CAPUT 2

“Haec ostendit mihi Dominus, et ecce uncinus pomorum. Et dixit: Quid tu vides, Amos? Et dixi: Uncinum pomorum. Et dixit Dominus ad me: Venit finis super populum meum Israel, non adjiciam ultra, ut pertranseam eum. Et stridebunt cardines templi in die illa, dicit Dominus Deus; multi morientur, omni loco projicietur silentium.”

Nimirum dum ostenso uncino pomorum dicit Dominus,

“venit finis super populum meum Israel,”

subaudiendum est, propter uncinum istum, sive propter illud quod significat

“uncinus iste pomorum.”

Hanc autem esse avaritiam, sicut jam dictum est, sequentia declarant. Sequitur enim:

“Audite hoc qui conteritis pauperes, et deficere facitis egenos terrae, dicentes, quando transibit messis, et venundabimus merces et Sabbatum, et aperiemus frumentum, ut imminuamus mensuram, et augeamus siclum, et supponamus stateras dolosas, ut possideamus in argento egenos, et pauperes pro calceamentis, et quisquilias frumenti venundemus?”

Itemquè post aliqua:

“Vidi, inquit, Dominum stantem super altare, et dixit: Percute cardinem, et commoveantur superliminaria. Avaritia enim in capite omnium (Amos IX).”

Igitur dum causam malorum quae ventura erant esse asserit avaritiae crimen, mira et mirabiliter congrua similitudine illam denotat, praeostendens

“uncinum pomorum.”

Uncinum, quo arboris rami attrahi solent ad carpenda poma, quae manu attingi non possunt. Unca profecto est avaritiae manus, nec unquam nisi ad accipiendum extenditur. Porro homines aliquid habentes, veluti rami sunt, poma candida sive rubicunda visuque pulchra et ad vescendum delectabilia gerentes. Talibus avaritia callide insidiatur, cujuslibet artis uncinum innectens crebroque convolvens silenter dum timet audiri, ut et damnum fiet pomo detracto, et tamen possessor non percipiat, donec jam saturato fure, damnum suum tarde reperiens gemat. Vera et conveniens in hac ostensione similitudo, dum et avaritiae dolus uncino, et bona temporalia circa quae laborat avaritia pomis assimilantur. Pomum quippe res levis est, maximeque pueros mulcet; viris autem, et maxime sanis pro minimo est. Sic nimirum bona praesentis saeculi levia sunt, et eos quidem qui sensu parvuli sunt, nimis oblectant; sapientibus autem, qui coelestia sapiunt, contemptibilia sunt. Quoties autem ecclesiastici viri animam, terreni homines attentaverint ut sibi conformem faciant, recte conquerendo, de illo dicas Davidicum:

“Posuerunt Hierusalem in pomorum custodiam (Psal. LXXVIII).”

Et alibi sanctus vir respiciens et enumerans vacuos menses suos:

“Dies mei, inquit, velociores fuerunt cursore, fugerunt, et non viderunt bonum, pertransierunt quasi naves poma portantes (Job IX).”

Ad summum ut perpendas bona omnia temporalia, quae sibi uncus avaritiae sitienter attrahit, recte ob utilitatem nomine pomorum denotari, sciendum est, quia primus homo cupiditatis crimen, per quod periit, non per aurum neque per argentum, sed per exiguum pomum admisit (Gen. III). Nunc coeptam persequamur litteram.

“Quid, inquit, tu vides, Amos? Uncinum pomorum.”

Parvam utique rem sed magni vides mali signum. Significat namque, ut jam dictum est, avaritiae malum, propter quod venturus erat finis super illum populum. Hoc enim protinus ait:

“Venit finis super populum meum Israel.”

Quis vel qualis finis? Profecto malus finis, et quam malus vel quali nomine sit censendus, apud Danielem reperimus his verbis:

“Et post hebdomadas sexaginta duas occidetur Christus, et non erit ejus populus, qui eum negaturus est. Et civitatem et sanctuarium dissipabit populus cum duce venturo, et finis ejus vastitas, et post finem belli statuta desolatio, et deficiet hostia et sacrificium, et in templo erit abominatio desolationis, et usque ad consummationem et finem perseverabit desolatio (Dan. IX). Recte ergo cum dixisset, venit fines super populum meum Israel, non adjiciam ultra ut pertranseam eum,”

continuo subjunxit:

“Et stridebunt cardines templi in die illa, dicit Dominus Deus.”

Quis enim non audivit stridorem cardinum illius templi, id est subversionem civitatis et sanctuarii factam vincentibus Romanis? Porro quod pro illo auditu sive fama tant excidii stridorem posuit cardinum templi, quid decoris, quantum habet gravitatis? Quod vero addit,

“multi morientur,”

quam verum sit testis est Josephus, qui tragoediam illam describens, mortuorum multitudinem refert pene incredibilem. Deinde quod ait,

“in omni loco projicietur silentium,”

idem est ac si dicat: Et qui superfuerint ex eis, ducti in omnes gentes captivi, abjecti et silentes erunt, auctoritatem loquendi non habebunt. Christum quem confiteri nolunt, palam blasphemare non audebunt. At vero quod interposuit,

“non adjiciam ultra ut pertranseam eum,”

videlicet populum meum, breviter satis innuit, nihil jam prodesse illis ritum paschae sui sive immolationem paschalis agni, cujus sanguine postes suos signare consueverant. Olim hic idem Dominus ita dixit:

“Erit autem sanguis vobis in signum in aedibus, in quibus eritis, et videbo sanguinem, ac transibo vos, nec erit in vobis plaga disperdens, quando percussero terram Aegypti (Exod. XII).”

Nunc autem dicit super eumdem populum,

“non adjiciam ut pertranseam eum.”

Etenim ex quo fusus est ab eis sanguis Agni Dei, sanguis Christi Filii Dei, jam non recipitur apud Deum sanguis agni illorum bruti pecoris, sed quae signatae sunt signo sanguinis Christi, signaculo crucis Filii Dei, illae sunt domus Israel. Ille autem populus qui prius dicebatur Israel inter Aegyptios reputatur, quia non habet hoc signum, et propterea

“non adjiciam, inquit, ut pertranseam eum,”

et subaudiendum est, sed percutiam sicut olim terram Aegypti, ita et nunc omnem animam hominis increduli et malum operantis tam Judaei quam Graeci, imo prius et durius Judaei quam Graeci (Rom. II). Haec intelligens propheta in illo quam viderat uncino pomorum, et in his audierat verbis dicentis,

“venit finis super populum meum,”

annuntiat protinus et dicit:

“Audite haec, qui conteritis pauperem, et deficere facitis egenos terrae, dicentes. Quando transibit messis, et venundabimus merces et Sabbatum, et aperiemus frumentum, ut imminuamus mensuram, et augeamus siclum et supponamus stateras dolosas, ut possideamus in argento egenos, et pauperes pro calceamentis, et quisquilias frumenti vendamus?”

Hoc, inquit, audite quod locutus est Dominus ad me, ostendens mihi uncinum pomorum. De vobis enim sermo est qui estis avari, qui haec talia facitis, qui pauperes diripitis in dolo, sicut uncinus ob carpenda poma ramusculos attrahit. Dum enim inhianter desideratis, ut transeunte, id est consumpta messe, quae pauperibus parvula est, possitis merces charius vendere, dum desideratis Sabbatum adesse, id est septimum annum, quo secundum legem sabbatizat, nec licet seminare aut metere ut tunc demum repositum aperientes frumentum pro libitu vestro vendatis, minuentes mensuram et augentes siclum, id est pretium, compulso paupere per inopiam, ut ipsas quoque frumenti vestri emat quisquilias, et in mercimonio tam infelici stateras quoque supponatis dolosas, dum, inquam, taliter efficitis ut in argento possideatis egenos fratres vestros, vendunt enim sese vobis necessitate compulsi, et pauperes factes possidetis pro calceamentis, id est pro pretio modico et levi, quanto vix calceamenta possint comparari, nimirum uncino doloso poma carpitis, et idcirco venit super vos finis, qui dicitur vastitas, sicut Daniel ait: Haec enim agendo, non cessabitis donec Christum occidatis propter avaritiam vestram, quia contra illam ipse disputabit, et extunc erit super vos finis, extunc, inquam, usque ad consummationem et finem desolatio perseverabit (Dan. IX). Vos, inquam, qui tales estis et talia facitis audite haec: Quid audiemus? Nimirum et illud quod jam dixi,

“quia mihi uncinum pomorum Dominus ostendit,”

in quo sermo est de vobis, et hoc quod protinus dicturus sum. Quid est illud?

“Juravit Dominus in superbia Jacob. Si oblitus fuero usque in finem omnia opera eorum. Nunquid super isto non commovebitur terra et lugebit omnis habitator ejus? Et ascendet quasi fluvius universus, et ejicietur, et defluet quasi rivus Aegypti. Et erit in die illa dicit Dominus; occidet sol in meridie, et tenebrescere faciam terram in die luminis, et convertam festivitates vestras in luctum, et omnia cantica vestra in planctum, et inducam super omne dorsum vestrum saccum, et super omne caput calvitium, et ponam eam quasi luctum unigeniti, et novissima ejus quasi diem amarum. Ecce dies veniunt, dicit Dominus, et emittam famem in terram, non famem panis neque sitim aquae, sed audiendi verbum Domini. Et commovebuntur a mari usque ad mare, et ab aquilone usque ad orientem circuibunt, quaerentes verbum Domini, et non invenient.”

Hoc totum audite vos avari et rapaces, non in attractione pomorum, de qualibus jam dictum est, vobismetipsis complacentes,

“juravit Dominus.”

Hoc jam tertio dixi, quia

“juravit Dominus.”

Primo dixi, quia

“juravit Dominus Deus in Sancto suo.”

Secundo dixi, quia

“juravit Dominus Deus in anima sua.”

Et ecce nunc tertio dico, quia

“juravit Dominus in superbia Jacob.”

Trina juramenti repetitio, valida vestrae condemnationis est confirmatio. Quale autem est hoc juramentum,

“jurare Dominum in superbia Jacob?”

Siquidem

“juravit Dominus in Sancto suo,”

idem est ac si dicat:

“juravit per animam suam,”

id est per semetipsum. Porro, quod nunc ait,

“juravit Dominus in superbia Jacob,”

non recte sic intelligitur, ac si dicat,

“juravit per superbiam Jacob.”

Quale est enim jurare Deum per cujusquam superbiam? Denique nec hominem jurare decet, imo nec licet, per causam sive rem indignam et sanctitati contrariam. Est ergo sic intelligendum,

“juravit Dominus in superbia Jacob,”

ac si diceret,

“juravit propter superbiam Jacob.”

Sic et in psalmo cum dicit:

“Quadraginta annis offensus fui generationi illi, et dixi, semper hi errant corde, et isti non cognoverunt vias meas, quibus juravi in ira mea (Psal. XCIV).”

Intelligendum est ac si diceret, juravi propter iram meam, propterea quia me provocaverunt ad iracundiam,

“non intrabunt in requiem meam.”

Sic, inquam, praesenti loco cum dicit,

“juravit Dominus in superbia Jacob,”

si oblitus fuero usque in finem omnia opera eorum, intelligendum est ac si dicat,

“juravit Dominus propter superbiam Jacob,”

non obliviscar usque in finem omnia opera eorum. Revera namque superbia causa est cur Dominus juret, cur sententiam super peccatorem juramento firmet, cujus simplex sermo veritas est. Exacerbat enim superbiendo peccator Dominum ut juret, juxta illud in psalmo:

“Exacerbavit Dominum peccator, secundum multitudinem irae suae non quaeret (Psal. IX).”

Quandiu per ignorantiam quis peccat, quandiu per juventutem sive per infirmitatem quis delinquit, ingemiscens eo quod

“videat aliam legem in membris suis, repugnantem legi mentis suae, et captivum se ducentem in lege peccati, quae est in membris suis (Rom. VII),”

nondum Dominum exacerbavit, nondum Dominus sententiam super illum juramento firmavit. Idcirco Psalmista spem habens, dicit:

“Delicta juventutis meae, et ignorantias meas ne memineris, Domine (Psal. XXIV).”

Sola superbia est, cujus delicta Dominus non vult oblivisci, propter quam exacerbatus non quaerit

“secundum multitudinem irae suae,”

id est

“non requiret (Psal. X)”

peccatorem, quia multum iratus est illi. Notandum vero qualiter dicat, juravit Dominus in superbia Jacob. Scimus namque quia Jacob ille patriarcha, cujus secundum carnem erant vel sunt isti filii, magnae fuit humilitatis, superbiam vero non habuit. Alioquin, quomodo putamus illum potuisse cum Deo luctari, et invaluisse cum angelo (Gen. XXXII; Ose. XII), nisi per magnae humilitatis virtutem, quae vera est fortitudo? Moyses quoque quomodo Deum tenere potuisset, dicentem:

“Dimitte me (Exod. XXXII),”

nisi, quia virtute humilitatis confortabatur, stans, sicut Psalmista dicit,

“in confractione,”

id est, in nimia mentis humilitate,

“in conspectu ejus?”

(Psal. CV.) Jacob ergo non superbus, sed humilis fuit, et inde cum Deo valde luctari potuit. Notandus igitur, ut jam dictum est, modus dictionis, dum non dicit: Juravit Dominus in superbia populi, de quo dixerat:

“Venit finis super populum meum,”

sed

“juravit Dominus, inquit, in superbia Jacob.”

Breviter namque innuit, valde esse incongruam, magnaque animadversione dignam superbiam in filiis hominis pauperis, qui tota vita sua fuit humilis, qui suo fratri Esau longe dissimilis, cum ille foris venaretur, simplex domi habitavit, qui ad imperium patris, et matris, ut uxorem acciperet, peregre profectus in baculo suo Jordanem transivit, qui non in lecto eburneo, sed nuda humo decubans, lapidemque habens suppositum capiti, visionem magnam, scilicet scalam coelos tangentem, et Dominum scalae innixum vidit, qui pro uxore semel et iterum servivit annis septenis, et pro mercede de ovibus sumenda, sex annis soceri gregem pavit, quique deinde cum duabus turmis regrediens, civitatemque hic manentem non habens, sed futuram inquirens, peregrinus et advena super terram de loco in locum ivit, fixis ac refixis tentoriis, tandemque in Aegyptum cum omni domo sua deveniens, stansque in conspectu Pharaonis, peregrinationem suam confiteri non erubuit,

“dies, inquiens, peregrinationis vitae meae centum tringinta annorum sunt parvi et mali, et pastores ovium sumus servi tui, et nos et patres nostri (Gen. XLVII).”

In filiis, inquam, patris ejusmodi, qui tam humiliter vixit, superbia est valde reprehensibilis, imo et exsecrabilis. Et idcirco satis congrue,

“juravit Dominus, inquit, in superbia Jacob,”

breviter innuens quam graviter Dominus tulerit, quod a patre tam humili tam longe superbiendo degenerassent filii. Et quid juravit?

“Si oblitus fuero, inquit,”

id est nullo modo obliviscar,

“omnia opera eorum,”

subauditur, quaecunque fecerunt ex quo egressi ex Aegypto vitulum formaverunt, et adoraverunt. Nam licet tunc Moyses tenuerit Dominum, et placatus fuerit, ne faceret malum, quod locutus fuerat adversus populum suum, tamen postmodum dixit:

“Ego autem in die ultionis visitabo et hoc peccatum eorum (Exod. XXXII).”

Ex tunc omnia quaecunque fecerunt non obliviscar opera eorum, imo et a sanguine Abel justi, omnia venient super impiam generationem eorum (Matth. XXIII). Ita juramento praemisso, quasi quaereres qualiter operum illorum memor eris quae jurasti te non debere oblivisci, adhuc in ipso fervore quo juravit, interrogat, et dicit:

“Nunquid super isto non commovebitur terra, et lugebit omnis habitator ejus?”

Ac si dicat: Nunquid operum illorum recordatio legis est adhibenda? Nunquid huic populo talia facienti parva debetur ira? Nonne merito revelabunt coeli iniquitatem ejus, et terra adversus eum consurget? Utique sic fiet, quia sic fieri justum est. Juravi, et immutabilis est sententia, ut super isto, vel pro causa ista, quod superbus factus est Jacob, commoveatur terra, commoveatur caput terrae Romanum imperium et adversus eum consurgat, et ita commota terra, ubi movebitur tanti imperii terrena potestas,

“lugebit omnis habitator ejus,”

videlicet, quia finxit sibi timorem, quod non posset habitare terram, nisi unus homo moreretur. Dixerunt enim:

“Si dimittimus eum sic, venient Romani, et tollent nostrum et locum et gentem (Joan. XI).”

Idcirco

“lugebit omnis habitator ejus,”

subauditur terrae, quod et factum est in illa obsidione, ubi confluxerant multitudine increduli, divino illos ad poenam judicio trahente. Unde et congrue mox subditur:

“Et ascendit quasi fluvius universus, et adjicietur et defluet quasi rivus Aegypti.”

Mirum namque hoc fuit, quod venturis Romanis ad obsidendum Hierusalem, instante jam solemnitate paschali, tanta in illam multitudo confluxit fiduciam habens in magna firmitate amplae civitatis, ut recte dicat,

“et ascendit quasi fluvius universus,”

subauditur, habitator ejus. Abundanter enim quasi fluvius venit, et muros civitatis confluendo implevit. Quia vero futurum erat ut post innumerabilem mortuorum congeriem, ruptis et patefactis muris, reliqui caperentur, et in omnes gentes ducerentur captivi. Recte subjungit:

“Et ejicietur et defluet quasi rivus Aegypti;”

ejecti sunt enim residui, sicut jam dictum est, et per totum orbem defluxerunt, qui, quasi fluvius, confluxerant putantes se intus posse tutos contineri. Et quomodo defluxerunt?

“Quasi rivus Aegypti,”

inquit. Miro modo dictum, mirumque innuit mysterium. Noluit dicere, quasi Jordanis qui fluvius erat terrae illius populi, et obsessis indeque in captivitatem ducendis multo vicinior, quam aliquis rivus terrae Aegypti. Quare? Videlicet quia noluit ille populus esse, sicut Jordanis, noluit suscipere sacramentum baptismi Christi, qui baptizatus est in fluento Jordanis. Idcirco defluxit sicut rivus Aegypti, nam ecce revera Judaei et apud Deum et apud homines reputantur et sunt sicut Aegypti, imo et vere Aegyptii, id est tenebrosi, quia corde sunt excaecati. Unde et protinus subjungit:

“Et erit in die illa, dicit Dominus, occidet sol in meridie, et tenebrescere faciam terram in die luminis.”

Quis enim est iste sol, nisi sol justitiae Christus, sol verus et aeternus, qui in ista die, in isto tempore mundum universum illuminavit, et quando coepit iste dies luminis, nisi quando visitavit nos oriens ex alto sol iste, quem miro modo Maria, id est maris stella peperit? Nox erat et stella consurgens de spiritu Creatoris sui concepit, cum parvula esset, magnum solem peperit, et exinde est dies luminis; meridies autem, ex quo idem sol exaltatus est a terra, resurgens a mortuis in coelum ascendit. In isto meridie sive die luminis, Dominus terram, id est Judaeam tenebrescere fecit, ut jam non dicantur aut sint Judaei, sed Aegyptii, id est tenebrosi et caeci, quia sol Christus illis occidit, eo quod non credant quod mortuus resurrexerit. Hujus obscurationis et caecitatis cordium illorum signum illud fuit, quod meridie, id est hora sexta, dum crucifixissent illum, iste diurnus sive quotidianus sol obscuratus est, et tenebrae super terram factae sunt. Tantum scelus in festivitate sua, quae dicitur Phase, id est Pascha, commiserunt. Sequitur ergo, et dicit firmiter sub eodem firmamento secundum justum judicium:

“Et convertam festivitates vestras in luctum, et omnia cantica vestra in planctum, et inducam super omne dorsum vestrum saccum, et super omne caput calvitium.”

Hoc ita planum et notum est, ut expositione non indigeat, quia festivitates illorum in luctum conversae sunt, eo quod in paschali festivitate sua Christum occidendo, Christi discipulos et matrem ejus, juxta quod praedixerat Simeon:

“Et tuam ipsius animam pertransibit gladius (Luc. II),”

lugere fecerunt. Idcirco imminente, ut jam dictum est, paschali festivitate, obsessi lugere coeperunt, cunctasque festivitates annuas lugubres habuerunt, et omnia cantica illorum in planctum conversa sunt, tanta utique tunc miseria fuit ut nunquam meliorem causam habuerint induendi saccum super dorsum suum, et decalvandi caput suum, quod facere consuetum erat in luctu, ob magni doloris indicium. Quod deinde subjungit:

“Et ponam eam quasi luctum unigeniti, et novissima ejus quasi diem amarum,”

insanabilem fore denuntiat dolorem, irrecuperabilem desolationem. Qualis est enim planctus unigeniti? Utique inconsolabilis, quia consolatio non est alterius filii illi cujus unigenitus mortuus fuerit. Unigenitus autem Christus est, non solum Deo Patri, verum etiam Synagogae cujus de carne carnem assumpsit. Mortuus est illi; ipsa namque mater crudelis eum occidit, nec vult audire quod resurrexerit, imo nec vult scire quod ille Christus sit unigenitus Dei. Porro Deus alium unigenitum non habet, nec alium mittet, quia ipse unigenitus est. Idcirco luctus Synagogae, quae unigenitum occidit, in aeternum inconsolabilis erit, quemadmodum in Zacharia ipse dixit:

“Et aspicient ad me quem confixerunt, et plangent eum quasi unigenitum, et dolebunt sicut doleri solent in morte primogeniti (Zach. XII).”

Et nunc quidem super eum lugere nolunt, sed futurum est in novissimo ut lugeant. Idcirco cum dixisset,

“et ponam quasi luctum unigeniti,”

continuo subjunxit,

“et novissima ejus quasi diem amarum.”

Novissima namque sunt ea quae sequuntur praesens saeculum. In illis novissimis promittit illis luctum, et ea fore quasi diem amarum, id est vere diem amarum, quemadmodum econtra, cum dicent sancti:

“Facti sumus sicut consolati (Psal. CXXV),”

id est esse constat ac si dicant vere consolati. Etenim ille dies in quo, ut jam dictum est, videbunt in quem confixerunt, sive aspicient ad eum, quem confixerunt, vere illis amarus erit, sicut alius propheta dicit:

“Vox diei Domini amara, et tribulabitur ibi fortis (Soph. I).”

Tunc dissimulare non poterunt luctum unigeniti, quem nunc dissimulant dicentes ad alterutrum in malis suis:

“Tace et non recorderis nominis Domini (Amos VI).”

Interim miseri sunt ubique terrarum, neque ullum merentur reperire consolationis verbum, sicut olim in Aegypto et in Babylonia, vel quoties afflicti sunt, consolationem inveniebant clamantes ad Dominum. Hoc est quod continuo dicit:

“Ecce dies venient dicit Dominus. Et mittam famem in terram, non famem panis, neque sitim aquae, sed audiendi verbum Domini. Et commovebuntur a mari usque ad mare, et ab aquilone usque ad orientem circuibunt, quaerentes verbum Domini, et non invenient.”

Hoc mirum est, et miserabile, quod ipsi, quorum de terra panem Scripturarum, nos advenae messuimus et comedimus, famem patiuntur et siti pereunt, esuriunt et non comedunt sitiunt, et non bibunt. Etenim quod amplius mirandum est, ipsi panem hunc nobis deferunt, et circumferunt, et tamen non inveniunt, sicut in Evangelio mystice significatum est, ubi maxima multitudine veniente ad Dominum, cum vellet illis dare ad manducandum,

“erat ibi puer unus, habens quinque panes hordeaceos, et duos pisces (Joan. VI).”

Habebat et non manducabat, portabat et non esuriebat, sed accepit ab illo Jesus et fregit, deditque illis quos reficere volebat (ibid.). Sic denique Judaei, quoniam sunt sensu puerili, nescientes quid ferant, panem ferunt verbum Dei, mente jejuni, et secundum animam aridi, quia Dominus immisit eis famem audiendi verbum Domini. Hoc, inquam, mirum et miserum est, quod onusti verbo Domini circumeunt a mari Atlanteo usque ad mare Britannicum, id est a meridie ad occidentem, et ab aquilone usque ad orientem, quae orbis terrarum quatuor plagae sunt,

“quaerentes verbum Domini et non inveniunt.”

Videlicet quia caeci sunt, idcirco idipsum quod portant videre non possunt. Excaecavit enim illos malitia ipsorum. Quomodo autem contingit eis ut quaerant et non inveniant, cum Dominus dicat:

“Quaerite et invenietis (Matth. VII)”

; itemque et:

“Qui quaerit, invenit?”

(Ibid.) Quomodo istud convenit, nisi quia non quaerunt sicut est quaerendum, quia non in illo quaerunt in quo est quaerendum. In Christo qui quaerit, invenit quod comedat ut non esuriat, invenit quod bibat ut non sitiat. Ideo dicit:

“Qui venit ad me, non esuriet, et qui credit in me, non sitiet unquam (Joan. VI).”

Item:

“Si quis sitit, veniat ad me et bibat (Joan. VII).”

At illi Christum oderunt, consortium nullum cum Christo habere volunt. Quomodo ergo invenirent, qui miro modo sine verbo Dei, quod Christus est, verbum Dei quaerunt? Mira quaerentium dementia, dum ita quaerunt verbum Domini, ut velint exsurgere sibi aliquem prophetam, dolentes quod non aliquam habeant in homine gloriam, qui signa faciat, et ventura praedicet, ad satisfaciendum cupiditati ipsorum, ut iterum congregentur, et in illam terrenam Hierusalem redeant non jam lapideam, sed aureolam atque gemmatam, secundum vanam nimisque avaram spem suam. Taliter esurientes nunquam comedent, taliter sitientes, nunquam bibent, taliter quaerentes verbum Domini nunquam invenient, sed pro verbo Domini spiritum recipiunt erroris, pro Christo Antichristum sunt recepturi. Sequitur:

“In die illa deficient virgines pulchrae et adolescentes in siti, qui jurant in delicto Samariae, et dicunt: Vivit Deus tuus Dan, et vivit via Bersabee, et cadent, et non surgent ultra.”

Quamvis paulo ante praemisso,

“et emittam famem in terram,”

statim subjunxerit,

“non famem panis, neque sitim aquae, sed audiendi verbum Domini;”

tamen cum dicit,

“in illa die deficient virgines pulchrae et adolescentes in siti,”

recte utrumque intelligitur, scilicet tam fames panis et sitis aquae quam fames et sitis audiendi verbum Domini. Nam, etsi nunc Judaei, quamvis captivi, panem habent et aquam, tunc utique non habuerunt, quando, sicut jam supra dictum est, ab hostibus circumdati sunt in vindictam sanguinis Christi. Tunc, inquam, corporaliter quoque defecerunt virgines adolescentes in siti, tanta tamque mira defectione, ut mirum sit si quisquam calamitatem illam absque horrore animi perlegere possit. Verum, quia fames et sitis corporalis comparatione famis et sitis audiendi verbum Domini, quae fames vel sitis animae est, pro levi reputari debet, idcirco cum dixisset:

“Et emittam famem in terram,”

ne putaretur hanc parvam vindictam famis corporeae rependere illorum avaritiae,

“non famem, inquit, panis, neque sitim aquae, sed audiendi verbum Domini,”

ut sit sensus: Non primum famem panis et sitim aquae immitto illis, sed prima erit vindicta fames audiendi verbum Domini, fames autem panis et sitis aquae superadjicietur eis. Narrat autem vetus historia, tam Latina quam Graeca, et omnium gentium barbararum nihil fame durius, quae saepe compellit obsessos humanis vesci carnibus, et in suam saevire naturam, ita ut nec parentes parcant parvulis liberis, sicut nec illa infelix Maria pepercit, quae in illa obsidione parvulum suum coxit et comedit. Quid igitur de fame dicendum est animarum, quae post vitam praesentem procul dubio sentitur, si hoc facit fames corporum? Utraque tunc oppressit populum Judaeorum, et nunc usque opprimit illa, quae deterior est fames et sitis verbi Domini. Quae vel quales sunt virgines, et qui adolescentes ita deficientes? Ait:

“Qui jurant in delicto Samariae, et dicunt: Vivit deus tuus Dan, et vivit via Bersabee.”

In illo tempore, quando haec prophetabantur, vitulus aureus colebatur in Dan, qui terminus est terrae Judaicae, et ibant illuc per viam Bersabee, longo videlicet itinere propter reges Judae, declinantes eos, quin et idcirco vitulos illos fecerat Hieroboam, ne ascenderent decem tribus ad orandum in Hierusalem (III Reg. XII), reputans ne converteretur cor populi ad dominum suum regem Juda. In tantam autem venerationem venerat illis talis factura, scilicet facies vitulina, ut quomodo solitum fuerat jurari,

“vivit Dominus Deus, verbi gratia, veluti cum Jonathas dixit: Vivit Dominus, et vivit anima tua, rex, si novi (I Reg. XVII).”

Sive Elias:

“Vivit Dominus Deus in cujus conspectu sto (III Reg. XVII),”

ita vulgo jurantes jam dicerent:

“Vivit dominus deus Dan, et vivit via Bersabee,”

per quam itur in Dan. Aureus erat ille vitulus, et inde facile persuaderi poterat populo quod esset deus. Quare? nimirum quia mentes eorum obtinuerat avaritiae spiritus, et idcirco apud cogitationes eorum non parva res erat aurum, multoque plus placebat aspectibus eorum tale metallum quam mentibus Deus eorum. Ergo deus illorum erat aurum, deus illorum erat Mammon. Nunquid a tali scelere queunt immunes existimari Scribae et Pharisaei temporis illius, quo passus est Dominus noster, in quem sanctorum prophetarum tota intentio tendit? Nonne illorum mentes maxime obtinuerat Mammon, et per eumdem deum jurabant, per quem et illi, dicentes:

“Vivit Deus tuus Dan?”

“Vae vobis, ait ipse Dominus, duces caeci, qui dicitis: Quicunque juraverit per templum, nihil est; qui autem juraverit in auro templi, debet (Matth. XXIII).”

Nonne isti Deo praeferebant aurum?

“Qui enim jurat in templo, inquit, jurat in illo et in eo qui habitat in ipso (ibid.).”

Ergo sicut templo, ita et illi qui habitat in templo, praeferebant aurum, dicendo:

“Quicunque juraverit per templum nihil est; qui autem juraverit in auro templi, debet.”

Igitur cum dicit,

“qui jurant in delicto Samariae, et dicunt: Vivit deus tuus Dan,”

non omittamus illos qui in auro jurare docebant, quia videlicet multo cupidius isti aurum coluerunt quam illi patres eorum. Illi namque idcirco colebant aurum, ne ascendendo adorare in Hierusalem discerent reverti ad David regem suum. Isti autem, ut licentius possiderent aurum, per quod docebant esse jurandum magis quam per Deum vel per Dei templum, occiderunt verum David, filiumque David, Filium Dei regem suum. Talis eorum deus est deus Dan, quod interpretatur judicium, traxit enim illos ad judicium aeternum. Item talis illorum via est Bersabee, quod interpretatur puteus juramenti sive puteus satietatis, quia jurabant in auro quo volebant quidem, sed non poterant satiari. Proinde

“cadent, inquit, et non surgent ultra,”

consumpti fame supradicta, fame audiendi verbum Dei, sicut comperimus ex his qui supersunt ex illis. Denique maxime his convenit, quod sanctus Job dicit:

“Egestate et fame sterilis, qui rodebant in solitudine squalentes calamitate et miseria, et mandebant herbas et arborum cortices, et radix juniperorum erat cibus eorum. Qui de convallibus ista rapientes, cum singula reperissent, ad ea cum clamore currebant (Job XXX).”

Nimirum herbis et arboribus et radici juniperorum comparari possumus fabulas et genealogias eorum. Quoties cum illis sermonem conferimus, si qua de fabulis ac genealogiis occasio incidit, ibi clamosi atque deserti sunt, et veluti quidpiam herbarum sive corticum aut radicum juniperi de convallibus rapientes, ad singula cum clamore currunt, dum aliquid nugarum retexentes declamant, suoque arbitratu magistri sunt. Porro ad enucleandum Scripturae sensum, ita egestate et fame steriles, ita squalentes et miseri sunt, et non solum dolere, verum etiam admirari possimus imbecillitatem puerilis sensus eorum. Sequitur: