CAPUT XVI. Item de fide, spe et charitate, quod per haec tria in sanctis Scripturis assimiletur sancta Trinitas, et de capitulo Apostoli:

“Tunc autem cognoscam, sicut et cognitus sum,”

quid sit cognoscere vel cognosci.

Hic propositum fuit demonstrare, quod haec tria sint, per quae homo ad illam Dei similitudinem reformetur, quod in initio proposuit dicens:

“Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram.”

Unde et apostolus Joannes:

“Scimus, ait, quia, cum apparuerit, similes ei erimus, quoniam videbimus eum sicuti est (I Joan. III).”

Quantum putas jucunditatis habet demonstratio, sive intelligentia haec? Nam beati quidem sancti prophetae pro eo quod in manu eorum Dominus assimilatus est, sicut in Osee dicit, et nos jam ante meminimus:

“Et locutus sum super prophetas, et ego visiones multiplicavi, et in manu prophetarum assimilatus sum (Ose. XII),”

sed nihilominus sancti et electi omnes beati, quia sancta Trinitas, unus Deus, Pater, et Filius, et Spiritus sanctus per haec tria, fidem, spem et charitatem, assimilatur eis. Hic assimilationis modus est universalis. Habuerunt sancti patriarchae, Abraham, Isaac et Jacob (qui et ipsi prophetae fuerunt) quasdam proprias in semetipsis assimilationes Patris, et Filii, et Spiritus Sancti, quod et suo loco commemoravimus, sed haec est assimilatio universalis charitas, fidei, spei et charitatis, quae videlicet assimilatio in aeternum manebit. Delectamur rei magnitudine, sed labor est in delectatione, dum sermo deficit invalidus, et quantillum in mente suggerit Spiritus, fari gestiens lingua non assequitur. Capitulum quippe magnum est, in quo vel circa quod pene defessus animus jam terminare properat sermonem habitum de his tribus. Quod capitulum?

“Nunc, inquit Apostolus, cognosco ex parte, tunc autem cognoscam sicut et cognitus sum. Nunc autem manent fides, spes, charitas, tria haec; major autem horum est charitas (I Cor. XII).”

Qua enim voce, qualibus verbis, horum possumus verborum sensum consequi? Verbum quippe cognitionis, duarum quemdam significat contractum sive sensum conscientiarum, nimiam nimisque familiarem habentem fiduciam in alterutrum, qui neque per lectionem, neque per auditionem, sed per solum satis anima scire potest experimentum. Multum est quod sacra Scriptura de mutua cognitione Spiritus Dei et spiritus hominis agit per similitudinem. Exempli gratia:

“Et gaudebit sponsus super sponsam, et gaudebit super te Deus tuus (Isa. LXII).”

Quod ergo dicit:

“Tunc cognoscam sicut et cognitus sum,”

verbo cognitionis sempiternum insinuare volens usum charitatis sive torrentem voluptatis, redundantem ex secreto divinitatis in interiora animae diligentis, quis digne verbis explicare possit? Absconditum est a nobis toto hujus nostrae peregrinationis tempore, propter quod Psalmista suspirans dicit:

“Quam magna multitudo dulcedinis tuae, Domine, quam abscondisti timentibus te (Psal. XXX).”

Si absconditum est ab omni vivente, imo peregrinante in ista mortalitate, ut recte dicat:

“Nunc cognosco ex parte.”

Quidnam est:

“Nunc cognosco ex parte,”

praesertim, quia subjungit:

“Tunc autem cognoscam sicut et cognitus sum (I Cor. XIII).”

Per supra scriptam similitudinem in hoc sensu adjuvemur, qua dictum est:

“Et gaudebit sponsus super sponsam, et gaudebit super te Deus tuus (Isa. LXII).”

Nunquam enim sponsa plene cognoscit sponsi affectum, nisi dum per naturalem commistionem fiunt corpus unum. Ibi plane dicere potest, nunc cognosco sicut et cognita sum.