VERS. 4-11.

Magnificavi opera mea, aedificavi mihi domos, et plantavi vineas; feci hortos, et pomaria, et consevi ea cuncti generis arboribus, et exstruxi mihi piscinas aquarum, ut irrigarem silvam lignorum germinantium; possedi servos et ancillas, multamque familiam habui; armenta quoque et magnos ovium greges ultra omnes qui fuerunt ante me in Jerusalem: coacervavi mihi argentum et aurum, et substantias regum, ac provinciarum: feci mihi cantores, et cantatrices, et delicias filiarum hominum, scyphos, et urceos in ministerio ad vina fundenda: et supergressus sum opibus omnes qui ante me fuerunt in Jerusalem: sapientia quoque perseveravit mecum. Et omnia quae desideraverunt oculi mei, non ungavi eis: nec prohibui cor meum quin omni voluptate frueretur, et oblectaret se in his quae praeparaveram: et hanc ratus sum partem meam, si uterer labore meo. Cumque me convertissem ad universa opera, quae fecerant manus meae, et ad labores in quibus frustra sudaveram, vidi in omnibus vanitatem et afflictionem animi, et nihil permanere sub sole. Jam persona mutata, mutatur etiam et causa. Multa superflua in magnificentia sua locutus est Ecclesiastes: sed, si nudam sequamur litteram, nonne Heraclitus et Democritus, mundi sapientes, qui vario affectu damnant omnia vana Democritus ridendo, Heraclitus plorando, si haec pervidissent, audituve didicissent, regem magnifica egregie nimis sapientem damnassent tam vana sequentem, tam vana probantem? Si nihil innueret, nisi quod littera sonat, non fuisset Ecclesiastes melior Sardanapalo, qui qualis fuerit, tumulo superscripsit, dicens: Quanta habui, quam multa edi, quam multa reliqui. Hoc ipsum certe potuisset in sepulcro bovis aut asini scribi. Sed, licet talis sit littera in cortice, dulcius in medulla est. Qui edere vult nucleum, frangat nucem. Revela, inquit David, oculos meos, et considerabo mirabilia de lege tua (Psal. CXVIII). Si tantus propheta tenebras ignorantiae confitetur, qua nos putamus parvulos et pene lactentes inscitiae nocte circumdari? Saeculi ergo laetitia est impunita nequitia, luxurientur homines, et fornicentur, in specta culis nugentur, ebrietate ingurgitentur, turpitudine foedentur, et ista mala non castiget fames, non belli timor, non aliquis morbus, non aliquae adversitates, sed omnia in rerum abundantia, in securitate malae mentis, inde est saeculi gaudium. Sed alia est Dei cogitatio, alia hominis. Magnae misericordiae est, nequitiae impunitatem Deum non relinquere, et, ne cogatur in gehenna damnare, modo flagello castigare. Pro magnitudine, inquit, irae suae non requirit, quia multum irascitur. Severitas, quasi saeva veritas. Redeamus ergo ad nostri Ecclesiastis mirifica opera. Magnificavi opera mea, aedificavi mihi domos. Magnificat Deus species operum suorum, quae in mundo facit, qui omnia sapienter facit. Aedificat suis plurimas domos, quia in domo Patris ejus mansiones multae sunt (Joan. XIV). Quas nimirum mansiones bene nobis distinguit meritorum diversitas. Talibus itaque repletos virtutibus, Christus Dominus ad eos venit, et mansiones apud eos facit. Hinc et Apostolus ait: Templum Dei estis, et Spiritus sanctus habitat in vobis (I Cor. III).

Plantavi vineas. De plantis fidei nostrae crevit vinea Dei Patris, quam per certas horas conductis cultoribus pastinat, putat, propaginat, maritat, bis fodit, laetamine impinguat, ambit sepibus et maceria: unus datur denarius omnibus, primis et novissimis (Matth. XX).

Feci hortos et pomaria. Areolas horti sui bene Ecclesiastes digerit: noster autem Ecclesiastes mentes nostras, de quibus Apostolus ait: Templum Dei sanctum est, quod estis vos (I Cor. XII), colit et digerit virtutum areolis, ut jugi viriditate fructificent. Certe tot areolae ibi sunt quot spiritualia dona, sicut scriptum est: Alii datur sermo sapientiae (I Cor. III), etc. Iste plantat, ille rigat, sed Deus incrementum dat (ibid.).

Et consevi ea cuncti generis arboribus. Pomaria consita cuncti generis arboribus, Christi est Ecclesia, aedificata sanctis hominibus, virtutum meritis a se invicem differentibus. Istae arbores fructus ferunt spirituales. Nascitur enim ex his charitas, patientia, misericordia, mansuetudo, pax, et caetera bona. Quamvis arbores proprie fructiferae sint, sunt tamen ligna altitudine praestantia, quae si non ferunt fructum, tamen ferentes sustentant. Qui enim recipit prophetam in nomine prophetae, mercedem prophetae accipiet: et qui recipit justum in nomine justi, mercedem justi accipiet (Matth. X).

Et exstruxi mihi piscinas aquarum, ut irrigarem silvam lignorum germinantium. Quid per piscinas, per quas aqua deducitur, nisi artem et ingenium, quibus usus suppleatur naturae, designatur? Cum multi ad credendum neque praedicatione, neque signis et prodigiis invitati paruissent, tandem respectu et inspiratione Dei per artis et ingenii adjutorium conversi sunt, et terra bona dedit fructum centuplum (Matth. XIII).

Possedi servos et ancillas. Servos et ancillas Ecclesia nutrit; servos fidentes robore, ancillas pudore ferventes exercent ad obsequium dominantis. Servi sunt utiliores meritis et viribus, quos non tamen cohibet timor servilis, sed adoptio praestat spiritualis, ut non jam servi, sed Domini dicantur amici (Joan. XV). Isti inter filios computati clamare jam didicerunt: Abba, Pater (Rom. VIII; Gal. IV). Ancillae vero sunt meritis et virtutibus inferiores, quos nondum perfecta solidavit dilectio, nec charitas adhuc expulit de cordibus eorum timorem (I Joan. IV).

Multamque familiam habui. Multam Ecclesiae familiam et Apostolus describit dicens: Unicuique nostrum data est gratia, secundum mensuram donationis Christi (Ephes. IV), etc. Quot sunt membra in corpore, tot sunt ministri in domo Ecclesiae: et quot sunt vasa in domo, tot vult esse officiales domus. Illos conditio, devotio subjicit istos. Illos virga ferit: monet istos prona voluntas. Et nos singuli membra sumus, alter alterius membra (Rom. XII), donec occurramus in virum perfectum, in mensuram aetatis plenitudinis Christi (Ephes. IV), ubi non erit servus et liber, Judaeus et gentilis, barbarus et Scytha, sed erit Deus omnia in omnibus (Coloss. III).

Armenta quoque et magnos ovium greges, ultra omnes qui fuerunt ante me in Jerusalem. Quod dicit ultra omnes qui fuerunt ante me in Jerusalem, non ad grandem gloriam pertinet Salomonis, uno patre suo rege ditiorem fuisse, quia sub Saule tantum regnatum est in Jerusalem. Altius itaque tractandum quae sit Jerusalem, et quomodo Ecclesiastes ultra ante omnes qui se praecesserant in Jerusalem, ditior fuerit. Habet itaque et Ecclesia armenta, et magnos ovium greges. Boves et oves in Ecclesia sunt, qui simpliciter quidem vivunt, sed multa utilitate praecellunt. Nam quadrupliciter usus ovis nos alit, intus et extra. Validos enim carne cibat, lacte potat pusillos, vellere suo nuda membra tegit, repellit pelle frigus. Sic sancti Patres quos generant verbo praedicationis, verbi lacte rigant, et impinguant de carne Jesu Christi; et qui nudi sunt bonis operibus, et pigri frigore mentis, illos virtute tectos fovent calore pietatis internae. Quid autem propius carni pelle cohaeret? Sic filiis talibus auxilio illi viciniores erunt. Diligentius nota quod in servis, et ancillis, et vernaculis multitudo non additur: in bobus vero et ovibus dicitur, armenta et magnos ovium greges. Plura quippe in Ecclesia armenta quam homines, plures oves quam servi, ancillae, atque vernaculi. Non enim sunt condignae passiones hujus temporis ad futuram gloriam, quae revelabitur in sanctis (Rom. VIII). Satis autem delicati sunt, qui et hic volunt gaudere cum saeculo, et postea regnare cum Christo. Veniet, veniet illa dies qua corruptivum hoc et mortale induat incorruptionem et immortalitatem: tunc et vocem tubae pavebit terra cum populis (I Cor. XV).

Coacervavi mihi argentum et aurum, et substantias regum ac provinciarum. Si computemus argenti et auri magnos thesauros, et multam substantiam regum et regionum, ditior est Ecclesia, non Ecclesiaste solum, sed omnibus regibus ubique terrarum, qui divites appellantur. Clara per argentum facundia, pura per aurum vita justorum figuratur. Unde David: Eloquia Domini, eloquia casta, argentum igne examinatum (Psal. XI). Confert aurum Ecclesiae scientia mundana: addit et argentum philosophorum sapientia. Cum scriba doctus in regno coelorum, proferens de thesauro suo nova et vetera (Matth. XIII), clarus sit ut argentum, probatus vita tanquam aurum, sapientes mundi irretit cassibus, quas struit sapientia mundi, et capit divini verbi astutia astutos. Vere suis artibus capitur carnis prudentia. Quam multi venientes ab Oriente et Occidente, et quanti reges semetipsos bene regentes replent Ecclesiae Christi thesauros claro et nobili censu, argento videlicet fidei, et bonitatis auro? Isti quodcunque decoris, quidquid honoris habebant, Domino devotissima et promptissima mente offerentes, nihil sibi reservaverunt ex omnibus. Voluntas eorum fuit, ut verus Ecclesiastes opibus et operibus eorum ditaretur, et propterea ab ipso liberarentur ab omni malo. Judicaturo enim Domino lugubre mundus immugiet, et tribus ad tribum pectora ferient, potentissimi quondam reges nudo latere palpitabunt. Exhibebitur cum prole sua vere tunc ignitus Jupiter, adducetur cum suis stultus Plato discipulis, Aristotelis argumenta non proderunt. Tunc justi quique exsultabunt, et gaudebunt, dicentque: Ecce crucifixus Deus noster, ecce judex qui obvolutus pannis in praesepio vagiit: cerne manus, Judaee, quas fixeras; cerne latus, Romane, quod foderas.

Feci mihi cantores et cantatrices, et delicias filioram hominum. Cantores et cantatrices quibus Ecclesiastes deliciabatur, vix tenuis umbra fuerunt cantorum et cantatricum veri Ecclesiastis, qui jugiter in domo Ecclesiae jucundantur, canentes, aliquando propria voce, aliquando pulsu manuum, aliquando flatu oris. Cantores adsunt Moyses et Aaron in sacerdotibus suis, et Samuel inter eos qui invocant nomen ejus (Psal. XCVIII): non enim Samuel sacerdos fuit, sed Levita. Cantatrices adsunt soror Mosi Maria, in medio juvencularum tympanistriarum (Psal. LXVII). Cantores canunt David, Idithum, Ethan, Eman, Asaph, Isaias, Jeremias, Habacuc, Zacharias: cantatrices Debbora, et mater Domini Maria. Cantores autem coelestia dulci in acutis voce modulantes exempla trahunt nos post se, ut curramus in odorem unguentorum eorum (Cant. I): cantatrices terrena in gravibus decantant carmina, ut consolentur eos qui adhuc secum in omni pressura sunt (II Cor. I). Cantores et intelligunt et cantant mystica rerum: cantatrices adhuc discunt ut possint cantare mystica rerum. Cantores fortes contra omnia adversa, et pleni supernorum spe desideriorum, praecantant in acutis dicentes: Nostra conversatio in coelis est (Philipp. III). Et David: Laetabor, et exsultabo in te, psallam nomini tuo altissime (Psal. IX); altissime, inquit, id est altissima cordis devotione. Cantatrices bello carnis grassante subactae, dolent culpas suas, et cantitant per diapason in gravibus, dicentes: Infelix ego homo, quis me liberabit de corpore mortis hujus? Gratia Dei per Jesum Christum Dominum nostrum (Rom. VII). Et David: Heu mihi! quia incolatus meus prolongatus est: habitavi cum habitantibus Cedar; multum incola fuit anima mea (Psal. CXIX), et in Job legimus: Militia est vita hominis super terram (Job VII). Ad hoc enim laboramus, et in saeculi hujus periclitamur militia, ut in futuro saeculo coronemur. Nec mirum hoc de hominibus credere, cum Dominus ipse tentatus sit (Matth. IV), et de Abraham Scriptura testetur, quod Dominus tentaverit eum (Gen. XXII). Cantant cantores angelicae turbae, gaudentes quod a Deo ita sint solidati, ut non possint neque velint ultra peccare. Cantant cantatrices angelicae choreae, congaudentes mulieri, quod drachmam decimam, quae perierat, invenerit (Luc. XV). Angelus ut cantor ad cunas Domini altissima voce decantat: Gloria in excelsis Deo, et in terra pax hominibus bonae voluntatis (Luc. II). Angelus ut cantrix solatur agonem Domini Jesu, cernens de corpore ejus sanguineas distillare guttas (Luc. XXII).

Scyphos et urceos in ministerio ad vina fundenda. Non caret Ecclesia urceolis et scyphis. Ipse Filius Dei calicem bibit, quem dedit illi Pater (Joan. XVIII). Habet urceolos minores, habet graviores scyphos: habet scyphos pietatis, habet urceolos irae: vitam dat pietas, mortem dat urceus irae. Cum coenaret ultimum pascha cum discipulis suis, bibit ipse urceolum legis, quae removenda erat, dedit secundum calicem, Evangelii scilicet primordia, corporis et sanguinis sui sacramenta. Qui sanguis omnes redimit, sacrat redemptos. Bibit urceolum Dominus, quando de torrente in via bibit, transiens ad vitam, et solvens quod debuit Adam. Accepit scyphum magnum resurgens a mortuis, cum bibit novum germen in regno Patris. Hoc etiam et in Ecclesia aliquando contingit. Dat nobis confessio urceolum fidei, cum mortificatis membris nostris in secreto mentis quasi martyrio cruciamur. Majorem dat suis Christus calicem ad bibendum, quando corpora sua pro illo tradunt ad supplicia: majorem enim charitatem nemo habet, ut animam suam ponat quis pro amicis suis (Joan. XV). Quid jucundius his, quid deliciosius istis deliciis? Filiorum hominum deliciae illis comparatae nihil sunt. Istas delicias Ecclesiae, sive Ecclesiastis, si numeremus, decem et septem inveniemus. Exempli gratia: aedes, vites, piscinas, pomaria, hortos, servos, ancillas, pueros, armenta, greges, aurum, argentum, substantias regum, cantores, cantatrices, urceolos, scyphos. Istum semper numerum decem et septem mysteria sacrarum rerum sacrant, sive per decem legis praecepta, sive per septem sancti Spiritus charismata. Decem enim sunt praecepta legis, et septem charismata Evangelii. Quod species rerum hic numerus specierum parit? Nam decem et septem, sedecim, quindecim, quatuordecim, tredecim, duodecim, undecim, decem, novem, octo, septem, sex, quinque, quatuor, tres, duos, et unam, si pariter numeres, quasi sub una nata teste, invenies centum quinquaginta pisces, quos traxit Petrus rete fidei, de magno mari hujus mundi ad littus Evangelii. Quot Petrus habuit pisces, tot opes habet per se multiplicatas Ecclesiastes: et, quod significant Petri pisces, hoc significant Ecclesiastis species. Igitur, sicut Ecclesiastes omnibus eminuit, qui fuerunt ante se in Jerusalem; ita regnum Ecclesiae praecellit et praecellet in aeternum super omnes populos terrae.

Sapientia quoque perseveravit mecum. Laudatur Democritus a philosophis, quod sic attente philosophiae vacaret, ut non curaret quod ante oculos suos pecora aliena culta ejus vorarent et devorarent. Sed pluris fuit Democrito Ecclesiastes etiam in hac parte, quoniam in tantis, quae narravit, divitiis constitutus, Sapientia, inquit, perseveravit mecum. Magnum quippe est, inter tantas opes et tantam gloriam animi virtutem non perdere. Quod vero dicit, Sapientia perseveravit mecum, non de plenitudine, sed de parte intelligitur. Solus enim Dominus noster Jesus Christus sine diminutione sapientiae sapiens fuit; quia, sicut ait Apostolus: In ipso habitat omnis plenitudo divinitatis corporaliter (Coloss. II). Crescere autem perfecto nihil potest, pleno nihil deest. Quamvis enim de illo scriptum sit: Proficiebat Jesus aetate et sapientia apud Deum et homines (Luc. II); protectus iste non secundum se, sed secundum eos quibus proficere videbatur dictus est. Ostendebat enim quotidie per partes sapientiam, de qua sine incremento plenus erat.

Et omnia quae desideraverunt oculi mei, non negavi eis: nec prohibui cor meum, quin omni voluptate frueretur. Oculi animae et mentis intuitus contemplationem desiderant spiritualem, quam peccator ignorans prohibet a vera jucunditate cor suum. Haec enim portio nostra est, praemiumque perpetuum, si hic pro virtutibus laboremus. Qui bene sapit, et tantis exuberat bonis nostri Ecclesiastis, non oculos, non cor suum fraudet quin delicietur fruendo bonis, sapienter vivendo paratis.

Cumque me convertissem ad universa opera quae fecerant manus meae, et ad labores in quibus frustra sudaveram, vidi in omnibus vanitatem et afflictionem animi, et nihil permanere sub sole. Est quippe vanitas et afflictio spiritus, cum multo parare labore animi et corporis, quibus uti illicitum sit. Quod autem dicit in fine sententiae, nihil manere sub sole, illos notat et arguit quos gloria mundi et res nimium delectavere secundae. Stultum est ea velle appetere, quae vana sunt, et permanere non possunt.