CAPUT 22

“Dixerunt ergo Judaei: Quod ergo signum tu facis, ut videamus et credamus tibi? quid operaris? Patres nostri manducaverunt manna in deserto, sicut scriptum est: Panem de coelo dedit illis manducare.”

Nonne ergo Veritas verum dixit, quod isti homines veniebant ad eum, non quia viderant signa, sed quia de panibus manducaverant, et saturati fuerant, id est, quia non illud propter quod signa faciebat, sed ipsa signa quaerebant ea maxime, quae non animae sed ventri proficerent. Cum enim dixissent:

“Quod signum tu facis, ut videamus et credamus tibi? quid operaris?”

continuo quasi Jesus interrogasset: quod signum vultis ut faciam vobis?

“Patres nostri, inquiunt, manducaverunt manna in deserto,”

videlicet quidquid fecisset aut dixisset ad veram pertinens vitam, nihil actum crederent, nisi ultroneis divitiis impleret eos usque ad omnem nauseam. Et vide nunc quam irreverenter pulsant Dominum vani tentatores, quasi jam illum in consortium adduxerint suae vanitatis, a conclusione incipiunt sic:

“Quod ergo signum tu facis?”

Ac si dicant: Dixisti hoc esse opus Dei, ut credamus in te quem ille miserit. Magnam profecto gloriam quaeris, nec parvo signo tibi debet concedi.

“Quod ergo signum tu facis?”

quid operaris? An quia de quinque panibus hordeaceis quinque millia hominum semel satiasti? Hoc valde parum est ad hoc ut credamus tibi. Majus fuit quod

“patres nostri manducaverunt manna in deserto,”

non panem de terra creatum, sed de coelo datum, non quatuor aut quinque millia hominum, sed exceptis parvulis et mulieribus, sexcenta millia pugnatorum, non semel aut bis, sed totis quadraginta annis (Exod. XVI). Quid tale tu operaris? Nunquid tu mandasti nubibus desuper et januas coeli aperuisti, et pluis nobis manna ad manducandum et panem coeli das nobis, ut panem angelorum manducet homo, et cibaria habeamus in abundantia? (Psal. LXXVII.) Nonne haec contulit nobis Moyses, et tu majora quoque conferre debes, si te, ut asseris,

“misit Deus Pater.”

Non minoribus, imo majoribus signis ut credamus tibi efficere debes. Hoc modo tentantes, ipsa tentationis pressura putabant extorquere se posse quidquid ille facere poterat, quasi se continere non valens et festinans ad gloriam, mox talia facturus esset signa, qualia superba ipsorum cupiditas ambiebat. Equidem nec nunc cum homo factus esset, manus ejusdem Domini, qui coram patribus eorum illa fecit mirabilia, erat invalida, ut iterum plueret super eos sicut pulverem carnes, et sicut arenam maris volatilia pennata et caetera faceret talia; sed, sicut illi tentatores horum tentatorum patres non potuerunt satiari a miraculis, nisi solis mortibus suis, tentantes et murmurantes tandiu, donec desertum implerent cadaveribus suis; ita isti filii illorum nullo miraculorum genere vel multitudine satiari potuissent, nisi solo signo Jonae (Matth. XII), quo ita contriti et destructi sunt, cum templi et sacerdotii sui veteribus umbris, quomodo cucurbita, quae obumbrabat capiti ejusdem Jonae, sub uno solis ictu exaruit (Jon. IV). Si enim postquam Filius hominis tribus diebus et tribus noctibus in corde terrae fuit, in statu suo Judaea vel Synagoga permansisset, non magis quievissent adversus Dominum et adversus Christum ejus insanire, quam patres eorum, nisi in deserto prostrati fuissent, cessassent tentando, murmurando, adversus Deum consurgere. Quid ergo saturatis illis et superflua quaerentibus aeterni ac necessarii Dominus convivii dicat: Omnis famelicus exaudiat, qui non propter cibum pereuntem, sed propter eum qui

“permanet in vitam aeternam”

ad tantum Regem accedere, et coram illo semper assistere desiderat.

“Respondit ergo Jesus et dixit eis: Amen, amen dico vobis, non Moyses dedit vobis panem de coelo, sed Pater meus dat vobis panem de coelo verum.”

Non, inquit, patres vestri, non Moyses patrum vestrorum illorum omnium, qui manna manducaverunt, maximus,

“dedit vobis panem de coelo, sed Pater meus;”

non dico dedit, sed praesenti tempore

“dat vobis panem de coelo verum;”

panem, inquam, verum, id est non pereuntem, sed permanentem in vitam aeternam. Sicut scriptum est, dicitis, panem de coelo dedit illis manducare (Psal. LXXVII). Vere dico vobis, non sicut haec Scriptura prophetica dicit, tunc factum est, quando manna manducaverunt patres vestri, sed sicut futurum erat ut aperirentur januae coeli quae propter peccatum antiquum clausae fuerant humano generi; et ut panem angelorum manducaret homo, tunc praefiguratum est, quando illo pane patres vestri aliti sunt in deserti (Exod. XVI). Nam sicut aqua illa, quae tunc de petra percussa profluxit, ut biberent patres vestri (Exod. XVII), romphaeam quae ante paradisum posita est non exstinxit (Gen. III), sic illud manna nec cibus angelorum exstitit, nec vitam angelicam patribus vestris dedit. Hoc loco silendum non est, male quosdam ignotos, sed absconditi nominis homines opinari, suis quoque defendere dictis et scriptis, panem verum et potum quem in sancto altari sumimus nihilominus patres illos manducasse tunc temporis et bibisse, et nihilo magis hoc esse verum corpus et sanguinem Christi, quam fuit illud manna quod ille populus comedit, et illa aqua quam de petra productam non solus populus, sed jumenta biberunt. Huic errori suo pro maximo argumento adhibent auctoritatem Apostoli dicentis:

“Et omnes eamdem escam spiritualem manducaverunt, et omnes eumdem potum spiritualem biberunt. Bibebant autem de spirituali consequente eos petra; petra autem erat Christus (I Cor. X).”

Itaque cum praesenti veritatis auctoritate, dicentis:

“Amen, amen dico vobis: non Moyses dedit vobis panem de coelo, sed Pater meus dat vobis panem de coelo verum,”

adversus hanc detestabilem praesumptionem, quamlibet paucis respondendum est. Primoque dicendum, Apostolum non eo sensu dixisse quo isti accipiunt,

“et omnes eamdem escam spiritualem manducaverunt, et omnes eumdem potum spiritualem biberunt,”

neque dictiunculam relativam, scilicet eamdem escam vel eumdem potum ita posuisse, ut referri velit ad illam escam illumque potum, de quo ipse Dominus:

“Hoc est, inquit, corpus meum; hic est sanguis meus (Luc. XXII; I Cor. XI).”

Sed eamdem, inquit, escam manducaverunt, et eumdem potum biberunt Dathan et Abiron, quam Moyses et Aaron. eamdem utique Core quam Caleph aut Josue. Hoc enim intendit Apostolus ea lectione, ut sollicitum reddat omnem hominem, ne se arbitretur jam comprehendisse, quia consecutus est sacramenta fidei Christianae. Nam haec omnia, inquit, in figura facta sunt nostri, videlicet ut antiquis sciamus experimentis, quod, licet omnes baptizati simus in eodem nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti, et omnes manducemus idem corpus et sanguinem Christi, non tamen arbitrandum nobis sit, quod aeque omnibus nobis beneplacitum sit Deo, quomodocunque vivamus, qualiacunque post baptismum operemur. Quia, quemadmodum cum omnes illi eisdem signis, eisdem, inquam, mali, quibus et boni fuerint glorificati, in pluribus tamen eorum non beneplacitum est Deo, ut introduceret eos in terram repromissionis; sic nimirum non complacebit ei, ut introducat nos in regnum Dei, si fuerimus concupiscentes malorum, quemadmodum et illi concupierunt; si fornicati fuerimus, sicut quidam ex ipsis fornicati sunt; si tentaverimus Christum, sicut quidam eorum tentaverunt; si murmuraverimus, sicut quidam ex ipsis murmuraverunt. Igitur textus apostolicae litterae nemini succurrit, volenti accipere sic eamdem escam et eumdem potum esse dictum, ut referat ad identitatem cibi et potus vivifici, quem sumimus in commemorationem Domini nostri Jesu Christi. Sed neque illud, quod escam et potum spiritualem idem apostolus dicit. Nam si aliter velis accipere escam et potum spiritualem, quam in figura spirituali contingentem, et idcirco non naturali rerum ordine, sed spirituali virtute prodeuntem; ipse apostolus in eisdem litteris te constringit, quantumvis recalcitrantem. Dicit enim paulo post:

“Haec autem omnia in figuris contingebant.”

Si omnia, utique et illa esca et ille potus in figura contingebant. proinde non magis illud manna panis iste verus erat, nec magis ille potus idem erat, quod iste vitalis potus, quem vere Christi sanguinem credimus et confitemur, quam illa

“petra Christus erat;”

petra utique inanimata et insensibilis, quam Moyses virga percussit. Nam universa, ut jam dictum est, contingebant in figura, quae profecto nusquam valet idem quod ipsa res quam figurat, sicut umbra non est idem, quod ipsa rei vel corporis substantia. Sed dicit adversarius: Nimirum et iste panis quem in altari consecramus, figura est panis vivi, qui de coelo descendit, non ipse panis vivus. Cujus, quaeso, auctoritate canonica fretus, Catholicis hoc infers auribus? Nunquid ubi dixit ipse panis vivus de pane quem tenebat in manibus:

“Hoc est corpus meum,”

dictum est aliquid tale quale dixit Paulus, ubi cum dixisset:

“Petra autem erat Christus,”

etc.

“Haec autem, inquit, omnia in figura contingebant illis?”

Nempe si ipse Christus aut evangelista vel apostolus auctor esset dictionis hujus, non tu esses redarguendus. Etiamsi dicat quis figuratam esse locutionem, qua dicetur posterius:

“Nisi manducaveritis carnem Filii hominis, et biberitis ejus sanguinem, non habebitis vitam in vobis,”

non nobis adversatur, quia videlicet ista figuratio locutionis veritatem rei non perimit, quemadmodum in parabola seminantis, verba parabolica rem non perimunt vere seminantis. Quae enim est definitio figuratae locutionis? Nempe cum aliud in voce sonat, aliud intelligendum est, figurata locutio est. Plane ergo etsi praedicta locutio figurata est (aliter enim Judaeis sonuit, aliter Christus sensit) rem ipsam figuratio non perimit, sed ipsa potius figuratio re permanente perimitur, cum de pane et vino signanter dicitur.

“Hoc est corpus meum; hic est sanguis meus.”

Ibi enim sensus Judaicus perimitur, quia luce clarius est, quod sicut intelligebant, Christus manducandus non est. Putabant enim, quod concidi vellet carnem suam, et manducari, in qua coutebatur quinque sensibus, quemadmodum conciditur caro agni, et comeditur. Ibi, inquam, figuratio haec perimitur et permanet sensus verbi consonus, scilicet quod panis in veram substantiam corporis ejus divina virtute convertatur. Quod si cuiquam impossibile esse videtur, scilicet ut panis, qui hoc anno crevit e terra, corpus Christi fiat, et quod vinum, praesentibus expressum acinis, vertatur in sanguinem Domini, consequitur, ut aquam quam paulo ante de Rheno ac Tiberi, vel quolibet fonte hausit, crucis et passionis Christi sacramento signatam, non credat illam esse, quae de latere ejus lanceato cum sanguine fusa cucurrit (Joan. XIX), ad hoc, ut per baptismum suum lavaret nos a peccatis nostris, ut cum hoc quoque negaverit, si ex toto corde ethnicus et publicanus, sit homo haereticus, post primam et secundam admonitionem a cunctis devitandus (Luc. XVIII; Tit. III). Sed illud cur non credat, cum omnis aqua, sive maris, sive fluminum, aut fontium, cisternarum aut paludum; omnis, inquam, aqua undecunque sumpta vel producta, secundum substantiam sit una? Cum igitur, undecunque sumpta sit, crucifixi Domini sacramento admota fuerit, rationi fidelium nulla dubietas subest, quin ipsa eadem sit, quam, ut supra dictum est, Dominus noster de latere suo profudit. Quid autem secundum substantiam nisi aqua est? Aqua nempe a radicibus imbibita, per vites ascendit, et calore solis paulatim vegetata, vinum fit. Item cum ex quatuor elementis homo compositus sit, sanguis utique in illo ex aquae substantia est. Itaque vinum et sanguis ex eadem substantia sunt humoris, et neutri horum ignis quoque deest elementum. Nam et sanguis calidus, et vinum fervidum est. Solummodo colore et sapore differunt, quae profecto cum accidentia sint, nullius in divinis actibus momenti sunt. Substantiae quippe non accidentia computantur in numero creaturarum. Cum igitur vino verbum crucis et passionis Christi accedit, quae ratio vetat, ut non idem sanguis, qui pro multis in remissionem peccatorum fusus est, debeat credi? An quia non colorem, saporem assumit sanguinis, quemadmodum quando corrumpitur in intestinis corruptibilis hominis, et sanguis horridus visui quoque fit? Nempe incorruptibile verbum, jamque incorruptibilis et immortalis Christus, sic vinum suum sanguinem effecit, ut rei visu et gustu blande nihil inferat corruptionis. Nihilominus substantia panis quatuor elementis confecta, multo magis cognata est vere humano corpori Christi, quam fuerit manna, quod in aere jussu Dei concretum supra castra Israel pariter cum rore descendebat (Exod. XVI). Frumentum de terra natum est et blandis favoribus aeris aspiratum permaturuit, non sine aqua, pluvia, et calore solis. Sed ut hoc taceam, rursus ut fieret panis, aqua commistum, et igne decoctum est, et ita substantia panis peracta est. Cum ergo panis ille vivus, qui de coelo descendit, quem, ut supra ipse dixit, Pater signavit, cum, inquam, eodem signo quod ipse est, signat hunc panem, qui ut omnes novimus, nuper crevit in terra, et signanter dicit:

“Hoc est corpus meum, quod pro vobis tradetur (I Cor. XI),”

audes dicere aliud esse quam Christi corpus? Veritas dicit:

“Hoc est corpus meum,”

et addit,

“quod pro vobis tradetur,”

et tu dicis non est idem corpus? Nempe si non est idem corpus, si non est idem qui de coelo descendit panis vivus, non est hoc corpus quod pro vobis traditur. Sed jamdudum liquet omnibus, in quo sensus tuus haereat carnalis totusque animalis, ideoque non percipiens ea quae sunt Dei (I Cor. II), videlicet quia nec panis, nec vinum, aliquid de exteriori specie mutavit, idcirco sapere non potes, nec vis, quod vere factum sit corpus et sanguis Domini. Consequitur ergo, ut cum albus episcopus te forte Maurum hominem baptizaverit, non credas te ipsum apud Deum factum esse, quod est is qui te baptizavit, scilicet quod de filio diaboli, factus sis filius Dei (Rom. VIII); de filio mortis, filius vitae; de filio irae (Ephes. II), filius gratiae sempiternae (Gal. VI); pro eo quod capillus tuus niger non refloruit, faciesque tua totiusque corporis cutis aethiopica, secundum colorem ejus, qui te baptizavit, non retinuit [renituit]. Quod si concedere perhorrescis, ne infideli deterior sis, et mavis confiteri quod quamvis de exteriori specie nihil mutaveris, vere de alio corpore diaboli (quod est omnis massa perditorum) in aliud corpus Christi, quod est Ecclesia, transieris, crede et hoc, quia panis iste visibilis, et vinum, quibus ex rebus temporaliter vivis, quamvis nihil de exteriori specie mutatum sit, in alium transierint, et in illum cibum potumque conversa sint, qui angelorum victus est, quo pascuntur immortaliter, quia videlicet tam in hoc, quam in illo sacramento, verba quae loquitur nobis Dominus, spiritus et vita sunt, id est, non carnaliter, sed spiritualiter, non secundum crassitudinem carnis, sed secundum mentis nostrae spiritum, renovationem et resurrectionem totam perficiunt. Sed quid dicemus magnis et magnificis parvulorum magistris, quibus interdum suavius redolet Platonis Academia quam haec vivifica Domini mensa; quid, inquam, dicimus eis, ubi totis viribus intenti ad expugnandam veritatem Dominici corporis et sanguinis, magnorum sententias doctorum coram attulerint, dicentium: Hunc panem significavit manna; hunc panem significat altare Dei, sacramenta illa fuerunt, sacramenta haec sunt; in signis diversa sunt, in re quae significatur paria sunt, itemque aliud illi manducaverunt, aliud nos sub specie visibili, quod tamen idem significat virtute spirituali? Haec enim et his similia de non contemnendis sumere videntur auctoribus. Secundum quos et Apostolum audi, inquiunt:

“Patres nostri omnes sub nube fuerunt, et omnes mare transierunt, et omnes in Moyse baptizati sunt, in nube et in mari, et omnes eamdem escam spiritualem manducaverunt, et omnes eumdum potum spiritualem biberunt. Bibebant autem de spirituali consequente eos Petra: Petra autem erat Christus (I Cor. X).”

Quid igitur respondebimus eis? Et quidem jam superius dictum est, eamdem escam et eumdem potum nequaquam Apostolum ad hanc escam et ad hunc potum, quem de Christi mensa sumimus, referre voluisse, habitatoremque ejus Spiritum veritatis et gratiae longe alio sensu verba haec protulisse, videlicet, ut intelligas quod eamdem escam manducaverint, et eumdem potum biberint Datan et Abiron, quem Moyses et Aaron; eumdemque Chore, quem Caleph aut Josue. Alioquin si dicas, vel Apostolum dixisse intelligas, eamdem escam illos in illis umbris manducasse quam et nos manducamus hoc tempore revelatae gratiae, et dicas cum supradicta quorumdam auctoritate, manna illud, et hunc panem mensae Christi, in signis diversa, et in re quae significatur paria esse (et caetera quae supra dicta sunt) ac proinde fatearis, hunc panem non magis quam illud manna corpus esse Christi, nec plus spiritus habere virtutis, consequitur plane, ut dicas sacrificia agnorum et arietum, novo sacrificio panis et vini fuisse sanctiora, veteresque panes propositionis digniores hoc pane, qui ponitur et sacratur in mensa Christi (Levit. XXI; II Reg. XII). Praedicta namque sacrificia longe sanctiora fuerunt quam illud manna (Exod. XVI), vel aqua illa, quae de percussa fluxit petra; quippe cum de sacrificiis, vel propositionis panibus non nisi mundis, et sacerdotibus, aut Levitici generis hominibus edere liceret; illud autem manna indifferenter cuncti manducare, et illam aquam, utpote nulla divini nominis invocatione sanctificatam, licet spiritualem, id est, non naturali ordine, sed spirituali virtute productam, vel spiritualis potus significativam, jumentis aeque ut hominibus bibere, et canibus quoque lambere impune licuerit. Scriptum est enim:

“Egressae sunt aquae largissimae, ita ut populus biberet ac jumenta (Num. XX).”