LIBER QUINTUS.


CAPUT 1

Cum plurima dicta sint antiquis, et omnia comprehendantur uno nomine legis, quam Dominus ipse,

“non veni, inquit, solvere legem, sed adimplere:”

rationem non frustra quaerat aliquis cur pauca de plurimis, id est tantummodo sex dicta pro exemplo posuerit ut appareret, quibus modis agenda foret adimpletio quam dixit: et cur ista potius quam caetera hic assumpserit, talique ordine digesserit. Primum est:

“Non occides;”

secundum:

“Non moechaberis;”

tertium: Quicunque dimiserit uxorem suam, det illi libellum repudii, quartum:

“Non pejerabis;”

quintum:

“Oculum pro oculo, et dentem pro dente;”

sextum:

“Diliges proximum tuum, et odies inimicum tuum.”

Haec, ut jam dixi, non frustra quaerat aliquis, cur potius ista, quam caetera tali ordine digesserit, per singula subjungens:

“Ego autem dico vobis?”

Ad haec breviter dicendum quia quae sub istis continentur dictis sive praeceptis, ita sunt necessaria Christiano homini ad perfectionem justitiae tendenti, ut sine his perfectus esset non possit eadem perfectione, quam post eadem dicto diligenter commendans tandem dicit:

“Estote et vos perfecti, sicut et Pater vester coelestis perfectus est.”

Hoc namque primum est opus justitiae, esse unanimes in fide, et fraterna dilectione. Quid aliud nobis intimare curavit, dum praemisso,

“dictum est anitiquis: Non occides,”

adjecit:

“Ego autem dico vobis, quia omnis qui irascitur fratri suo,”

et caetera usque,

“esto consentiens adversario tuo?”

Post hoc initium justitiae, quid tam pulchrum, tam Deo dignum, quam pro adipiscenda castitate laborare? Hoc plane vehementi intentione declamat dum praemisso,

“dictum est antiquis: Non moechaberis,”

adjecit:

“Ego autem dico vobis quoniam omnis qui viderit mulierem ad concupiscendum eam,”

etc., usque

“quam totum corpus tuum mittatur in gehennam.”

Porro studium castitatis sic discrete erat exercendum, ut nullum ipsi naturae generaret scandalum, id est ne praedicatio castitatis occasio fieret adulterii, quod et Apostolus praecavens,

“his autem qui matrimonio vincti sunt, praecipio non ego, sed Dominus, uxorem a viro non discedere (I Cor. VII).”

Super hoc nimirum confestim nos instruit, dum praemisso,

“dictum est: Quicunque dimiserit uxorem suam, det illi libellum repudii,”

subjungit:

“Ego autem dico vobis quia omnis qui dimiserit uxorem suam, excepta fornicationis causa, facit eam moechari.”

Cum autem hucusque Christianus profecerit ut castitatis virtute praecinctus sit, confestim et ille justitiae successus eum delectare poterit, ut cunctis quoad potest sese eximat negotiis saeculi. Hoc intendens cum deinde dixisset:

“Dictum est antiquis: Non pejerabis,”

adjecit,

“ego autem dico vobis: Non jurare omnino,”

etc. Denique sine juramentis quomodo tractari possint negotia saeculi? Cum ergo dicit,

“non jurare omnino,”

liberum esse vult ab omni saeculari negotio. Profecto qui hanc susceperit partem consilii, consequenter et illud suscipiet, ut injuriam non solum non facere, verum etiam pati propter Deum velit. Mox itaque praemisso,

“dictum est: Oculum pro oculo, et dentem pro dente,”

adjecit,

“ego autem dico vobis: Non resistite malo,”

etc. Post haec unum adhuc necessarium est justitiae signaculum, quod protinus superponens,

“dictum est, ait: Diliges proximum tuum, et odies inimicum tuum; ego autem dico vobis: Diligite inimicos vestros, benefacite his qui vos oderunt,”

etc. Quae ita concludit:

“Estote et vos perfecti, sicut et Pater vester coelestis perfectus est.”

Nunc horum omnium series juxta propositum sive incoeptum diligentius percurrenda est.

“Audistis, quia dictum est antiquis: Non moechaberis. Ego autem dico vobis, quia omnis qui viderit mulierem ad concupiscendum eam, jam moechatus est eam in corde suo.”

Quomodo supra homicidii, ita hic adulterii voluntas damnatur, etiam non sequente effectu. Videre namque mulierem ad concupiscendum eam, quid aliud est, nisi contemplari mulierem, habendo voluntatem adulterandi eam? Recte ergo, sicut

“qui irascitur fratri suo,”

vel

“qui odit fratrem suum, homicida est (I Joan. III), et idcirco reus erit judicio; ita qui viderit mulierem ad concupiscendum eam, jam, inquit, moechatus est eam in corde suo, et idcirco nihilominus reus erit judicio.”

Verumtamen adhuc parum est, ejusmodi visum continere, si vis in te veracem facere eum qui haec proloquens dixit

“non veni legem solvere, sed adimplere.”

Proinde audi quod sequitur adhuc:

“Quod si oculus tuus dexter scandalizat te, erue eum, et projice abs te. Expedit enim tibi ut pereat unum membrorum tuorum, quam totum corpus tuum mittatur in gehennam.”

Etenim hic [addo est] sensus: Ut sis in castitate perfectus non solum sinistrum oculum eruere, verum etiam dextrum debes projicere abs te, si tamen scandalizat te, id est non solum adulterim concubitus concupiscentiam fugere, verum etiam licitum amorem, licitam conjugii copulam solvere et abjicere, si duntaxat tecum non consentit mulier habitare, aut si propter cohabitationem ejus periculum tibi subeundum est vitae vel salutis aeternae. Nam hoc modo revera dexter oculus tuus scandalizat te, si vel te virum mulier, vel te mulierem vir conjux non patitur in fide Christi permanere. Huic fundamento fideliter insistens Apostolus, infidelis, ait, si discedit, discedat.

“Non est enim servituti subjectus frater aut soror ejusmodi (I Cor. VII).”

Exempli gratia: Pone Judaeum sive gentilem virum sive mulierem converti velle ad Christum, sive jam credidisse in Christum, et de conjugali copula pati hominem scandalum, ut aut solvendum conjugium, aut fidei subeundum sit dispendium. Nonne huic incunctanter, et certissime dicas,

“expedit tibi ut pereat unum membrorum tuorum, quam totum corpus tuum mittatur in gehennam?”

Si et fratrum et liberorum atque affinium et propinquorum in causa hac nescire debemus affectum, imo truncare expedit homini portiones, ne, dum volumus lucrifacere caeteros, ipsi in aeternum pereamus. Unde et de sacerdote magno dicitur, cujus anima cultui Dei dedicata est:

“Super patre et matre et filiis non polluetur (Levit. XXI),”

id est nullius affectum sciet, nisi ejus cujus cultui dedicatus est.

“Dictum est autem: Quicunque dimiserit uxorem suam, det illi libellum repudii. Ego autem dico vobis, quia omnis qui dimiserit uxorem suam, excepta fornicationis causa, facit eam moechari. Et qui dimissam duxerit, adulterat.”

Ne ergo nimium sis festinus, o auditor evangelicae pacis, ad eruendum oculum tuum dextrum, ne multum festines quasi propter Evangelium rumpere conjugii vinculum, quod supra diximus competenter significari per oculum dextrum. Dixit tibi supra:

“Erue oculum tuum dextrum, si scandalizat te,”

et non dixit, erue oculum tuum dextrum ne forte scandalizet te. Ut manifestius fiat quod dico, non tibi dicit Evangelium:

“Dimitte uxorem tuam,”

quam tecum Christiana fides invenit, ne forte seducat te; sed dicit tibi:

“Dimitte eam,”

si propter fidem odit te, et tecum non consentit habitare. Adjuvat sensum vestrum Apostolus ad cautelam necessariam, cum dicit:

“Si quis frater uxorem habet infidelem, et haec quidem consentit habitare cum illo, non dimittat illam. Et si qua mulier habet virum infidelem, et hic quidem consentit habitare cum illa, non dimittat virum (I Cor. VII),”

et subinde:

“Unde enim scis, mulier, si virum salvum facies? Aut unde scis vir, si mulierem facies salvam?”

(Ibid.) Fieri namque potuit et nonnunquam factum est, et nonnunquam futurum Apostolus scire poterat, ut per mulierem vir, et per virum mulier salva fieret. Rachel vero uxor Jacob per idololatriae culpam pene perdita erat, quippe quae et cum viro proficiscens, furata fuerat idola patris sui Laban, sed salvata est per virum dicentem paulo antequam moreretur, periclitata partu:

“Abjicite deos alienos, et mundamini: ac mutate vestimenta vestra. Surgite, et ascendamus in Bethel, ut faciamus ibi altare Deo qui exaudivit me in die tribulationis meae, et fuit socius itineris mei. Dederunt ergo ei omnes deos alienos quos habebant. At ille infodit eos subter therebinthum (Gen. XXXV).”

Ergo coruscante Christi Evangelio, o tu quicunque conjugatus, quaecunque conjugata inventa es comparem sive tori consortem ad fidem Christi praeveniens, exspecta, nec desperes quandoque sequi posse quamvis tardantem. Habes namque non solum rationem, verum etiam exempla cur de salute comparis desperare non debeas.

“Sanctificatus est enim vir infidelis in muliere fideli, et santificata est mulier infidelis per virum fidelem (I Cor. VII),”

videlicet ut illa, quam dixi, Rachel. Sed hoc aliquando factum est et adhuc fieri potest. Una duntaxat causa est, propter quam dimittere liceat etiam invitam et tecum habitare consentientem, scilicet fornicatio. Sola enim causa ista te liberat, ut non judiceris fecisse illam moechari, cum alius eam duxerit, quia prius illa moechata est, quam tu illam dimitteres. Lex quoque ubi dixit

“antiquis dare libellum repudii,”

non omnino de isto judicio tacuit, quod scilicet, et qui dimisit et dimissam duxit, uterque adulterii reus fuit. Quid ergo amplius hic dixit, quam dictum est antiquis? Videlicet quod in Evangelio causa ista non recipienda sit, ut uxorem suam propter odium dimittat quis, nec aliam prorsus ob causam hoc licitum sit, nisi ob illam quam dixit, causam fornicationis, quae sola cum interciderit, reatu moechiae non involvitur is qui dimisit. In posteriori parte hujus Evangelii plenius exponit Salvator quod Moses libellum repudii dari jusserit propter duritiam cordis maritorum, non dissidium concedens, sed auferens homicidium (Deut. XXIV). Multo enim melius est, licet lugubrem, evenire discordiam quam fundi sanguinem per odium. Iterum

“audistis quia dictum est antiquis: non pejurabis. Reddas autem Domino juramenta tua. Ego autem dico vobis, non jurare omnino, neque per coelum, quia thronus Dei est; neque per terram, quia scabellum est pedum ejus; neque per Jerosolymam, quia civitas est magni regis; neque per caput tuum juraveris, quia non potes unum capillum album facere aut nigrum. Sit tamen sermo vester, est, est: non, non. Quod autem his abundantius est a malo est.”

Sciendum hic in primis quia dictum hoc Domini,

“non jurare omnino,”

nonnihil in rationibus nostris differt a caeteris dictis ejusdem Domini. Denique ut non irascaris fratri, ut non videas mulierem

“ad concupiscendum eam,”

ut non dimittas uxorem

“excepta fornicationis causa,”

ut non resistas malo, quinimo

“percutienti dexteram maxillam praebeas et alteram,”

ut

“benefacias his qui oderunt te, et ores pro persequentibus et calumniantibus,”

nec littera, nec spiritus legis usquam contradicit. At vero ut non jures omnino, non videtur lex in tuo reliquisse arbitrio. Dicit enim:

“Si latet fur, dominus domus, a quo sublatum est furto quidpiam in custodiam sibi commendatum applicabitur ad deos, id est sacerdotes, et jurabit quod non extenderit manum suam in rem proximi sui, ad perpetrandam fraudem (Exod. XXII).”

Item: Si quis commendaverit proximo suo quodcunque jumentum ad custodiam, et mortuum fuerit aut debilitatum, vel captum ab hostibus, nullusque hoc viderit, jusjurandum erit in medio, quod non extenderit manum ad rem proximi sui, suscipietque Dominus juramentum, et ille reddere non cogetur (ibid.). Quomodo ergo dicit nobis non jurare omnino, nisi ita duntaxat ut velit nos, eorum quae occasionem sive etiam necessitatem praebent jurandi, nihil proprium possidere in mundo? Et revera hic est ordinatus ad perfectionem justitiae profectus, ut, postquam erueris abs te oculum dextrum eo modo quo supra dictum est, totum deinde sequaris consilium, quod homini est:

“Si vis perfectus esse, vade, et vende universa, quae habes, et da pauperibus, et veni, sequere me (Matth. XXII).”

Cum enim hoc feceris, in tuo jam erit arbitrio non jurare omnino. Quod deinde dicit,

“neque per coelum, neque per terram, neque per civitatem Hierosolymam, neque per caput tuum juraveris,”

jam non solum modo consilium, verum etiam praeceptum est, quia videlicet per elementa mundi jurare, omnino delictum est. Hanc per elementa jurandi pessimam consuetudinem semper habuere Judaei, sicut prophetalis sermo eos frequens arguit, utpote creaturas resque carnales venerantes honore et obsequio Dei. Qui enim jurat, profecto aut veneratur aut diligit id quod jurat. Porro, hic venerationem circa haec habendam videtur augere, cum dicit de coelo,

“quia thronus Dei est,”

de terra,

“quia scabellum est pedum ejus,”

de Hierosolyma,

“quia civitas est magni regis,”

et idcirco per ista ne juraveris, inquit. Nunquid hoc sensu res istas magnificat, ut ad earumdem rerum non sit ausu jurandi temeranda majestas? imo haec jurisjurandi vocibus indigna judicat. Solus enim Deus solus creator est, per quem jurandum sit, si necessitas jurare compellat. Ait enim lex:

“Et per nomen externorum deorum non jurabitis, nec audietur ex ore vestro (Exod. XXIII).”

Item: Dominum Deum tuum timebis, et ei servies, ipsi adhaerebis, jurabisque in nomine illius (Deut. VI). Et hoc quasi parvulis fuerat lege concessum, ut, quomodo victimas immolabant Deo, nec eas idolis immolarent, sic et jurare permitterentur in Deum, non quod recte hoc facerent, sed quod melius esset Deo id exhibere, quam daemoniis. Cum igitur dicit

“neque per coelum juraveris,”

et causam istam subjungit,

“quia thronus Dei est,”

itemque de terra

“quia scabellum est pedum ejus,”

idem est ac si dicat, quia coelum tanto minoris est eo per quem solum jurare concessum est, quanto minoris est sedente sua sedes, itemque terra tanto minor illo est, quanto minoris est scabellum eo cujus sub pedibus est. Similiter Hierosolyma, quae, ut multum dicam, civitas magni regis est, forte David, qui illam coepit, aut Salomonis, qui illam amplificavit, sive etiam Dei, propter fundatum in ea templum Dei. Quid ergo per ista juras cum coelum non Deus, sed tuo sensu scabellum pedum Dei sit, propter illud, quod in Propheta dicit:

“Coelum mihi sedes est, et terra scabellum pedum meorum (Isa. LXVI),”

cum Hierosolyma non Deus, sed civitas sit regis magni? De capite tuo quid dicam? Quid juras per caput tuum, id est per temetipsum, cum tu non feceris temetipsum? Illum namque solum jurare decuit per semetipsum quem alius non fecit,

“quia majorem se, ait Apostolus, per quem juraret, non habuit (Hebr. VI).”

Haec secundum tempus illud maxime contra Judaeos dixerit, qui per angelos et urbem Hierusalem et templum, et elementa jurantes, creaturas, resque carnales venerabantur honore et obsequio Dei. Denique considera, quod hic Salvator non per Deum jurare prohibuerit, sed per coelum et terram, et per Hierosolymam, et per caput tuum. Porro evangelica veritas non recipit juramentum, cum omnis sermo fidelis pro jurejurando sit. Dicit enim:

“Ego autem dico vobis, non jurare omnino. Sit autem sermo vester, est est, non non: quod autem his abundantius est, a malo est,”

subauditur illius, cujus infirmitate, seu duritia jurare coactus est. Exempli gratia: ut is, qui primus ex hominibus jurasse legitur Abraham. Quod enim juravit, a malo ejus fuit, qui dixit:

“Jura ergo per Dominum, ne mihi noceas, et posteris meis, stirpique meae, sed juxta misericordiam, quam feci tibi, facias mihi et terrae, in qua conversatus es advena (Gen. XXI).”

Rex enim erat ille, et nisi rogatus ab eo jurasset Abraham, magis illi suspectus esse poterat. Similiter quod Apostolus juravit Corinthiis, si tamen nihil minus habet a juramento quod dicit:

“Deus et Pater Domini nostri Jesu Christi, qui est benedictus in saecula, scit quod non mentior (II Cor. XI),”

itemque,

“quotidie morior per vestram gloriam, fratres;”

a malo fuit ipsorum, quos ipse culpans, ait:

“Factus sum insipiens: vos me coegistis. Ego enim debui a vobis commendari (II Cor. XII).”

Postquam consilium hoc sequi coeperit Christianus homo, ut non juret omnino, quod, sicut jam supra dictum est, tunc demum observare poterit, si semetipsum expediat ab omni saeculari negotio; quod jam sequitur secundum propositum ejus ad perfectionem justitiae tendentis, nisi hoc, ut nulli malum pro malo reddere velit, nec saltem resistere injuriam facienti? Sequitur ergo:

“Audistis quia dictum est, oculum pro oculo, et dentem pro dente. Ego autem dico vobis, non resistere malo.”

Sicut illud dictum antiquis:

“Quicunque dimiserit uxorem suam, det illi libellum repudii (Deut. XXIV),”

ita et istud:

“Oculum pro oculo, dentem pro dente (Exod. XXI),”

non praecipientis, sed concedentis sive permittentis fuit, videlicet ob duritiam cordis, cui nequaquam sufficit aequa repensio, nec requiescit, nisi de poena crudelitatis satiata fuerit. Ergo et in hoc est adimpletio legis, dum non solum vicariam non reposcere docetur poenam, verum etiam ad omnis injuriae vir ecclesiasticus formatur patientiam.

“Si quis, ait, te percusserit in dexteram maxillam tuam, praebe illi et alteram. Et ei qui vult tecum judicio contendere, et tunicam tuam tollere, remitte ei et pallium. Et quicunque te angariaverit mille passus, vade cum illo alia duo. Qui petit a te, da ei. Et volenti mutuari a te, ne avertaris.”

Vere propter hujusmodi doctrinam Salvator quodam loco dicit:

“Venite ad me, omnes qui laboratis et onerati estis, et ego reficiam vos. Tollite jugum meum super vos, et discite a me, quia mitis sum et humilis corde, et invenietis requiem animabus vestris (Matth. XI).”

Etenim qui contra faciunt, qui percutientem in maxillam quoad possunt, repercutiunt; qui pertinaci contentione agunt, ne vincantur ab eo qui vult tollere tunicam vel pallium, nonne laborant? Nonne onerati sunt? Econtra, qui praesens sequuntur consilium, nonne requiem etiam in praesenti saeculo inveniunt? Jam fiet illud quod dicit, qui petit a te, da ei, sihilariter fiet, quoniam, ut testatur Apostolus

“hilarem datorem diligit Deus (II Cor. IX),”

quanta ibi jucunditas? Quanta festivitas? Verumtamen notandum quod non ita dixit, et qui petit a te, da ei quidquid petit. Quis enim hoc semper facere potuit? Forte petit aurum, tu aurum non habes vel argentum. Propterea dic illud, quod Petrus apostolus dixit, dum claudus mendicans intenderet in eum, sperans ab eo se aliquid accepturum:

“Argentum et aurum non est mecum, quod habeo, hoc do tibi (Act. III).”

Etenim

“si voluntas prompta est, ait Apostolus Corinthiis, secundum id quod habet, accepta est, non secundum id quod non habet (II Cor. VIII).”

Et si non est aliud, sermo responsionis porrigatur bonus, quia scriptum est:

“Sermo bonus super datum optimum (Prov. XV).”

Sciendum quia Dominus noster, qui haec docet, in primis vel maxime fecit quae docuit. Petenti dedit, imo non exspectavit ut peteretur, sed ultro dedit plus quam petere sciret aliquis. Quomodo coepit:

“Scitis enim, ait idem Apostolus, gratiam Domini nostri Jesu Christi, quoniam propter nos egenus factus est, cum esset dives, ut illius inopia vos divites essetis (I Cor. VIII).”

Ipse percutienti maxillam praebuit non solum et alteram, verum etiam totum corpus, ut saturaretur opprobriis, sicut dictum fuerat per prophetam Hieremiam (Thren. III). Ipse volenti cum eo contendere judicio, videlicet Pilato, sive populo Judaico, non respondit verbum, tollentique

“tunicam ejus inconsutilem, et desuper contextam per totum (Joan. XIX),”

remisit et omne vestimentum, ut facerent quod scriptum est:

“Diviserunt sibi vestimenta mea, et super vestem meam miserunt sortem (Psal. XXI).”

Porro, quod adhuc dicit,

“et quicunque te angariaverit mille passus, vade cum illo alia duo,”

subauditur millia passuum, multo insignius quam littera sonat, ipse paulo ante fecerat (Act. I). Hic primo sciendum, quia mille passus sabbatizantem (sic) lex sacra concedit. Quod autem vel quale est, aut esse debet spiritualis viri sabbatum, nisi secreta et quieta meditatio rerum spiritualium? Nimirum ejusmodi sabbatum sabbatizabat ipse in deserto quando accessit ad eum tentator. Veraciter hoc fuit mille passus angariari, cum tentatore in illo tali sabbato altercari (Matth. XV; Luc. IV). At ipse tantummodo semel passus angariari, id est non tantummodo semel passus est tentari, sed ivit cum illo alia duo, quia duas praeter priorem tentationes pertulit, assumptus ab illo in sanctam civitatem, et ductus in montem excelsum valde, et tunc dixit ei:

“Vade, Satanas.”

Forte et tu, o anima magni apostoli, sive cujuscunque viri apostolici, sabbatizare vis. Exspoliasti te tunica tua, lavisti pedes tuos, et in cubiculo secretae contemplationis sabbatizare vis. Sed

“ecce vox dilecti tui pulsantis: Aperi mihi, soror mea, amica mea, columba mea, immaculata mea (Cant. V).”

Haec dicens, utique angariare te vult mille passus, quod est sabbati iter, ut ante jam dictum est: Angariare, inquam, te vult, ut postposita quam elegeras solitariae contemplationis requie surgas. Illi aperire, vadas Evangelium ejus annuntiare, et hoc in una parte orbis terrae in Asia, ubi sita est Hierusalem sive Judaea, ubi Evangelium ejus primum loqui oportebat. Vade cum illo alia duo millia passuum, id est noli contentus esse in una Asia praedicare, sed et in Africa, et in Europa praedicando labora, laborando praedica Evangelium, et hoc modo pulchre angariatus es, vadens cum illo non solum mille passus, sed et alia duo, fiuntque tria millia passuum, quia tres sunt partes orbis terrarum. Nunquid in hujusmodi angaria plus injuriae tu pro illo, quam ille pro te passus est? Illum quippe Deum et hominem diabolus tentator, te purum hominem angariavit ipse Deus salvator. Interea justificare debemus Deum, et Patrem Domini nostri Jesu Christi, ipsumque Filium, qui hic loquitur nobis, et dum non accipimus quod ab ipso petimus, nihilominus cum Psalmista dicere:

“Fidelis Dominus in omnibus verbis suis, et sanctus in omnibus operibus suis (Psal. CXLIV).”

Quid enim? Nunquid illud solum dixit:

“Amen, amen dico vobis, si quid petieritis Patrem in nomine meo, dabit vobis (Joan. XXVI);”

“petite et accipietis, petite et dabitur vobis (Luc. XI).”

Nonne et hoc dixit:

“Date et dabitur vobis,”

et quod hic in praesenti loco habemus,

“qui petit a te ne avertaris? (Luc. VI).”

Volumus audire,

“petite et dabitur vobis:”

et dissimulamus,

“date et dabitur vobis.”

Profecto sicut apud Isaiam, ubi praemittens

“quaerite judicium, subvenite oppresso,”

etc., tunc demum subjungit,

“et venite et arguite me (Isa. I);”

ita et hic jurisperitus esse debebis, ut cum feceris quod dicit:

“Qui petit a te, da ei, et volenti mutuare a te, ne avertaris,”

tunc demum venias et arguas eum, eo quod non acceperis, juxta promissum hoc:

“petite et accipietis.”

Adhuc unum superest, o Christiane, dictum, vel dicendum tibi, et sex erant dicta Domini, ut cum sex quasi diebus dictorum homini bene operatus fueris, legemque adimpleveris, tunc demum vir emeritus jure introire in requiem Domini, et sabbatismum filiorum Dei sabbatizare dignus sis. Quid est illud?

“Audistis, inquit, quia dictum est: Diliges proximum tuum, et odies inimicum tuum. Ego autem dico vobis: Diligite inimicos vestros, et benefacite his qui oderunt vos, et orate pro persequentibus et calumniantibus vos, ut sitis filii Patris vestri, qui in coelis est, qui solem suum oriri facit super bonos et malos, et pluit super justos et injustos.”

Poteras percutienti maxillam dextram, etiam iratus praebere alteram, et dicere, non, ut Apostolus, pronuntiando,

“percutiet te Dominus,”

sed imprecando: PERCUTIAT

“te Dominus, paries dealbate (Act. XXIII);”

poteras auferenti tunicam, etiam iratus remittere et pallium, et dicere non, ut idem Apostolus, comminando sive praenuntiando,

“reddet illi Dominus,”

sed maledicendo sive imprecando: REDDAT

“illi Dominus secundum opera ejus (II Tim. IV),”

ut non esset contra hoc legis mandatum adhuc minimum:

“Diliges amicum tuum,”

neque contra hoc legis permissum,

“et odies inimicum tuum.”

Porro tendenti tibi ad gradum optimum ut sis filius Patris tui, qui in coelis est, permisso uti non convenit, ut odio habeas inimicum tuum, imo expedit ut diligas eum jam, dum adhuc inimicus est, et pro illo ores. Quare ergo lex dixit,

“et odies inimicum tuum?”

Nonne ipsa ejusdem vox est, cujus et Evangelium? Quare ergo tam diu distulit dictum hoc tam benignum. Dilige inimicum tuum? Videlicet, quia hoc impossibile erat legi, et in hoc infirmabatur per carnem, sicut Apostolus ait:

“In quo per carnem infirmabatur (Rom. VIII),”

nimirum eorum qui sub lege erant, quia carnales erant. Sicut ad duritiam cordis eorum permisit eis dare conjugibus libellos repudii, ita nihilominus ad duritiam cordis eorum et propter infirmitatem carnis eorum alia quoque multa permisit, quorum de notissimis est hoc unum,

“et odies inimicum tuum,”

sive ita,

“propinquus occisi statim ut homicidam apprehenderit, interficiet eum (Num. XXXV).”

Dicis itaque mihi: Nonne et hodie in hominibus eadem est tam duritia cordis quam infirmitas carnis? Est quidem, sed exemplum accessit quod antiquis defuit. Debet plus valere doctrina, ubi docentem sua commendant opera. Audiri debet praeceptum, quod praeceptoris roboravit exemplum. Ecce Filius Dei praeceptor et doctor de coelo venit, quod praecipit, fecit, quod docet, opere ostendit. Dilexit inimicos;

“nam, cum inimici essemus, ait Apostolus, reconciliavit nos Deo (Rom. V).”

In ipso mortis articulo pro persequentibus et calumniantibus se oravit:

“Pater, inquiens, ignosce illis, non enim sciunt quid faciunt (Luc. XXIII),”

cunctisque credere volentibus reatum suae mortis indulsit. Hoc exemplum doctrinam ejus adjuvat, quod quia defuit quando data est lex, erat ipsa lex infirma; simulque quia spiritum dilectionis dare non poterat, tale quid illi efficere, et ad perfectionem cogere homines impossibile erat. Iste quia et perfectionis exemplum et dilectionis spiritum dedit, idcirco jam ex tunc vere a nobis imitationem exigit grandi proposita spe, quae cum venerit, profecto meritum omne excedit, ut simus filii Dei, fratres et cohaeredes unici Filii Dei (Rom. VIII). Et in hoc dicto cum dicit,

“ut sitis filii Patris vestri qui in coelis est,”

magna subjungitur distantia filiorum multorum, et ipsius unici Filii Dei. Ille namque non ut esset filius Dei, sed quia erat Filius Dei, dilexit inimicos, secundum naturam suae bonitatis; alii omnes, non quia sunt, sed ut sint filii Dei, diligant inimicos imitatione illius bonitatis,

“qui solem suum oriri facit super bonos et malos, et pluit super justos et injustos.”

Hoc si sensu duplici intelligas, abundantius valet: nam est quidem magnum bonitatis sive benignitatis ejus experimentum, quod solem istum visibilem facit oriri super bonos et malos, et pluviam terrae necessariam pluit super justos et injustos, sed majus multo est, quod solem justitiae, solem verum, Christum Filium suum notum facit bonis et malis, tam qui ex Judaeis quam qui ex gentibus sunt, et voluntaria praedicationis evangelicae pluvia cunctos irrigans, cohortatur eos facere bonum fidei vel poenitentiae fructum.

“Si enim diligitis eos tantum qui vos diligunt, quam mercedem habetis? Nonne et publicani hoc faciunt? Et si salutaveritis fratres vestros tantum, quid amplius facitis? Nonne et ethnici hoc faciunt? Estote ergo perfecti sicut et Pater vester coelestis perfectus est.”

Ubi opus laboriosius, ubi labor est operosior, ibi vel inde merces major, et corona acquiritur gloriosior. Porro, multi praecepta Dei, imbecillitate sua non sanctorum viribus aestimantes, putant esse impossibilia quae praecepta sunt, et dicunt sufficere virtutibus, non odisse inimicos, caeterum diligere plus esse, quam humana natura patiatur. Non sunt impossibilia, sed possibile est observari haec omnia, quippe cum de justis hominibus exempla nonnulla sunt, qui haec observaverunt. Stephanos Protomartyr deprecatus est pro lapidantibus inimicis (Act. VII), et Paulus optabat anathema esse pro persecutoribus suis (Rom. IX). Sed et ante exemplum hujus Filii Dei, cujus est dictum, quique fecit hoc ipsum, dicens:

“Pater, ignosce eis, quod enim faciunt, nesciunt (Luc. XXIII),”

David injussus planxit Saulem, luxit Absalon, ambos persequentes, ambos ipsius animam quaerentes (II Reg. I). Injussum David idcirco dixi, quia lex non jusserat inimico parci, sive doleri de inimico. Evangelium autem, sicut in caeteris ante dictis, ita in isto supplet defectum legis. Dictum hoc:

“Estote ergo et vos perfecti, sicut et Pater vester coelestis perfectus est,”

quantae gratiae sit, ex opposito magis elucet, scilicet ex eo quod serpens primis parentibus nostris dixit, suadens transgredi praeceptum: Comedite, et eritis sicut dii, scientes bonum et malum (Gen. III). Malam viam quasi ad perfectionem ille sibilando susurravit, bonam viam ad veram perfectionem iste demonstrando praedicavit. Estote, inquit, perfecti, estote non dico sicut dii, sed sicut filii Dei. Estote, inquam, ita perfecti, secundum modum perfectionis, quo Pater vester coelestis perfectus est, id est non odiendo amicum Dei, quod ut fieret, serpens suasit, sed diligendo etiam inimicos, cujus rei vobis exemplum praebet ipse Pater coelestis. Illius doctrina nequam abduxit hominem ad omnimodam Dei dissimilitudinem. Haec doctrina aequa conformabit vos ad ejusdem Dei similitudinem, ut fiat quod scriptum est:

“Ego dixi: Dii estis, et filii Excelsi omnes (Psal. LXXXI).”

“In hoc, inquit apostolus Joannes, manifesti sunt filii Dei, et filii diaboli (I Joan. III).”

Nam filii diaboli sunt, qui nec amicos diligunt, in hoc imitantes diabolum, qui non dilexit, imo odio habuit Creatorem suum, cum ille gratis et magnum et speciosum et sapientem, sicut apud Ezechielem testatus (Ezech. XXVIII; XXXI), fecisset, et in monte sancto Dei, id est in coelo, posuisset eum, persuasitque homini (Gen. III), ut neque fidem, neque dilectionem haberet erga eumdem Creatorem suum, suoque exemplo contemneret eum, habendo perversum similitudinis, id est divinitatis ejus appetitum. Filii Dei sunt econtra, qui etiam inimicos diligunt, optando ut amici fiant, imitantes ipsum Deum, qui cum inimici essemus, ultro nobis obtulit reconciliationis gratiam, tanta dilectionis abundantia, ut proprio Filio suo non parceret, sed pro nobis omnibus traderet eum (Rom. V, VIII). Ad hujus imitationem suos Filius Dei auditores invitans, cum dixisset,

“estote et vos perfecti,”

protinus non quantitatem, sed qualitatem perfectionis proponens, addidit,

“sicut et Pater vester coelestis perfectus est.”

Quod est dicere: Sicut ille vos dilexit, cum essetis inimici, ut amicos faceret de inimicis, ita et vos diligite inimicos, dando operam, quoad potestis, ut convertantur et efficiantur amici. His explicatis, protinus dicit: