CAP. V


CAPUT 1

“Audite verbum istud quod ego levo super vos planctum domus Israel. Cecidit, non adjiciet ut resurgat; virgo Israel projecta est in terra sua, non est qui suscitet eam.”

Miro modo, ubi praemiserat,

“et gradiens super excelsa terrae, Dominus Deus exercituum nomen ejus,”

verba ipsius annuntiantis homini eloquium suum, cum grandi exclamatione pronuntiat:

“Audite, inquiens, verbum illud quod levo ego super vos planctum domus Israel.”

Nonne sic habemus in Evangelio, quod iste Dominus annuntians eloquium suum, et non auditus, levavit planctum, praedicendo futurum, ut ad subversionem illorum mitteret Romanum exercitum, levavit, inquam, planctum Hierusalem.

“Hierusalem, inquiens, quae occidis prophetas, et lapidas eos qui ad te sunt missi (Matth. XXIII),”

subjungens:

“Ecce relinquetur domus vestra deserta (ibid.).”

Nonne planctus erat super eos in altum elevatus, cum toties diceret ibidem: Vae vobis, Scribae et Pharisaei hypocritae, qui clauditis regnum coelorum ante homines; vae vobis, qui comeditis domos viduarum; vae vobis, qui circuitis mare et aridam, ut faciatis unum proselytum, et cum fuerit factus, facitis eum filium gehennae duplo quam vos; vae vobis, qui dicitis: Quicunque juraverit per templum nihil est; qui autem juraverit in auro templi, debet; vae vobis, qui decimatis mentham et anethum et cyminum; vae vobis, qui mundatis quod de foris est calicis et paropsidis; vae vobis, qui similes estis sepulcris dealbatis; vae vobis, qui aedificatis sepulcra prophetarum, et ornatis monumenta justorum (ibid.). Vere planctus est magnus, et quod majus est, non sine lacrymis. Nam sicut alius evangelista narrat:

“Videns civitatem flevit super illam, dicens: Quia si cognovisses et tu (Luc. XIX).”

Igitur quod nunc dicit:

“Audite verbum istud, quod ego levo super vos planctum domus Israel,”

verba esse Domini recte intelligimus formantis

“montes,”

ut supra dictum est, et creantis

“ventum,”

et annuntiantis

“homini eloquium suum,”

facientis

“matutinam nebulam,”

et gradientis

“super excelsa terrae,”

quia causam cur levet planctum super domum Israel, plangendo ipse in Evangelio declamat:

“Ecce, inquiens, relinquetur vobis domus vestra deserta (Matth. XXIII).”

Etenim quod ait:

“Cecidit, non adjiciet ut resurgat virgo Israel. Projecta est in terram suam, non est qui suscitet eam,”

de naturalibus ramis olivae intelligendum est, qui, ut supra meminimus ex Apostolo, propter incredulitatem fracti sunt (Luc. XI), nec inseri possunt: Nec enim est qui projectos in terram suscitare possit, sicut apostoli experti sunt, hic jam subaudiendum est illud, quod radici bonae dictum esse supra tractavimus. Tu tamen

“praeparare in occursum Dei tui, Israel,”

ut secundum sensum continuetur littera, quae protinus sequitur.

“Quia haec dicit Dominus Deus: Urbs de qua egrediebantur mille, relinquentur in ea centum, et de qua egrediebantur centum, relinquentur in ea decem in domo Israel.”

Magna ista consolatio est fideli bonae radici, quae in fractura vel excisione ramorum naturalium grande damnum pertulit, ne propter haec tristitia magna, et continuus dolor sit cordi ejus, quia inferentur alii, Domino dicente:

“Sic urbs de qua egrediebantur mille, relinquentur in ea centum, et de qua egrediebantur centum, relinquentur in ea decem in domo Israel.”

Quod ut possit utiliter intelligi, meminisse oportet, quod supra dixit:

“Subverti vos sicut subvertit Deus Sodomam et Gomorrham,”

et scire quia sicut carnalis domus Israel similis Sodomae in damnatione facta est, sic e contrario plenitudo gentium (quae Sodoma erat) spiritualiter domus Israel effecta est. Simulque memoriter recolendum, quia in Sodomis non sunt relicti saltem decem justi, propter quos dimisisset Dominus omni loco, et non delevisset eos. Sic enim Abrabam loquens ad Dominum, et incipiens a quinquaginta, numerumque paulatim decerpens atque diminuens, tandem finivit:

“Obsecro, inquit, ne irascaris, Domine, si loquar adhuc semel. Quid si inventi fuerint decem? Ait: Non delebo propter decem (Gen. XVIII).”

Hoc animadverso, jam nunc dixit,

“subverti vos, sicut subvertit Deus Sodomam et Gomorrham,”

simul illum intendisse non dubitemus, ut diceret illam quae Sodoma fuerat, scilicet Ecclesiam de gentibus, non subvertam, quam ob causam? Videlicet propter antiquam sententiam. Debeo enim fidelis esse amico meo fideli Abrahae, ut ubicunque invenero decem justos, non deleam civitatem propter eos. Ecce autem non solum decem in Ecclesia gentium justos inveniam, verum etiam centum, unde prius egrediebantur mille, id est unde nullus ante relinquebatur, sed abibant omnes in vias suas, sine Deo, alieni a salute, qui videlicet omnes intelliguntur per mille. Millenario namque numero universitas significari solet, ut illic:

“Memor fuit in saeculum testamenti sui, verbi quod mandavit in mille generationes (Psal. CIV).”

Porro centenario et denario numero perfectio significari solet, ut illic:

“Centuplum accipiet (Matth. XIX).”

Et in libro Machabaeorum legimus:

“Judas autem Machabaeus, qui decimus fuerat, secesserat in desertum locum (I Mach. V).”

Decimus namque, id est in paterna decem praeceptorum lege perfectus. Tales utique, scilicet centesimi et decimi, id est perfecti, in urbe vel Ecclesia gentium relinquentur, unde prius mille egrediebantur, id est universi condemnabantur, et propter eos qui perfecti erunt, caeteri peccatores quidem, sed poenitentes in die judicii servabuntur et relinquentur in domo Israel, velut oleastri in bonam olivam inserti pro naturalibus ramis, qui fracti sunt (Luc. XI). Quantitate quidem plus est centum de mille, quam in decem relinquendis de centum, sed ratione aequalitas in utroque est, quia videlicet sicut centenus milleni, ita decenus centeni, decima pars est. Bene autem per decimam sanctificatio justitiae sive justorum intelligitur, quia nimirum ex decreto legis, rerum omnium decimatio, pars Domini est (Levit. XXVII). Eadem quae praesenti loco dicimus sive intelligimus, ex alterius prophetae, scilicet Isaiae, lectione comprobantur. Cum enim dixisset:

“Excaeca cor populi hujus, et aures ejus aggrava, et oculos ejus claude, ne forte videat oculis suis, et auribus suis audiat, et corde suo intelligat et convertatur, et sanem eum; usquequo, Domine? donec desolentur civitates absque habitatore, et domus sine homine, et terra derelinquetur deserta (Isa. VI).”

Quibus utique verbis frangendos esse ramos naturales, de quibus jam diximus, significabat, continuo subjunxit:

“Et multiplicabitur quae derelicta fuerat in medio terrae, et adhuc erit in ea decimatio, et convertetur, et erit in ostensionem sicut terebinthus, et sicut quercus, quae extendit ramos suos. Semen sanctum erit id quod steterit in ea (ibid.).”

Nimirum eadem in isto et in illo justorum sanctificatio sive multiplicatio sub sacramento decimationis (quae pars Domini sive altaris ejus legitima est) recte intelligitur. Et pulchre Israeli bonae radici inserendorum multiplicitas ramorum de cunctis gentibus, tanquam ex oleastro, sub nomine decimationis repromittitur, quia videlicet ille primus decimas rerum suarum Deo vovisse legitur.

“Si fuerit Dominus mecum, ait, et custodierit me in via per quam ambulo, et dederit mihi panem ad vescendum, et vestimentum ad induendum, reversusque fuero prospere in domum patris mei, erit mihi Dominus in Deum, et lapis iste quem erexi in titulum, vocabitur domus Dei, cunctorumque, quae dederis mihi, decimas offeram tibi (Gen. XXVIII).”

Pulchra vicissitudo, pulchra recompensatio. Israel in domo Dei decimas gentium se relicturum promittit. Cum enim dixisset,

“urbs de qua egrediebantur mille, relinquentur in ea decem,”

addidit,

“in domo Israel.”

Profecto qui tantas illi salutis sive salvandorum copias destinabat, non vane sic praemisit et sic praelocutus est,

“praeparare in occursum Dei tui, Israel.”

Sequitur:

“Quia haec dicit Dominus domui Israel, quaerite me, et vivetis, et nolite quaerere Bethel, et in Galgala nolite intrare, et in Bersabee non transibitis, quia Galgala captiva ducetur, et Bethel erit inutilis. Quaerite Dominum et vivite, ne forte comburatur ut ignis domus Joseph, et devorabit, et non erit qui exstinguat Bethel.”

Locus iste per conjunctionem, qua sic incipit,

“quia haec dicit Dominus domui Israel,”

ad superiora nos remittit, ubi sic dictum est ex persona Domini:

“Venite ad Bethel et impie agite ad Galgala, et multiplicate praevaricationem (Ose. IV),”

etc., quae ita finivit,

“sic enim voluistis, filii Israel.”

Et est sensus: Dixi vobis superius, quasi verbo adhortantis:

“Venite ad Bethel, et impie agite,”

sed non est hoc adhortantis sive volentis, imo indignantis et odientis, quia si voluntas quaeritur Domini, haec potius vult, et haec pro voluntate sua dicit:

“Nolite quaerere in Bethel, et in Galgala nolite intrare.”

Ibi quaerentes non utique vivetis, sed potius moriemini, quia videlicet non ibi sum ego Deus vivus et vivificans, sed ibi est aureus vitulus; non dico mortuus, nec enim aliquando fuit vivus, sive animatus; sed dico, ubi est vitulus vester, Deus vester, neque mortuus, neque vivus, sed tamen mortificans, quia qui quaerunt illum, moriuntur?

“Nolite ergo quaerere in Bethel, et in Galgala nolite intrare,”

qui est locus idololatriae,

“et in Bersabee non transibitis,”

ubi pertinaci errore idola adorare consuevistis. Notandum deinde, quod cum dicit,

“quia Galgala captiva ducetur, et Bethel erit inutilis,”

de Bersabee tacet; quia videlicet victis decem tribubus urbs nomine Bersabee quae erat in tribu Juda, illo tempore neque capta neque destructa est. Haec Domino dicente, statim suam propheta per propriam personam, pro bona voluntate adhortationem subjungit,

“quaerite, inquiens, Dominum et vivite, ne forte succendantur ut ignis domus Joseph,”

quam propter Jeroboam, qui de tribu Ephraim, et de domo fuit Joseph, decem tribus sentire debemus, quae appellabantur Israel, et ex majore populi parte nomen pristinum possidebant. Duae autem tribus, quae regebantur a stirpe David, qui de tribu Juda fuit, vocatae sunt Judas, et possidebant Jerusalem, in qua erat templum Dei. Cumque succensa fuerit domus Joseph, devorabit, atque consumet Bethel, et non erit qui exstinguat, cum a regibus suis fuerit succensa. Haec omnia sic dicta sunt, ut cum in superficie litterae vel vocis propheticae, temporis tunc instantis captivitatem denuntient, qua decem tribus in Assyrios postmodum transferendae erant, nihilominus subtiliter inspecta Judaeorum captivitate, quae nunc usque dispersa manet, conveniant. Quod ut intellectui planius fiat, prius dicendum quia Bethel domus Dei, Galgala volutabrum, Bersabee puteus juramenti interpretatur Quis autem illam nesciat quondam domum Dei, de qua vane gloriabantur Judaei confidentes verbis mendacii et dicentes:

“Templum Domini, templum Domini, templum Domini est (Jer. VII).”

Porro volutabrum illorum caeremoniae carnales erant, imo sunt, ex quo Christum crucifixerunt; volutabrum, inquam, ita ut Apostolus pro detrimento illos habeat,

“et arbitretur ut stercora (Philip. III),”

non sine auctoritate prophetica. Nam in Malachia:

“Ecce ego, inquit Dominus, projiciam vobis brachium, et dispergam super vultum vestrum stercus solemnitatum vestrarum (Malach. II).”

Puteus autem juramenti erat illis profunda cupiditas auri et argenti, et in tantum puteus juramenti, ut juramentum in auro nimis praeferrent juramento quod juratum esset in altari, sive in templo, unde Dominus:

“Vae vobis, inquit, duces caeci qui dicitis: Quicunque juraverit per templum, nihil est, qui autem juraverit in domo quod est super illud, debet (Matth. XXIII).”

Igitur

“quaerite me et vivetis,”

ait Christus qui vere vita est,

“et nolite quaerere in Bethel,”

id est in illa domo Dei, quae cum debuisset esse

“domus orationis, facta est spelunca latronum (Matth. XXI),”

quia sicut per prophetam praedixeram:

“Reliqui domum meam, dimisi haereditatem meam, facta est mihi haereditatio mea quasi spelunca hyaenae (Jer. XII).”

Nolite me quaerere illic, quia sum ibi ex quo volentibus illis me lapidare, abscondi me et exivi de templo (Joan. VIII).

“Et in Galgala nolite intrare,”

id est volutabrum veterum caeremoniarum contemnite, et habete jam pro stercore, ut ne saltem circumcidamini illa carnis circumcisione, qua Josue populum circumcidit in Galgalis,

“quia si circumcidamini, Christus vobis nihil prodest (Galat. V).”

“Et in Bersabee non transibitis,”

id est avaritiae Pharisaicae profunditatem, quam perjuria consequuntur, non sectabimini. Talia praedicantibus apostolis Christi post passionem ejus, quem illi audire noluerunt, futurum erat quod sequitur:

“Quia Galgala captiva ducetur, et Bethel erit inutilis,”

simulque et quod subjungitur,

“quaerite Dominum et vivite, ne forte comburatur, ut ignis domus Joseph, et devorabit, et non erit qui exstinguat Bethel.”

Illa namque Bethel, quae debuit esse domus Dei sive Christi, cujus typum tenuit Joseph, non solum inutilis facta, verum etiam propter inutilitatem igni combusta est, et devoravit eam ignis, et non fuit qui exstingueret, quin etiam invisibiliter quoque nunc

“ardet usque ad inferni novissima, ignis qui in furore Domini succensus est (Deut. XXXII),”

et illa jam non vere Judaea, sed Galgala supradicto modo dicenda, in omnes gentes captiva ducta est. Sequitur:

“Qui convertitis in absinthium judicium, et justitiam relinquitis in terra, et facientem Arcturum et Orionem, et convertentem in mane tenebras, et diem nocte mutantem, qui vocat aquas maris, et effundit eas super faciem terrae, Dominus nomen est ejus. Qui subridet vastitatem super robustum, et vastitatem super potentem affert.”

Hic subaudiendum est, vobis dico, loquor,

“qui convertitis in absinthium judicium.”

Grandis culpa, magna damnationis causa, convertere dulcedinem judicii in absinthium sive amaritudinem iniquitatis, et pulchritudinem sive suavitatem justitiae in horrorem clamoris. Hoc ipsum apud Isaiam verbis aliis per figuram vineae conqueritur dicens:

“Et exspectavi ut faceret uvas, et fecit labruscas (Isa. V),”

et exponens quid diceret:

“Et exspectavi, inquit, ut faceret judicium, et ecce iniquitas, et justitiam, et ecce clamor (ibid.).”

Vere infelices, qui tam longum iniquitatis et clamoris traxerunt funiculum, ut usque ad ipsum pervenirent Christum, iniquo judicio et clamore condemnandum, clamando:

“Reus est mortis;”

clamando:

“Crucifige, crucifige;”

clamando:

“Sanguis ejus super nos et super filios nostros.”

Debemus enim sic illa, quae praesentia vel instantia tunc erant tempora respicere, ut non dubitemus spiritum propheticum potius futurum tempus prospexisse, quo filii pessimi occidendo Christum, impleturi erant mensuram patrum suorum. Nam et si illa potissima prophetiae pars in isto et in caeteris prophetis, abscondita sive operta est, propterea nimirum operta est, quia crudeles atque rebelles illi patres, non solummodo prophetantes aut scribentes, occiderent, quod fecerunt, verumetiam Scripturas incenderent et perderent, si tale sacramentum in obscura littera non fuisset absconditum. Proinde quod sequitur:

“Et facientem Arcturum et Orionem, et convertentem in mane tenebras, et diem nocte mutantem, qui vocat aquas maris, et effundit eas super faciem terrae, Dominus est nomen ejus.”

Opportunum de eodem Christo testimonium esse non dubitemus, quia videlicet persona haec magis quam persona Patris, opus habebat propter nos defendi Scripturarum testimoniis, quod sit factor siderum noctisque et diei, imo et omnium quae facta sunt, quia

“sine ipso factum est nihil (Joan. I).”

Quare autem cum omnium factor sit, praesenti loco tantummodo dicitur factor Arcturi et Orionis, diei et noctis, et pluviae super terram effundendae, videlicet ut cum potentia Creatoris, gratiam quoque mystice commendet ejusdem Salvatoris. Arcturus namque qui in coeli axe constitutus, septem stellarum radiis fulget, semper versatur, et nunquam mergitur; imo et dum versatur, erigitur. Orion autem ipso pondere temporis hiemalis oritur, suoque ortu tempestates excitat, et maria terrasque perturbat. Unde apud beatum Job, ubi dicit:

“Qui facit Arcturum et Oriona et Hyadas et interiora austri (Job IX).”

Per Arcturum qui, ut jam dictum est, semper versatur, et nunquam mergitur, exponente beato Gregorio, sanctam intelligimus Ecclesiam, quae septiformi spiritu stabilita, persecutiones iniquorum sine cessatione tolerat, sed tamen usque ad mundi terminum sine defectu perdurat. Per Orionem vero sanctos martyres, qui pondus persequentium molestiamque passuri ad coeli faciem quasi in hieme venerunt. At vero quoniam antiquam novi hominis Christi divinitatem istis vel his similibus testimoniis confirmare et confirmatam esse cupimus, dulcius et delectabilius esse arbitramur, si intra universitatem ejusdem sanctae Ecclesiae personas illas quasi digito demonstremus, quarum propter similitudinem competenter hic Arcturum et Orionem fecisse dicantur, qui personis illis posterior est homo natus. Itaque per Arcturum, qui, ut jam dictum est, septem stellis fulget, pristinos intelligamus patres, ex quibus Christus secundum carnem, scilicet Abraham, Isaac et Jacob, eorumque conjuges Saram et Rebeccam, Rachel et Liam. Istae namque septem personae, veluti Arcturus septem stellis fulgidus, semper versabantur et nunquam mergebantur, id est per omnem vitam suam propter fidem Dei peregrinando de loco ad locum proficiscebantur, neque diffidentes unquam in terram pristinae nativitatis suae revertebantur. Nunquam Abraham in Chaldaea reversus est, cum tot in locis et interdum fame urgente peregrinaretur, quin etiam ad servum suum:

“Cave, inquit, ne quando filium meum reducas illuc (Gen. XXIV),”

cum de Mesopotamia loqueretur, ubi habitabat cognatio ejus, ex quo tempore Thare pater ejus de Chaldaea fuerat egressus. Quanto magis haec vetuisset, ne in Chaldaeam filius suus reduceretur? Igitur cum dicit,

“facientem Arcturum,”

perpulchrum est intelligi de Deo et homine Christo, quod antequam nasceretur et in coelo factor stellarum, et in terra factor exstitit patrum et matrum suarum, velut septem stellarum fulgentium Abraham et Sarae, Isaac et Rebeccae, Jacob et Rachelis atque Liae. Per Orionem vero Mosen intelligimus, qui nimirum sicut Orion in ortu suo, ut jam dictum est, tempestates excitat, et maria terrasque perturbat, ita ut in adventu suo decem plagarum tempestatibus Aegyptum quassavit, maria divisit, et Pharaonem cum curribus et equitibus ejus submersit. Hoc vero multum ad commendandam majestatem divinitatis hominis Jesu Christi, quod talem Orionem fecerit, quem tantopere adversarii ejus praeferebant ei, dicentes:

“Nos scimus, quia Mosi locutus est Deus, hunc autem nescimus unde sit (Joan. IX).”

Hoc ipsum quod videlicet illum Orionem fecerit, pulchre et sapienter ipse innuit quando illis dicentibus, in lege autem Moses mandavit nobis hujusmodi lapidari,

“inclinans se deorsum digito scribebat in terra (Joan. VIII),”

significans seipsum esse, cujus digito scriptae fuissent tabulae quas Moses accepit, cujus sibi insidiose objiciebatur auctoritas. Post illum Arcturum et Orionem fecit et illud quod mirabiliter significatur, dicendo,

“et convertentem in mane tenebras, et diem nocte mutantem.”

Etenim quando fecit talem Arcturum et talem Orionem, id est quando condidit patres supradictos, et Mosi dedit legem, gentes tenebrae fuerunt, quia Dei notitiam non habuerunt; sed quando factus est homo, tenebras illas in mane convertit, quia gentes evangelica praedicatione illuminavit. Econtra, diem nocte mutavit, quia Judaeam in qua prius notus erat Deus, cujus notitia Deus est, propter perfidiam in caecitate reliquit. Post haec etiam et illud mirabile fecit, quod doctores ex gentilitate assumpsit, quorum doctrina mundum omnem replevit. Hoc significat subjungendo,

“qui vocat aquas maris et effundit eas super faciem terrae.”

Secundum litteram istud fere quotidie est. Aquas enim maris amarissimas, aethereo calore suspensas excolat et eliquat in dulcem pluviarum saporem, instar medicinalis cucurbitae, quae caloris superioris gyri humorem et sanguinem sursum trahit. Ex quo discimus unde sint pluviae. Nimirum juxta hanc similitudinem quam multos de profunditate saeculi, de falsis et amaris gurgitibus gentilitatis litteralibus et philosophicis redundantes studiis, superna gratia vocavit, eorumque aquaticam scientiam in dulcedinem coelestis sapientiae convertit, eisque et ore loquentibus et calamo scribentibus, faciem terrae, fidem Ecclesiae, plurimis libris, tractatibus copiosis, quasi compluendo sufficienter inebriavit. Hinc Psalmista dicit:

“Visitasti terram et inebriasti eam (Psal. LXIV).”

Item:

“Pluviam voluntariam segregabis, Deus, haereditati tuae (Psal. LXVII).”

Quod dicit voluntariam, hoc est voluntarie nullisque praecedentibus meritis data,

“Dominus, inquit, nomen est ejus.”

Constanter, vere et fiducialiter confitendum est coram hominibus, coram regibus et coram ducibus sive judicibus, coram cunctis gentibus et contra Judaeos inimicos ejus, quia talis et tantus, talia et tanta faciens

“Dominus”

est, et hoc

“est nomen ejus,”

quamvis ad tempus fuerit despectus, quamvis ad horam fuerit crucifixus, et in sepulcro jacuerit mortuus. Sed perseveraverunt negare illum inimici ejus, dicentes:

“Nolumus hunc Dominum esse, nolumus hunc regnare super nos (Luc. XIX).”

Quid ergo sequitur?

“Qui subridet vastitatem super robustum et depopulationem super potentem affert.”

Quis vastitatem et depopulationem non audivit illius populi robusti et potentis? Robustus namque et potens praesenti loco mirabiliter dicitur, videlicet pro eo quod cum robusto superbia, cum potente audacia contra istum, cujus, ut jam dictum est, nomen est Dominus, populus infelix consurrexit, non ut vere fortis contra infirmum, sed ut vere phreneticus contra medicum, et male robustus ejecit, male potens occidit; male robustus et male potens post resurrectionem ejus apostolos ejus persecutus est, et ejecit et repulit ipsum quod volebant illis loqui verbum Dei Idcirco

“vastitatem super talem robustum, et depopulationem super talem potentem”

attulit, hoc ipsum servientibus Romanis, multo plusquam fecerat famulantibus Assyriis, obsequentibus judicio ejus Babyloniis, ut et decem tribus in Assyrios irrevocabiliter, et Juda, et Babyloniam tempore statuto revocandus transmigraret. Hoc maxime, quod quasi per Romanos passus est, ille robustus et potens fecit, hic Dominus non parcendo aut compatiendo, sed quasi subridendo propter illud quod dixerant tanquam cauti et providi,

“ne forte veniant Romani et tollant nostrum et locum et gentem (Joan. XI),”

subridendo, inquam, juxta quod in persona ejus sapientia dicit:

“Ego quoque in interitu vestro ridebo, et subsannabo cum vobis quod timebatis advenerit (Prov. I).”

Proprie subrisionem possumus appellare, quando quis irascitur, et apertis paululum labiis ridere se simulat, ut irae magnitudinem ostendat. Talibus verbis circa Dominum, qui nullos motus patitur, idcirco Scriptura utitur, ut satis quantum potest affirmet quod Dominus, quamvis natura sit clemens, nullatenus tamen robusto et potenti, id est in peccato superbienti misereatur. Sed sicut item dicit Scriptura:

“Potentes potenter tormenta patientur, exiguo autem concedetur misericordia (Sap. VI).”

Eum qui talis et tantus est, qui talia et tanta potest,

“convertitis, ait, in absinthium,”

ut cum sit natura dulcissimus, cunctam suae naturae continent dulcedinem, et totius irae quasi subridendo super vos effundat amaritudinem. Nunc quasi quaereret aliquis, quomodo vel quid agendo tam dulcem in absinthium sibi convertere potuerint, convertitur ad interrogantem et dicit:

“Oderunt corripientem in porta, et loquentem perfecte abomiminati sunt.”

Vigilanter hic animadvertendum est, ut non in incertum vel per conjecturam diffiniamus robustum illum et potentem, cujus vastitatem sive depopulationem juste subrideat dulcis Dominus, conversus in absinthium. Non dicit peccaverunt, sive admiserunt quidpiam quod in porta, id est in judiciis, quae in porta civitatis agi sotebant, esset corripiendum; neque dixit imperfecte locuti sunt, sed

“corripientem, inquit, oderunt, loquentem perfecte abominati sunt.”

Hoc est irremissibile peccatum, hoc robustiorum est atque potentum, non per ignorantiam, sive per infirmitatem peccare, sed peccatum superbiae defendendo, corde impoenitenti corripientem quoque odisse, et abominari illum, qui audeat loqui perfecte, id est non sibi placentia, sed malis actibus repugnantia. Quis autem in porta corripuit, vel quis perfecte locutus est? Corripuit quidem eos David, et pleraque perfecte locutus est, atque idcirco oderunt illum et abominati sunt, dicentes:

“Quae nobis pars in David, vel quae haereditas in filio Isai (III Reg. XII),”

et istum quoque, qui haec ipsa loquitur, et caeteros prophetas oderunt et abominati sunt. Verumtamen sicut caetera, ita et istud in uno Christo juste corripiente, et perfecte loquente veraciter et indubitanter est adimpletum. Ipse enim loquitur in psalmo:

“Adversum me loquebantur qui sedebant in porta (Psal. CXVIII).”

Item:

“Cum his qui oderunt pacem, eram pacificus; cum loquebar illis impugnabant me gratis (Psal. CXIX).”

Unde memor ipse cum abominarentur eum, et propter haec diceret:

“qui me oderunt et Patrem meum oderunt (Joan. XV),”

et deinde:

“Nunc autem et viderunt et oderunt et me et Patrem meum,”

continuo subjunxit:

“Sed ut adimpleatur sermo qui in lege eorum scriptus est, quia odio habuerunt me gratis (ibid.).”

Christum ergo prae omnibus etiam hic intelligimus, quem

“oderunt corripientem in porta,”

id est in aperto sive in publico, quemadmodum ipse dixit:

“Ego palam locutus sum mundo et in occulto locutus sum nihil (Joan. XVIII).”

Et recte taliter

“in porta,”

id est non in occulto corripiebat, qui semetipsum portam sive ostium dicebat, et eos qui claves portarum scientiae tulerant, de injustitia redarguebat. Ipsum solum perfecte loquentem veraciter dicamus,

“qui peccatum non fecit, nec inventus est dolus in ore ejus (Isa. LIII).”

Et pro ista quidem parte, pro isto modo perfectionis, quia

“non est inventus dolus in ore ejus,”

perfecte loquens recte dicatur, sed nihilominus in sapientia sive doctrina solus hic est perfecte locutus, perfecte, inquam, et tam mirabiliter, ut dicerent ministri principum et Pharisaeorum, qui missi fuerant ut apprehenderent eum:

“Nunquam sic locutus est homo sicut hic homo (Joan. VII).”

Sequitur:

“Idcirco pro eo quod diripiebatis pauperem et praedam electam tollebatis ab eo, domos quadro lapide aedificabitis, et non habitabitis in eis. Vineas amantissimas plantabitis et non bibetis vinam earum, qui cognovi multa scelera vestra, et fortia peccata vestra. Hostes justi accipientes munus, et pauperes deprimentes in porta. Ideo prudens in tempore illo tacebit, quia tempus malum est.”

Hic manifestius indicat, quod quamvis verbis praeteriti temporis utatur, dicendo:

“odio habuerunt in porta, corripientem et loquentem perfecte abominati sunt, diripiebatis pauperem, et praedam electam tollebatis ab eo,”

de futuro tamen prophetiam texit, et in verum pauperem Christum tendit, dum subjungit,

“prudens in tempore illo tacebit.”

At ille pauper nihil in hoc mundo possedit. Quomodo ergo illum diripuerunt, vel quam praedam electam ab eo tulerunt? Nimirum quando crucifixerunt eum,

“diviserunt sibi vestimenta ejus, et super vestem ejus miserunt sortem (Psal. XXI),”

et haec quidem praeda magna fuit pro quantitate sacrilegii, non pro quantitate supellectilis. Sed altius intuentibus praeda illa occurrit, quam per parabolam evangelicam ipse significavit, in qua agricolae videntes filium patris familias dixerunt intra se:

“Hic est haeres, venite, occidamus eum, et habebimus haereditatem ejus (Matth. XXI).”

Pauperem ergo illum, de quo in psalmo legitur:

“Beatus qui intelligit super egenum et pauperem (Psal. XL).”

Itemque:

“Et persecutus est hominem inopem et mendicum et compunctum corde mortificare (Psal. CVIII).”

“Pauperem,”

inquam, id est humilem Christum diripuerunt,

“et praedam electam ab eo”

tulerunt, quando plebem ab illo averterunt, implentes mensuram patrum suorum regum Israel, quos imitati sunt. Sicut enim illi decem tribus sciderunt a domo David, et a templo Domini, et fecerunt adorare simulacra vituli. quod jam factum fuerat, quando texebatur haec prophetia, sic isti plebem averterunt a filio David, Filio Dei, et fecerunt eos credere suis mendaciis magis quam veritati Dei,

“Idcirco, inquit, domos quadro lapide aedificabitis, et non habitabitis in eis, vineas amantissimas plantabitis, et non bibetis vinum earum.”

Vides quale experimentum hic jam ponit supradictae conversionis, de qua dixit,

“qui convertitis in absinthium judicium?”

Nam in lege clemens Dominus, exeuntibus ad bellum audiente exercitu taliter proclamandum esse judicavit:

“Quis est homo qui aedificavit domum novam, et non dedicavit eam? Vadat et revertatur in domum suam, ne forte moriatur in bello, et alius dedicet eam. Quis est homo qui plantavit vineam, et necdum eam fecit esse communem, et de qua vesci omnibus liceat? Vadat et revertatur in domum suam, ne forte moriatur in bello, et alius ejus fungatur officio (Deut. XX).”

Hoc nimirum pro sua dulcedine tunc judicavit, nunc autem converso in absinthium judicio contraria discernit.

“Domos, inquiens, quadro lapide aedificabitis, et non habitabitis in eis:”

neque enim captivator tale quid indulgebat, sed et domos diruens atque succendens, et vineas succidens, aedificatores atque plantatores quos gladio non occidet, in captivitatem properare compellet, atque ita neque domos dedicabitis, quas pulchras facietis, neque bibetis vinum de vineis amantissimis, quas ordine consitas diligenter coluistis. Quare? Quia

“cognovi, inquit, multa scelera vestra,”

non solum multa, verum etiam quod pejus est et venia indignum,

“fortia cognovi peccata vestra.”

Nam peccata vestra non de infirmitate sive de ignorantia, sed de superba fortitudine, de forti prodeunt superbia, juxta illud in psalmo:

“Ideo tenuit eos superbia, operti sunt iniquitate et impietate sua: prodiit quasi ex adipe iniquitas eorum (Psal. LXXII).”

Illam vestram iniquitatem in proximum, impietatem in Deum, quae non ex infirmitate sed ex adipe prodiit; o male fortes in peccatis, ecce breviter depromo vobis.

“Hostes justi, accipientes munus, et pauperes in porta deprimentes.”

Nam cum hostis ab obsistendo dicatur, subjungendo

“hostes justi, accipientes munus, et pauperes in porta deprimentes,”

non incongruas reddidit causas cur dixerit,

“et fortia cognovi peccata vestra.”

Vere

“hostes justi,”

maxime illi, qui mensuram patrum suorum in eo impleverunt, ut non solum munus acciperent adversus pauperes in porta, id est in judicio deprimendos, quod saepe fecerunt tam ipsi quam patres eorum, verum etiam ut sibi traderetur justus, munus, id est triginta argenteis spoponderunt et dederunt. Ideo, inquit, quia taliter fortes sunt

“et hostes justi, prudens in tempore illo tacebit, quia tempus malum est.”

Revera et in isto sermone valde veracem istum prophetam suum justus ac prudens ille fecit, quando coram judicibus iniquis, quia tempus malum erat, tacuit, sicut evangelica narrat historia. Cum enim dixisset evangelista, quia surgens princeps sacerdotum ait illi:

“Nihil respondes ad ea quae isti adversum te testificantur. Jesus autem, inquit, tacebat (Matth. XXVI);”

et vere tanquam prudens tacebat, sciens, quia quidquid responderet insidiantibus, in calumniam sibi verteretur. Unde et secundum alium evangelistam dixit:

“Si vobis dixero, non credetis mihi. Si autem et interrogavero, non respondebitis mihi, neque dimittetis (Luc. XXII).”

Porro illa taciturnitas aliam utique significabat, qua nunc tacet illis,

“mandando nubibus suis ne pluant super vineam illam imbrem (Isai. V),”

id est prohibendo suos ut ab illis contineant Evangelii praedicationem, quia tempus malum, juxta quod sapientia loquitur:

“Ne effundas sermonem, ubi non est auditus (Eccli. XXXII).”

Nam inde malum est ibi tempus, quia non est ibi auditus his dictis de certa condemnatione hostium justi, quia possunt esse inter eos aliqui, licet paucissimi, qui errore peccant et non odio justi, convertitur ad eos sermo propheticus et dicit:

“Quaerite bonum et non malum ut vivatis, et erit Dominus Deus exercituum vobiscum, sicut dixistis: Odite malum et diligite bonum, et constituite in porta judicium, si forte misereatur Dominus Deus reliquiis Joseph.”