APOLOGIAE PRO RUPERTO ABBATE TUITIENSI CUJUS OPERA RECENSET VINDEX. PRIMA PARS.

Rupertus, monachus ordinis Sancti Benedicti, in monasterio Sancti Laurentii in publico monte Leodii, non tam suo natus, quam reipublicae Christianae bono, plurima scripsit, quae fidem erudiunt, spem promovent, et accendunt charitatem. Rupertus nondum presbyter, sed junior, scripsit libellum hymnorum in laudem Spiritus sancti, quorum primus est Saphicus et incipit: Flumini magno, quem integrum ipse describit in libro duodecimo in Matthaeum, De gloria Filii hominis; alter vero lambicus est, et totus legitur ad calcem libri XIII, in Matthaeum De gloria Filii hominis; initium ejus est: Deus meus et Dominus tu es, o sancte Spiritus. Utrum autem alios libellus iste hymnos continuerit, nec scio, nec scire potui. Unum scio, hujusmodi libellum esse primam vocem quam Rupertus emisit post inundationem, sed nondum plenam fluminis Spiritu sancti; plenam enim non obtinuit, nisi cum sacerdotii gratiam accepit. Haec de se ipse habet in libro duodecimo citato.

Scripsit eadem aetate librum De diversis Scripturarum sententiis, quem non nisi diversas Scripturae sacrae sententias simul collectas puto, quandoquidem sacrae Scripturae expositioni non dedit animum nisi, postquam factus Christi sacerdos, de cujus ore sapientia requiritur ipse ad tractandas ecclesiastico more Scripturas sacras legitimam accepit oris apertionem. Haec in libro duodecimo citato in Matthaeum: quibus consentit Reinerus libro De viris illustribus monasterii D. Laurentii Vitam et Opera Ruperti prosecutus.

Huic libello Rupertus adjunxit carmen heroicum De incarnatione Domini, ut Reinerus loco citato scribit. Unde et ego carmen istud a Ruperto editum crediderim, cum junior cingere se volens, hujus nominis opus aggredi proposuerat, coelesti voce invitatus, ut ipse in Prologo ad libros suos in Cantica canticorum enarrat.

“Non nova, inquit, haec voluntas,”

scribendi de Incarnatione Domini,

“nunc incidit. Ante annos aliquot cum essem junior, me cingere volebam, et hujus nominis opus aggredi, scilicet de Incarnatione Domini, per occasionem hujusmodi: Coram Regina coelorum loquor, a conservo meo quolibet irrideri non debeo, dicente, Ecce somniator. Sedebam quasi solitarius per visum nocte, et ecce quasi sibilus aurae tenuis per utramque aurem transcurrens velocius quam dici posset, istos in me versiculos deposuit. ”

“Femina mente Deum concepit corpore Christum. Integra fudit eum, nil operante viro. ”

“Cum, reversus ad memet, versiculos taliter acceptos mente pertractarem, et nonnullis unde vel qualiter acceperim secretius non sine admiratione denarrarem; atque ad multorum notitiam versiculi pervenissent, qui tamen nescirent unde accepissem; ex multis, ex diversis quae audiebam, occasio praebuit ut scribere aliquid cuperem de Incarnatione Domini, versaturus grande onus invalidis humeris.”

Haec Rupertus in Prologo libri in Cantica.

Ex ista igitur occasione cum Ruperto mens fuerit de Incarnatione Domini scribere, ex eadem ab ipso compositum istud carmen heroicum, non abs re est existimare: maxime cum nulla alia aetate, nec ulla alia occasione commodius scriptum possit reputari. Dum in istis junior Rupertus luderet, statum sui monasterii Sancti Laurentii ab Heracli Leodiensium episcopi sede ad Ogbertum uno libello descripsit. Scripsit et Vitam S. Augustini; necnon Vitam sanctae Odiliae virg. Quae omnia cum non exstent modo, et de his nihil in Ruperto reperiatur, in solius Reineri fide ista protuli.

Inter haec Rupertus, sciens quod in domo Dei nemo sibi sumit honorem, nisi qui vocatur a Deo, ad sacrum presbyteratus ordinem accedere non ausus est, sed cum propter sacerdotii reverentiam, tum propter gravem schismatis discordiam, nempe inter Paschalem Romanum pontificem et Guibertum antipapam, cui nonnulli Germaniae episcopi, et ipse Henricus III imperator favebant, ab eo humilis et pacificus recessit, donec tandem diutina ista, quae Christi Ecclesiam vexabat discordia, mortuis ejus auctoribus (nimirum Guiberto antipapa, qui pontificatu simul et vita cessit anno millesimo centesimo, et Henrico III imperatore, qui anno millesimo centesimo sexto sceptrum et animam posuit) paululum conquievisset. Tunc enim nocte quadam Ruperto dies aeternos cogitanti, Christus crucifixus intimo ori suo osculo amorem sacerdotalis officii ita infudit, ut mox die facto Rupertus Patri suo spirituali diceret se non velle amplius reniti, imo velle, cum primum juberet, suscipere jugum Domini, tacita tamen visione quae acciderat. Sicque, ut primum adfuit tempus ordinationis, Rupertus sacrum hunc ordinem suscepit. Vix autem ab ordine suscepto triginta effluxerant dies, cum ecce tanta vis inundans divini amoris subito in Ruperti mentem illapsa est, ut extunc aperuit os suum, et cessare quando scriberet, ac etiam si velit, tacere non potuerit. Ista omnia Rupertus, adjuratus a Cunone episcopo Ratisponensi, de se ipse loquitur libro duodecimo De gloria Filii hominis.

Primum verbum quod Ruperti cor divino Spiritu plenum eructavit, et os ejus, quod Dominus aperuerat, elocutum est, Divina officia exposuit, et cantus de sanctis emisit. De divinis enim officiis sub Berengario abbate, anno reparatae salutis millesimo centesimo undecimo , quo Henricus IV Romam pacifice ingressus est, libros duodecim edidit, quos ipse vocat , primitias frugum terrae suae, cui benedixit Dominus.

Gravis hic controversia, quae de auctore hujusmodi librorum, De divinis officiis, a multis nominis scriptoribus movetur, esset hic dirimenda; verum ne series Operum Ruperti ista contentione turbetur, aptius hac de re post recensita Ruperti Opera, proferam sententiam, quae ex jam positis pro Ruperto praejudicata facile intelligitur.

Quid liti cum Ruperti cantibus, quos quidem a nullo audio, et quos solus, quem sciam, Reinerus audivit? Ipse enim scribit a Ruperto jam uncto in sacerdotem Domini cantus compositos de S. Theobaldo martyre et de SS. Goare, et Severo confessoribus. Hos tamen nec despicio nec respuo.

Post haec Rupertus Commentariolum librorum decem in Job abbreviatum ex abundantia sensuum atque verborum S. Gregorii concinnavit; et istud non aliud puto quam ipsummet Ruperti Commentarium in duo et quadraginta capita Job, qui per duo et quadraginta pariter capita distributus modo in editis habetur; adeo ut solam arbitrer hujusce Commentarii distributionem esse commutatam ab exscriptoribus, qui istorum capita librorum singulis libri Job aptare capitibus commodius censuerunt, librorum distinctione dimissa. Ut ita de hujusmodi libris censeam, moveor primo ex eo quod nulli alii vel in editis, vel in catalogis Operum Ruperti, exstant Commentarii in Job. Secundo et maxime ex eo quod iste Commentarius duobus et quadraginta capitibus modo distinctus, breviarium aptissime dici potest sensuum atque dictorum S. Gregorii: hunc enim ex S. Gregorii verbis et sententiis conflatum comperiet quisquis opus istud Ruperti cum S. Gregorii Moralibus in Job contulerit.

Commentarium autem istud post libros De divinis officiis digestum censeo. Cum enim ex nullo discere aut deducere potuerim illius ordinem, primam a libris De divinis officiis sedem, quam inter sua Opera Rupertus ei concessit, non potui juste denegare. Si cui alteri locus iste debetur, lubens cedo. Caetera prosequamur.

Rupertus sub abbate Berengario adhuc positus, nec dum Cunonis, seu Cononis abbatis monasterii S. Michaelis Sigebergensis commissus fidei, sed nec ab eo cognitus, libris De sancta Trinitate et ejus operibus sese addidit circa annum millesimum centesimum decimum quartum. Quandoquidem vero non nisi triennio elapso id operis perficit, infra de illo dicam. Hic advertisse sufficiat ipsos inchoatos fuisse sub abbate Berengario, et quidem circa annum millesimum centesimum decimum quartum. Primum ex eo conjicio, quod Rupertus ipse asserat opus istud a se susceptum priusquam notus fuerit Cunoni, cujus tutelae se a Berengario e vivis excedente commissum scribit in epistola ad Cunonem abbatem; quae incipit: Cuicunque fideli animae, et praemittitur ante libros De Trinitate. Alterum ex eo quod in illis triennium insumpserit, et anno millesimo centesimo decimo septimo perfectos Cunoni abbati Sigebergensi obtulerit, jam sub Heribrandi abbatis, qui Berengario successit, obedientia, ut idem in eadem epistola testatur.

Opus istud Ruperti De sancta Trinitate et operibus ejus, ad triennium productum aestimo, eo quod diversis fuerit interturbatum quaestionibus, quae Ruperti studia alio distraxerunt.

Imprimis enim cum Rupertus suorum quemdam audivisset profitentem se a scholis Guillelmi Catalaunensis episcopi, et Anselmi Laudunensis decani, qui tum in Gallia florebant, accepisse Deum ita velle malum quod opponitur virtuti, ut Adami praevaricatio ex divina fuerit voluntate; ille, fidei succensus zelo, ad Guillelmum Catalaunensem et ad Anselmum Laudunensem scripsit libellum De voluntate Dei, in quo, distinctione divinae voluntatis in permittentem et approbantem acutissime exposita, Deum non velle malum, quod virtuti contrarium est, sapientissime demonstrat. Non tamen isto libello Rupertus animos opposita sentientes continuit, sed eorum in se adeo concitavit invidiam, ut in Rupertum frementes quasi Dei omnipotentiae detrahentem, eum tanquam sibi nimium sapientem, sed et a sanctorum Patrum, maxime S. Augustini, placitis recedentem, liberius judicaverint, insolentius arguerint, et iniquius damnarint. Hanc igitur calumniam ut a se propulset Rupertus, alterum De voluntate et omnipotentia Dei libellum scribit ad G. et A., in quo pluribus probat Deum non velle quod malum est, et ita plurima fieri quae Deus non vult, nullo tamen omnipotentiae Dei dispendio. Ista ex prologis ad hujusmodi libros discere est: ex quibus insuper constat primo hosce libros De voluntate et omnipotentia Dei a Ruperto editos non fuisse ante annum millesimum centesimum decimum tertium; nam Guillelmus Catalaunensis, ad quem primum scripsit, non fuit creatus episcopus ante hunc annum millesimum centesimum decimum tertium, quo praedecessor ejus decessit. Secundo non esse emissos nisi post annum millesimum centesimum decimum quartum; et post incoeptum opus De sancta Trinitate. Nam sub Heribrando abbate saltem librum alterum, qui est De omnipotentia, editum esse, fidem facit prologus ad istum librum De omnipotentia; Heribrandus autem successit Berengario, ut ipse Rupertus tradit in epistola ad Cunonem abbatem, quae inc.: Cuicunque fideli. Berengarius vero non excessit, nisi post susceptum opus De S. Trinitate et anno millesimo centesimo decimo quarto abeunte; nam ut supra jam notavi, tribus annis ante annum millesimum centesimum decimum septimum, quo libros De S. Trinitate perfecit, et quidem sub Berengario abbate, antequam scilicet in Cunonis notitiam Rupertus ex Berengarii commendatione veniret, huic operi De S. Trinitate Rupertus se accinxerat. Tertio denique exiisse hujusmodi libros ante Ruperti Commentarium in Joannem expresse declarat Rupertus in epistola nuncupatoria hujusce Commentarii ad Cunonem, quae incipit Meditatus, et in editione Coloniensi reperitur, in editione vero Parisiensi desideratur. In ea dicit jam se scripsisse libros apologeticos De voluntate et omnipotentia Dei.

Per id temporis, post editos libros De voluntate et omnipotentia Dei, sed antequam opus De S. Trinitate complevisset, et proinde ante annum millesimum centesimum decimum septimum, Rupertus elucubravit Commentariorum in Joannem libros quatuordecim, maxime ut corporis et sanguinis Christi veritatem in altaris sacramento defenderet adversus eos qui, Berengarii errores secuti, contendebant corporis et sanguinis Domini sacramentum figuram duntaxat esse rei sacrae, verba S. Augustini malo sensu diripientes, ut habet epistola citata, quae inc.: Meditatus, quae Rupertum jam scripsisse libros apologeticos De voluntate et omnipotentia Dei, expresse declarans, hujusmodi Commentaria in Joannem libris istis esse posteriora aperte significat. Ipsa autem anteriora esse libris duobus et quadraginta completis De S. Trinitate et ejus operibus certum habeas tum ex catalogis ipsiusmet Ruperti in libro primo in Regulam S. Benedicti, et in epistola ad Cunonem episcopum (Primitias), et Reineri libro supra citato, et Bellarmini libro De scriptoribus ecclesiasticis in Ruperto; tum maxime ex Ruperti libro tertio De operibus Spiritus sancti, qui duorum et quadraginta librorum De S. Trinitate tricesimus sextus est, capite vicesimo quinto in fine; ubi cum Rupertus haec verba serpentis primos parentes decipientis, non moriemini, sed eritis sicut dii cum istis Christi promissis. Qui manducat hunc panem vivet in aeternum, contulisset, ait:

“Sed et de his alio in opere plenius diximus, idcirco nunc plura dicere supersedemus.”

His enim verbis alio in opere librum sextum Commentariorum in Joannem indicat manifeste, cum in nullo alio quam in hujusmodi sexto libro, Rupertus illa serpentis, et ista Christi promissa, de corpore Christi et ejus manducatione fusius exposuerit, ut ex attenta et repetita Ruperti lectione facile quivis deprehendere potest: sed et tres essentiae modos secundum quos Rupertus in capite vicesimo primo ejus libri tertii De operibus Spiritus sancti asserit, altaris sacramentum vere esse corpus et sanguinem Christi, nomine nempe, re et effectu, qui diserte expositos ibidem adverterit, pergratam et perutilem esse judicabit repetitionem eorumdem quae scripsit in epistola nuncupatoria hujusmodi Commentariorum. In libro primo et in libro quarto In Cantica canticorum ista quidem vera Christi promissa cum fallacibus illis serpentis Rupertus diffusa satis oratione contulit, et ea corporis Christi manducationi aptavit. At libros istos in Cantica nondum exiisse, cum tertium hunc tibrum De operibus Spiritus sancti composuit, infra dicturi sumus.

Expletis itaque his in Joannem Commentariis Rupertus anno salutis millesimo centesimo decimo septimo, indictione septima, opus De S. Trinitate, a tribus annis incoeptum, libris duobus et quadraginta perfecit, et ad auditum publicum perducens, Cunoni abbati Sigebergensi dicat et offert per epistolam, Cuicunque, a qua et nos ista accepimus. Et sic tribus nis annis Rupertus duos De voluntate et omnipotentia Dei apologeticos libellos; Commentariorum in Joannis Evangelium libros quatuordecim; et De S. Triniate ac operibus ejus duos et quadraginta libros, in quibus omnes sapientiae et scientiae thesauri reconditi sunt, divina prorsus sacrae Scripturae intelligentia composuit.

Eodem hoc anno millesimo centesimo decimo septimo, dum magis in Gallia de voluntate et omnipotentia Dei ferverent disputationes, Rupertus vili, ut ipse narrat libro primo in Regulam sancti Benedicti, insidens asello, uno puero comitatus, ivit in Franciam, ut adversus nominatissimos sacrae theologiae magistros (quorum alter erat magister simul et episcopus Guillelmus Catalaunensis, alter vero quovis episcopo famosior, quamvis non esset episcopus, Anselmus Laudunensis) praelium disputationis committeret. Venit itaque Rupertus; et ut venit, vicit; extunc enim exstincta aut oppressa siluit disputatio, satisque cesserunt magistri, unus scilicet hoc eodem anno millesimo centesimo decimo septimo, statim atque Rupertus accessit; et alter, quocum acerbum Rupertus habuit conflictum, vix integrum annum suPervixit. Rupertum in asino sedentem, ut doctores subigeret cum puero in civitatem ingressum, ut sapientes et in lege peritos confunderet, stupent omnes, et eo qui veritati debetur plausu triumphantem cuncti proclamant. Hujus autem triumphi decus prosequi non vindicis est, sed historici partes agentis. Observasse satis sit ista hoc anno contigisse. Cum Guillelmus Catalaunensis episcopus (quem procul dubio magistri et episcopi titulo insignitum Rupertus loco citato in Regulam S. Benedicti denotat) isto anno millesimo centesimo decimo septimo viam universae carnis fuerit ingressus; et Anselmus Laudunensis (quem Rupertus ibidem non episcopum, sed quolibet episcopo famosiorem dicit) anno millesimo centesimo decimo nono, uno scilicet, ut Rupertus habet, anno post conflictum, vita functus narretur ab ipsis Galliae Christianae scriptoribus, qui proinde sine ulla dubitationis disjunctione mortem illius anno millesimo centesimo decimo nono scribere debuerat.

Post haec Frederico, qui juxta Chronicum magnum anno millesimo nonagesimo nono Coloniensis archiepiscopus creatus est, et huic Ecclesiae praefuit annis tribus et triginta, Rupertus innotuit, Cunonis abbatis Sigebergensis industria, qui, Frederico audiente, quaedam Apocalypseos capitula Ruperto proponebat; ut ex prompta Ruperti expositione ipsi compertum fieret Rupertum ultra id quod antiquiores Patres hunc librum exponendo senserunt, et dixerunt, utiliter posse aliquid supererogare. Insuper, ut Rupertus hujus libri expositionem aggrederetur, Cuno vehementer institit, nec persuadendo destitit, donec tandem Ruperti reluctantem animum sollicitis urgens precibus eo illum adegit, ut in Apocalypsim duodecim libros scriberet, quos Frederico Coloniensium archipraesuli dicavit. Ista Rupertus in prologo ad hujusmodi libros, et in prologo ad librum secundum enarrat, multa tamen suiipsius demissione, et erga Cunonem,

“altiore de ipso, inquit, sentientem animi gratitudine.”

Nec minus celebre de his Ruperti libris Joannes Coclaeus profert judicium, qui in epistola ad Henricum abbatem Tuitiensem anno millesimo quingentesimo vicesimo sexto, cum Ruperti opera istis celebrasset:

“Talis, inquit, ac tantus est auctor iste, ut lectorem non modo erudiat scientia, verum etiam accendat ad pietatem, ad sanctitatem vitae praeparet, decus Germanicum, doctor vere solidus, qui cum veteribus quibusque cum Graecis, tum Latinis, in sacrarum litterarum enucleatione haud immerito comparari possit;”

prae caeteris illum ex Apocalypseos expositione commendat:

“Quis enim, subdit Coclaeus, ex omnibus aut diligentius aut luculentius uberiusque scripsit in Evangelium Apocalypsimque Joannis? quis sic omnia verba expendit; quis sic omnia Scripturis declarat et munit?”

Tandemque explanationis istius commendationem paucis concludit:

“In Apocalypsim omnes omnium commentarios longe superavit.”

Rupertus his peractis jam pene dormitans excitatur a Cunone Patre coenobii Sigebergensis, qui opportune, importune insistere coepit, ut de Incarnatione Domini Cantica canticorum explanaret. Ad haec autem instantis Cunonis vota. Ruperti animo succurrit propositum scribendi de Incarnatione Domini, quod junior conceperat ex occasione qua compositum ab eo fuisse supra diximus carmen heroicum De Incarnatione Domini. Et ex alia quae circa tempus idem accedit, nimirum quod frater quidam innocentis et mundae et simplicis intelligentiae ipsi retulit se vidisse Filium Dei Dominum nostrum Jesum Christum sedentem super altare suum; et circa illum collegium sanctorum, Rupertumque assistentem cum quiete, et tenentem Cantica canticorum. Quibus omnibus erectus Ruperti animus tantae molis suscepit negotium, quod septem libris feliciter explevit. Haec omnia me docuit Ruperti prologus ad hujusmodi libros.

Verum quo tempore libri isti conscripti fuerint nullibi reperio, a nullo audio, ex nullo infero, unde nec illud definire audens, meas duntaxat conjecturas ex quibusdam certis proferam. Primo hujusmodi libros a Ruperto compositos post libros. De Sancta Trinitate ac operibus ejus suadet, quod in prologo ad illos, et maxime in libri quarti initio Rupertus fatetur beatam Virginem secum de gloria Trinitatis collocutam. Quod contigisse verosimile est, dum gloriam S. Trinitatis et ejus opera in hujusmodi viginti quatuor libris descripsit. Secundo Rupertum in Cantica scripsisse priusquam manum ultimam daret libris in Matthaeum De gloria Filii hominis, extra omne dubium est, tum ex libro duodecimo De gloria Filii hominis, circa finem, ubi librorum in Cantica meminit; tum ex epistola Ruperti ad Cunonem episcopum, quae incipit, Primitias, ubi suis, quae ei dicat, operibus accenset libros in Cantica; et tamen ibi profitetur se ad librum octavum duntaxat perduxisse incoeptum opus De gloria Filii hominis, quod postea in decimo tertio complevit. Tum quia dum Cantica explanavit, nondum suum de dono coelesti secretum prodiderat, nisi privatim Cunoni; et tamen adjuratus a Cunone palam illud aperit in isto libro duodecimo De gloria Filii hominis. Tertio hujusmodi libros In Cantica canticorum a Ruperto editos priusquam libris in Matthaeum De gloria Filii hominis vel primam admovisset manum, nemo inficias ierit, cum in prologo in Cantica canticorum. Cuno, quo instante istud opus susceptum est, non nisi Patris coenobii Sigebergensis nomine insignitus legatur (Cuno Pater caenobii Sigebergensis). In prologo vero ad primos etiam libros in Matthaeum, Cuno iste praefulgeat Venerabilis quondam abbas coenobii Sigebergensis; nunc autem praesul Ecclesiae Ratisponensis). Ex his enim patentissimum est Cantica canticorum, Cunone adhuc abbate, a Ruperto fuisse explanata; Matthaeum vero pro gloria Filii hominis, ipso jam episcopo, et proinde post annum millesimum centesimum vicesimum sextum, quo juxta Dodechinum in appendice ad Matianum Scotum, Ecclesiae Ratisponensis praefectus est, incoeptum completumque fuisse.

Neque te moveat quod Rupertus libro octavo in Matthaeum scribit quod Cuno paterfamilias coenobii Sigebergensis primus quidem suaserit opus istud De gloria Filii hominis. Hoc enim quid aliud arguit, quam quod Cuno dum Sigebergensi coenobio praeerat, jam Rupertum induxisset ut de gloria Filii hominis scriberet, quod non est aggressus nisi Cunone episcopo, ut prologus ad hujusmodi libros aperte testatur. Non est igitur unde proferre dubitem libros De Incarnatione Domini, in Cantica canticorum esse libris De gloria Filii hominis in Matthaeum aetate majores, quippe qui prodierint istorum ne quidem concepto proposito. Iis addere juvat, quod si jam incoeptum opus De gloria Filii hominis in Matthaeum abrupissent libri in Cantica, Rupertus hoc non siluisset in libri octavi capite, ubi rationes quibus Cunonis impulsu inchoatum opus in septimo libro dimiserat, proferre studet; nec tamen ullam hujusmodi librorum habet mentionem. Denique a Cunone adhuc abbate inductum fuisse Rupertum ut de Incarnatione in Cantica ageret; et a Ruperto compositum hoc opus antequam libros De gloria Filii hominis exordiretur, constat vel ex eo quod ipse Rupertus in libro octavo De gloria Filii hominis non obscure indicet se hactenus, nempe dum septem hosce libros elucubravit, et donec Fridericus ipsum compulerit ad scribendam historiam David ex libris Regum, uni solummodo intentum esse operi, et debiti unius tantum debitorem. Quod sane minus vere dictum putaretur, si eodem illo tempore Cuno opus illud in Cantica a Ruperto importune et minus opportune exegisset. Illud ergo debitum, exhibendi scilicet hominum naturam castis amoris osculis Verbo Dei Filio in sinu Virginis desponsatam, Rupertus jam solverat, cum gloriam ipsiusmet Filii hominis exponere est aggressus.

Rupertus quidem libro primo in Regulam sancti Benedicti, sua, quae hactenus emiserat, opera enumerans, hujusmodi libros in Cantica non recensuit et tamen ibidem tradit opus De gloria Filii hominis, nunc novissime a se Cunonis rogatu incoeptum; in quo cum totus esset, ab eodem interpellatus est unde et isto opere quasi laborum suorum meta catalogum istum definit: ex quo deducere promptum est inter Opera Ruperti, quae ante hujusmodi libros in Regulam exierant, et proinde ante incoeptos libros in Matthaeum, quae ibi numerantur, opus De Incarnatione in Cantica non esse computandum.

Haec advertens, fateor, haesi suspensus; at perpendens argumentum istud negativum gravioribus tot supra positis non praeponderare, sed levioris prae illis esse momenti; maxime cum nullus exstet Ruperti librorum elenchus etiam a Ruperto editus, qui aliquod ex ipsius operibus non omiserit, ut patet attendenti. Hinc opus in Canctica duxi praetermissum in hocce catalogo sicut et opus in Job, et libros De voluntate et omnipotentia Dei, quos tamen a Ruperto juniore ante indicem istum compositos habeo. Quod si in postrema, quam ad Romanum pontificem direxit, enumeratione hos, et insuper Annulum tribus constantem libris, et libros in Regulam jam editos siluit, omissio ista non nisi humilitatis argumentum est, qua Rupertus in suis recensendis parcissimus fuit et indiligens. Nulla ergo jam subesse potest ratio libros istos de Incarnatione in Cantica canticorum trajiciendi post opus De gloria Filii hominis, aut alia quae istud subsecuta sunt. At non ita certo constat hujusmodi libris Ruperti Commentarios in duodecim prophetas esse posteriores. Hoc tamen conjicere mihi est ex prologo ad sex ultimos prophetas, qui innuit Rupertum eo ardentius in sex priores scripsisse, quo ferventiorem in Verbum incarnatum amorem sentiebat, quem haud dubie scribens in Cantica canticorum de Incarnatione Domini conceperat. Locum igitur inter Apocalypseos expositionem et Commentarios in duodecim prophetas obtineat opus istud Ruperti De Incarnatione Domini in Cantica canticorum, septem libris digestum.

Expleto hoc opere Fridericus archiepiscopus Coloniensis, et Cuno abbas Sigebergensis, Ruperto stimulos, ut ipse loquitur , apponunt, ut duodecim prophetarum interpretetur vaticinia, quod et ipse non tam his incitatus quam amore Filii quem Deus promiserat per prophetas suos, fervens et promptus suscipit. At uti per biennium sex priorum expandit areana, et finem Micheae, qui in isto ordine sextus est, attigit, imperfecto opere resedit, studio refrigescente, eo quod Nahum, qui septimus sequitur, vix aliquid de Christi in carnem adventu loqueretur .

Interim Cuno, existimans hoc opus a Ruperto perfectum, cum ipso hospitatus in ejus monasterio, quasi per otium egit de sanctorum prioris etiam Testamenti certaminibus et triumphis; Ruperto autem pronuntiante in eis vicisse Verbum Dei ; Cuno adhuc abbas, necdum episcopus, isto Ruperti effato adeo delectatus est, ut repente in istam vocem erumpens: Scribe mihi librum de victoria Verbi Dei, et ipse saepius repetens non destiterit, donec Rupertus ejus votis annuens, opusculum De victoria Verbi susceperit, quod tredecim libris consummavit ut ipse declarat in prologo ad sex posteriores prophetas. Sapientibus admirationi fuit et amori opusculum istud, quod propterea multo studio evolvebat ut ipse refert in libro duodecimo De gloria Filii hominis; uti quidem De victoria Verbi libri duodecim tantum numerantur. At errorem esse scriptorum infra ostendemus.

Huic operi finem Rupertus vix posuerat , et ecce Ekkembertus venerabilis abbas Corbeiensis ipsum impellit ut eodem studio, quo sex prophetas anteriores tractaverat, tractaret et posteriores. Nec solus instat; simul enim Eginhardus prior Busensis coenobii per duos fratres epistolam ad Rupertum dirigit, qua inter caetera ipsum sic alloquitur:

“Debes adhuc amori, debes honori et obsequio, dilecte Christi, per ipsum autem et propter ipsum nostro desiderio et verba oris ejus, sicut coepisti usque ad finem aperias, ne, si propter difficultatem eorum (qui Rupertum aemulabantur) tepidius forte secuti non fortiter cucurrerimus in odorem unguentorum ejus, tibi imputetur, qui introductus in cellario regis occultasti divitias sponsi quas ibi conspexisti, explanationem dico duodecim prophetarum, cujus partem dudum tanta perscripsi aviditate, ut viderer nunc primum tali me studio mancipasse. Quanto magis autem in parte delector, tanto vehementius in exspectationem totius exaestuo.”

Haec ille ad Rupertum, qui istius hortatui cedens vel magis jussui Cunonis adhuc abbatis his verbis praecipientis

“imperio Spiritus sancti praecipio tibi”

humiliter obtemperans huic operi perficiendo sese assiduus tradit, quod triginta duobus libris absolvit.

Hos autem ubi complevit duos et triginta libros in duodecim prophetas minores, et tredecim libros edidit De victoria Verbi.

Cuno abbas Sigebergensis a Ruperto jam coenobii Tuitiensis abbate exigit ut scribat De gloria Filii hominis. At Cunonem hoc exigentem Rupertus impatiens audivit, eo quod, ut ipse tradit,

“jam ipsum angustaret cura domus Domini, quae credita est ei, et scripta sua sic legerent plerique ut ei insidiarentur .”

Haec Cunone necdum episcopo, et ita ante annum millesimum centesimum vicesimum sextum contigisse perspicuum fit ex libro octavo De gloria Filii hominis; ibi enim circa initium scribit, quod Cuno paterfamilias coenobii Sigebergensis suaserat ipsi ut hoc opus aggrederetur . Inter haec vero Cunonis vota pro gloria Filii hominis, qui benedicentes se benedicit, et se confitentes confitetur, non solum coram Patre suo, sed et coram hominibus, ipse Filius hominis Cunonem in Ecclesiae Ratisponensis pontificem elegit et assumpsit anno millesimo centesimo vicesimo sexto, ipso suae glorificationis tempore. Anno enim salutis millesimo centesimo vigesimo sexto, si fides sit Dodechino in appendice ad Marianum Scotum; cum clerus et populus, ut Rupertus habet , in partes pro eligendo sibi pastore divideretur, fieretque periculosa partium contentio; aliis hunc, aliis illum clamantibus, jamque prope esset ut, seditione invalescente, ad arma concurreretur, unus sapientior caeteris, cujus Deus tetigit cor, repente Cunonis nomen in medium protulit. Sicque omnium, sed magis Patris aeterni voce electus Cuno ipsis Rogationum diebus, ad gloriosae scilicet Ascensionis Domini festivitatem in sede Ratisponensis Ecclesiae ingenti totius cleri et populi plausu constitutus est. Illius igitur gloriae ne quid deesset, et ne Rupertus episcopo denegaret obsequium quod caeteri certatim vel spondere, vel praestare gestiebant, opus istud De gloria Filii hominis, quo vota Cunonis quondam abbatis Sigebergensis, modo Ecclesiae Ratisponensis antistitis, sedulus impleret, in spe supernae consolationis conatu non irrito suscepit.

Verum expleto septimo istius operis libro, antequam ad octavum transtulisset animum, manum et calamum, Fridericus opus alterum a Ruperto instantius deposcit , ut scilicet in libros Regum sua studia convertens, Regum historiam, sed maxime Davidis, conscriberet. Et ita Rupertus inter Cunonis, qui nondum episcopus, ei dixerat: Scribe mihi de gloria Filii hominis et Friderici archiepiscopi Coloniensis imperia, quasi inter angustias anxius; cujus, an tutoris, an Ecclesiae principis, jussa teneret et exsequeretur dimidium cordis sui, ut ipse libro octavo, uni praebens et dimidium alteri gloriam Filii hominis perficere et Regum historias scribere, sicque utriusque vota et jussa complere, apud se statuit.

Sed vero eo tempore de quibusdam Regulae S. Benedicti capitulis quaestiones non contemnendas moverunt quidam servorum Dei viri religiosi monasticae professionis; de quibus ut rationes Rupertus proferret, ipsum ab incoepto De gloria Filii hominis opere Cuno jam episcopus dimovit, et ei per totum fere annum renitenti adeo institit, ut Rupertus tandem concedens, quatuor libros in Regulam Sancti Benedicti scripserit. Ipsorum primus est Ruperti brevis apologeticus, in quo et se a Cunone interpellatum conqueritur, et suorum aemulorum calumnias eluit, suaque Opera enumerat. Secundus vigiliae Dominicae noctis seriem explicat. Tertius est de altaris officio, ubi et durius increpat monachos, qui

“sacris licet ordinibus insigniti, et sacris proinde altaribus dicati sint toti nihilominus in operibus manuum, sacrosanta altaris dimittunt officia, de quotidiana terribilium celebratione mysteriorum et jugi coelestium contemplatione sacramentorum nihil aut parum solliciti, quasi solo labore manuum ea, quae inimica est animae, vitari possit otiositas. Cum tamen in coenobiis bene ordinatis vix sufficiant ad cursum ordinis complendum dies aestivi, maxime si congregatio major vel numerosior fuerit; et si quando moliantur aliquid de opere manuum, communiter exeuntes ad operandum, quod propter brevitatem impensae horae, non tam opus dixerim, quam operis simulacrum, totum fere quotidianum spiritualis operis exercitium redditur insipidum, impeditum, et nonnulla sui particula mutilatum.”

Quod dictum vult Rupertus non in otiositatis excusationem vel paupertatis injuriam, sed in eorum qui sacris vacant divinarum rerum otiis justam defensionem.

Postea Rupertus agit de utilitate et colore vestium, et tandem de usu femoralium re agitata, explicit hic liber tertius. Quartus vero contentionem clericorum, qui dicentes, Ego sum Augustini, monachos ab ordinibus excludebant, et monachorum qui dicentes, ego sum Benedicti, clericis claustra praecludebant, multa sapientia comprimit et clericis claustra aperiens, et monachos ab ordinibus non prohibens.

Rupertus his intentus ad librum octavum De gloria Filii hominis non est progressus, et tamen ex reverentia majori Friderico scilicet archiepiscopo, debita ad librum undecimum De glorioso rege David, processit: In quo etiam gradum paululum stitit ut Cunoni jam episcopo sua omnia opera sisteret, ea tanquam fruges terrae cui benedicit Dominus quasi in cartallo positas, illi humiliter offerens. Haec ubi obtulit; mox ad opus De gloria Filii hominis, et ad Davidis regis Historiam ex libris Regum, sua studia revocat. Hanc enim epistolam, qua Rupertus sua opera Cunoni episcopo dicat, scriptam esse, dum in istis libris adhuc teneretur, procul est ab omni dubio; siquidem in ea tradit expresse se in altero opere, id est De gloria Filii hominis, usque ad octavum, et in altero, nempe De rege David, usque ad undecimum processisse, et se in illis nunc, cum hanc scribit epistolam, teneri. Insuper haec epistola declarat quod Cuno suae in Rupertum dilectioni et ipsiusmet Ruperti gloriae, ac etiam reipublicae Christianae bono non satis esse existimans, quod Rupertus privata simplicitate a triennio jam ipsi aperuisset quomodo coelestis intelligentiae donum a Christo et ejus Matre obtinuisset, eum sub tremendo adorandae Trinitatis nomine adjuraverit, ut quod privatim enarraverat, scriptis commendaret. Cunoni tamen sub tam adorando nomine adjuranti Rupertus necdum parere ausus fuerat.

“Cui, inquit , adjuramento cur obedire necdum ausus sim, Deus scit, et tu mihi conscius ex parte nosti.”

Donec tandem divini hujus nominis sacro terrori humilis cedens in libro duodecimo De gloria Filii hominis secretum suum publicum fecit. Denique in haece epistola spondet Rupertus se cum vita comite perfecturum haec opera, ut dimittat et ista per manum Cunonis in conspectu Domini. Et quidem his omnibus distractus tandem haec opera De gloria Filii hominis tredecim libellis, et De rege David quindecim feliciter complevit. Quem hujusmodi librorum numerum ipse scribit in epistola qua paulo post Romano pontifici sua omnia Opera dicavit.

His omnibus Cunonis sitim, qui aquas salientes in vitam aeternam quo magis epotabat, eo magis sitiebat, Rupertus nequaquam exstinxit, sed adeo excitavit, ut a Ruperto explicari fidei sacramenta sub Dialogo Judaei et Christiani enixius expeteret. Quibus annuens Rupertus opusculum quod, pro re vel qualitate suimet, Annulum placuit appellari, tribus edidit libellis ut ipse Rupertus Cunoni proloquitur ad libros De glorificatione S. Trinitatis et processione Spiritus sancti. Unde certo deducere est opusculum istud exiisse ante hujusmodi libros. Cum autem Rupertus et istud apposuit, Cuno

“quasi irritato palato ex gustu boni saporis,”

ait Rupertus in isto prologo, instanter ab eo petiit ut adjiceret loqui contra perfidiam Judaicam, primo de tribus personis unius summae Divinitatis et demonstraret Judaeo, quantumvis invito, Trinitatis gloriam testificatam esse ex lege et prophetis, quorum Scripturas legit et recipit. Deinde cur vel quomodo magis ad personam Filii pertinuerit carnis susceptio. Ultimo demonstrare quod tempus illud quo natus est Jesus Christus, quem confitemur et scimus Messiam, ipsum esse quem exspectabant Patres sancti proximum sibi, a veritate non discrepat, imo valde concrepat prophetiae quam patriarcha Jacob praelocutus est: Non auferetur sceptrum de Juda, et dux de femoribus ejus, donec veniat qui mittendus est.

Cumque tractatum hunc De glorificatione sanctae Trinitatis aggredi Rupertus proponeret recordatus est quod olim legatus sedis apostolicae dominus Guillelmus, Praenestinus episcopus a Cunone, ipsi quaedam Ruperti opera exhibente, et ejus in sex priores prophetas explanationis exemplar tradente, sciscitatus fuerat an aliquid operis Rupertus edidisset de processione Spiritus sancti; ad quod cum indoluisset Cuno Rupertum nihi habere quod ad vestigia sedis apostolicae deferretur Ruperto visum est nonnihil utilitatis huic operi accessurum, si in illius decursus dulcedine, ut ipse loquitur in citato prologo, aliquid sermonis de processione Spiritus sancti permisceret. His itaque motus non solum de S. Trinitatis glorificatione, sed et simul de processione Spiritus sancti novem libros composuit.

Vix finem dederat huic operi , cum oppidum Tuitium anno a Virginis partu millesimo centesimo vicesimo octavo, incendio consumitur, e cujus flammis opus illud quod nuperrime conscripserat, et cujus nullum aliud exemplar ipsi supererat, illaesum eripuit;

“de ipso fere ita sollicitus,”

inquit ipse ,

“sicut negotiator qui caeteris omnibus amissis et de omnibus desperans, saltem unam, quam forte nuper emerat, reservare cuperet margaritam.”

Hoc eodem anno istud incendium descripsit in libro per viginti tria capita distributo, cui titulus est: De incendio oppidi Tuitii. Horrenda ista conflagratio sacris nequidem parcens; desolationemque omnium extremam perferens, occasio Ruperto fuit conscribendi duos alios libros, quos Meditationem mortis voluit nuncupari .

E flammis autem ereptum hoc opus De S. Trinitatis glorificatione et processione Spiritus sancti Romano pontifici obtulit cum aliis suis operibus, quae in epistola ad ipsum enumerat.

Denique circa finem vitae, sed non ita mihi certo tempore, Rupertus scripsit in Ecclesiasten quinque libros, praeeunte epistola ad Gregorium, haud dubie monachum, utpote quem fratrem charissimum vocat; cujus annos qui habet, et istius operis aetatem facilius internoscere poterit.

Ultimo, si fides sit editis, Rupertus conscripsit Vitam sancti Heriberti archiepiscopi Coloniensis, cum prologo ad Macuwardum e monasterio Sigebergensi ad illius sancti Ecclesiam assumptum. Conscripsit et B. Eliphii martyris passionem, praemisso prologo ad Albanum abbatem Sancti Martini. Posuit et Altercationem clerici et monachi, pro quo contendit licitum esse monacho praedicare. Scripsit et Epistolam ad Evehardum coenobii Brunwilarensis abbatem, in qua fratres ecclesiis praeficere licitum demonstrat. Habetur etiam Ruperti ad quemdam, qui ad eum scripserat, prolixa responsio De virginitatis laesione, et quod corrupta possit consecrari. Aliqua etiam scripsisse dicitur a Reinero adversus quosdam religiosos, quorum unus presbyter, Imo concubinarius, presbyteros concubinis libere uti posse mendaciter astruxerat. Qua autem aetate ista scripta sint utcunque discere potes, si tibi praesto sint hujusmodi abbatum catalogi; quibus mihi deficientibus ne tibi in omnibus desim, ipsorum nomina indicasse sufficiat.

Data hac brevi et per ordinem accurate digesta serie Ruperti elucubrationum, brevissimus jam iste sit, sed accuratissimus omnium Ruperti Operum elenchus, qui uni oculo omnia Ruperti Opera in promptu subjiciat.