CAP. III


CAPUT SINGULUM

“Audite verbum quod locutus est Dominus super vos, filii Israel, super omnem cognationem, quam eduxi de terra Aegypti, dicens: Tantummodo vos cognovi ex omnibus cognationibus terrae, idcirco visitabo super vos omnes iniquitates vestras. Nunquid ambulabunt duo pariter, nisi convenerit eis? Nunquid rugiet leo in saltu, nisi habuerit praedam? Nunquid dabit catulus leonis vocem suam de cubili suo, nisi aliquid apprehenderit. Nunquid cadet avis in laqueum terrae absque aucupe? Nunquid auferetur laqueus de terra, antequam quid ceperit? Si clanget tuba in civitate, et populus non expavescet? Si erit malum in civitate, quod Dominus non fecit? Quia non faciet Dominus Deus verbum, nisi revelaverit Dominus secretum suum ad servos suos prophetas. Leo rugiet, quis non timebit? Dominus Deus locutus est, quis non prophetabit?”

Dicta haec vere clarissima et valde splendida sunt, sed splendor et claritas eorum propterea minus lucet, quia nostram caliginem patimus, et a nimia claritate lippientes oculi reverberantur. Quod si sensum eorum, ipso aspirante, cujus dicta sunt, aliquatenus consequi meruimus, profecto judicia Domino non solum humiliter, verum etiam scienter laudare poterimus.

“Audite, inquit, verbum quod locutus est Dominus super vos, filii Israel.”

Magna dicturus iste, paulo ante Thecuites pastor, et statim coelestis rhetor, competenter attentum postulat auditorem, et hoc agit cum commemoratione magni et noti beneficii, dum praemisso,

“audite verbum, quod locutus est Dominus,”

subjungit

“super omnem cognationem quam eduxi de terra Aegypti.”

Sit namque, quia maxime commemorando beneficium hoc debet effici, ut auditores qui jam poterant esse attenti, sint etiam benevoli.

“Locutus est autem Dominus, dicens: Tantummodo vos cognovi ex omnibus cognationibus terrae; idcirco visitabo super vos omnes iniquitates vestras.”

Jam ad istam Domini locutionem Israel impoenitens, non tamen impunitus sese in sua poena erigit, et de ipsa poena, quam dissimulare vel abscondere non potest, culpam adhuc defendit, et gloriabundus dicit: Idcirco nos tantum prae caeteris gentibus a Deo corripimur, ducti in omnes gentes captivi, quia nos prae caeteris gentibus diligit, sicut ipse in propheta dicit:

“Tantummodo vos cognovi ex omnibus cognationibus terrae: Idcirco visitabo super vos omnes iniquitates vestras.”

Non enim sicut in aliis nationibus Dominus patienter exspectat, ut eas, cum judicii dies venerit, in plenitudine peccatorum puniat, ita et in nobis statuit, ut peccatis nostris in finem devolutis, tunc demum nos vindicet. Hoc modo semetipsos corpore et anima captivi consolantur adhuc, sed vere frustra, quandiu impoenitentes sunt, neque peccato abrenuntiant, pro quo puniuntur. Quo enim corripiendo Deus, quo visitando iniquitates tendit Dominus, nisi ut flagellis commonitus peccator, peccatum agnoscat veniamque precetur ad meliora conversus? Illic omnino intendit, ut peccator, in quo displicuit Deo, displiceat etiam sibi. Quod si adeo rebellis est et durae cervicis, ut flagellando id effici non possit, tunc demum non jam ut pater pius, sed ut judex iratus contumacem foras mittit et abjicit, nullo modo convenientem vel consentientem sibi. Hanc intentionem suam Deus notam esse volens, post aliqua in eodem propheta dicit:

“Unde et ego dedi vobis stuporem dentium in cunctis urbibus vestris, et indigentiam panum in omnibus locis vestris, et non estis reversi ad me (Amos. IV, et caetera).”

Igitur tantis oppressus malis est populus, non est unde se consoletur, dum de poena nequaquam ad correctionem eruditur. Et quia sibimet in hoc blanditur, quod dicit Dominus,

“tantummodo vos cognovi ex omnibus cognationibus,”

severiori sensu hoc idem in ipsum taliter retorquendum est. Ita

“vos cognovi, ait Dominus, ex omnibus cognationibus,”

ut cognitionem mei vos habere facerem, dando vobis legem scriptam, quam caeteris non dederam nationibus. Est autem dignum, ut servus sciens voluntatem domini sui, et non faciens digne plagis vapulet multis, nesciens autem, plagis vapulet paucis (Luc. XII). Igitur

“visitabo super vos omnes iniquitates vestras”

instante judicio, remota misericordia, tanta cum severitate, ut ne saltem commonitorium vobiscum sermonem conferre libeat. Quod si adhuc quaeritis, ecce hoc ipsum quam rationabile sit, per hoc simile intimo cuilibet auri audienti.

“Nunquid ambulabunt duo pariter, nisi convenerit eis?”

Utique dicetis mihi; Non. Ad haec, inquam: Nos duo sumus, ego qui arguo vel corripio Deus, et Israel qui corripitur: Nimirum non convenit nobis, quia me corripientem Deum correptus Israel non audit. In hoc nobis nimium disconvenit, quia ego arguo, ille se defendit. Ecce tot anni sunt, et tot reges fuerunt, ex quo Jeroboam vitulos aureos fecit, misi prophetas, et nullus consensit, nullus enim regum a peccatis Jeroboam recessit. Item et per memetipsum veni arguens et corripiens Deus homo factus. Vos autem justificatis vos coram hominibus, et cum sitis infirmi, dicitis medico: Non es tu nobis necessarius. Igitur non pariter ambulabimus, sed et Israel in Assyrios, et Juda in omnes gentes ductus captivus, nulla per prophetas aut praedicatores aliquos mei confabulatione dignus judicabitur, quia scriptum est:

“Ne effundas sermonem ubi non est auditus (Eccl. XXXII.)”

Quod si et adhuc simile vel exemplum quaeritur, ecce aliud:

“Nunquid rugiet leo in saltu, nisi habuerit praedam?”

Leonis quippe natura est quandiu praedam non invenerit silere, inventa autem praeda, rugire, ut quodcunque illud sit animal, rugitu tremefactum et attonitum concidat, et in praedam fortiori non tam patienter quam impatienter cedat. Porro, leo per similitudinem Deus fortissimus est, cujus irae resistere nemo potest. Praeda vero ejus est omnis electus, qui ubicunque sit, quoniam ad vitam est praedestinatus, ab ipso Deo requiritur, ut ad vocem ejus, sive per Angelum, sive per prophetam, sive per Scripturas, auditam ille contremiscat, diemque judicii vel poenam gehennalem pavescens, totus humiliter succumbat, poenitentiam apprehendat, sicque in partem ejus cedat, et unus cum eo spiritus fiat, bene devoratus, juxta illud:

“Macta et manduca (Act. X).”

Igitur quod ait:

“Nunquid rugiet Leo in saltu nisi habuerit praedam?”

Idem est ac si dicat: Nunquid dignum Deo est, illic verba facere, vel illuc prophetam mittere, ubi scit non esse quemquam dignum vitae aeternae? Ad quod cum ratione exigente responderis: Non. Consequenter, ut justum est, concedas esse Dei judicium, in eo quod clausit Israeli ora prophetarum, nullumque super eum suae praedicationis emittit rugitum. Hoc ipsum et in suo adventu attendit Dei Filius. Unde et sequitur:

“Nunquid dabit catulus leonis vocem de cubili suo, nisi aliquid apprehenderit?”

Catulus leonis Christus est Filius fortissimus Dei fortissimi, secundum illud patriarchae Jacob:

“Catulus leonis, Juda, ad praedam, fili mi, ascendisti.”

Cubile ejus sepulcrum ejus exstitit, de que idem continuo subjungit:

“Requiescens accubuisti ut leo, et quasi leaena. Quis suscitabit eum?”

(Gen. XLXIX.) Vox quam dedit iste catulus leonis de illo cubili, Evangelii praedicatio est, quam-cunctis gentibus auditam fecit, postquam de illo cubili, id est de sepulcro exsilivit, resurgendo ex mortuis. Ait ergo:

“Nunquid dabit catulus leonis vocem de cubili suo, nisi aliquid apprehenderit?”

Ac si dicat: Nunquid Evangelium suum in illis gentibus vel in locis praedicabit, aut praedicari jubebit, ubi nullum sciat esse qui ad se pertineat, et suscipere debeat gratiam praedicationis? Non utique, imo tacebit, et praedicatores suos illic vocem dare prohibebit. Hinc enim de ipsis praedicatoribus scriptum est:

“Transeuntes autem Phrygiam et Galatiae regionem, vetiti sunt a Spiritu sancto loqui verbum in Asia. Cum venissent autem Mysiam, tentabant ire Bithyniam, et non permisit eos Spiritus Jesu (Act. XVI).”

Ibi ergo vel eo tempore vocem dat iste catulus leonis, ubi vel quando novit inveniendum esse quod apprehendat, id est aliquem qui credendo salvus fiat. Unde iterum ibidem scriptum est:

“Cum autem pertransissent Mysiam, ascenderunt Troadem, et visio per noctem Paulo ostensa est. Vir Macedo quidam erat stans, et deprecans eum dicens: Transiens in Macedoniam adjuva nos. Ut autem visum vidit, statim quaesivimus proficisci in Macedoniam, certi facti quia vocasset nos Deus Evangelizare eis (ibid.).”

Interea notandum est quod praecedenti versiculo cum dicit:

“Nunquid rugiet Leo,”

signanter addit,

“in saltu,”

et tunc demum subjungit,

“nisi habuerit praedam.”

Quod itidem subaudiendum est, in hoc sequenti versiculo cum dicit:

“Nunquid dabit catulus leonis vocem suam”

videlicet in saltu? Quid enim per saltum intelligi oportet, nisi multiplicitatem generis humani, quae super numerum crevit, cujus abundantia tota silvestris et sterilis est? Leo quippe sive catulus leonis non saltum, sed in saltu aliquid apprehendere quaerit, id est Deus sive Christus Dei Filius non illos, quorum ut nascerentur causa peccatum fuit, sed tantum filios benedictionis per legem sive per Evangelium suum requisivit, et requirit, et ubi vel quando requirere debeat, vel quinam illi sint, ipse novit. Quos autem dicimus filios benedictionis? Nimirum illos, quos creatis primis hominibus benedicendo jussit nasci, sicut scriptum est:

“Et creavit Deus hominem ad imaginem suam, ad imaginem Dei creavit illum, masculum et feminam creavit eos. Benedixitque illis Deus, et ait: Crescite et multiplicamini et replete terram, et subjicite eam (Gen. I).”

Solos nimirum electos suos tunc jussit nasci, et nisi peccatum incidisset, soli nati fuissent vel nascerentur electi. Quicunque nascuntur super numerum electorum, ut nascantur, propter peccatum fit, et peccatum causa est multiplicitatis eorum, sive multitudinis, quia videlicet propter peccatum mulieri Dominus dixit:

“Multiplicabo aerumnas tuas, et conceptus tuos (Gen. III).”

Ista multiplicitas coram leone isto, sive catulo leonis quidem saltus est, in quo devoluti sunt, et dispersi erraverunt omnes electi Dei, ut non potuissent inveniri vel discerni, nisi magna vigilantia requisisset eos Deus, vel Filius Dei, tanquam famelicus leo, vel ut esuriens catulus leonis. Igitur tribus his versiculis:

“Nunquid ambulabunt duo pariter, nisi convenerit eis? Nunquid rugiet leo in saltu, nisi habuerit praedam? Nunquid dabit catulus leonis vocem de cubili suo, nisi aliquid apprehenderit?”

tribus, inquam, istis versiculis, si recte intelliguntur, satis excusatum arbitramur Deum, quod non sine praejudicio dixerit toties superius,

“non convertam eum,”

et quod perditionis aliquorum hominum causa non sit ejus silentium. Non enim propterea quia siluit ipse, aliqui perierunt, sed propterea quia converti non poterant, continuit ab illis vocem suam,

“non ignorans, ut ait Sapientia, quoniam iniqua est natio eorum, et naturalis malitia ipsorum, et quoniam non poterat mutari cogitatio illorum in perpetuum: semen enim erat maledictum ab initio (Sap. XII).”

Sed forte dicet aliquis: Iste idem catulus leonis suo ore dixit:

“Vae tibi, Corozaim, vae tibi, Bethsaida, quia si in Tyro et Sidone factae fuissent virtutes quae factae sunt in vobis, olim in cilicio et cinere poenitentiam egissent (Matth. XI).”

Item,

“quia si in Sodomis factae fuissent virtutes quae factae, sunt in te, forte mansissent usque ad hanc diem (ibid.)”

Cur ergo saltem illic leo non rugiit, quandoquidem erat ibi, quod apprehendere potuit? Verum de hoc jam alibi diximus. Et idcirco non diu immorandum est, breviter tamen repetimus quia Deus de tali illorum poenitentia non curavit aut curare debuit, quae non ageretur pro aeterna salute futuri saeculi, sed pro vitanda adversitate, pro retinenda prosperitate vitae praesentis. Ut ergo verba prophetica prosequamur, sciendum prius est quia sicut ad spiritum propheticum pertinuit justificare Deum, et excusare de his qui pereunt, ita nihilominus ad eumdem pertinuit gratiam Dei commendare in his qui salvi fiunt. Hoc animadverso, videamus quid sequitur:

“Nunquid cadet avis in laqueum terrae absque aucupe?”

O quam vilium similitudines rerum, quam pretiosum praedicant sacramentum! Propheta hic de pastoralibus assumptus, qualia videre vel agere solitus erat in pascuis, talibus contentus est ad commendanda per aliquas similitudines divina mysteria sic incipiendo:

“Et luxerunt speciosa pastorum (Amos. I),”

et deinde dicendo,

“Dominus de Sion rugiet (ibid.);”

et:

“Nunquid rugiet leo in saltu, et nunquid cadet avis in laqueum?”

et caetera his similia, quae cuncta fere pastoralia sunt. Sufficiunt coelesti magisterio res sive instrumentum non solum piscatorum, verum etiam pastorum, ut per eorum similitudines docti sint et doceant convenienter gloriam rerum coelestium.

“Nunquid cadet, ait, avis in laqueum terrae absque aucupe?”

Videlicet respondebitis: Non. Nisi enim auceps arte sua laqueum diligenter tendat, et omni satagat industria, quatenus avem capiat, avis fugitiva semper et vaga prius fauces incurrit accipitris, sive columba sive turtur illa sit, aut certe turdus pinguis, prius, inquam, accipitri cedet in praedam quam sua sponte ad regis inclyti devolet mensam; quam ergo gratiam providus auceps habeat illi cum suo illam laqueo ceperit? Utique nullam, sed ejusdem potius industriae res omnis attribuenda est. Sic profecto dum animam errantem, et per vanitates et insanias falsas volitantem, veritas Dei suo laqueo comprehenderit, ita ut consentiat veritati, bene illaqueata verbo salutis, cui contradicere non possit, et idcirco nec etiam velit totum gratiae Dei attribuendum est, qui boni verbi sui laqueum tendit, ut avicula vaga, scilicet anima, prius deveniat in manum Domini Dei, quam fauces incurrat diaboli. Ergo per hanc similitudinem versiculus iste Dei gratiam, sequens autem Dei potentiae efficaciam, efficacem Dei commendat potentiam. Ait enim:

“Nunquid auferetur laqueus de terra, antequam quid ceperit?”

Hoc enim idem est, ac si dicat: Deus intendens opus bonum, opus perfectum. Nunquid verbum meum redibit ad me vacuum? Non utique; nam etiam in alio propheta dicit ipse:

“Et quomodo descendit imber et nix de coelo, et illuc ultra non revertitur, sed inebriat terram, et infundit eam, et germinare eam facit, et dat semen serenti, et panem comedenti, sic erit verbum meum, quod egredietur de ore meo. Non revertetur ad me vacuum, sed faciet quaecunque volui, et prosperabitur in his ad quae misi illud (Isa. LV).”

Secundum sensum eumdem dictum hoc accipiamus, ac si dicat propheta: Sic laqueus non auferetur de terra antequam quid capiat, sic verbum meum in vacuum non ibit, sed in eo prosperabitur, ut omnem electorum numerum ad me reducat. Sed nunquid in collectione electorum, quae per laquei captionem recte intelligitur, sicut et per laxationem retium piscantium sola operata est, vel operatur sapientiae ratio, et non etiam fortissimus judicii terror auditus in omni mundo. Sequitur ergo:

“Si clanget tuba in civitate, et populus non expavescet?”

Tuba namque belli signum, revelationem irae Dei significat venturae super omnem impium, quae tunc temporis quidem nuntiabatur vocibus legis et prophetarum, tandem autem revelatur per Christi Evangelium.

“Justitia enim Dei, inquit Apostolus, in eo revelatur (Rom. I).”

Item:

“Revelatur enim ira Dei de coelo super omnem impietatem et injustitiam hominum eorum qui veritatem in injustitia detinent (ibid.). ”

Ergo quod ait:

“Si clanget tuba in civitate, et populus, non expavescet,”

idem esse videtur, ac si dicat: Quamvis verbum vel sapientiam Dei comprehendentem simplices in simplicitate eorum, et sapientes in astutia eorum, per similitudinem laquei significaverunt, nequaquam tamen existimes quod semper suppresse resonare, vel in angulis susurrare, et de humo audiri debeat verbum Dei. Sic enim terribiliter in toto audietur orbe, sicut tuba clangens in civitate quam cum populus audierit, sine dubio expavescet. Porro civitas diaboli contraria civitati Dei, neque per subtilitatem laquei, neque per terrorem tubae clangentis convertitur, ut resipiscat et effugiat iram Dei, et propter hoc neque in hoc saeculo, neque in futuro, malum deest illi, faciente judicio Dei. Sequitur ergo:

“Si erit malum in civitate quod Dominus non fecit?”

Et quidem in civitate illa, id est in hoc mundo,

“qui in maligno positus est (Joan. V),”

malum esse non potest negari, sed quod Dominus malum ipsum faciat, negare contendunt cives ejusdem civitatis, Deo rebelles et increduli. Exempli gratia: malum venit in civitatem Samariae propter vitulos aureos quos fecit Jeroboam, cujus a peccatis nullus regum Israel recessit, illud videlicet malum quod Israel ab Assyriis captivus ductus est. Malum itidem venit in civitate Jerusalem, ut primum a Babyloniis, et deinde exscinderetur a Romanis. Nonne hujusmodi malum Dominus fecit? Etenim malum quidem, quod est iniquitas, Dominus non fecit, sed malum, quod est affectio propter iniquitatem, Dominus induxit. Unde hoc comprobari poterit? Ait,

“quia non faciet Dominus Deus verbum, nisi revelarit Dominus secretum suum ad servos suos prophetas.”

Nimirum ad comprobandum, quod Dominus fecerit ejusmodi malum, magnum et evidens est argumentum, quod priusquam faciat illud, priusquam veniat ipsum malum, dum adhuc in dispositione Domini latet secretum, revelat illud servis suis prophetis, ut illi pronuntient futurum, ut audientes aliqui metuant, sibique caveant, et fugiant, juxta illud:

“Dedisti metuentibus te significationem, ut fugiant a facie arcus (Psal. LIX).”

Sic non fecit Dominus Deus diluvium (Gen. VI), nisi prius revelaret secretum suum ad Noe servum suum. Sic non pluit ignem et sulphurem super Sodomam et Gomorrham (Gen. XVIII) nisi prius revelaret secretum suum ad Abraham amicum suum. Sic non percussit Aegyptum, neque submersit Pharaonem in mari Rubro, totumque ejus exercitum (Exod. XXXIV), nisi prius revelaret secretum suum ad Moysen servum suum. Sic et de caeteris omnibus sentiendum, quaecunque acta vel agenda sunt usque ad novissimam tubam, qua personante, ultimum celebrabitur judicium, quia nihil actum vel agendum est ita ut non sit ante revelatum. Itaque non erit malum in civitate quod Dominus non fecit, quod exinde comprobari potest, quia non facit quidquam Dominus Deus, nisi prius ad servos suos prophetas secretum suum revelaverit. Haec isto dicente qui pastor fuit, subaudiendum est, ac si dicat, quia malum in Israel faciet Dominus, et antequam hoc faciat, ad me servum et prophetam suum secretum suum revelavit. Item et illud memoriter tenendum est, quia rebellis et contemptor Israel cum regibus suis, silentium indicebat prophetis, sicut superius in persona sua Dominus dixit:

“Et propinabatis Nazaraeis vinum, et prophetis mandabatis, dicentes, Ne prophetetis.”

Et cui ex omnibus prophetis protervius mandaret, quam isti qui pastor fuit. Itaque pecorum quidem pastor, sed regnum imperator forti auctoritate sese accingit, et dicit:

“Leo rugiet, quis non timebit?”

Quam similitudinem ut quid arripuerit, sequenti protinus percunctatione aperit, cum dicit:

“Dominus Deus locutus est, quis non prophetabit?”

Est enim hic sensus: Vos reges et principes, et superbi divites, assucti estis mandare prophetis, et dicere:

“Ne prophetetis.”

Quis est hic? Ego autem dico vobis, quia loquente Domino et dicente, Vade et propheta, ego ita quasi ad rugitum leonis timeo, et tacere non audeo, et prophetandi necessitatem habeo, quamvis vos reges, et ego sum pastor. Et quid vultis? Si justum est in conspectu Dei vos potius audire quam Deum, judicate. Sed nunquid spectandum erat illi ad arbitrium sive judicium illorum, quibus consuetudo erat mandare et dicere prophetis:

“Ne prophetetis?”

Nonne secundum velle illorum, non Deo potius quam hominibus, sed hominibus potius quam Deo putaret esse obediendum? (Act. V.) Nempe Deum praeferre homini regi, rebellionem esse censerent. Hinc enim longe inferius scriptum est, et misit Amasias sacerdotes Bethel ad Jeroboam regem Israel dicens:

“Rebellavit contra te Amos in medio domus Israel, non poterit terra sustinere universos sermones ejus (Amos VII).”

Recte igitur non exspectata responsione, cum dixisset:

“Leo rugiet, quis non timebit?”

Dominus Deus locutus est, quis non prophetabit, confestim ipsum Domini rugitum, ipsam Domini Dei locutionem constanter adjecit:

“Auditum facite in aedibus Azoti, et in aedibus terrae Aegypti, et dicite: Congregamini super omnem montem Samariae, et videte insanias multas in medio ejus, et calumniam patientes in penetralibus ejus, et nescierunt facere rectum, dicit Dominus, thesaurizantes iniquitatem, et rapinas in aedibus suis. Propterea haec dicit Dominus Deus: Tribulabitur et circuietur terra, et detrahetur ex te fortitudo tua, et diripientur aedes tuae.”

Hic est rugitus leonis, haec est locutio Domini terrentis prophetam, ne tacere audeat, prophetare ne differat, jubetur ut annuntiet Azoto et terrae Aegypti quae sequuntur: Dicite, inquit, ut congregentur quae in vicinio sunt, et videant scelera Israel, ne iniquum putent esse judicium. Ac si dicat: Prius videte quae faciunt, et tunc meam sententiam comprobate. Propter hujusmodi sollicitudinem Moyses sese habere ostendebat, quando irato Domino propter vitulum quem fecit Aaron, et dicente:

“Dimitte me, ut irascatur furor meus contra eos, et deleam eos, faciamque te in gentem magnam (Exod. XXXII),”

stans in confractione, id est in nimia cordis humilitate in conspectu ejus orabat, dicens:

“Ne quaeso dicant Aegyptii: Callide eduxit eos ut interficeret in montibus et deleret e terra, quiescat ira tua, et esto placabilis super nequitia populi tui (ibid.).”

Igitur quoniam tunc, ut videbatur amico meo Moysi, non expediebat honori meo delere illos, ne tale quid dicerent Aegyptii, quia nondum innotuerant illis causae propter quas juste deberem contra populum meum irasci, nunc insaniae, quas faciunt, innotescant et Aegyptiis et Azoto, id est, Philistiim, qui Israelis inimici sunt perpetui, et videant magnitudinem insaniae, imo multas insanias in medio Samariae, ut pro Deo adorent vitulos, et immolent filios suos, et praeterea calumniam faciant in penetralibus suis, ita calumniosi, ita injusti, ut rectum facere nesciant, id est, nullo modo approbent rectitudinem sive justitiam. Denique hoc nescire contemnere est. Secundum hunc modum Pharao non intelligens:

“Nescio, inquit, Deum, et Israel non dimittam (Exod. V).”

Judaei quoque videntes Dominum et opera ejus, qualia nemo alius fecit:

“Nos scimus, aiunt, quia Moysi locutus est Dominus, hunc autem nescimus unde sit (Joan. IX).”

Porro nescire istorum praesenti loco maxime cupiditas, quae excaecat oculos etiam sapientium, fecisse innuitur, cum protinus subditur:

“Thesaurizantes iniquitatem, et rapinas in aedibus suis.”

Quantae hoc damnationis sit, videlicet thesauros congerere de iniquitate et de rapinis, praesertim in illo populo, qui pauper in Aegypto fuit (Exod. XXIII), quem misericordia liberatoris Dei de illo camino paupertatis eduxit, non satis digne potest edici. Superbia haec maxime detestabilis est in servis illis de paupertate et servitio redemptis. Idcirco pulchre

“congregamini, inquit, super omnem montem Samariae, et videte,”

montium nomine magnitudinem volens intelligi superbiae. Nam provincia quidem Samariae in montuosis sita est, sed ad cognoscendam die judicii Dei justitiam, plus valet considerare altitudinem Samaritanae superbiae, quam terrenos sive locales montes Samariae.

“Propterea tribulabitur, ait, et circuietur terra, et detrahetur ex te fortitudo Judae, et diripientur aedes tuae.”

Parum esset dixisse,

“tribulabitur et circuietur terra,”

nisi addidisset,

“et detrahetur ex te fortitudo tua.”

Denique et ante tempora illa tribulata fuerat terra, tunc videlicet, quando, sicut in libro Judicum legimus,

“tradidit Dominus Israel in manu Chusan Rasathaim regis Mesopotamiae, servieruntque ei octo annis (Judic. III),”

et tunc quando confortavit adversus eos Eglon regem Moab, servieruntque ei octodecim annis, et tunc quando tradidit illos in manus Jabin regis Chanaan, et per viginti annos vehementer oppressit eos, et tunc quando tradidit eos in manus Madian septem annis, et oppressi sunt valde ab eis, et tunc quando tradidit eos in manus Philistiim et filiorum Ammon, afflictique sunt et vehementer oppressi per annos octodecim. Tot siquidem vicibus, id est quinquies, tribulata fuerat terra, sed nondum ex te, o Israel, detracta fuerat fortitudo tua, nondum enim captivus migraveras de terra tua. Nunc

“detrahetur ex te fortitudo tua, et diripientur aedes tuae,”

quia captivus migrabis omni tua supellectili captivantibus Assyriis in praedam cedente. Nam ac si quaerat aliquis: Ergone nullae supererunt reliquiae, continuo subjungit:

“Haec dicit Dominus: Quomodo si eruat pastor de ore leonis duo crura, aut extremum auriculae, sic eruentur filii Israel, qui habitant in Samaria in plaga lectuli et in grabato Damasci.”

Reliquiae istae, videlicet duo crura et extremum auriculae cujuscunque pecoris parvae sunt, sed hoc prosunt erutae de ore leonis, quod ex eis potest agnosci quale fuerit pecus quod leo devoravit, utrum ovis an vitulus, utrum asellus an pullus equinus. Quamvis quatuor sint crura transeuntium sub virga pastoris, duo tamen crura pro judicio sufficiunt, alterum de anterioribus, alterum de posterioribus.

“Sic, inquit, eruentur filii Israel,”

id est, magnae devorationi, multisque mortibus supererunt aliqui, quorum calamitas memorari faciet quid olim fuerint, qualem gratiam pro peccatis suis amiserint. Recordamur nunc illius in psalmo versiculi:

“Deus ostendit mihi super inimicos meos, ne occidas eos, ne quando obliviscantur populi mei, disperge illos in virtute tua (Psal. LVIII).”

Neque enim dictum illud arbiramur tantummodo de illa dispersione Judaeorum quae facta est imperio Vespasiani et Titi, verum etiam de illa captivitate decem tribuum, quae tunc instabat et facta est captivantibus Assyriis. Spiritus prophetiae captivitatem utramque praevidit, quae idcirco facta, ut non tantum uno in loco, sed in omni terra fidem gentium confirmaret, et idcirco pars eorum tanquam

“duo crura aut extremum auriculae de ore leonis,”

id est, de caede vastantium eruta est, et vivere permissi sunt, ut etiam eorum testimonio, sive monimento Dei justitia propagetur, et Scripturarum veritas ubique sit, illis circumferentibus, ex quibus Christus Dei Filius testimonium habens, ex lege et prophetis cognoscitur. Miserae ergo reliquiae, quae sic erutae sunt, quaeque aliis et non sibi utiles sunt. Causam tantae devorationis continuo subjungit dicendo:

“Qui habitant in Samaria, in plaga lectuli, et in grabato Damasci.”

Causa magna est, et magni reatus criminis, quam significat verbis hujuscemodi. Illo namque tempore, quo prophetante isto decem tribuum captivitas imminebat, foederati erant filius Romeliae rex Israel, et Rasin rex Syriae, et pariter ascenderunt ad praeliandum in Jerusalem. Cumque obsiderent Achaz, non valuerunt superare eum (IV Reg. XVI). Arguuntur ergo filii Israel sive habitatores Samariae, quod requiescerent in plaga lectuli, et in grabato Damasci, id est, quod fiderent in homine, derelicto auxilio Dei, cum scriptum sit:

“Maledictus qui confidit in homine, et ponit carnem brachium suum, ut a Domino recedat cor ejus (Jerem. XVII):”

Et quis vim sensuum verbis valeat digne consequi, dum dicitur,

“in plaga lectuli, et in grabato Damasci?”

Damascum vult esse in grabatum, imo in grabato jacentem aegrotum, ut vere erat, cum esset rex ejus homo mortalis et obnoxius peccato atque corruptioni, quod mirabiliter significatur per plagam lectuli. Hominis namque sine Deo quae videtur esse firmitas tanta est infirmitas, ut plaga lectuli, id est, sicut plaga vehementissima propter quam plagatus in lectulo necessario decumbit, et neque sibi subvenire potest neque alii. Nam si nullum in corpore vulnus recepisset Damascus, id est, Damasci rex Rasin, tamen nihilominus ad increpandam stultitiam Israel, qui posuerat carnem brachium suum, ut a Domino recederet cor ejus, pulchre et veraciter auxilium illud dici poterat grabatus, qui est lectulus aegroti. Poterat, inquam, dici plaga lectuli, sive lectulus plagati. At vero Rasin etiam corporaliter plagatus fuit. Mittente namque Achaz nuntios ad regem Assyriorum, et dicente:

“Ascende et salvum me fac de manu regis Syriae, et de manu regis Israel qui consurrexerunt adversum me, ascendit rex Assyriorum in Damascum, et vastavit eam, et transtulit habitatores ejus Cyrenen, Rasin autem interfecit (IV Reg. XVI).”

Itaque per plagam lectuli plagatum, imo et interfectum intelligimus Rasin. Per grabatum autem Damasci vastationem atque translationem habitatorum ejusdem Damasci, quae nimirum magna fuit aegritudo, velut in grabato decumbentis. Stultitiae igitur Israel redarguitur, qui in tali et tanta infirmitate fiduciam habuit, qua, ut dignum erat, frustratus, ipse quoque postmodum captivus discessit, tanquam in devorationem leonis, ita ut quidquid extunc de illo superfuit, totum pro duobus cruribus et pro extremo auriculae reputetur, ad comparationem priscae integritatis. Sequitur:

“Audite et contestamini in domo Jacob, dicit Dominus Deus exercituum, quia in die cum visitare coepero praevaricationes Israel, super eum visitabo et super altaria Bethel, et amputabuntur cornua altaris, et cadent in terram, et percutiam domum hiemalem cum domo aestiva, et peribunt domus eburneae, et dissipabuntur aedes multae, dicit Dominus.”

Mira et justa verba Domini et Spiritus sancti auctoritas, quomodo de ore pastoris non minus quam de ore imperatoris pertonat. Supra dixerat:

“auditum facite in aedibus Azoti, et in aedibus terrae Aegypti,”

nunc

“audite, inquit, et contestamini in domo Jacob, dicit Dominus Deus exercituum;”

et deinde tertio dicturus est:

“Audite hoc verbum, vaccae pingues, quae estis in monte Samariae.”

Si de pastore jam in regem fuisset assumptus, ut David, quid vellemus addi ad tantam majestatem elocutionis? Et vide quam pulchre, quam congrue nunc interponit, dicit Dominus Deus exercitum, dum visitationm praenuntiat super altaria Bethel, videlicet ubi colebat Israel similitudinem vituli comedentis fenum. Nonne opportuna commemoratione suum declamat patronum Dominum Deum exercituum, contra illum tunc temporis patronum Israelis, non Dominum aut Deum exercituum, sed vitulum cornutum, non solum brutum, verum etiam sensu carentem, nec solum sensu carentem, verum etiam inanimatum?

“Audite”

ergo, inquit,

“et contestamini in domo Jacob,”

ne quis de ignorantia se excuset, et hoc, non quia dico ego pastor armentarius, vel pastor vitulorum, sed quia hoc

“dicit Dominus Deus exercitum,”

contra vestrum deum, non saltem vitulum succo vel sanguine plenum, sed inane vituli simulacrum. Et quid dicit:

“Quia in die cum visitare coepero praevaricationes Israel?”

in die, inquam, id est, in manifesto, ita ut causae visitationis, scilicet praevaricationes Israel, luce vel die clariores sint, etiam in aedibus Azoti, et in aedibus terrae Aegypti, ut non sit opus dicere quare sic fecit Dominus terrae huic et populo huic, tunc

“visitabo”

etiam

“super altaria Bethel,”

ut videlicet memoria vitulorum pereat, quorum unus est in Bethel, quae debuit esse domus Dei, secundum hoc ipsum nomen, quod dicitur Bethel. Et vide quam magnifice talem Deum, quam eleganter vitulum cornutum percutit, dicendo:

“Et amputabuntur cornua altaris,”

videlicet propter cornutam, quam colebat Israel, formam vituli, fenum comedentis. Amputata ergo cornua altaris, id est, desolati cultores simulacri cornuti,

“cadent, inquit, in terram,”

subauditur, non suam, quia captivi ducentur in terram alienam. Quod deinde subjungit,

“et percutiam demum hiemalem cum domo aestiva,”

simpliciter juxta litteram accipere possumus, tantarum videlicet eos fuisse opum, ut duplices haberent domos, hiemales et aestivales, quarum aliae versae essent ad aquilonem, aliae ad austrum, ut pro varietate temporum frigoris et caloris, coelique temperiem providerent. Itidem quod ait,

“et peribunt domus eburneae,”

juxta historiam stare potest. Legimus enim Achab regem Israel tantis fluxisse deliciis, ut domum eburneam sibi fecerit (III Reg. XXII). Merito contra tales coelestis irae severitas, quibus cum idcirco dedisset Dominus regiones gentium et labores populorum in possessionem, ut custodirent justificationes ejus, et legem ejus requirerent, econtrario contra justificationes ejus, et legem ejus modis omnibus incedentes, vitulis quoque aureis nefario cultu applaudebant, juxta illud:

“Incrassatus est dilectus, et recalcitravit, incrassatus, impinguatus, dilatatus, dereliquit Deum factorem suum (Deut. XXXII).”

Propter ejusmodi crassitudinem, sive incrassationem, impinguationem, dilatationem, atque recalcitrationem tam pulchre, quam veraciter, tam juste quam fortiter, invectione mirabili consurgens sermo divinus clamat et dicit: