CAPUT 6

“Et his qui columbas vendebant dixit: Auferte ista hinc, et nolite facere domum Patris mei, domum negotiationis.”

Et hoc valde notandum quod in medio fervore districtionis, in ipsa flamma zeli ardentis, dum sine cura sacerdotum mercimonia projicit, pauperibus, scilicet his qui columbas vendebant (non enim divites, sed pauperes ejusmodi aviculas vendere solent) pauperioribus ergo parcit, ut non exturbet columbas quas vendebant, quas, cum exturbatae evolassent, ipsi consequi non possent, et aliquando damno affecti angerentur, ac jure deplorarent. Illud quoque non praetereundum quod cum in alio evangelista de Scriptura dicat, proferens testimonium:

“Domus mea domus orationis vocabitur, vos autem fecistis illam speluncam latronum (Matth. XXI; Isa. LVI),”

hic dicit:

“Nolite facere domum Patris mei domum negotiationis.”

Nam illud dixit scribis et Pharisaeis, sive sacerdotibus, qui revera sub specie divini cultus quasi in spelunca latentes, praedam et latrocinium, ut praedictum est, de populo faciebant; hoc autem pauperibus columbas vendentibus loquitur, qui nesciebant quid esset inter dextram et sinistram suam. Caeteruin secundum mysticos intellectus, quotidie Jesus ingreditur templum Patris, et ejicit omnes, tam episcopos quam presbyteros, tam diaconos quam laicos, et universam turbam de Ecclesia sua, et unius criminis habet vendentes pariter et ementes. Scriptum est enim:

“Gratis accepistis, gratis date (Matth. X).”

“Mensas quoque nummulariorum subvertit,”

id est altaria, videlicet propter avaritiam sacerdotum nummulariorum mensas appellata. Cathedras quoque vendentium columbas, juxta Matthaeum (ibid.), evertit, quod juxta simplicem intelligentiam accipere absurdum est. Non enim columbae in cathedris erant, sed in caveis; nec columbarum institores putandum est sedisse in cathedris, sed mystice in cathedris magistrorum dignitas indicatur, quae ad nihilum redigitur, cum mista fuerit lucris. Quod de Ecclesiis dictum est, unusquisque et de se intelligat. Dicit enim apostolus Paulus:

“Vos estis templum Dei, et Spiritus sanctus habitat in vobis (I Cor. III).”

Non sit in domo precationis nostrae negotiatio, non vendentium ementiumque commercia, non donorum cupiditas; ne ingrediatur Jesus iratus et rigidus, et non aliter mundet templum suum, nisi flagello adhibito, ut de spelunca latronum et de domo negotiationis domum faciat orationis. Quomodo autem Judaei vel haeretici Hebionitae, id est pauperes, videlicet sensu magis quam nomine, et caeteri, adversum quos maxime fulminat haec secundum Joannem evangelica veritas; quomodo, quaeso, non audierunt imperiosam vocem dicentis:

“Et nolite facere domum Patris mei domum negotiationis?”

Audierunt Mariam matrem ejus dicentem:

“Fili, quid fecisti nobis sic? Ecce pater tuus et ego dolentes quaerebamus te (Luc. II).”

Et idcirco prorumpunt, dicentes Christum ex Joseph semine esse natum (Joan. VI), et non audierunt quod hic ipse:

“Nolite, inquit, facere domum Patris mei domum negotiationis.”

Si agni mansueti mitem balatum non audierunt dicentis:

“Quid est quod me quaerebatis? nesciebatis quia in his quae Patris mei sunt, oportet me esse (Luc. II),”

quomodo saltem hunc rugitum leonis non audierunt, in tempestate et turbine vias suas agentis, et omnia terrore aspectus sui subvertentis ac dicentis:

“Domum Patris mei nolite facere domum negotiationis.”

Non enim leve aut parvum est, quod dicendo domum Patris, addidit mei. Altius quippe est, quam si dixisset tantum: domum Patris. Hoc fere ubique in verbis ejus notandum est, quod cum Patrem nominans addidit meum, de paternitate agit naturae, qua solus et unicus Filius est: et maxime alta sunt et divina quae loquitur, ut illud:

“Pater meus usque modo operatur, et ego operor (Joan. V).”

Cum vero Patrem nominans non addidit, meum, de paternitate agit gratiae quae nobis communicatur, vel qua fratres ejus sumus. Et tunc magis humilia de seipso loquitur, ut illud:

“Et sicut mandatum dedit mihi Pater, sic facio (Joan. XIV).”

Sequitur:

“Recordati vero sunt discipuli ejus quia scriptum est: Zelus domus tuae comedit me.”

Extunc recordati sunt hoc de illo esse scriptum, ex quo aperuit illis sensum ut intelligerent Scripturas. Recordati sunt ergo de illo fuisse scriptum, quia viderant impletum:

“Zelus domus tuae comedit me (Psal. LXVIII).”

Quod longe sonorius dictum est, quam si dictum fuisset: Zelus domus tuae inflammavit vel accendit me. Infirmitas namque humanitatis ejus orat in illo psalmo quae cum divinitatem in se habitantem ita contegeret, ut inter homines ambulans, hominibus non appareret, repente sic illum commovit zelus Patris sui, ut ipsa infirmitas ejus quasi non compareret, quae hactenus hoc agebat, ut divinitas lateret. Quid enim aliud facere potuisset, si naturae nostrae infirmitatem non haberet? Comedit ergo illum zelus domus Dei, dum divinitatis fulgurantis splendor se exercens naturam infirmam operuit vel abscondit.

“Responderunt ergo Judaei et dixerunt ei: Quod signum ostendis nobis, quia haec facis?”

Quandiu coelum detonuit, ranae tacuerunt, quandiu Divinitas fremuit, de illo carnis suae habitaculo proclamans: Auferte ista hinc, et nolite facere domum Patris mei domum negotiationis, tandiu Judaei conticescentes, et in palude silentii sui se continentes, contra hiscere nihil ausi sunt. At ubi tonitruum quievit, rursus prorepentes, adhuc tamen quasi iracundo timore, timidaque iracundia trementes et palpitantes:

“Quod signum, inquiunt, ostendis nobis, quia haec facis?”

Judaei namque signa petunt, non ad Dei, sed ad suam gloriam: scilicet in vanitate sitientes illam qua lactata est antiquitus infantia gentis illius, miraculorum alimoniam; ut possint novis et ipsi prodigiis, sicut et patres eorum, superbire, et cunctis per circuitum nationibus spectaculo esse: non recogitantes quod patres eorum, superbire, et cunctis per circuitum nationibus spectaculo esse: non recogitantes quod patres ipsorum rebelles et increduli, et manna manducare, et in peccatis suis mori potuerint. Aiunt ergo:

“Quod signum ostendis nobis?”

Ac si dicerent: Moyses signa et prodigia de coelo ostendit, et manna dedit patribus nostris (Exod. XVI): tu si Christus es, sicut Joanne testificante vulgo coepit jam dici,

“quod signum ostendis?”

Quid operaris, ut credamus quod Deus, cujus haec domus est, pater tuus sit? Haec illis dicentibus vere non decebat sapientiam Dei ut illis signa daret, qualia vellent ipsi, nihiloque meliores effecti, semper magis ac magis quaererent curiositate insatiabili. Ait ergo:

“Solvite templum hoc, et in tribus diebus excitabo illud. Dixerunt ergo Judaei: Quadraginta et sex annis aedificatum est templum hoc, et tu in tribus diebus excitabis illud? Ille autem dicebat de templo corporis sui.”

Tria nobis hoc loco disserenda sunt. Primum, cur signum quaerentibus cum multa signa fecerit, solam pro signo respondit virtutem suae resurrectionis. Deinde secundum, cur eamdem resurrectionem vel mortem suam edixit quidem, sed ab eorum, qui signum quaerebant, intellectu abscondit. Tertium, cur non qualicunque figura, sed templi nomine vel similitudine uti voluit. Plane ad rem pertinuit, ut illis dicentibus,

“quod signum ostendis nobis, quia haec facis?”

illud signum responderit, quod ad discernendam magnitudinem vel eminentiam ejus sufficiens est. Nam idcirco quaestione pulsabatur, quia de templo illos ejecerat, domum esse asserens Patris sui: et hoc ab ipso quaerebatur, quo signo credendum esset illi. Hoc ergo signum respondere debuit, quod sufficeret ad argumentum ejus divinae majestatis, imo quo illis exhibito, cunctos eos de domo Patris et regno ejus expelleret, simulque captivos in omnes gentes disperderet. Unde enim magis veritas divinitatis ejus claruit? unde magis justitia damnationis vel dispersionis illorum constitit, nisi ex eo quod crucifixus ab illis resurrexit a mortuis? Moyses namque et caeteri sancti omnes mortui sunt, et nemo illorum resurrexit: hic autem crucifixus quidem est ex infirmitate nostra, sed vivit nunc ex virtute Dei (I Cor. I). Et huic quidem, quia

“factus est obediens usque ad mortem, mortem autem crucis, donavit Deus nomen quod est super omne nomen ut in nomine Jesu omne genu flecteretur, coelestium, terrestrium et infernorum (Philip. II).”

Illi autem, quia crucifixerunt eum, de domo Dei ejecti sunt, et tanquam oves et boves, quos in templo vendebant et emebant, in praedam et occisionem cunctis gentibus juste expositi sunt. Igitur huic percunctationi illorum, recte pro signo respondit Jesus:

“Solvite templum hoc, et in tribus diebus excitabo illud.”

Dicis: Cur tanti signi gloriam sic edixit, ut tamen ab his quibus respondebat, non posset intelligi? Vel, si nolebat intelligi, cur non omnino reticuit? Videlicet idcirco non omnino reticuit, sed et hic et multis in locis, alias obscurius, alias manifestius praesignavit, ut hi qui jam erant vel futuri erant digni revelatione mysteriorum regni Dei, in tempore suo recordarentur verborum ejus, et ad cognoscenda vel credenda facta sequentia, dictis ejus praecedentibus adjuvarentur. Unde et subditur:

“Cum ergo resurrexisset a mortuis. recordati sunt discipuli ejus quia haec dicebat.”

Idcirco autem haec ipsa cum diceret, ab ipsorum quibus loquebatur intellectu removit: quia videlicet, sicut paulo post evangelista narrat, ipse Jesus non credebat semetipsum eis. Tales quippe illos esse noverat, qualibus ipse mysteria consilii sui credere non habebat. Si enim his quibus maxime crediturus erat semetipsum, cum diceret:

“Ecce ascendimus Hierosolymam, et Filius hominis tradetur ad crucifigendum, et tertia die resurget (Matth. XX);”

si, inquam, cum haec diceret, opportuna moderatione sensus eorum, ut non intelligerent, tenuit, et ut verbum istud absconditum esset ab eis, quanto magis insidiatoribus suis quibus nunquam semetipsum crediturus esset, verbum istud abscondere debuit? Et si discipulos suos, nondum Spiritus sancti gratia reformatos, utres veteres esse dixit, et ideo vinum novum non esse infundendum illis (Matth. IX): quanto magis in haec sepulcra mortuorum, quae pulchra deforis parebant, intrinsecus autem plena erant putredine (Matth. XXIII), sui puritatem consilii non debebat infundere? Recte igitur illis signa quaerentibus, et hoc omnipotentiae suae signum, nec omnino reticuit, nec nudo sermone, ut palam intelligerent, edixit. Tertium eorum quae proposita sunt illud est: cur non qualicunque figura, sed templi nomine vel similitudine, responsionis suae sensum aperuit. Et quidem hoc dicto inimicos suos

“errare fecit, quasi in invio et non in via (Psal. CVI):”

fidelibus autem suis reservavit ea quae recordarentur, et tempore opportuno intelligerent propositi sui mysteria. Errantes enim illi dicunt:

“Quadraginta et sex annis aedificatum est templum hoc, et tu in tribus diebus excitabis illud?”

Quasi vero ille dicendo:

“Solvite templum hoc,”

digitum intendisset in illos parietes magnos et pulchros, aut Deus non in alio quam in illo habitaret templo manufacto; cum econtra, templi illius constructor Salomon dixisset:

“Ergone putandum est quod vere Deus habitet super terram? Si enim coelum et coeli coelorum te capere non possunt, quanto magis domus haec, quam aedificavi tibi?”

(III Reg. VIII.) Sed haec isti surdi intus audierant, qui templum illud exterius videbant: multo magis vero illud attenderant, quod per os ejusdem incarnanda Sapientia de semetipsa dixerat:

“Sapientia aedificavit sibi domum, excidit columnas septem (Prov. IX),”

etc. Cum ergo sic in praesentia veritatis errarent, et oculi eorum sole praesente caligarent,

“quadraginta, inquiunt, et sex annis aedificatum est templum hoc:”

non primam, sed secundam aedificationem significantes. Primus enim Salomon templum in maxima regni sui pace, decentissimo septem annorum opere perfecit (III Reg. VII): quod destructum a Chaldaeis, post septuaginta annos (IV Reg. XXV), ad jussionem Cyri Persae laxata captivitate, reaedificare coeptum est (I Esdr. I). Sed filii transmigrationis, opus quod principibus Zorobabel et Jesu jubentibus faciebant, propter impugnationem gentium vicinarum, ante quadraginta et sex annos implere nequiverunt (I Esdr. II, III). Et hi quidem hoc modo in verbo veritatis errabant. Nos autem non solum cum discipulis ejus Scripturae credimus et sermoni quem dixit Jesus, sed in errore illorum dicentium,

“quadraginta et sex annis aedificatum est templum hoc,”

invitis illis sensum veritatis extorquemus. Hic enim numerus non quidem annorum, sed dierum, perfectioni Dominici corporis aptissime congruit. Tradunt enim naturalium scriptores rerum, formam corporis humani tot dierum spatio perfici, quia videlicet primis sex a conceptione diebus, lactis habeat similitudinem, sequentibus octo convertatur in sanguinem, deinde duodecim solidetur, reliquis decem et octo, formetur usque ad perfecta lineamenta membrorum, et hinc jam reliquo tempore usque ad tempus partus magnitudine augeatur. Sex autem et octo et duodecim et decem et octo, quadraginta et quinque faciunt. Quibus si unum adjecerimus, id est ipsum diem quo discretum per membra corpus incrementum sumere incipit, tot nimirum dies in aedificatione corporis Domini, quot fabrica templi annos invenimus. Unde recte per templum illud manufactum, sacrosanctam ipsius carnem, quam sumpserat de Virgine figurabat. Sed et sanctae Ecclesiae, quae est corpus ejus, et de qua perfidos Judaeos cum flagello justae damnationis erat ejecturus, hic idem nihilominus recte congruit numerus. Ipsa enim de universitate generis humani ex Adam propagati construitur. Nomen autem Adam quatuor litteris, quibus scribitur, hunc ipsum numerum, id est quadraginta sex efficit, si in computo Graeco considerentur. Nam [a] unum, [d] quatuor: et iterum [a] unum, [m] quadraginta significat: qui simul fiunt quadraginta sex. Illud quoque sciendum, quod eisdem quatuor litteris, id est, [a] [d] iterum [a] et [m]: quatuor partes orbis designantur, in quas sparsus est Adam in filiis suis, de quibus universitas Ecclesiae colligitur. Nam in principiis nominum partium mundi, hae quatuor leguntur: videlicet [sbaac][r][k][t][o][sf], quod est septentrio, ab [a] incipit: et [d][uac][s][i][sf] quod est occidens, a [d] et [sba][n][a][t][o][l][eegv], quod est oriens, ab [a][qu] [m][e][s][ee][m][b][r][iac][a], quod est meridies, a [m].