CAPUT XV. Quid sit processio, sive procedere, et cur de semetipso loquens, praeterito tempore dixit,

“processi;”

de sancto autem Spiritu dixit praesenti tempore,

“procedit.”

Processio est solemnis egressio personarum maxime spectabilium, non sine quadam gravitatis festivitate suam praesentiam exhibentium, taliter ut venerationem quoque digne mereantur a conspectu plebium, magna, ut saepe fit, cum jucunditate occurrentium, magno cum gaudio deducentium. Et nostrum quidem procedere, qui locales sumus, est proficisci de loco ad locum: Divinitatis vero localis non est, licet interdum locus illi ascribatur, exempli gratia, cum dicit quispiam:

“Vere etenim Dominus est in loco isto, et ego nesciebam (Gen. XXVIII).”

Est autem processio divinitatis effectus mirandi operis, unde sic perpenditur, sic mente conspicitur, majestas tantae dominationis, sicut ex facie cognoscitur dignitas hominis reverendi, de loco ad locum venerabiliter procedentis. Igitur effectus operis, si dociles, si attenti, si benevoli sumus ad contemplandam pulchritudinem tantae processionis, docere nos potest, ut cognoscamus Dominum majestatis: Dominum, inquam, majestatis, Filium qui jamdudum processit, Dominum majestatis nihilominus Spiritum sanctum qui adhuc procedit. Haec denique discretio in temporibus verbi hujus prudenter audienda est, quia de semetipso loquens Filius Dei, secundum praeteritum tempus dixit:

“Ego enim ex Deo processi (Joan. VIII),”

de sancto autem Spiritu loquens praesenti tempore dixit:

“Qui a Patre procedit (ibid. XV).”

Proinde nimis incongruum esset, ambos, scilicet Filium et Spiritum sanctum dicere procedentes, cum procedens participium sit temporis praesentis, sicut et Verbum procedit, quod de solo Spiritu sancto dictum est, Filius autem jamdudum, sicut dictum est, processerit, cujus processio fuit ille effectus operis, a quo Deus, qui per illum omnia creavit, jamdudum cessavit, sicut manifeste Scriptura dicit:

“Et requievit Deus die septimo ab universo opere quod patrarat, et benedixit diei septimo, et sanctificavit illum, quia in ipso cessaverat ab omni opere suo quod creavit Deus ut faceret (Gen. II).”

Nullam quippe novam creaturae speciem deinceps creavit, quam ante illam requiem suam in genere suo non creaverit.