CAPUT XX. Quid mistura ferri et testae significet.

Igitur in pedibus statuae per insociabilia signa rerum ferri et testae, licet arbitrari significatum fuisse id quod acciderat Romanis, quando Christus natus est de Virgine. Quid enim acciderat? Hoc nimirum quod per maximas civiles discordias Romana potentia in regnum et monarchiam devenerat. Quis illas non audivit discordias? quis ignorat illa civilia bella? Defatigatus est mundus, et adhuc defatigatur, scholasticis lectitantibus, historiographis denarrantibus, puetis quoque retractantibus, Romanorum fere omnium, maximeque Pompeii, et C. Caesaris discordias immites, discordias impacabiles. Itemque Antonii et Octaviani Augusti pugnas civiles, per quas et inter quas idem Octavianus Augustus Romanorum monarcha effectus est, in cujus diebus lapis in monte sine manibus abscissus est, quo regnante Christus de Virgine natus est, cujus et successoris ejus Tiberii Caesaris temporibus aeternum regnum Dei, per passionem et resurrectionem ejusdem Jesu Christi suscitatum est. Per ferrum, inquam, et per testam in pedibus statuae, discordias illas et bella civilia libenter accipimus signata fuisse, et hoc esse, quod scriptum est:

“Quia vidisti pedum et digitorum partem testeam et partem ferream, regnum divisum erit, quod tamen de plantario ferri orietur,”

id est ex nimia fortitudine, suboriente invidia fiet, ut regnum dividatur. Et hoc ipsum repetitur, dicendo:

“Quia autem vidisti ferrum mistum testa ex luto, commiscebuntur quidem humano semine, sed non adhaerebunt sibi, sicut ferrum non potest misceri testae (Dan. II).”

Cum magna admiratione hoc accipiendum est, quia non solummodo concives, verum etiam consanguinei fuerint, ita ut Pompeius C. Caesaris gener, et Octaviani Antonius sororius existeret, et tamen non magis potuerunt per concordiam cohaerere sibi quam potest ferrum misceri testae. Et tandiu dissenserunt, donec pars infirmior victa decessit. Ibi pars partem unius ejusdemque Romanae virtutis ita velociter et fortiter superavit, ut pars quae victa est luteae testae, pars autem quae vicit ferro possit comparari:

Una acies patitur bellum, gerit altera. . . . . .

ait auctor insignis, describens illa civilia bella (LUCAN. Pharsal. VII, 501). Item ad illum qui superior erat, id est ad C. Caesarem jam dictum refert (ID. Pharsal. I, 82-85):

Bellantem geminis tenuit te Gallia lustris,

Pars quota terrarum? Facili si praelia pauca

Cesseris eventu, tibi Roma subegerit orbem,

et ita factum est. Summa horum, quae dicta sunt, ista est, per discrepantiam testae et ferri, quarti, id est, Romani regni civiles discordias recte posse intelligi. Nunc ad ordinem redeamus.