CAPUT XVIII. De secundo praecepto, et superaddendo consilio.

Non facies sculptile, neque omnem similitudinem, quae est in coelo desuper, et quae in terra deorsum, nec eorum quae sunt in aquis sub terra, non adorabis, neque colesea (Exod. XX). Et per hoc praeceptum illud a servo exigitur, ut illius unius vel unici Dei, coram quo non debet deos alienos habere, neque in coelo, neque in terra, neque in mari, ullam suspicetur similitudinem existere. Hoc, inquam, ab illo exigitur, ut sciat Deum verum, nulla forma circumscriptum esse, quod humaniformii putaverunt, dicentes Deum velut hominem membris suis, secundum humanam formam, circumscriptum esse, aut determinatum, grande sibi in animo suo pingentes idolum, vel juxta visionem Danielis, senem venerabilem vel antiquum dierum (Dan. VII). Quorum in corde sive errore quantum putas simulabatur simulacrum, cum audirent dicentem: Coelum mihi sedes est, et terra scabellum pedum meorum (Isa. LXVI). A quibus si quaereretur illud quod scriptum est: Quis mensus est pugillo aquas, et coelos palmo ponderavit (Isa. XL), nimirum quid respondere, aut quid secundum eamdem phantasiam animo praepingere potuerunt? Hoc ergo, ut dictum est, a servo per praeceptum exigitur, ut Deum illocalem atque incircumscriptum fateatur, ut nullam creaturam Deo similem esse vel fieri posse suspicetur, ne contra se experiatur dictum quod subjunctum est: Ego enim sum Dominus Deus tuus fortis, zelotes, visitans iniquitates patrum in filiis, in tertiam et quartam generationem (Exod. XX), etc. Qui enim tale sibi pinxit idolum, magnam Dei fortis, Dei zelotis thesaurizat iram, utpote consequenter male de Dei Filio sentiens, ut verbi gratia Arius, qui Deum Dei Filium Patri consubstantialem dici vel credi non sustinens, dicebat ad creaturae similitudinem respiciens, et Creatorem increatum creaturae volens esse consimilem. Consubstantiale est quod ex aliquo est, aut ex participatione, aut decursione, aut ex plantatione. Ex plantatione quidem sicut ex radice germen, ex decursione vero sicut rami, filii ex participatione autem, sicut ex massa aurea duo annuli vel tres. Secundum autem nullum horum, inquit, est Filius Dei. Propterea ergo dicebat in fide consubstantialitatis non esse consentiendum. Ne cum isto servus malam accipiat plagam, oportet ut nullam Creatori similem faciat creaturam. Quod si amicus esse gestit, post hoc praeceptum ad consilium quoque totum animum extendit, ut videlicet eo non contentus sit, quod non ita de Deo sentit, sed et quantum potest pro salute aliorum enitens ostendat pulchro dogmate, quia non secundum corporeas consubstantiale dicitur passiones, neque secundum divisionem, neque secundum quamdam decisionem, non enim posse naturam sine materia intelligibilem incorporeamque corporalem quamdam sustinere passionem, sed sacris quibusdam atque ineffabilibus rationibus magis esse intelligendum.