CAPUT VII. De Cantico Moysi:

“Audite, coeli, quae loquor.”

(CAP. XXXII.) Audite, coeli, quae loquar, audiat terra verba oris mei. Metonymice, ad coelos inanimatos terramque inanimatam sermo dirigitur, atque a rebus, quae nec aures, nec sensum habent aliquem, homo rationalis et sapiens attentum et flagitare videtur auditum, tanquam si dicat: Quoniam ego mortalis homo sum, novi autem quod isti homines vel posteri eorum, post mortem meam inique acturi, et de via quam praecepi illis, cito declinaturi sunt, vos saltem, coeli, qui superstites eritis, et tu terra quae in aeternum stabis, accedite ad audiendum, state ad testificandum, ut cum inique egerint, et a via Domini declinaverint, vos, juxta maledictiones superius positas, vos, inquam, coeli, sitis desuper aenei, et tu terra quam calcant ferrea sis. Verum juxta sensum veritatis intimae, isti potius coeli convocantur ad audiendum, de quibus idem spiritus in Propheta: Coeli, inquit, enarrant gloriam Dei et opera manuum ejus annuntiat firmamentum (Psal. XVIII); et illa terra de qua alibi: Dominus, inquit, dabit benignitatem, et terra nostra dabit fructum suum (Psal. LXXXIV). Illi, inquam, coeli, et illa terra convocantur huc ad audiendum, de quibus et in alio propheta: Rorate, inquit, coeli desuper, et nubes pluant justum, aperiatur terra et germinet Salvatorem (Isa. XLV), ut videlicet non dubitent coeli eloquentes, scilicet apostoli, prophetae, et universi praedicatores, derelicta gente hac stulta sine consilio et sine prudentia, proficisci, ut in omnem terram exeat sonus eorum, et in fines orbis terrae verba eorum (Psal. XVIII), et secundum praesentis cantici testimonium invitare gentes ad laudandum Deum, vel Dei populum, ut non dubitet terra quondam deserta et invia, scilicet Ecclesia salutarem suscipere pluviam de summis coelorum, id est praedicationem de ore apostolorum eodem auditu fidei quo suscepit terrae hujus principium, videlicet beata Virgo, et dedit fructum suum, pariendo Deum et hominem Christum. Audite igitur, coeli, id est apostoli, audiat terra, id est colligenda de cunctis gentibus Ecclesia. Quomodo audiatis, coeli, quomodo ad auditum terrae hujus perveniant verba oris mei? Concrescat in pluviam doctrina mea, fluat ut ros eloquium meum, quasi imber super herbam, et quasi stillae super gramina. Quomodo pluvia concrescit? Quomodo fluit ros? Notum est quia de deorsum, tenuem nebulam exhalantibus aquis, humor in nubibus densescit, et de nubibus in terram concreta pluvia defluit; ros autem, sine nubibus nocturno frigore concretus, de coelo in terram matutino sereno cadit. Sic coeli isti, qui enarraverunt nobis gloriam Dei, gloriam eamdem, partim per studium sacrae lectionis, partim per solam didicerunt revelationem Dei. Quod legendo didicerunt nobisque loquendo refuderunt, quasi de deorsum humorem susceptum, et in pluviam concretum, gratiosae nubes per herbam reddiderunt. Quod per solam Dei revelationem acceperunt, quasi rorem nocturnum meditando atque contemplando congregaverunt, et praedicando vel etiam scribendo super laeta fidei vel spei nostrae gramina distillaverunt Utroque modo perfectum coelum, vel firmatum decet esse firmamentum, id est apostolum vel praedicatorem idoneum, qui non de corde suo vel a semetipso loquatur, sed quod audivit, hoc testetur; quod in Spiritu sancto didicit, hoc annuntiet et loquatur. Igitur in vobis, o coeli qui auditis, concrescat in pluviam doctrina mea, et per vos fluat ut ros eloquium meum, id est ex praesenti legis lectione et ex Spiritus sancti revelatione, vobis orantibus innotescat Dei consilium, atque inde per ora vestra, in omnem herbam, in cuncta gramina toto mundo virentia, fluat eloquium meum. Quia nomen Domini inquit, invocabo. Ergo, o coeli, benevolentiam vestro praestate oratori, aurem benevolam vestro praebete cantori, ab ipsa re flagitanti quia videlicet magna res est invocare nomen Domini. Vobiscum invocabo nomen Domini, Domini, inquam, Dei cujus vos gloriam enarraturi, cujus opera vos estis annuntiaturi. Idcirco audite me coeli, idcirco audiat terra verba oris mei.

Date magnificentiam Deo nostro, Dei perfecta sunt opera, et omnes viae ejus judicia. Hoc est quod primum audire volo vos, o coeli. Haec sunt, quae audire te cupio, o terra, verba oris mei. Quando mandaverit Dominus Deus noster vobis, o coeli, ne pluatis super hanc vineam imbrem, quam exspectavit ut faceret uvas, et fecit labruscas (Isa. V); quam exspectavit ut faceret judicium, et ecce iniquitas, et justitiam, et ecce clamor: quando, inquam, mandaverit vobis ne pluatis super eam, sed potius super terram quondam desertam et inviam, nolite murmurare, nolite obniti, pro zelo gentis vestrae, vel carnis vestrae, sed date magnificentiam Deo nostro, sequimini, et magnificum aestimate quod complacitum est Deo nostro, quia videlicet et si homines causa vel ratio latet, Dei tamen perfecta sunt opera; perfecta, inquam, et irreprehensibilia, et omnes viae ejus judicia vera, et justa, et justificata in semetipsa (Psal. XVIII). Nam universae viae Domini misericordia et veritas (Psal. XXIV). Misericordia est via haec qua ad gentes commigravit veritas, haec via est qua ab Israel recessit. Hanc igitur date magnificentiam Deo nostro, ut credatis quia Dei perfecta sunt opera, ut confiteamini quia hae vel omnes viae ejus sunt judicia. Quid enim? Nunquid quia pepigit foedus cum Abram, nunquid quia dixit: Et statuam pactum meum inter me et te, et inter semen tuum post te in generationibus suis foedere sempiterno (Gen. XVII), nunc autem ab isto semine ejus recessit, idcirco non perfecta opera ejus, idcirco non judicia viae ejus? Imo, Deus fidelis et absque ulla iniquitate, justus et rectus. Fidelis, inquam, in omnibus verbis suis, et absque ulla iniquitate in omnibus judiciis suis, justus in omnibus viis suis, rectus in omnibus operibus suis. Unde ergo vel ob quam causam, pactum suum oblitus est, quod cum Abraham pepigit? Si fidelis, si absque ulla iniquitate, si justus est et rectus, quomodo juramentum neglexerit quod juravit cum patribus? Ecce habes: Peccaverunt ei, et non filii ejus in sordibus. Peccaverunt, id est irritum pactum ipsi fecerunt, subauditur, inimici, et jam non filii ejus. Irritum, inquam, fecerunt pactum ejus, quemadmodum hoc et ipse praesciens dixit mihi superius: Ecce tu dormies cum patribus tuis, et populus iste consurgens fornicabitur post deos alienos in terram ad quam ingredietur ut habitet in ea. Ibi derelinquet me, et irritum faciet foedus quod pepigi cum eo (Deut. XXXI). In sordibus peccaverunt, in sordibus irritum fecerunt pactum, non solum in sordibus vituli quem fecit Aaron, aut Belphegor, quae videlicet sortes jamdudum admissae sunt, sed et sordibus Baal, et Astaroth, caeterorumque daemoniorum, tandemque in sordibus Barabbae latronis, quem sibi dimitti petiere, peccaverunt. Peccaverunt, inquam, certum est enim quia peccabant. Cum igitur sic peccaverunt jam non filii ejus in sordibus, et ob hoc projecerit eos fidelis Deus, dicito, quia nihilominus tum fidelis Deus et absque ulla iniquitate justus et rectus, quamvis illos projecerit, cum quibus pactum pepigit in patribus; peccaverunt enim ei, et irritum fecerunt pactum istud isti jam non filii ejus in sordibus. Proinde, o coeli et terra, quicunque audistis haec verba oris mei, non ipsum Deum qui fidelis est, et absque ulla iniquitate, sed istos non filios ejus qui peccaverunt, cunctis loquelis, universis sermonibus vestris, quibus in omnem terram et in fines orbis terrae audiendi estis, redarguite, et dicite: Generatio prava et perversa, haeccine reddis Domino, popule stulte et insipieus? Generatio, inquam, prava atque perversa, quod idem est ac si cum evangelica declamatione dicas, generatio mala et adultera (Matth. XII). Idcirco generatio prava, quia de bonis quidem parentibus, sed male progenita, quia non de fide sola patrum carne exorta. Idcirco, inquam, prava et perversa, quia fidem patrum non imitata, secundum mores patribus longe disparata. Haeccine reddis Domino; haeccine, inquam, id est reddens mala pro bonis, popule stulte et iusipiens, reddis Domino? Stultus enim es, quia malum sciens non cavisti, insipiens quicunque ex hoc populo bonum nescis quod scire potuisti. Stultus es, dum legendo prophetas, sensum prophetarum, contentiose pervertis, insipiens qui nec saltem legisti, qui ut bene ageres intelligere noluisti (Psal. XXXV).

Igitur popule stulte et insipiens, haeccine Domino reddis? Nunquid non ipse est pater tuus, qui possedit te, et fecit et creavit te? Quantum est quod ipse est pater tuus, quemadmodum dixit ad Pharaonem: Filius primogenitus meus Israel (Exod. IV). Quantum est, quod possedit te, quod fecit, quod creavit te. Possedit, videlicet ut Dominus, fecit ut figulus, creavit ut Deus. Fecit, inquam, in propria quemque persona, creavit eum massa, qui te possedit in gratia. Fuerit tibi hoc commune cum caeteris gentibus quod fecit, et quod creavit, at singularis beneficii est quod possedit. Quantum ad proprietatem vocum vel distinctionem sensuum, magnae est potentiae quod possedit, majoris quod fecit, maximae quod creavit: et econtrario, magnae fuit gratiae quod creavit, majoris quod fecit, maximae quod possedit. Haeccine igitur pro tot beneficiis reddis Domino Patri tuo, possessori tuo, factori tuo, Creatori tuo? Memento dierum antiquorum, cogita generationes singulas, videlicet ut scias quod is ipse quem tradidisti, quem negasti ante faciem Pilati (Act. III), pater tuus est, qui possedit, et fecit, et creavit te, ut inquam istud scias, memento dierum antiquorum, cogita generationes singulas. Nam in diebus antiquis, omnia per ipsum facta sunt (Joan. I), et per generationes singulas mysteria ejus dictis et factis praesignata sunt. Sed forte memoria dierum antiquorum, et cogitatio generationum singularum necdum tibi satis faciunt? Quid igitur facias? Interroga patrem tuum, et annuntiabit tibi, majores tuos, et dicent tibi. Pater tuus ipse est, majores tui, lex et prophetae sunt. Interroga ergo patrem tuum orando, majores tuos legendo. Patrem, inquam, tuum Deum interroga orationibus intentis, utrum consilium hoc vel opus, cujus in omnem terram sonus exivit (Psal. XVIII), ex ipso sit, et annuntiabit tibi. Si enim Cornelium gentilem pro hoc ipso orantem, et eleemosynas facientem dignanter exaudivit, et mirabiliter quid ipsum facere oporteret per angelum suum ostendit (Act. X), quanto magis, si tu interrogaveris, et ut bene agas intelligere volueris, per aliquam revelationem annuntiabit tibi? Igitur, ut praedictum est, Deum Patrem tuum interroga orando, majores tuos, idest prophetas omnes consule legendo. Ille annuntiabit, et illi dicent tibi quia iste quem tradidisti, quem negasti, quem felle cibasti, quem aceto potasti, quem clavis confixisti, cujus latus lancea perforasti, Pater tuus est qui te possedit. Quomodo autem possedit, vel quomodo possidere incoepit? Plane hoc ipsum dicet tibi: Quando dividebat Altissimus gentes, quando separabat filios Adam: constituit terminos populorum juxta numerum filiorum Israel. Notum tibi est quia quando profecti de oriente filii Adam, et invenientes campum in terra Sennaar, coeperunt facere turrim, cujus culmen adusque coelum pertingeret, ut celebrarent nomen suum, confudit ibi Altissimus linguam eorum, ut non audiret unusquisque vocem proximi sui, atque ita divisit eos ex illo loco in universas terras (Gen. XI). Tunc utique divisit Altissimus gentes, scilicet, in linguas dissonas, et separavit filios Adam, id est imitatores superbiae Adam, in universas terras. Non perdidit eos ut ante fecerat per diluvium, sed constituit terminos populorum, juxta numerum filiorum Israel, id est statuit ut duret genus humanum donec impleatur numerus electorum, qui omnes secundum fidem sunt filii Israel. Pars autem Domini populus ejus, Jacob funiculus ejus haereditatis; subauditur in illa divisione gentium, in illa separatione filiorum Adam. Facta namque confusione linguarum, remansit lingua primitiva ut domo et familia Heber, unde per Abraham, qui et ipse ab illo Hebraeus dictus est, hic populus Hebraeus exivit, pars Domini; solus hic, inquam, populus Jacob, solus haereditatis Domini funiculus, in quo solo notus Deus, in quo solo magnum nomen ejus (Psal. LXXV). Unde et per Balaam loquitur: Populus solus habitabit, et inter gentes non reputabitur (Num. XXIII). Pars autem Domini, vel funiculus haereditatis ejus, non quod soli vel omnes ad Dominum pertineant, qui sunt de carne ejus, sed quod soli vel omnes Domini sunt qui sunt de fide ejus. Hoc modo possedit, et sic possidere incoepit. Invenit eum in terra deserta, in loco horroris et vastae solitudinis. Invenit eum in terra deserta, id est innotuit ei in deserto, annis quadraginta, imo primum innotuit ei in loco horroris, id est in horrida servitute Aegypti, percutiendo Aegyptios decem plagis, ac deinde in loco vastae solitudinis manna pluendo, et aquam de petra producendo, ut jam dictum est, annis quadraginta. Circumduxit eum ac docuit et custodivit quasi pupillam oculi sui. Circumduxit, inquam, non enim duxit eos per viam terrae Philisthim, quae vicina est, sed circumduxit eos per viam deserti, quae est juxta mare Rubrum (Exod. XIII), et ita circumducendo custodivit quasi pupillam oculi, videlicet reputans ne forte poeniteret eum, si vidisset adversum se bella consurgere, et reverteretur in Aegyptum (ibid). Tenerior quippe erat quam pupilla oculi, ita ut leviter offensus animus saepe in Aegyptum reverti voluerit. Circumduxit igitur et docuit, non solum multis bonorum et malorum experimentis, verum etiam doctrina conscriptae hujus legis.

Sicut aquila provocans ad volandum pullos suos, et super eos volitans expandit alas suas, et assumpsit eos, atque portavit in humeris. Sic circumduxit, sic docuit, sic custodivit, sicut pullos aquila, videlicet secundum naturam suam erga pullos suos non absque severa pietate neque absque severitate pia. Semper enim fertur probare quos genuit, ne generis sui inter omnes aves quoddam regale fastigium, degeneris partus deformitas decoloraret. Itaque asseritur quod pullos suos radiis solis objiciat, atque in aeris medio parvulos pio ungue suspendat. At si quis repercusso solis lumine intrepidam oculorum aciem inoffenso intuendi vigore servaverit, is probatur quod veritatem naturae sinceri obtutus constantia demonstraverit. Si vero lumina sua praestrictus radiis solis inflexerit, quasi degener, et tanto indignus parente abjicitur, nec aestimatur educatione dignus qui fuit suspectione indignus. Igitur circumducendo, et docendo, sic tentavit, sic probavit, sicut aquila pullos suos; nam eos quidem qui murmuraverunt, qui tentaverunt, qui concupierunt in deserto, prostravit (Psal. CV); eos autem, qui crediderunt, qui obedierunt, quasi super alas gratiae assumpsit atque portavit in humeris suis. Dominus solus dux ejus fuit, et non erat cum eo deus alienus. Increpatio illorum: Quid tibi, inquit, o popule stulte et insipiens, quid tibi cum turba deorum alienorum? Nunquid dii alieni te de Aegypto, de domo servitutis eduxerunt, aut educentem te Dominum Deum tuum adjuverunt? Non ita, sed Dominus, inquit, solus dux ejus fuit, et non erat cum eo deus alienus, non ille cornutus et aureus vitulus, non Beelphegor spurcissimus, non Baal, non omnino quisquam deus alienus. Constituit cum super excelsam terram, ut comederet fructus agrorum. Eum quem invenit in terra deserta, in loco horroris et vastae solitudinis, constituit super excelsam terram, id est montuosam terram, ut comederet fructus agrorum, ut inhabitaret civitates quas non aedificavit, et biberet vinum de vineis quas non plantavit, ut regiones gentium et labores possideret populorum (Psal. CIV). Quae videlicet terra excelsa, sicut jam alibi dictum est, non est sicut terra Aegypti, ubi jacto semine in hortorum morem aquae ducuntur irriguae, sed montuosa est et campestris de coelo exspectans pluvias, quam Dominus Deus semper invisit, et oculi ejus in ea sunt a principio anni usque in finem ejus (Deut. XI). Super excelsam igitur terram constituit eum, ut comederet fructus agrorum. Ut sugeret mel de petra, oleumque de saxo durissimo. Ut, inquam, sugeret mel de petra, id est ut dilectioni Creatoris assuefactus, tandem dulcedinem coelestis doctrinae caperet de petra, virga crucis et passionis percussa, scilicet de Christo praesentialiter praedicante ore mellifluo, oleumque de saxo durissimo, id est Spiritum sanctum de eodem Christo per virtutem resurrectionis incorruptibiliter solidato. Butyrum de armento, et lac de ovibus cum adipe agnorum et arietum filiorum Basan, et hircos cum medulla tritici et sanguinem uvae biberent meracissimum. Haec omnia temporaliter atque realiter iste populus adeptus est, quem invenerat Dominus Deus ejus in terra deserta, in loco horroris et vastae solitudinis, ut istis corporalibus bonis lactatus et excitatus, spirituale butyrum, et spirituale lac, spiritualemque adipem suo tempore libenter acciperet, de spirituali armento, de spiritualibus ovibus et agnis sive arietibus filiorum Basan, id est pinguium, scilicet de factis imitandis, aut dictis exsequendis patrum vel patriarcharum, de Scripturis prophetarum et apostolorum veraciter pinguium, juxta quod singuli talium verissime dicunt: Impinguasti in oleo caput meum (Psal. XXII). Et sanguinem uvae meracissimum, id est sanguinem Christi Filli Dei biberet sacrosanctum. Idcirco super excelsam illam terram temporaliter constitutus est, et haec temporalia bona adeptus est, ut ad spiritualium et aeternorum appetitum proficeret. Sed quidem

Incrassatus est dilectus, et recalcitravit; incrassatus, impinguatus, dilatatus. Dilectus, sed diligenti ingratus, dilectus, inquam, sed ipsa dilectione superbe ac ferociter abusus, incrassatus est cogitatione, incrassatus opere, impinguatus pertinacia, dilatatus arrogantia. Talis dilectus recalcitravit, id est largitoris imperia calce abjecit. Verum ista crassitudo, tumor, et non plenitudo est. Nam qui veram plenitudinem, qui veram scit pinguedinem, quantumvis butyro abundet, aut lacte ovium, sive adipe agnorum et arietum, donec ipsum apprehendat Deum, dicit: Ego vero egenus et pauper sum (Psal. LXIX). At vero, cujus deus venter est (postquam illum impleverit ex his quae praedicta sunt,) incrassatus, impinguatus, dilatatus, falsa sibi aestimatione sufficiens videtur, falso sibi nihil deesse arbitratur. Quid enim fecit iste dilectus taliter incrassatus? Dereliquit Deum factorem suum, et recessit a Deo salutari suo. Deus idem, factor, idem et salutaris, sive salvator. Verum aliud est quod factor, aliud quod salvator. Nam Deus factor, quia, hominem fecit; Deus salvator, quia homo factus est ipse, homines salvare venit. Sic incrassatus est, ut de neutra gratia curaret. Nam et antequam veniret, Deum factorem suum dereliquit, et postquam venit a Deo salvatore suo recessit. Quomodo illum dereliquit, quomodo ab illo recessit? Provocaverunt eum in diis alienis, et in abominationibus suis ad iracundiam concitaverunt. Ad idem procedit, et quod in diis alienis provocaverunt, et quod in abominationibus suis ad iracundiam concitaverunt, verumtamen diversa sunt et e diverso veniunt. Nam dii quidem alieni sunt, abominationes autem suae sunt, propter quas ut eas licentiose agerent deos alienos coluerunt. Verbi gratia: Vitulus quem fecerunt (Exod. XXXII), et Beelphegor quem initiati sunt (Num. XXV), dii alieni fuerunt, quod autem post commessationes et potationes surrexerunt ludere (Exod. XXXII), et quod inter sacrificia cum Madianitis fornicati sunt, suae abominationes exstiterunt. Igitur et in diis alienis mitem provocaverunt, et in abominationibus suis ad iracundiam concitaverunt. Item in eo quod antequam veniret in hunc mundum, toties ad idololatriam defluxerunt, in diis alienis eum provocaverunt et in eo, quod praesentem blasphemaverunt dicentes: Daemonium habet et insanit (Joan. VIII), et: In Beelzebub principe daemoniorum ejicit daemonia (Matth. XII), profecto in abominationibus suis ad iracundiam concitaverunt. Sed in qualibus diis eum provocaverunt? Immolaverunt daemoniis et non Deo, diis quos ignorabant. Novi recentesque venerunt, quos non coluerunt patres eorum. Dii quos coluerunt, non dii, sed potius daemonia sunt, dii nuncupativi, dii novi, quia prius eos ignoraverunt, an recentes, quia non coluerunt illos patres eorum. Nunc igitur, coeli et terra, ad caput increpationis redite, et dicite generationi pravae atque perversae: Heccine reddis Domino, popule stulte et insipiens? Deum qui te genuit dereliquisti et oblitus es Domini creatoris tui. Deum qui te genuit, id est qui diu sterilibus parentibus tuis gignendi te facultatem, sive affectum tribuit. Nam praeter unicum Filium suum, quem ex utero ante luciferum genuit (Psal. CIX), quem et in hunc mundum misit per uterum Virginis, neminem de propria substantia sua Pater ille genuit. Ergo qui te genuit, id est qui Sarae diu sterili tandem conceptum dedit (Genes. XVIII), et Rebeccae sterili, eodem Isaac deprecante dilectum sibi Jacob ut conciperet et pareret (Genes. XXV), prestitit, de quibus vel per quos geniturae tuae rivus emanavit, illum tu dereliquisti genitorem tuum ingratitudine detestabili, et oblitus es Domini creatoris tui, subauditur, quem prius cognovisti per praesentem doctrinam legis, et per exempla patrum eorumdem, qui haereditariam ejus scientiam thesaurizaverunt tibi. Unde et majus peccatum habes, quam si nunquam fuisset cognitus tibi.

Vidit Dominus, et ad iracundiam concitatus est, quia provocaverunt eum filii sui, et filiae. Vidit hoc ille quem nihil latet, oculis nunquam dormitantibus quibus omnia videt: vidit, inquam, hoc peccatum tuum stylo ferreo scriptum in unque adamantino (Jer. XVII), clamante per prophetas suos sancto Spiritu, ut peccatum tuum a facie ejus non deleatur. Et ad iracundiam concitatus est, videlicet non animi sui passibili motu, Deus enim non movetur aut perturbatur, sed judicii veritate sic impietatem prosequente, ut jam non pius Pater, sed districtus judex sentiatur. Et hoc idcirco, quia provocaverunt eum filii sui et filiae, quod utique secundum omnem rationem minus tolerandum est quam si provocassent eum externi vel externae. Provocaverunt autem, videlicet in eo quod non per ignorantiam vel infirmam indigentiam, sed scienter peccaverunt, et per industriam, imo sapientes fuerunt ad concinandum peccatum, ad conquirendum mendacium. Et ait: Abscondam faciem meam ab eis, et considerabo novissima eorum. Ait, id est sententiam fixit, cujus dixisse fixisse est, ita ut coelum et terram, quam dictionem ejus, transire facilius sit. Non enim est Deus quasi homo ut mentiatur, nec ut Filius hominis ut mutetur (Num. XXIII). Ait ergo, id est judicium dedit hujusmodi Abscondam faciem meam ab eis, id est excaecabo illos, ut viam veritatis invenire non possint. Excaecabo, inquam, corda eorum, et aures illorum aggravabo, et oculos eorum claudam, ne forte videant oculis, et auribus suis audiant, et corde suo intelligant, et convertantur et sanem eos (Isa. VI). Dicamque eis: Audite, audientes, et nolite intelligere, et videte visionem, et nolite cognoscere. Ita absconditus ab eis considerabo novissima eorum, id est exspectabo finem, et consummationem peccati eorum, tacite prospiciendo mirabilem audaciam eorum. Generatio enim perversa, et infideles filii. Damnationis ejus qua dixi, abscondam faciem meam ab eis, causae praecedentes sunt, quia generatio perversa est, quia infideles filii sunt, sancto quoque Spiritu per prophetam contestante quia sunt principes Sodomorum, quia sunt populus Gomorrhae (Isai. I). Alioquin non videretur stare quod dixi supra, Deus fidelis, et absque ulla iniquitate. Justum igitur judicium in eo quod dedi illis scutum cordis laborem meum (Thren. III), quod licet tanquam sponsus procedens de thalamo suo, in sole posuerim tabernaculum meum (Psal. XVIII), ipsi tamen videre me non possunt, imo et scandalum illis est, cum designatur tabernaculum meum carneum, diciturque illis: ecce iste Deus noster, rex noster, Salvator noster. Amplius autem audite, coeli, justum judicii ordinem, aequam judicantis vicissitudinem. Ipsi me provocaverunt in eo qui non erat Deus, et irritaverunt in vanitatibus suis. Et ego provocabo eos in eo qui non est populus, et in gente stulta irritabo illos. Priores ipsi provocaverunt me, non levi quacunque offensione, vel humano excessu, sed in eo qui non erat Deus, id est sic me habendo tanquam si non essem Deus, et irritaverunt me priores ipsi in vanitatibus suis, id est vanitates suas, vanos deos praetulerunt mihi tandemque sibi data optione Barrabam mihi praeferre non dubitaverunt, auctorem seditionis (Marc. XV). Reddam itaque illis talionem, provocabo eos in eo qui non est populus, id est sic habendo eos, ut non sint populus, ut sint sine rege, sine principe, sine sacerdote, sine ephod, et sine theraphim (Ose. III), et omnino non sint populus, sed in populis et in gentibus jam nunc dispergantur, et in futuro cum eis qui non sunt annullentur, cum eis qui in inferno sunt deputentur, et ita in gente stulta irritabo illos. Irritabo, inquam, id est ad aemulationem adducam in non gentem, in gentem insipientem, in iram eos mittam, ut videant gentem loco suo regnantem, gentem sapientem quam aemulentur, cujus aemulatione torqueantur.

Ignis succensus est in furore meo, et ardebit usque ad inferni novissima. Provocabo, inquam, illos, et irritabo, provocationis autem et irritationis principium hoc est, quod ignis succensus est in furore meo, consummatoque ardebit usque ad inferni novissima. Ignis enim in praesentiarum succensus est ignis Romanorum, quo civitas sancta facta est deserta Sion, deserta facta est Jerusalem, desolata domus sanctificationis eorum et gloriae eorum facta est in exustione ignis, et omnia desiderabilia eorum versa sunt in ruinas, et ceciderunt in ore gladii, et captivi ducti sunt in omnes gentes. Iste jam succensus ignis poenae, ignis vindictae, ardebit autem usque ad inferni novissima. Nam de hac vindicta temporali ad aeterna proficiscuntur tormenta. Num ergo, inquis, judicat Deus bis in idipsum, aut consurget duplex tribulatio? (Nahum I.) Non utique, si in vindicta vel tribulatione praesenti reatum agnoscas, finemque ponas peccatis. Caeterum quoniam in ipsa poena impia perseverat voluntas populi stulti et insipientis, et nunc inducit super eos diem afflictionis, et in posterum ignis qui succensus est usque ad inferni novissima ardebit, juxta quod et alius propheta imprecatur: Et duplici contritione contere eos, Domine Deus meus (Jer. XVII). Alias autem una percussio est, quae hic coepta illic finitur, ut correctionis unum flagellum sit quod temporaliter incipit, sed in aeternis suppliciis consumetur, quatenus eis qui omnino corrigi renuunt, jam praesentium flagellorum persecutio, sequentium sit initium tormentorum. Igitur nihilo laesa vel in pravum detorta regula prophetica, qua dictum est, non consurget duplex tribulatio (Nahum I), sive, juxta LXX: Non judicabit Deus bis in idipsum, et hic a furore meo succensus est ignis, et in futuro, quod est usque ad inferni novissima ardebit. Devorabitque terram cum germine suo, et montium fundamenta comburet. Non, ut saepe factum est, solum terrae germen devorabit, ut sit fames in terra propter peccata populi, sed ipsam quoque terram, cujus iracundia loquentes dolos cogitabant (Psal. XXXIV), ita ut dicerent: Si dimittimus eum sic, omnes credent in eum, et venient Romani, et tollent nostrum locum et gentem (Joan. XI): terram, inquam, ipsam cum germine suo devorabit, id est auferet, ita ut terra eorum non sit, et nihilominus ea careant, quasi devorata sit igne hostili. Et montium fundamenta comburet, id est superborum fiduciam auferet, videlicet pulchrum templum inclytamque civitatem, cujus statu suffulti firmiter in haereditario patrum suorum Deo sibi stare videntur, gentesque caeteras quasi valles infirmas, montes ipsi despiciunt: templum, inquam, et civitatem in montibus fundatam, ignis elementaris comburet. Praeterea terram, id est carnes eorum, terram, inquam, peccatricem, id est populum qui superbit, cum sit terra et cinis, devorabit ignis cum germine suo, id est cum libidinibus et omnibus malis operibus suis, et montium fundamenta, id est ipsas quoque animas quae vegetant comburet ignis, et hic succensus, ut jam dictum est, et in futuro ardens usque ad inferni novissima.

Congregabo super eos mala et sagittas meas complebo in eis. Et hoc ait Dominus, utique ad iracundiam provocatus, ait, inquam, non solum secreto et intus prophetis audientibus, verum etiam in publico, apostolis audientibus, Judaeis blasphemantibus, audituris etiam per Evangelium cunctis per orbem gentibus. Cum enim dixisset: Ecce ego mitto ad vos prophetas et sapientes et scribas, et ex illis occidetis, et crucifigetis, et flagellabitis in synagogis vestris, et persequemini de civitate in civitatem (Matth. XXIII), continuo subjunxit: Ut veniat super vos omnis sanguis justus, qui effusus est super terram, a sanguine Abel justi usque ad sanguinem Zachariae filii Barachiae, quem occidistis inter templum et altare. Amen dico vobis, venient haec omnia super generationem istam (ibid.). Haec dictio ejus est, apostolis audientibus, de malis congregandis, qui jam audiente Moyse, antequam homo fieret, haec ait: Igitur congregabo super eos mala, id est venire faciam omnem sanguinem justum, qui effusus est super terram. Et hoc juste, quia videlicet ipsi me occidendo, sanguinem meum effundendo, mensuram patrum suorum complebunt, patrum malorum, patrum impiorum; qui justos occiderunt, qui sanguinem prophetarum fuderunt. Et sagittas meas complebo in eis, videlicet quia congregata tot mala, paucae sagittae, vel pars sagittarum mearum expiare non sufficeret, idcirco complebo, id est omnes expendam sagittas meas in eis, sagittas maledictionis, scilicet quas paulo ante in pharetra cujusdam conditionis ita recondidi. Quod si audire nolueris vocem Domini Dei tui, ut custodias et facias omnia mandata ejus, et caeremonias quas ego praecipio tibi hodie, venient super te omnes maledictiones istae et apprehendent te. Maledictus eris in civitate, maledictus in agro, maledictum horreum tuum, et maledictae reliquiae tuae, maledictus fructus ventris tui (Deut. XXVIII), etc. Explebo, inquam, id est, omnes istas sagittas meas expendam, in eis, quod alias nunquam feci, licet multoties aliquam sagittarum partem in eos injecerim. Exempli gratia, quando Benadab rege Syriae cum universo exercitu sub obsidente Samariam, facta est fames magna in Samaria, et tandiu obsessa est, donec venundaretur caput asini octoginta argenteis, et quarta pars cabi stercoris columbarum quinque argenteis, dixitque mulier altera ad alteram: Da filium tuum ut comedamus eum hodie, et filium meum comedamus cras (IV Reg. VI), quando, inquam, haec acta sunt, tunc sagittas meas quidem jeci, sed non totas complevi. Nam interea dixit Eliseus: Audite verbum Domini. Haec dicit Dominus: In tempore hoc cras modius similae uno statere erit, et duo modii hordei statere uno in porta Samariae (Jer. VII), quod et factum est. Verum non ita erit, cum faciem meam abscondero ab eis. Sed quid?

Consumentur fame, et devorabunt eos aves morsu amarissimo. Dentes bestiarum immittam in eos cum furore trahentium super terram, atque serpentium. Foris vastabit eos gladius, et intus pavor, juvenem simul ac virginem, lactentem simul cum homine sene. Id plane erit sagittas meas compleri in eis. Consumentur fame, videlicet in die solemni Paschae Jerosolymis congregati, velut exitiali manu quadam cogente, quos tricies centena millia Josephus dicit fuisse, scilicet justo judicio, tempore hoc ultionis electo, ut qui in diebus Paschae Salvatorem suum Dominum Jesum Christum, cruentis manibus, et sacrilegis vocibus violaverant, in ipsis diebus velut in unum carcerem omnis multitudo conclusa, feralis poenae exitium quod merebatur exciperet (JOSEPH., De bel. Jud., lib. VII, cap. 25). Quam dirae famis exitio consumpti sint, qui plenius nosse cupit, quintum praedicti Joseph historiarum librum legat, ex quo omnem eorum luctuosam tragaediam pernoscat. In quo illud permaxime horrendum fuit quod mulier quaedam Maria nomine, Eleazari filia, genere et facultatibus nobilis, prae magnitudine famis, quasi in insaniam vel amentiam versa, parvulum quem sub uberibus habebat filium jugulat, ignique superpositum torret, et medium quidem consumit, medium vero servat obtectum. Unde et per praedones confestim irruentes, quos conceptus obustae carnis nidor invitaverat, scrutabantur enim domos esurientes, et prae fame insanientes, per praedones, inquam, hoc malum deprehensum, continuo civitatem universam horrendo nuntio replevit, illa proferente quod obtexerat, ac dicente,

“quia partem vobis optimam reservavi.”

Igitur consumentur, inquit, fame, subaudis et non sepelientur, sed devorabunt eos aves morsu amarissimo. Sepelire namque cadavera proximorum, nec defunctorum multitudo, nec virium debilitas permittebat. Primo quidem publico sumptu sepeliri mortuos jusserat fetoris intolerantia, ut vero omnem sumptum coepit vincere multitudo morientium, de muro cadavera praecipitabant tanta multitudine, ut mortuorum cadaveribus valli replerentur, et humani corporis tabo patria tota rigaretur. Igitur devorabunt eos aves morsu amarissimo, scilicet, insepultos morsu amarissimo, quia videlicet residuis spectantibus amarissima haec erit amaritudo. Nec solum aves devorabunt, sed et dentes bestiarum immittam in eos trahentium eos super terram cum furore, dentesque serpentium. Aliter: Dentes bestiarum immittam in eos cum furore trahentium super terram, atque serpentium. Dentes bestiarum, id est saevitiam vel arma Romanorum immittam in eos, cum furore trahentium super terram, id est absque misericordia residuos in captivitate ducentium in omnem terram, dentesque serpentium, id est saevitiam malignorum spirituum post cruciatus et mortes corporum, usque ad inferni novissima trahentium. Nam per bestias Romanos fortes ac feroces recte intelligi, illud pro testimonio vel exemplo est, quod Psalmista cum eamdem calamitatem deplorans dixisset: Ut quid destruxisti maceriam ejus, et diripiunt eam omnes qui praetergrediuntur viam (Psal. LXXIX)? continuo subjunxit, exterminavit eam aper de silva, et singularis ferus depastus est eam (ibid.). Per aprum de silva, et per singularem ferum, Titum et Vespasianum Romanos imperatores significans. Igitur dentes bestiarum super terram trahentium, arma sunt Romanorum occidentium, et in captivitatem trahentium. Colligens namque supradictus historiographus omnem numerum peremptorum vel fame, vel ferro, undecies centena millia designat. Caeteros vero latrones et sicarios ac praedones post urbis excidium mutuis declarat interiisse vulneribus. Electos autem quosque juvenum, quos decor corporis et proceritas commendabat, ad triumphum dicit esse servatos. Reliquos autem qui supra decem et septem annos agebant aetatis, vinctos ad opera Aegypti per metalla destinatos, vel per caeteras provincias esse dispersos, alii quidem ut ludis gladiatoriis, alii quidem ut ad bestias traderentur. Si qui vero intra decimum et septimum aetatis reperti sunt annum, per diversas provincias in servitutem distrahi jussi sunt. Quorum numerus usque nonaginta millia perductus est. Id plane fuit trahi super terram dentibus bestiarum, ac deinde animas duci ad inferos, id fuit trahi dentibus serpentium. Unde signanter non dictum est, dentes bestiarum et serpentium cum furore trahentium super terram, sed dentes bestiarum cum furore trahentium super terram, et serpentium, ut subaudias dentes cum furore trahentium in infernum. Malorum omnium summam uno tandem versiculo complexus est: Foris vastabit eos gladius, et intus pavor, juvenem simul ac virginem, lactentem cum homine sene.

Foris namque gladius, id est exterior corporum omnimoda calamitas; intus pavor, id est atrox conscientia, quia scientibus illis, jam sanguis Christi, sicut sibi imprecati fuerant, super ipsos, et super filios eorum redundabat. Et dixi: Ubinam sunt? Cessare faciam ex hominibus memoriam eorum. Haec et haec dixit quae jam praemissa sunt, et tunc demum dixi ego, cui futurae calamitates istae, imo et omnia tam praeterita quam futura praesentia sunt: Ubinam sunt? Videlicet quia defecerunt peccatores a terra, et iniqui ita ut non sint (Psal. CIII). Et vae illis, quos nescit Deus ubinam sint, cum ipse omnium qui sunt, qui non male sunt, locus sit. Unde dicit in Job: Sicut consumitur nubes et pertransit, sic qui descendit ad inferos, non ascendet, nec revertetur ultra in domum suam, neque cognoscet eum amplius locus ejus (Job IX). Cessare faciam ex hominibus memoriam eorum. Ac si dicat: Parum est ut amplius cognoscam eos, ego quondam locus ipsorum, insuper et ex hominibus cessare faciam memoriam eorum, ut nec apud Deum, nec apud homines ulla in bono sit memoria illorum. Sed propter iram inimicorum distuli, ne forte superbirent hostes eorum. Et dicerent: Manus nostra excelsa, et non Dominus fecit haec omnia. Ita, ut praedictum est, sagittas meas complebo in eis, ut ne una quidem maledictio residua sit. Poteram facere, et ipsi merebantur, ut ita cessaret ex hominibus memoria eorum quatenus nullae superessent reliquiae eorum (Isa. X). Sed forte superbirent hostes eorum, et dicerent: Non Dominus fecit haec omnia, sed manus nostra excelsa fecit haec omnia. Distuli igitur et non totam funditus delevi memoriam eorum. Imo, et dixi, quia si fuerit numerus quasi arena maris, reliquiae salvae fient (Rom. IX). Hoc pacto fit ut non superbiant hostes eorum, ut non dicant, manus nostra excelsa, et non Dominus fecit haec omnia, dum reliqui sunt ex eis per omnes gentes dispersi qui libros secum bajulant, et maledicta legis, quae legentes hostes eorum, et causas maledictionum recensentes sciant, et dicant quia Dominus fecit haec omnia. Amplius autem in eo residuum eorum proficit, ut quicunque ex hostibus eorum ad fidem patrum illorum conversi fuerint, dum, quod cum plenitudo gentium subintraverit, tunc omnis Israel salvus erit (ibid.), non superbiant, quod caecitas in Israel contigit, ipsi autem illuminati sunt, Apostolo quoque superbiam istam reprimente, cum dicit: Quod si aliqui ex ramis fracti sunt, tu autem cum oleaster esses, insertus es in illis, et socius radicis et pinguedinis olivae factus es, noli gloriari adversus ramos. Quod si gloriaris, non tu radicem portas, sed radix te (Rom. XI), etc. Plane haec talis repressio superbiae, dignae Deo curae est, tu merito praecavens dicat, manus nostra excelsa, et non Dominus fecit haec omnia. Idcirco dicitur in psalmo: Deus ostendit mihi super inimicos meos ne occidas eos, ne quando obliviscantur populi mei. Disperge illos in virtute tua (Psal. LVIII). Nunc erga dispersionem eamdem, erga dispersas populi stulti et insipientis reliquias, qualis esse debeat apostolorum et populi sapientis, populi Christiani affectus, sequentibus mox cantici verbis innuitur.

Gens absque consilio est, et sine prudentia, utinam saperent ac intelligerent, ac novissima providerent. Quid aliud optat Apostolus cum dicit: Gemebundus veritatem dico in Christo, non mentior, testimonium mihi perhibente conscientia mea in Spiritu sancto, quoniam tristitia mihi est magna, et continuus dolor cordi meo. Optabam enim ego ipse anathema esse a Christo pro fratribus meis (Rom. IX), etc. Quid, inquam, dicit, quid optat, nisi utinam saperent, et intelligerent, ac novissima providerent? Saperent videlicet, qualia vel quas ob causas ventura illis mala ex lege superius scripta pronuntiata sint, intelligerent res, et malorum praesentium effectus, bene respondere dictis praeteritis, providerent novissima, subauditur, mala inferni, quae post praesentia sequentur eos, eo quod intelligere noluerint, eo quod nec saltem vexatio praesens intellectum dare possit eorum auditui. Hoc optamus, hoc illis cupimus, quicunque recta et humili fide cognoscimus, quia naturales olivae rami isti sunt, nos autem naturalis oleaster fuimus, eisque fractis qui naturaliter stabant, nos contra naturam inserti sumus. Verum donec plenitudo gentium subintroeat, gens ista sine consilio, et sine prudentia est, id est non sapiet, neque intelliget, neque novissima providebit. Dicimus tamen quamvis verba perdentes, quamvis nullos vel paucissimos ex eis lucrifacientes, utinam saperent et intelligerent, ac novissima providerent. Quomodo persequebatur unus mille, et duo fugarunt decem millia. Imo ut ipsa recolamus maledictionis verba, quibus hoc pronuntiatum est, quomodo tradebat Dominus gentem hanc corruentem ante hostes suos? Quomodo per viam unam egrediebatur contra eos, et per septem fugiebat? Nonne ideo quia Deus suus vendidit eos, et Dominus conclusit illos? Non enim est Deus noster, ut dii eorum, et inimici nostri sunt judices. Quid enim? Nunquid ut ipsi putant, Deus Abraham, Deus Isaac, Deus Jacob, Deus eorum est? Non utique: nam ipsi ex eis vel praecipui sunt, quorum deus venter est (Philipp. III), et gloria in confusione vel pudendis eorum. Quantoscunque deos coluerunt, nimirum propter hunc deum maximum deorum suorum, id est, propter ventrem suum, et propter pudenda sua coluerunt, scilicet, ut sederent manducare et bibere, et deinde surgerent ludere (Exod. XXXII), lusum turpem, lusum ignominiae. Ergo venter suus deus suus est, qui multos deos adorandi causa illis est. Et hic Deus suus vendidit eos, hic, inquam, deus suus, pretio scortationum et libidinum distraxit illos, quia videlicet ipsi, ut illum deum suum, ventrem suum saturarent, ut per ea quae sub ventre sunt libidinibus fluerent, semetipsos tradiderunt, vitam suam prodiderunt, animas suas perdiderunt. Unde et per prophetam appellantur manifeste principes Sodomorum et populus Gomorrhae (Isa. I). Ita venditos Dominus conclusit illos; conclusit, inquam, primum caecitate ac furore mentis, ut palparent in meridie, sicut palpare solet caecus in tenebris: et cum esset vita ipsorum pendens ante oculos eorum, non crederent eidem vitae suae, deinde conclusit illos et hostili exercitu, ubi persequebatur unus mille, et duo fugarunt decem millia. Nonne haec igitur passi sunt, quia talis, ut jam dictum est, deus suus vendidit eos, et Dominus ultor conclusit illos. Non enim est Deus noster ut dii eorum; non, inquam, qualis Deus noster, tales dii eorum. Hoc tam libere profitemur, ut non commune totius orbis subterfugiamus auditorium, ut sententiam non vereamur qualiumcunque hominum ratione utentium. Inimici quoque nostri sunt judices; verbi gratia: Platonici, sive Pythagorici, vel quicunque philosophi gentiles, cum adhuc inimici nostri sunt, cum nondum fidem Christi susceperunt ipsi sunt judices Ecce hic in conspectu omnium proponantur, hinc Deus noster, et inde Deus eorum, hinc, inquam, Deus noster et crux ejus, inde satellites dei eorum, ventris eorum, Beelphegor, id est Priapus,

Obscaenoque ruber projectus ab inguine palus. (HORAT., Sat. l. I, sat. 8.)

Sint inter haec judices nostri inimici, judicent inimici nostri, quid pulchrius, quid honestius sit, utrum pietatem crucifixi Christi, an tentiginem vel turpitudinem adorare Priapi. Dicite nunc, judices inimici quidem nostri, sed judicandi scientiam habentes, quid pulchrius in aestimatione vestra, crucem adorare, an adulteria: crucem, inquam, injuste homini justo compactam, an fornicationes et stupra? Quid respondeant, imo quid responderint, quid judicaverint inimici nostri, jam totus orbis audivit, quia videlicet stupris damnatis, pia colla submisere cruci damnatis concupiscentiis ventris, et eorum quae sub ventre sunt, praedicaverunt gloriam Christi.

Verum isti nondum sapiunt, nondum intelligunt. Quare? De vinea Sodomorum vinum eorum, et de suburbanis Gomorrhae. Idcirco obscurati sunt oculi eorum ne videant, idcirco caecati sunt, ut non sapiant, nec intelligant, neque novissima provideant, quia de vinea Sodomorum, vinum eorum, et de suburbanis Gomorrhae, id est, quia vivunt sodomitice. Uva eorum, uva fellis, et botrus amarissimus. Fel draconum vinum eorum, et venenum aspidum insanabile. Per vineam radices cogitationum nequam, et per uvam et botrum operum nequitiam, et vinum colloquia mala, pravamque blasphemantium doctrinam intellige. Profecto quisquis operibus eorum malignis communicaverit, aeterna amaritudine torquebitur, idcirco dixit uva fellis et botrus amarissimus. Et quisquis fabulas vel susurrationes eorum accepit, sapietur sempiterna mortis ebrietate; idcirco dixit: Fel draconum vinum eorum et venenum aspidum insanabile.

Nonne haec condita sunt apud me, et signata in thesauris meis? Videlicet quia haec nulla poenitentia delevit, quia non baptismus Christi, quo solo peccata remittuntur, haec absorbuit, idcirco recondita manent apud me, et signata sunt in thesauris meis, reddenda in pondere et mensura irae, quam thesaurizaverunt sibi. Mea est ultio et ego retribuam eis in tempore, ut labatur pes eorum. Mea est, inquam, ultio, meum est judicium, et ego retribuam eis, videlicet unicuique secundum opera sua, in tempore, in die irae, ut labatur pes eorum, ut cadant in opprobrium sempiternum, ut deducantur in puteum interitus, ut usque ad inferni novissima devolvantur (Psal. LIV). Dicis: In tempora longa fiet istud (Ezech. XII). Ego autem dico: Juxta est dies perditionis, et adesse festinant tempora. Juxta est dies, etsi mille anni intersint. Nam mille anni ante oculos tuos tanquam dies hesterna quae praeteriit (Psal. LXXXIX). Sed esto ut millenaria, imo decies aut centies millenaria, speretur ante illum diem fore saeculi prolixitas. Nunquid non singulariter unicuique peccatori juxta est dies perditionis? Denique anni nostri, ut jam Psalmista, sicut aranea meditabuntur (ibid.): dies annorum nostrorum subauditur, clauduntur in ipsis septuaginta annis. Si autem in potentatibus, si sunt qui in fortitudine, et sospitate naturae diutius vivant, quidam enim fortioris et salubrioris sunt naturae, quam alii: si, inquam, in potentatibus, id est in his qui salubrioris naturae sunt, octoginta sint anni, amplius eorum spatium longius his octoginta annis jam non vita, sed potius labor et dolor est. Igitur vel sic juxta est dies perditionis ut adesse festinent tempora. Fugaces quippe labuntur anni, diesque die truditur. Hactenus contra gentem sine consilio et sine prudentia, pro parte illorum, qui excaecati sunt: nunc ad eas reliquias sermo dirigitur consolatorius, quae servandae sunt.

Judicabit Dominus populum suum, et in servis suis miserebitur. Haec duo clarissima sedis Domini ministeria sunt, misericordia scilicet et judicium, de quibus tota pendet ratio vel materia laudis divinae, Psalmista quoque dicente: Misericordiam et judicium cantabo tibi, Domine (Psal. LXXXIV). Nihil enim est in verbis et operibus fidelis et justi Domini, quod non aut misericordiae sit, aut judicii, aut utriusque concurrentis, ut ait idem qui supra: Misericordia et veritas obviaverunt sibi (ibid.). Igitur judicabit Dominus populum suum, subauditur secundum ea quae hactenus dicta sunt, quia vidit eos provocantes, et in abominationibus suis ad iracundiam concitantes, vidit, inquam, et ad iracundiam concitatus est. Porro in servis suis miserebitur, id est in reliquiis, quas alio modo se habentes intuebitur. Videbit quod infirmata sit manus, et clausi quoque defecerunt, residuique consumpti sunt. Videbit, inquam, quod manus illa infirmata sit, et infirmitatem suam agnoverit, quae hactenus sana sibi videbatur et fortis, ita ut prae infirmitatis vi insaniens ut phrenetica medicum percuteret verum, quemadmodum dicit in Psalmo: Et irruerunt in me fortes (Psal. LVIII). Sic enim infirmi, et verae justitiae virtutem non habentes, ex operibus legis gloriabantur, unde apud Deum nullus justificabitur, ut starent adversus Christum ejus dicendo: Disrumpamus vincula eorum, et projiciamus a nobis jugum ipsorum (Psal. II). Manum talem, fortitudinem ejusmodi, videbit quod infirmata sit manus, quod humiliata sit, quod justificationem suspiret, quae est ex fide, non ex operibus legis (Rom. III). Et hoc videbit, quod clausi quoque, clausi, inquam, quos, ut supradictum est, Dominus conclusit, defecerunt, id est, nullam ulterius in semetipsis fiduciam habebunt, residuique, inquam, id est, qui ex Israel reliqui sunt, consumpti sunt, in eo videlicet, quod nihil se esse cognoscunt, quod ad nihilum se redactos esse confitentes, restauratoris et liberatoris opem poscunt.

Et dicent: Ubi sunt dii eorum, in quibus habebant fiduciam? De quorum victimis comedebant adipes, et bibebant vinum libaminum. Surgant et opitulentur vobis, et in necessitate vos protegant. Videte quod ego sim solus, et non est alius Deus praeter me. Adeo infirmati sunt, adeo defecerunt et consumpti sunt, ut dicant, imo jam non ipsi loquantur, quia defecerunt et consumpti sunt, sed loquatur in eis Dominus, dicat in eis Domini Spiritus: Ubi sunt dii eorum, in quibus habebant fiduciam? subauditur, qui fortes fuerunt, qui non defecerunt, neque consumpti, id est, per poenitentiam alterati sunt. Ubi, inquam, sunt dii eorum? Subauditur nusquam sunt, nusquam adsunt, quia videlicet non dii, sed daemonia sunt. Vos igitur, reliquiae Israel, videte quod ego sim solus, ego, inquam solus sim quemadmodum dixi, de medio rubi loquens: Ego sum qui sum (Exod. III), quod videlicet et dixi tunc, dico et nunc, ad distantiam omnium quae non vere et simpliciter sunt, quia mutabilia sunt, maxime autem ad distinctionem vel divisionem deorum omnium qui non sunt, qui etsi dicantur dii, sunt enim qui dicantur dii multi, et domini multi, tamen dii aut domini non sunt. Ego autem adeo sum, ut nec morte interveniente esse desierim, nam etsi mortuus sum ex infirmitate carnis, sed vivo ex virtute Dei, id est, eo quod virtus Dei sim. Hoc videte, et quod non sit alius praeter me. Nam alia quidem persona Pater, alia persona Filius, alia persona Spiritus sanctus: sed non alius Deus Pater, alius Deus Filius, alius Deus Spiritus sanctus est.

Ego occidam et vivere faciam, percutiam et ego sanabo, et non est qui de manu mea possit eruere. Hoc quoque videte, hoc ab effectibus praesentibus comprobatum scitote. Nam ego gentilem quondam populum occidi, id est, idololatriae deditum, praeter me deos alienos colentem damnavi et nunc idem ego per Spiritum sanctum vivere feci. Itemque ego populum meum, populum Judaicum, provocantem et irritantem me, caecitate percussi, et ecce ipse reliquias ex ipsis sanavi. Et non est qui de manu mea possit eruere, subauditur, eum qui in manus meas horrendas inciderit per imperium superbiae. Non, inquam, est qui de manu mea possit eruere, propheta quoque dicente: Si fuerint tres viri justi in medio eorum, Noe, Daniel et Job, vivo ego, dicit Dominus, ipsi in justitia sua animas suas liberabunt, filios autem et filias non liberabunt (Ezech. XIV). Quis enim ipsam manum saltem possit attingere? Levabo ad coelum manum meam, et dicam: Vivo ego in aeternum. Quis igitur de manu mea possit eruere, de manu altissima, tam alte in coelum sublevata, ut nemo possit attingere? Manus mea quae omnia fecit, quae coelum extendit, terramque fundavit, et maria effudit, in ipsa infirmitate sua, dum carne induta, quasi obligata videretur, tunc quoque percussit superbum, et obstetricante illa, eductus est coluber tortuosus (Job XXXVI). Quanto magis postquam levavi illam ad coelum, et dixi, Vivo ego in aeternum, quemadmodum testatur et ille qui dixit: Christus resurgens ex mortuis, jam non moritur, mors illi ultra non dominabitur (Rom. VI): quanto magis, inquam, ex tunc nemo est qui de hac manu mea posset eruere? Si acuero ut fulgur gladium meum, et arripuerit judicium manus mea, reddam ultionem hostibus meis, et his qui oderunt me retribuam. Quaenam est manus mea, quae judicium arripiat? nisi Filius qui dicit: Pater non judicat quemquam, sed judicium omne dedit Filio (Joan. V). Et quis gladius ejus? nisi bonorum malorumque divisio, qui videlicet in dextram sinistramque divisi insociabiliter separabuntur (Matth. XXV). Porro fulgur ad breve quidem lucet, sed percutit irrecuperabiliter. Si igitur acuero ut fulgur gladium meum, id est, si (quod sine dubio futurum est) in brevi quidem, sed palam omnibus in dextram et sinistram divisiones fecero bonorum et malorum, et ita judicium arripuerit manus mea, sicut jam dixi, non erit qui eruat, sed reddam ultionem hostibus meis, scilicet gehennam ignis inexstinguibilis, et ibi vicissitudinem condignam his qui oderunt me retribuam.

Inebriabo sagittas meas sanguine, et gladius meus devorabit carnes. Sagittae meae universae sunt judicii sententiae, senario illic numero designatae. Esurivi enim et non dedistis mihi manducare: sitivi et non dedistis mihi bibere: hospes eram, et non collegistis me: nudus, et non operuistis me: infirmus, et non visitastis me: in carcere, et non venistis ad me (Matth. XXV). Hujusmodi sagittas meas ego inebriabo sanguine, ita ut omnes expendantur cum effectu vindictae. Et gladius meus devorabit carnes, non quod ipsam carnis substantiam exterminet, sed quod aeternaliter puniat carnalium amatores, vitia carnis consectantes, ganeones, helluones, nebulones, tam malignos spiritus quam immundos homines, quorum quia communis est nequitia, poena quoque par est, juxta illud: Discedite a me, maledicti, in ignem aeternum, qui praeparatus est diabolo et angelis ejus (ibid.). Nam hoc est quod sequitur: De cruore occisorum, et de captivitate nudati inimicorum captis. Inebriabo sagittas meas de sanguine occisorum, id est, de damnatione impiorum hominum, et de captivitate inimicorum capitis, scilicet diaboli, qui caput et princeps est inimicorum, capitis, inquam, nudati, id est manifestati: cunctis enim manifestabitur, cunctis videntibus praecipitabitur. Finem cantici pariter audiamus omnes: Laudate, gentes, populum ejus, quia sanguinem servorum suorum ulciscetur, et vindictam retribuet in hostes eorum, et propitius erit terrae populi sui. Laudate, gentes, populum ejus. Laetamini, gentes, cum plebe ejus, beatum dicite, gentes, populum cujus Dominus Deus ejus, quia non peribit patientia populi, vel servorum ejus, sanguinem enim servorum suorum ulciscetur, et vindictam retribuet in hostes eorum, dicendo: Discedite a me in ignem aeternum, maledicti (ibid.), etc., propitius erit terrae populi sui, dicendo: Venite, benedicti Patris mei, percipite regnum, quod vobis paratum est a constitutione mundi (ibid.). Sic hodie laudamus nos, gentes, haec enim nostra fides, haec nostra confessio est, quia manus Domini, quae ad coelum levata est, Filius Dei qui post resurrectionem suam in coelum assumptus est, fulgurans judicium arripiet, in quo, et de impiis persecutoribus sanguinem servorum suorum ulciscetur, et vindictam retribuet in hostes eorum, scilicet diabolum et angelos ejus: populo autem suo, servis suis terram propitius reddet, de qua primum hominem propter peccatum expulit: imo soliditatem angelicae beatitudinis, in quam transferendus erat homo, non interveniente morte corporis, si non intercessisset praevaricatio peccatoris. Ecce qualem usque ad finem verba carminis Moyses complevit, scilicet usque ad ultimum judicium, in quo omnium finis erit.