CAPUT 3

Vae qui potum dat amico suo, mittens fel suum, et inebrians, ut respiciat nuditatem ejus. Repletus est ignominia pro gloria. Bibe tu quoque, et consopire, circumdabit te calix dexterae Domini, et vomitus ignominiae super gloriam tuam. Hunc locum istud de psalmo manifestiorem facit: Et dederunt in escam meam fel, et in siti mea potaverunt me aceto (Psal. LXIII.) Fiat mensa eorum coram ipsis in laqueum, et in retributionem, et in scandalum. Obscurentur oculi eorum ne videant, et dorsum eorum semper incurva. Miro itaque modo cum dixisset quia replebitur terra, ut cognoscat gloriam Domini, quae gentium illuminatio est, causam contraposuit. caecitatis quae in Israel contigit, dicendo: Vae qui potum dat amico suo. Caecitas ipsa est vae, causa vero quia potum dedit amico suo. Ipse est enim amicus, qui dicit in psalmo: Et dederunt in escam meam fel, et in siti mea potaverunt me aceto. In tantum amicus, ut frater sit effectus, et nostrae naturae consanguineus, quippe qui cum Deus esset, homo factus est, ac de illo populo incarnatus est. Huic amico suo potum dedit, mittens fel suum, et inebriavit eum amaritudine, ut aspiceret nuditatem ejus, id est, ut comprobaret, quod esset a Deo derelictus. Dixerunt enim impii: Promittit se scientiam Dei habere, Filium Dei se nominavit. Videamus si sermones illius veri sint, si enim est verus Filius Dei, liberabit eum de manu contrariorum, contumelia et tormento interrogemus eum, et probemus patientiam ejus. Morte turpissima condemnemus eum. Hanc eorum nequissimam curiositatem, et quasi nuditatis explorationem, psalmus declamat ex persona ipsius: Et qui custodiebant animam meam, consilium fecerunt in unum, dicentes: Deus reliquit eum, persequimini, et comprehendite eum, quia non est qui eripiat eum. Exploravit, invenit, aut aspexisse sibi visus est impius nuditatem ejus, audivit enim eum dicere: Deus meus, Deus meus, ut quid dereliquisti me? (Matth., XXVII), hoc profecto statim, ne quid deesset sui fellis ad inebriandum illum, cui totus calix passionis potus erat amaritudinis, obtulit ejus ori et acetum (Joan. XIX). Vae igitur illi, quia taliter potum dedit amico suo et fratri consanguineo suo, ut aspiceret nuditatem ejus, infirmitatem ejus, ad faciendum sive capiendum experimentum, quod non esset Dei Filius, imo quod esset a Deo derelictus. Hoc foris annuntiat, et blasphemat tanquam maledictus Cham, qui foris annuntiavit nuditatem paternam, sed quanto ista res illa similitudine major est! Ille namque Cham non dedit potum patri suo, non inquam, dedit poculum vini delectabilis, ut eum inebriaret, et nuditatem ejus aspiceret (Genes. IX), sed iste impius amico suo dedit potum amaritudinis, misit fel suum et inebriavit eum, ut aspiceret nuditatem ejus, et sicut per Mosen praedixerat spiritus propheticus: De vinea Sodomorum vinea eorum, et de suburbanis Gomorrhae uva eorum uva fellis, et botrus amarissimus, fel draconum vinum eorum, et venenum aspidum insanabile (Deut. XXXII). Repletus, ait, ignominia pro gloria (ibid.). Quis repletus est ignominia, pro gloria? Ille ne, qui amico suo dedit, an ipse amicus, cui datus est potus fellis? Nimirum ipse amicus repletus est ignominia, id est passus est ignominiam, sustinuit mortem, mortem autem crucis, quam pro summa ignominia miscuit impius illi, morte, inquiens, turpissima condemnemus eum (Sap. II). Tanta ignominia repletus passus est pro gloria, videlicet, sciens inde sibi proventurum, ut jam ex eo sederet a dextris virtutis in gloria Dei Patris. Nam propter hoc, ait Apostolus, et Deus illum exaltavit, et donavit illi nomen quod est super omne nomen, ut in nomine Jesu omne genu flectatur, coelestium, terrestrium, et infernorum, et omnis lingua confiteatur, quia Dominus Jesus Christus in gloria est Dei Patris (Philipp. II). Quomodo autem et quam vehementer, conversus in eum invehitur, qui potum suum dedit, qui fel suum misit, qui inebriavit, et dormire fecit amicum suum somno mortis, et eo modo nuditatem ejus aspexit, id est nudum, et a Deo derelictum esse voluit. Bibe, inquit, tu quoque et consopire, et quid bibes? Circumdabit te calix dextrae Domini, et vomitus ignominiae super gloriam tuam. Calix dexterae Domini, id est est ira omnipotentis Domini, ita te circumdabit, ut sicut in ipso scriptum est: Fiat mensa eorum coram ipsis in laqueum, et in retributionem, et in scandalum (Psal. LXVIII). Quaenam est mensa tua, nisi lex tua, Scriptura sacra tibi credita, primum tibi ad edendum et bibendum proposita? Ibi calix dexterae Domini, idem ipsa mensa tua, ipsa lex vel Scriptura tua te circumdabit, quomodo laqueus circumdare consuevit, laqueus enim ipse tibi erit habenti spiritum erroris; sorbenti sive haurienti retributionem fellis tui, quem amico tuo in potum dedisti. Istud bibe tu, et consopire, ita ut nunc obscurentur oculi tui, ne videas, et postmodum consopiaris, non quomodo ille amicus tuus qui evacuato felle tuo, ego dormivi, inquit, et soporatus sum, et exsurrexi (Psal. III), sed ita ut in aeterna morte sepultus jaceas, quod vere est consopiri. Quam autem diversum est, id quod sequitur, et vomitus ignominiae super gloriam tuam, ab eo quod ante dixerat, repletus est ignominia pro gloria. Ignominia qua ille amicus tuus repletus est pro gloria, et ignominia cujus vomitu pollueris super gloriam tuam, non eamdem habent rationem. Illi namque ignominia qua repletus est de foris accessit, nec enim propter sua, sed propter aliorum peccata male tractatus est, et pro futura gloria sustinuit; vomitus autem ignominiae tuae de intus venit, de teipso processit, sicut vomitus ejus, qui seipsum commovit, quia tu temetipsum de corde tuo mendacia vomendo inhonorasti, et ille vomitus super tuam praeteritam gloriam erumpit. In hoc quoque magna distantia est, quod ille prius ignominiam sustinuit, et deinde gloria successit, ut debuit, tu autem prius gloriatus es festinanter gloriam accipiendo ab invicem (Joan. V), sicut ille tibi quodam loco exprobravit, et deinde vomitus ignominiae successit. Iste ordo notus est supernae dispositionis, ut impius quidem prius gloriose exaltetur, et deinde ignominiose humilietur, pius autem propter hoc ipsum quod pie vivit, prius humilietur, et ignominiam patiatur, ac deinde cornu ejus in gloria exaltetur. Sequitur: Quia iniquitas Libani operiet te. Hoc ad illud conjungitur quod praemisit, Vae qui potum dat amico suo, etc. Vae tibi, inquit, quia iniquitas Libani operiet te, id est hypocrisis tua condemnabit te. Libanus namque candidatio interpretatur 274, et interdum sub hoc nomine templum intelligitur, ut in Zacharia: Aperi, Libane, portas tuas, comedat ignis cedros tuos (Zach. XII). Ergo iniquitas Libani, Li est iniquitas templi, ipsa pulchritudo religionis, cujus omnis candor tua est hypocrisis, potissimum operiet te, maximum condemnabit te. Nam quod magna fuerit religionis illius hypocrisis, ipse Dominus satis acerbe innuit, toties sub uno ductu sermonis dicendo: Vae vobis, Scribae et Pharisaei hypocritae (Matth. XXIII), loco apud Matthaeum, quem supra memoravimus, ubi cum septies vae super illos detonuerit, per singulas vices hypocritae dixit, excepta una duntaxat vice, ubi taliter dixit, vae vobis, duces caeci. Paulus quoque non ignorans iniquitatem hujusce dealbationis, cum staret in medio concilii, et princeps sacerdotum Ananias os ejus jussisset percuti, dixit ad eum: Percutiet te Deus, paries dealbate (Act. XXIII), et quid aliud erat hoc dicere, quam iniquitas Libani operiet te? Et revera quod uni dixit, omnibus dixit, universo illi sacerdotio et populo dixit: Factumque est quod dixit, et percussionem illam totus orbis audivit. Protinus ab illo, inquam, invehebatur populo impio, conversus ad auditores sermo propheticus, ita loquitur: Et vastitas animalium deterrebit eos, de sanguinibus hominis, et iniquitate terrae et civitatis et omnium habitantium in ea. Ut dictum, ita et factum est. Venerunt enim animalia de silva, de quibus Psalmista: Exterminavit eam, inquit, scilicet vineam tuam, aper de silva, et singularis ferus depastus est eam (Psal. LXXIX), nimirum propter scelus, quo cum debuit facere uvas et afferre vinum, supradicto amico suo, Domino vel possessori, imo et plantatori suo misit fel suum, et amaritudine mortis inebriavit cum. Venit aper, scilicet Vespasianus, et singularis ferus, videlicet Titus, filius ejus, de silva, id est de urbe Roma, ubi erat multiplicitas errorum, et feri homines habitabant, sicut ferae in silva. Horum vastitas animalium deterruit eos de sanguinibus hominis et iniquitate terrae, civitatis et omnium habitantium in ea. Ex tunc enim perdiderunt audaciam, qua primi ex omnibus gentibus ausi fuerunt ad se missos prophetas et sapientes et Scribas occidere et crucifigere, flagellare in synagogis suis, et de civitate in civitatem persequi (Matth. XXIII). Nonne ab hujusmodi crudelitate audaci, audacia crudeli, ex eo tempore sunt deterriti? Neminem quippe jam audent occidere, aut saltem flagellare in synagogis suis, praesertim ubique terrarum captivi, et scabellum pedum Domini sedentis a dextris Domini, et in medio inimicorum suorum dominantis, qui videlicet inimici ejus sunt ipsi. Et si aliis gentibus licuit, ipsis omnino tale quid ipsa captivitatis eorum lex non concedit. Sequitur: Quid prodest sculptile, quia sculpsit illud fictor suus, conflatile et imaginem falsam, quia speravit in figmento fictor ejus, ut faceret simulacra muta? Vae qui dicit ligno, expergiscere, surge, lapidi tacenti. Nunquid ipse docere poterit? Ecce ipse coopertus est auro et argento, et omnis spiritus non est in visceribus ejus: Dominus autem in templo sancto suo, sileat a facie ejus omnis terra. Istud vae jam quintum, sicut et praecedentia scire debemus esse iram illam, quae, ut superius jam meminimus, revelatur, ait Apostolus, de coelo in Evangelio Dei in omnem animam hominis operantis malum, Judaei primum et Graeci (Rom. XXV). Denique in animam Judaei primum et deinde Graeci sive gentilis. Ira haec pro necessitate temporis dicta est in prophetis obscurius, in Evangelio autem ita revelatur, ut veraciter dicas, sicut audivimus, ita et vidimus (Psal. XLVII): Dicto namque vae quater, in animam hominis Judaei operantis malum, quod ita terminatum est, et vastitas animalium deterrebit eos de sanguine hominis, dum quinto loco jam dicit: Vae qui dicit ligno expergiscere, surge, lapidi tacenti, etc. Nonne istud est, quod ita vidimus, sicut audivimus? Deterritis namque Judaeis, ut non audeant Evangelii praedicatores occidere, aut persequi, quod factum est per vastitatem animalium, id est, per excidium vel per manus Romanorum gentilium, liberius jam adversus idololatriam per idem Evangelium declamatum est, et praedicatum vae per totum orbem terrarum, in omnem animam hominis Graeci sive gentilis, ligno et lapidi sive auro et argento sese incurvantis. Et notanda series litterae praesentis. Non enim initio dicit, vae qui dicit ligno, expergiscere, surge, lapidi tacenti. Sed prius suaviter alloquitur, et percunctando excitat hominem ad intuitum rationis. Quid prodest, inquit, sculptile? Vult intelligi, et responderi, nihil, et rationem ostendit cur prodesse nihil possit. Quia sculpsit, ait, illud fictor suus, nimirum talis, qui figmento suo spiritum vel vitam dare non possit. Fecit conflatile et imaginem, cujus rei voluit, aut hominis corruptibilis, aut volucrum, aut quadrupedum, aut serpentium, imaginem utique falsam, id est, omni veritate substantiae cujus videtur similitudo fraudatam, et idcirco sculpsit illud, quia speravit in figmento fictor ejus, ita deceptus, qui homo rationalis erat, ut faceret simulacra muta, quae os habent et non loquentur, oculos habent, et non videbunt, aures habent et non audient, nares habent, et non odorabunt (Psal. CXIII), neque enim est spiritus in ore ipsorum. Hoc rationabiliter praemonstrato, qui non credit Evangelio verum Deum praedicanti, profecto est inexcusabilis, quia ratio est irrefragabilis. Itaque nunc demum inclamat inclamatione terribili: Vae qui dicit ligno, expergiscere, surge, lapidi tacenti, aequipollenter ita potest dici: Vae cognoscentibus Deum, sive audientibus Dei Evangelium, et non sicut Deum glorificantibus eum, quia sponte mutaverunt gloriam incorruptibilis Dei in similitudinem imaginis corruptibilis hominis. Nunquid ipse docere poterit cui dicit, expergiscere, surge, cum lapis aut lignum sit? Ecce ipse, subauditur, deus ejus, coopertus est auro et argento, et omnis spiritus non est in visceribus ejus, omnis, inquam, sive hominis, sive volucris, sive quadrupedis, sive serpentis, cujuscunque imago in ligno aut lapide, in auro sive argento simulata sit. Itaque fictor imaginem falsam sculpsit. Ipse autem, quem praedicamus. Deus et Dominus in templo sancto suo, in templo corporis sui est, quod solutum ab impiis, ipse post triduum suscitavit. Sileat a facie ejus omnis terra, videlicet in eo, ut blasphemare sive alium extra ipsum nominare Deum non audeat, et in hoc silentii reverentiam illi exhibeat, ut ab ipso gratiam, id est remissionem peccatorum, suppliciter deposcat. Nam super hac re nunquid ullum ratio aut Scriptura veritatis silentium concedit? (Isa. LXII.) Imo dicitur nobis: Qui reminiscimini Domini, ne taceatis, et ne detis silentium ei. Breviter diffiniendum est, quia a facie Domini tacere, hoc est Dominum timere. Quod et si nondum fit, multi enim contradi cunt ei, fiet profecto in die judicii, sicut Psalmista vehementer astruit, cum id, quod sine dubio futurum est, quasi jam praeteritum taliter edicit: De coelo auditum fecisti judicium, terra tremuit et quievit (Psal. LXXV).