LIBER SECUNDUS


CAPUT 1

Adversariorum, seu veritati contradicentium universitas trifariam divisa est. Alia divisio Judaeorum et alia haereticorum, alia paganorum. Super omnes divisiones istas verbum Domini est, eo ordine quo nunc a nobis nominatae sunt. Siquidem super Judaeos jam prolatum est verbum, et ipsi designati sunt sub nominibus Chanaan et terrae Philistinorum, dicendo: Verbum Domini super vos Chanaan terra Philistinorum; haeretici protinus distinguuntur sub nominibus Moab et filiorum Ammon, dicendo: Audivi opprobrium Moab et blasphemias filiorum Ammon, quae exprobraverunt populo meo, et magnificati sunt super terminos eorum. Subinde paganorum impietas sub nomine condemnatur Aethiopum, cum dicit: Sed et vos, Aethiopes, interfecti gladio meo eritis. Protinus et ipse, qui est omnium inimicorum caput, diabolus perditus atque perdendus designatur sub nomine Assur, dicendo: Extendet manum suam super Aquilonem, et perdet Assur. Denique sub istis nominibus debere hujusmodi sensus suscipi satis probabile est, praesertim quia praeceptum fuisse scimus prophetis, non omnia manifeste loqui, imo claudere sermonem et signare librum, et ligare testimonium, et signare legem discipulis Domini, cum pollicitatione: Quia pertransibunt plurimi, et multiplex erit scientia (Dan. XII). Praeterea et illud nobiscum facit, quia nec rerum praesentium, nec historiarum quae de rebus gestis conscriptae sunt aliquod suffragatur experimentum sive testimonium ei, qui simpliciter, et ut vulgo nota sunt, accipit haec nomina Chanaan sive Philistinorum, Moab et filiorum Ammon atque Aethiopum. Nam et si non immunes fuere malorum quae in mundo facta sunt vel fiunt, nihil tamen usquam legitur tale vel tam magnum, ut praesentis prophetiae littera sonat, simpliciter audientibus, verbi gratia, cum protinus ita loquitur: Vivo ego, dicit Dominus exercituum, Deus Israel, quia Moab ut Sodoma erit, et filii Ammon, quasi Gomorrha, siccitas spinarum, et acervi salis, et desertum usque in aeternum. Similiter de terra Philisthinorum. Quando enim factum est, quod dicit: Et erit requies pastorum et caulae pecorum? Quando nullus in ea fuit habitator, et in tantam venit vastitatem, quae laetabatur in eversione Judaeae, ut omnes urbes ejus munitissimae essent in ovilia pastorum, atque ita inculta et sic vepribus atque urticis operta ut pastores de reliquiis Judaeorum in Ascalone post meridiem requiescerent, et in urbe quondam nobili greges suos accubare facerent. Proinde coeptum iter securi pergamus, et Spiritus sancti verba spiritualiter intellexisse contenti simus. Audivi opprobrium Moab, et blasphemias filiorum Ammon, quae exprobraverunt populo meo, et magnificati sunt super terminos eorum. Propterea vivo ego, dicit Dominus exercituum, Deus Israel, quia Moab ut Sodoma erit, et filii Ammon quasi Gomorrha, siccitas spinarum et acervi salis, et desertum usque in aeternum. Reliquiae populi mei diripient eos, et residui gentis meae possidebunt illos. Hoc eis eveniet pro snperbia sua, quia blasphemaverunt et magnificati sunt supra populum Domini exercituum. Causa pro posse dicenda est, cur his nominibus haeretici designati sint, vel ob quam similitudinem vocentur Moab et filii Ammon. De Judaeis supra dictum est quod recte vocentur Philistiim, videlicet, quia sicut ubi accesserunt filii Israel de terra Aegypti per mare rubrum, Philistiim qui vicini erant mari primi doluerunt, et primi bellum inferre parati fuerunt, ita ubi conditum est baptismi sacramentum, Judaei, penes quos conditum est, primi viderunt et inviderunt et primi contra fidem evangelicam persecutionem exercuerunt, mala potione, scilicet spiritu erroris inebriati et insanientes secundum nomen Philistiim, quod interpretatur, potione cadentes. De haereticis nunc dicendum quod recte vocentur Moab et filii Ammon, quia sicut Moab et filii Ammon de consanguinitate Abrahae descenderunt, et tamen genus Abrahae semper oderunt, ita haeretici in Christum se credere dicunt, et tamen Christianorum catholicam fidem subvertere semper conati sunt. Et quis hoc nesciat, quod de consanguinitate Abrahae per incestum nati sunt Moab et filii Ammon? Dormierunt enim filiae Loth nepotis Abrahae cum patre suo, et major quidem filia Moab, minor autem peperit Ammon (Gen. XIX). Et Moab quidem ex patre, Ammon populus turbidus interpretatur. Quis autem populus magis turbidus quam haereticorum coetus, qui alios turbida et coenulenta potant doctrina, velut turbida aqua: sunt etiam haeretici ex patre diabolo aeque ut Judaei, quibus ipse Dominus: Vos, inquit, ex patre diabolo estis (Joan. VIII, num. XXV). Igitur ut Philistiim ita Moab et filii Ammon, id est sicut Judaei, ita et haeretici in desertum erunt usque in aeternum; quippe qui deserentes Deum et a Deo deserti, absque dubio peribunt in sempiternum. Audivi enim, ait, Moab opprobrium et blasphemias filiorum Ammon, scilicet haereticorum, qui nimirum exprobraverunt populo mec, populo Christiano secundum exemplum Moab, et magnificati super terminos eorum secundum exemplum filiorum Ammon. Quod fuit exemplum Moab? Illud nimirum, quod fornicatus est populus cum filiabus Moab, quae secundum suggestionem Balaam vocaverunt eos ad sacrificia sua, et comederunt, et adoraverunt deos earum, initiatusque est Israel Beelphegor. Magnum fuit illud opprobrium Moab, et usque in praesentem diem, ait Phinees, macula hujus sceleris in nobis permanet, multique de populo corruerunt. Secundum illius opprobrii vel maculae exemplum fuit et est opprobrium haereticorum sive haeresiarcharum, quales Marcion, Cherinthus, Ebion et Arius, aliique quamplures exstiterunt. In quo? In eo videlicet quod non per ignorantiam erraverunt, sed sicut ille Moab scienter et praeeunte consilio, quatenus auxilio Dei destitutum redderet Hierusalem effecit ut initiaretur Beelphegor, ita et isti scienter, quatenus populum ecclesiasticum omni veritatis honore nudarent, et in perditionem traherent, turpia et probrosa singuli suorum dogmatum simulacra propalaverunt. Quod autem vel quale fuit exemplum filiorum Ammon? In quo illi priores super terminos Israel magnificati sunt? Tulit Israel, ait rex filiorum Ammon, terram meam, quando ascendit de Aegypto. Econtra Jephte dux Israel: Non tulit Israel terram Moab, nec terram filiorum Ammon; sed Dominus Deus subvertit Amorrhaeum, pugnans contra illum, pro populo suo Israel, et tu nunc vis possidere terram ejus? Nonne ea quae possedit Chamos Deus tuus, tibi jure debentur? Quae autem Dominus Deus noster victor obtinuit in nostram cedent possessionem (Judic. XI). Disceptatio tunc fuit vehemens contra filios Ammon, eo modo significantes se super terminos Israel. Sed et ante hoc copulati regi Moab percusserant Israel, atque possederant urbem palmarum (Judic. III). Secundum illius disceptationis exemplum jugem atque pertinacem haeretici contra catholicam Ecclesiae disceptationem habuerunt, et super terminos ejus magnificati sunt, super terminos fidei, quos patres nostri prophetae et apostoli posuerunt, adjiciendo aliquid super positionem, vel diminuendo quidpiam de positione illorum, non timentes illud quod in Apocalypsi scriptum est: Si quis adjecerit supra haec, adjiciet Deus supra illum plagas, quae scriptae sunt in libro hoc; et si quis diminuerit de verbis libri prophetiae hujus, auferet Deus partem ejus de ligno vitae, et de civitate sancta (Apoc. XXII). Nonne et in psalmo scriptum est: Postula a me, et dabo tibi gentes haereditatem tuam et possessionem tuam terminos terrae? (Psal. II.) At illi cum essent in partibus terrae, alii in Asia, alii in Europa, alii in Africa contra semetipsos divisi et contra catholicam Ecclesiam conjuncti, singuli suas partes construere pro catholica Ecclesia contendentes, non parum Ecclesiae terminos, quantum in ipsis fuit diminuerunt, claudere volentes in parte possessionem Christi praefinitam usque ad terminos terrae. Ita super terminos populi Domini magnificati sunt, et exprobraverunt et blasphemaverunt. Propterea vivo ego, dicit Dominus exercituum, Deus Israel, quia Moab ut Sodoma erit, et filii Ammon quasi Gomorrha. Quid erit Moab ut Sodoma, et quid erunt filii Ammon quasi Gomorrha? Siccitas spinarum et acervi salis, et desertum usque in aeternum. Ad quid valet siccitas spinarum nisi ut mittantur in ignem vel submittatur eis ignis ut ardeant? Et ad quid valet acervus salis, praesertim infatuati, nisi ut mittatur foras et conculcetur? (Matth. V.) Igitur quod dicit, hoc est, quoniam ipsi sunt spinae, de quibus non colliguntur ficus, et rubus de quo non vindemiatur uva (Matth. VII), tradentur igni ut Sodoma et quasi Gomorrha, imo tolerabilius erit terrae Sodomorum et Gomorrhaeorum in die judicii, quam illis qui non receperunt vos, ait Dominus, neque audierunt sermones vestros (Matth. X). Quod si illis ita erit, qui non recipiunt neque audiunt, quanto magis haereticis qui insidiose recipiunt et insidiose audiunt, ut dum profitentur partem, possint subvertere totum. Juste igitur et desertum, inquit, erunt usque in aeternum, id est peccatum eorum non remittetur eis, neque in hoc saeculo, neque in futuro (Matth. XII), quod vere est esse desertum, quia videlicet extra domum Dei, quae est Ecclesia Dei, unde ipsi exierunt, nihil est nisi desertum. An et lex hoc ipsum non dicit? Ammonites, inquit, et Moabites etiam post decimam generationem non intrabunt Ecclesiam Domini in aeternum (Deut. XXIII). Quod et si quid aliquando sapidum locuti sunt aut scripserunt, quoniam et acervi salis fore dicti sunt, reliquiae, inquit, populi mei diripient illos, et residui gentis meae possidebunt eos (Gen. XIX). Nec mirum, si inter mortuorum et morientium haereticorum monimenta quidpiam reperitur, quo velut sale viri catholici bene utantur, dum in typum illorum uxor Loth, quae avia fuit istorum filiorum Moab et filiorum Ammon, ita mortua fuerit, ut mortua verteretur in statuam salis. Est quidem salis natura ad omnem escam necessaria, pulmentis enim saporem dat, aviditatem excitat. Quin etiam pecudes, armenta et jumenta sale maxime provocantur ad pastum, multo largiores lacte, multoque gratiores casei dote. Sed et illa versa in statuam salis, pecudibus, armentis, sive jumentis lingentibus eo modo proficere potuit, nunquid et sibimet sapuit? Sic nimirum, quid sive utilium historiarum, sive moralium doctrinarum, sive allegoricarum expositionum scripserunt, nihil eis proderit, sed reliquiae populi Domini diripient codices illos, residui, id est non perditi pueri, gentis Domini, viri ecclesiastici lectores et auditores catholici possidebunt eos, legent eos, ut legunt Judaei cujuspiam opus grande vel parvum, ut puta Josephi, vel cujuslibet caeterorum. Hoc, inquit, eis eveniet pro superbia sua, quia blasphemaverunt, et magnificati sunt super populum Domini exercituum. Cum multa sint peccata, quoddam peccatum certum, propter quod haeretici desertum fuerunt, ut supra jam dictum est in aeternum. Hoc est superbire, et non per ignorantiam, sed per superbiam seu per invidiam contra veritatem Dei verba proferre. Nam omne peccatum, ait Dominus, et blasphemia remittetur hominibus, spiritus autem blasphemiae non remittetur. Et quicunque dixerit verbum contra Filium hominis, remittetur ei, qui autem dixerit contra Spiritum sanctum, non remittetur ei, neque in hoc saeculo, neque in futuro (Matth. XII). Tanti hujus peccati reus ille addicitur, qui sciens veritatem Dei, totis ingenii viribus econtra nititur, et tunc demum verbum dicere contra Spiritum sanctum convincitur, quando verba Scripturae quae utique verba sunt Spiritus sancti intelligens, imo intelligere nolens, contraria loquitur. Quid igitur aliud astruit hic sermo propheticus dicendo: Hoc eis eveniet pro superbia sua, quia blasphemaverunt, nisi quod in Evangelio suo confirmat ipsum Verbum incarnatum? Sequitur: Horribilis Dominus super eos, et attenuabit omnes deos terrae, et adorabunt eum viri de loco suo, omnes insulae gentium. Vere infelices, super quos Dominus horribilis est. Unde enim hoc? Nonne Deus natura dulcis et suavis est, et ad videndum serenus et desiderabilis? utpote in quem desiderant angeli prospicere (I Petr. XII), miro atque ineffabili modo semper prospicientes et semper prospicere desiderantes. Ergo infelices nimis, quibus pro conscientia contigit horrere faciem pietatis, et sic perire a facie Dei, sicut fluit cera a facie ignis (Psal. LXVII). Jam in ista vita miseri horrorem illum sentiunt, et nescio quam in consolationem doloris sui negant esse quod esse sciunt, tanquam hoc destruat vel destruere possit veritatem, quod eam ipsi in mendacio detinent. Et attenuabit, inquit, omnes deos terrae. Hic subaudiendum vel subintelligendum, qui semetipsos deos fecerunt. Sicut enim dii terrae, super quos non est horribilis, et quos non attenuabit Dominus, videlicet illi de quibus Psalmista cum dixisset: Principes populorum congregati sunt cum Deo Abraham (Psal. XLVI), subjunxit, quoniam dii fortes terrae vehementer elevati sunt (ibid.). Et est sensus: quoniam praedicatores, qui in primis erant terra, facti dii et filii Excelsi, facti fortes per fidem et per bona opera, vehementer elevati sunt per miracula, et ita factum est ut multi ad fidem generarentur, multi in principibus quoque, id est regibus aliisque pontificibus cum Deo Abraham credendo congregarentur. Igitur de illis solummodo hic agitur, qui semetipsos deos fecerunt, quia praemissum est de superbia eorum, et magnificati sunt super populum Domini exercituum, et eodem modo hic dicuntur dii, quo in Canticis canticorum sodales Dei, et Domini nostri Jesu Christi: Indica mihi quem diligit anima mea, ubi pascas, ubi cubes in meridie, ne vagari incipiam post greges sodalium tuorum (Cant. I). Isti dii, isti sodales Domini, qui nisi haeretici sunt, de quibus hic sermo est sub nominibus Moab et filiorum Ammon. Super eos plane horribilis Dominus, et attenuavit magnificentiam illorum, quia et si in brevi magnificati sunt super populum Domini exercituum, quasi sterquilinium in fine perditi sunt, et talium cujusque messem, si qua fuit, comedit famelicus, et ipsum rapuit armatus. Illis attenuatis, adorabunt, inquit, Dominum viri, de loco suo omnes insulae gentium. Dictum hoc et dicendum cum subsannatione adversus ejusmodi deos, qui jam non habent locum suum, imo quos jam non intuebitur locus eorum vel cognoscet amplius, sicut per beatum Job dicitur, quia sicut consumitur nubes et pertransiit, sic qui descenderit ad inferos, non ascendet, nec revertetur ultra in domum suam, neque cognoscet eum amplius locus ejus (Job. VII). Viri isti, qui non deseruerunt locum suum, omnes insulae gentium, id est omnes Ecclesiae quae consistunt in medio gentium sicut insulae quamvis marinis fluctibus undique tondantur, stant et locum suum non deserunt, adorabunt de loco suo Dominum, et hunc crucifixum, Deum et hominem Jesum Christum. Locus eorum apud ipsum Deum est, sicut ipse ad Mosen: Ecce, inquit, est locus apud me, et stabit supra petram (Exod. XXXIII), etc. Locus ille humilitas est sicut Psalmista testatur, dicens: Si non Moses electus ejus stetisset in confractione (Psal. CV), id est in nimia mentis humilitate in conspectu ejus. Locum hunc haeretici non invenisse arguuntur, quibus hoc, quod hactenus dictum est, eveniet, inquit, pro superbia sua, quia blasphemaverunt, et magnificati sunt super populum Domini exercituum. Sequitur: Sed et vos, Aethiopes, interfecti gladio meo eritis. Jam superius dictum est, triplices esse Ecclesiae hostes, scilicet Judaeos, haereticos atque paganos, et Judaeos sub nominibus Chanaan et Philistinorum, haereticos autem sub nominibus Moab et filiorum Ammon, paganos vero hic designari sub nomine Aethiopum. Cur paganos sub nomine Aethiopum? Quia videlicet sicut pellis Aethiopica magis quam caeterarum gentium nigra est, ita paganorum magis quam Judaeorum aut haereticorum impietas nota est. Si quidem Judaei atque haeretiei quodam divini nominis candore, utcunque se palliaverunt, pagani non unum Deum, sed multa daemonia publico errore coluerunt. Igitur non soli Chanaan et Philistiim, et Moab, et filii Ammon, sed vos, inquit, Aethiopes, interfecti gladio meo eritis, id est non soli Judaei atque haeretici qui legem acceperunt, sed et vos pagani sive gentiles, ejusmodi legem non habentes, judicio meo condemnabimini. Non enim est distinctio apud Deum. Quicunque enim sine lege peccaverunt, sine lege peribunt, et quicunque in lege peccaverunt, per legem judicabuntur (Rom. II). Sequitur adhuc: