CAPUT XVI. Quod neque Filius ad creandum omnia processerit absque cooperatione Spiritus sancti, neque Spiritus sanctus ad sanctificandum procedat absque cooperatione Filii.

Nunquid vero processionem Spiritus sancti qua nunc usque procedit ad sanctificationem creaturae rationalis, secernimus aut secerni patimur processione Filii, quae, sicut jam dictum est, dudum processit et procedere, id est, novas creaturae species condere vel patrare cessavit? Nunquid hoc dicimus, aut dici vel aestimari patimur, quod Filius ad creandum processerit absque cooperatione Spiritus sancti, aut Spiritus sanctus ad sanctificandum procedat absque cooperatione Filii? Absit hoc! Inseparabilis enim est totius operatio Trinitatis, unius Dei, unius et inseparabilis imperii, et tunc, quando processit Filius ex ore Patris dicentis, fiat hoc vel illud, ductor totius operis erat Spiritus sanctus, et nunc, quandiu ad sanctificandum procedit Spiritus sanctus, ferturque super aquas baptismi, idem ipse

“qui ferebatur super aquas”

in initio, sicut Scriptura dicit. Filius arbiter et efficiens causa est ejusdem sanctificationis. Et illic: ubi Deus Pater cum Spiritu sancto per Filium cuncta creavit (omnia per ipsum facta sunt, et sine ipso factum est nihil), et hic ubi Deus Pater cum Filio sanctificat electionem creaturae rationalis, deliciae parantur, vel perficiuntur cooperatione totius Trinitatis, illae nimirum deliciae charitatis, quarum ita meminit Sapientia Dei, Filius Dei, memor ejus, quam dicimus suae processionis:

“Quando praeparabat coelos aderam, quando certa lege et gyro vallabat abyssos, quando aethera firmabat sursum, et librabat fontes aquarum, quando circumdabat mari terminum suum et legem ponebat aquis ne transirent fines suos, quando appendebat fundamenta terrae, cum eo eram cuncta componens, et delectabar per singulos dies, ludens coram eo omni tempore, ludens in orbe terrarum, et deliciae meae esse cum filiis hominum (Prov. VIII).”

Quidnam est hoc, nisi ac si diceret, quando dixit Deus

“Fiat lux,”

quando dicebat,

“Fiat firmamentum in medio aquarum, congregentur aquae quae sub coelo sunt in locum unum,”

quando, inquam, haec et caetera dicebat et per singulos dies videbat

“quod esset bonum (Gen. I),”

ego procedebam ex ore ejus, ego enim sum illa dictio, sive Verbum ejus. Igitur processio Filii tempore vel loco a processione Spiritus sancti non secernitur, quia videlicet, tunc ista facta sunt, quando Spiritus Dei

“super aquas ferebatur;”

et sicut Pater, ita et Filius, ita et Spiritus sanctus unus Deus, ubique est, et nullo loco concluditur. Tantum in effectum operis distantia agnoscenda est processionis utriusque, scilicet Filii et Spiritus sancti, quia videlicet a conditione creaturarum sive substantiarum, quae utique per Filium factae sunt, omnia enim per ipsum facta sunt,

“septimo die Deus requievit.”

A sanctificatione vero creaturae rationalis (quod opus per Spiritum sactum fit) nondum Pater aut Filius requievit, nondum cessavit, unde dixit et Judaeis idem Filius Dei:

“Pater meus usque modo operatur, et ego operor (Joan. V).”

De illis deliciis Sapientiae dicentis:

“Et deliciae meae esse cum filiis hominum (Prov. VIII),”

suo loco in illo speciali opere Trinitatis, scilicet in factura vel plasmatione hominis, erit plenius dicendum.