis eos de finibus suis. Sed quid? Sicut jam dixi,

“vicissitudinem ego reddam vobis.”

Nam

“ecce ego suscitabo eos de loco, in quo vendidistis eos.”

Quomodo vel quando suscitabo eos? In novissimo die, de quo ante jam dictum est, suscitabo illos, ut resurgant mortui, et venient singuli apostolorum sive praedicatorum de locis ad quae illos ejecistis, et jam dicta venditione vendidistis. Venient, inquam, non soli vel pauci, sed adducentes gentium multitudinem, copiosos exercitus tenentes arma salutis (Ephes. VI), quos acquisierunt per

“verbum Dei, quod repulistis vos, et indignos aeternae vitae vosipsos judicastis (Act. XIII).”

Tunc

“convertam retributionem vestram in caput vestrum, et vendam filios vestros et filias vestras in manibus filiorum Juda.”

Digna et justa retributionis conversio in caput vestrum. Vos enim sicut pro Barabba Christum commutastis, et sanguinem ejus vendidistis, atque pro pseudoapostolis veros apostolos tradidistis, et ad gentes ejecistis, ita fiet vobis in illa die resuscitationis. Vos namque juxta illud quod scriptum est,

“Justus de angustia liberatus est, et tradetur impius pro eo (Prov. XI),”

trademini in sententia damnationis, et, illis in sinum Abrahae, Isaac et Jacob receptis, vos foras expellemini. Talis venditio, talis commutatio fiet de vobis in manibus filiorum Juda, id est, in manibus apostolorum, quia ipsi judices vestri erunt,

“sedentes super sedes duodecim, judicantes duodecim tribus Israel (Matth. XII, 16).”

Nec vero vendemini genti propinquae, sed ab eis genti longinquissimae, id est malignis spiritibus, quae gens longinquissima est communione naturae vestrae, ab omni foedere conditionis humanae. Per Sabaeos namque, quod interpretatur captivantes, malignos spiritus intelligi licet, sicut illic, juxta sensum mysticum accipiendum est in libro Job:

“Boves arabant, et asinae pascebantur juxta, et irruerunt Sabaei, tuleruntque omnia, et pueros percusserunt gladio (Job I).”

Moraliter namque per Sabaeos maligni spiritus intelliguntur, qui ubi illis potestas divinitus data est, labores animae cunctosque sensus utiles auferunt, et percutiunt gladiis invisibilibus. Itaque vendent eos, ait, Sabaeis, id est, cruciandos sociabunt eos spiritibus malignis, quia Dominus locutus est, cujus locutio vera, cujus sermo veritas est.

“Clamate hoc in gentibus, sanctificate bellum, suscitate robustos, ascendant omnes viri bellatores. Concidite aratra vestra in gladios, et ligones vestros in lanceas. Infirmus licat, quia fortis ego sum. Erumpite et venite, omnes gentes, de circuitu, et congregamini, ibi occumbere faciet Dominus robustos tuos. Consurgant et ascendant gentes in vallem Josaphat, quia ibi sedebo, ut judicem omnes gentes in circuitu.”

Grandis et fortis hic rhetoricae, imo plus quam rhetoricae, declamationis impetus, quia videlicet grandis est res, et dicenda nequaquam exiliter. Hoc, inquit, quod praedixi, congregaturum me esse omnes gentes, et deducturum eas in valle Josaphat, et caetera quae sequuntur usque ad illud:

“Venundabunt eos Sabaeis genti longinquae,”

quia Dominus locutus est,

“clamate,”

id est, praedicate in gentibus, juxta illud:

“Euntes in mundum universum, praedicate Evangelium omni creaturae (Marc. ult.).”

Item.

“Euntes docete omnes gentes (Matth. ult.).”

Et

“sanctificate, inquit, bellum,”

videlicet baptizando eos in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti, quatenus ad illud bellum, universalis judicii, sanctitatis et justitiae sint armis induti et praeparati. Et quia ad concursum illius belli sola baptismatis sanctificatio non sufficit,

“suscitate robustos, ascendant omnes viri bellatores,”

id est,

“docete eos servare omnia quae mandavi vobis (ibid.),”

ut tunc demum fiduciam habeant in die judicii, tanquam robusti, et ascendant tanquam viri bellatores, tanquam judices terribiles

“gladios ancipites in manibus suis habentes ad faciendam vindictam in nationibus, increpationes in populis. Ad alligandos reges eorum in compedibus, et nobiles eorum in manicis ferreis, ut faciant in eis judicium conscriptum (Psal. CXLIX).”

Et quia rex belli hujus nimium grandis est, eumque negligi nimis damnosum est:

“Concidite, inquit, aratra vestra in gladios, et ligones vestros in lanceas,”

id est, labores saeculi, et usum hujus mundi,

“cujus figura praeteriit (I Cor. VII),”

postponite Evangelio Christi et verbo Dei, ut in illo studentes arma vobis optima circumponatis, quibus in illo bello opus erit.

“Infirmus dicat, quia fortis ego sum,”

id est, quisquis ad illud bellum sese praeparatum esse cupit, tunc demum fortem sese speret in Domino inveniri, cum humiliter cognoverit quam in semetipso infirmus sit. Nam virtus in infirmitate, hoc est, infirmitatis propriae cognitione perficitur. Taliter

“erumpite, inquit, et venite omnes gentes in circuitu,”

id est, ab oriente et ab occidente, et a septentrione et meridie, omnes, inquam, gentes, quia videlicet apud Deum nulla personarum acceptio, vel distinctio est, sed omnes pro meritis discernens, probos remunerabit, improbos puniet. Itaque

“venite et congregamini,”

alii ad dextram, alii ad sinistram separandi.