CAPUT 2

[CAP. XIII.]

“Ante diem festum Paschae sciens Jesus quia venit hora ejus, ut transeat ex hoc mundo ad Patrem, cum dilexisset suos qui erant in mundo, in finem dilexit eos.”

Christum Dominum verum Dei Agnum esse, pro salute mundi totius immolatum, ejusque figuram illum praetulisse agnum, quem in Aegypto jubente Domino per Moysea, immolavit omnis multitudo filiorum Israel ad vesperam (Exod. XII), omnis domus Israel, id est, universa quae carnem comedit, et sanguinem bibit ejusdem veri Agni, sancta catholica confitetur Ecclesia. Sed et illud non ignorat, diem festum Paschae, quem populus ille summa celebritate solemnem agebat, commemorationem illius divini fuisse beneficii, et ob hoc Pascha dictum, quod est transitus, et Hebraice dicitur phase, quia Dominus super tabernacula filiorum Israel sanguine agni signata transivit, caesisque primogenitis Aegypti, fecit eosdem transire per mare Rubrum, Pharaone qui persequebatur eos submerso, simulque cunctis Aegyptiis. Igitur perspicuum est cur cum dixisset Evangelista:

“Ante diem festum Paschae,”

statim subjunxerit:

“Sciens Jesus, quia venit ejus hora, ut transeat ex hoc mundo ad Patrem,”

videlicet ut docili evangelicae veritatis alumno significaret, totum illud umbraticum veteris Paschae sacrificium ex eo fuisse sanctum, quia praefigurabat Dominum Jesum pro salute mundi per passionem mortis fore transiturum ex hoc mundo ad Patrem. Siquidem ante diem festum Paschae, idem est ac si dixisset: Illo die, quem continuo subsequitur dies festus Paschae. Erat autem luna primi mensis decima quarta, cujus diei subsequente vespera, quando luna jam plenissima est, et decima quinta nobis incipit haberi, agnus, ut jam dictum est, immolabatur, magnis praefulgentibus mysteriis, non solum quia luna plena erat, sed etiam quia non nisi post aequinoctium vernum, ex quo jam dies noctem superare incipit, cum primum occurrisset luna plena, agebatur haec magna solemnitas. Plena quippe luna, plenitudinem temporis significat, quo jam multiplicata per praeteritas generationes Ecclesia, redemptionem de coelo mittendam apud inferos exspectabat; dies autem longior noctem jam superans, illud designat quia per passionis Christi mysterium contra tenebras errorum, quae hactenus praevaluerant, nunc versa vice praevalere inciperet in cunctis gentibus clara veritatis notitia. Sed de hujusmodi non est modo dicendum per singula.

“Sciens ergo, inquit, Jesus, quia venit ejus hora, ut transeat ex hoc mundo ad Patrem,”

illa videlicet hora, quam intuens, hic idem evangelista superius dicebat:

“Et nemo in eum misit manus, quia nondum venerat hora ejus (Joan. VII).”

De qua et ipse Dominus quodam loco dixit:

“Tempus meum nondum advenit (ibid.).”

“Cum dilexisset suos qui erant in mundo, in finem dilexit eos.”

Hoc multum gratiose dictum est.

“Cum, inquit, dilexisset suos,”

id est eos quos elegerat, ut sui essent ab initio. Nam ne solos putaremus apostolos, vel solam gentem Israel secundum electionem, de qua Caiphas supra nesciens prophetaverat, quod Jesus esset moriturus pro gente (Joan. XI), non ait tantum

“suos,”

sed addidit,

“qui erant in mundo,”

scilicet, ut omnes intelligamus electos, quia profecto non tantum moriturus erat pro gente, sed ut filios Dei, qui erant dispersi, congregaret in unum. Ergo

“cum dilexisset suos qui erant in mundo,”

idem est ac si dixisset: Cum opus magnae dilectionis facere coepisset erga suos, qui propter originale peccatum ejecti de paradiso peregrinabantur in hoc mundo. Quomodo autem coeperat diligere suos, et quem usque in finem dilexit eos? Sic utique jam dilexerat eos, ut de coelo ad terram descenderit propter eos, et ut qui erat Deus invisibilis in sinu Patris, homo visibilis, de ventre femineo factus fuerit. Sed non erat consummata ista dilectio. Nihil enim suis profuisset, quod homo fuerat factus, si non pro illis etiam pateretur. Siquidem hoc ipse supra dixit:

“Nisi granum frumenti cadens in terram, mortuum fuerit, ipsum solum manet (Joan. XII),”

etc. Igitur ut oportebat

“in finem dilexit eos,”

id est dilectionem erga illos, eo usque perfecit ultra quod non posset augeri, videlicet ut animam suam poneret pro illis. Sequitur.

“Et coena facta, cum diabolus jam misisset in cor, ut traderet eum Judas Simonis Iscariotis, sciens quia omnia dedit ei Pater in manus, et quia a Deo exivit, et ad Deum vadit, surgit a coena, et ponit vestimenta sua. Et cum accepisset linteum, praecinxit se.”

Et

“deinde mittit aquam in pelvim, et coepit lavare pedes discipulorum, et extergere linteo quo erat praecinctus.”

Dicta haec Evangelistae diligentem auditorem, facta Domini nostri Jesu Christi avidum postulant spectatorem; facta enim ejus haec mira sunt et perpulchra, quod a coena necdum finita surgit, vestimenta sua ponit, linteo se praecingit, pedes discipulorum lavat, iterumque recumbens, docet in habitu Domini et magistri, quid fecerit in habitu minoris ac ministri. Dicta autem Evangelistae prudentissima, quia causam horum, quae Dominus sic et sic fecit, pene exposuit, et tamen non omnino divulgavit, dum praedictis quatuor factorum Domini clausulis, quatuor itidem ipse praemisit, dum dicit:

“Sciens Jesus, quia venit ejus hora, ut transeat ex hoc mundo ad Patrem, et sciens, quia ad Deum vadit.”

Pene, inquam, exposuit, tanquam diceret:

“Sciens, quia venit ejus hora, ut transeat,”

idcirco surrexit, inchoata jam coena, quae ipsum ejus transitum significabat, Pascha namque manducabat;

“et sciens quia a Deo exivit, idcirco ponit vestimenta sua, et sciens quia omnia dedit ei Pater in manus, idcirco lavat pedes discipulorum; et sciens quia ad Deum vadit, idcirco postquam lavit pedes eorum, iterum accepit vestimenta sua, et iterum recubuit.”

Igitur haec ipsa repetentes, latius explicemus. In finem, inquit, dilexit eos, et coena facta, subauditur, agere placuit sibi illud, in quo exprimeret dilectionem suorum, qualiter incoepisset, et qualem ad finem usque perducturus esset. Hoc, inquam, non solum verbis edicere, sed et signanter voluit agere, videlicet, ut nunc praesenti magnae humilitatis schemate, viscera quoque suorum taugeret, et post resurrectionem suam, quando aperiret illis sensum, ut intelligerent Scripturas (Luc. XXIV), istud quoque factum illi vulnerata memoria recolente, profundius intelligerent, et eamdem dilectionem ipsius, cujus ob significationem talis vel tantus, ipse tali hora vel tempore taliter egisset:

“Et coena jam facta, inquit, cum diabolus jam misisset in cor, ut traderet eum Judas Simonis Iscariotis.”

Coena ipsa, quae facta erat, id est, agnus paschalis assus cum azymis panibus et lactucis agrestibus comedendus, ipsi vero agno causa esse poterat, ut, sicut postmodum dicendum, in semetipso turbaretur, quia videlicet passionis suae significationem per tot retro generationes, ab exitu filiorum Israel de Aegypto, hoc ritu celebratam, nunc in praesentiarum morte sua compleri oportebat. Hoc enim sciebat coena facta, sed et illud non ignorabat, quia diabolus jam miserat in cor ut traderet eum Judas Simonis Iscariotis, qui et pridie abierat ad Pharisaeos et dixerat.

“Quid vultis mihi dare, et ego vobis eum tradam?”

(Matth. XXVI.) Hoc sciens ipse et illud quoque,

“quia omnia dedit ei Pater in manus;”

omnia, inquam, unde et paulo ante dixerat:

“Et ego si exaltatus fuero a terra, omnia traham ad meipsum (Joan. XIX),”

et illud

“sciens, quia a Deo exivit,”

videlicet in eo quod cum in forma Dei esset, semetipsum exinanivit (Philip. II); et

“quia ad Deum vadit,”

scilicet ut sedeat ad dexteram majestatis in excelsis, sicut dixit David de illo in spiritu:

“Dixit Dominus Domino meo, sede a dextris meis (Psal. CIX).”

Haec, inquam, et haec sciens surgit a coena, videlicet, ut ineffabilis opera dilectionis, habitu vel actu significaret admirandae humilitatis. Quid enim fecit surgens a coena?

“Ponit, inquit, vestimenta sua.”

Quid deinde?

“Et cum accepisset linteum praecinxit se. Deinde mittit aquam in pelvim, et coepit lavare pedes discipulorum, et extergere linteo, quo era: praecinctus.”

Magnum quidem et mirum in praesenti est spectaculum, et angelis et hominibus, quidnam faceret hic et angelorum et hominum Dominus: idem homo, idemque Deus; idem humilis, idemque altissimus. Verum postquam cognoverunt discipuli ejus quod ipse esset, id est postquam resurgens a mortuis, aperuit illis sensum, unde et paulo post dicturus est: Ut cum factum fuerit,

“credatis, quia ego sum;”

tunc

“videntes et intelligentes sic admirati sunt, conturbati sunt, commoti sunt, et ibi dolores, ut parturientis (Psal. XLVII),”

quia videlicet intellexerunt quid fecerit, imo quid tali facto significaverit eis. Hic praecipue dilectus discipulus, qui tunc in eadem coena supra pectus ejus recubuit (Joan. XXI), intellexit quid, vel ad quid fecerit eis, quod et nobis innuens sic dixit, sic praelocutus est:

“Sciens, quia a Deo exivit, et ad Deum vadit, et quia omnia dedit ei Pater in manus.”

Tunc, inquam, intellexerunt, et anima eorum vulnerata charitate sensit; quomodo dilexisset suos, quomodo propter eos surrexisset de accubitu suo, de sinu Patris aeterni, de throno incircumscriptae majestati, et depositis gloriae suae vestimentis, exinanitus a claritate, quam habuit priusquam mundus fieret, adeo nudus, id est, nostri per omnia similis absque peccato; inter homines apparuit, ut quomodo typum ejus servus servorum maledictus Cham patrem suum Noe, nudum jacentem dormire foris nuntiavit fratribus suis (Gen. IX), sic haeretici Cerinthus et Marcion, aliique quamplures eumdem Dominum nostrum, nullatenus Deum de Deo ante saecula natum, sed hominem tantum exstitisse, et ex Maria coepisse contenderint: maxime pro eo, quia

“linteo praecinctus,”

id est, tribulatione passionis afflictus vera morte, verus esse homo comprobatus sit: Hoc modo illum suorum pedes lavisse, id est, peccata emundasse se intellexerunt. In illa namque nuda humilitate passionis suae, sanguinem et aquam de latere suo fudit (Joan. XIX), unde usque hodie peccata suorum emundare non desinit. Quare autem solos pedes tunc lavit, cum secundum exteriorem hominem simul et interiorem, credentes in se lavet in sanguine suo a peccatis eorum? (Apoc. I.) Videlicet quia hora illa rem solummodo significare, non etiam agere debuit. Praeterea idcirco pedes potius quam manus aut caput lavare voluit, quia videlicet in lavandis pedibus, et affectuosior est gestus humilitatis, et propinquior, significatio charitatis, qua nos lavat in sanguine suo a peccatis nostris (ibid.). Denique non solum tunc lavat nos in sanguine suo, quando quisque nostrum baptizatur, sed et quotidie lavat ab actualibus peccatis, quando in sancto altari carni ejus communicamus et sanguini. Ipsa autem peccata, quae non omnino potest effugere vita humana, quamlibet religiosa, per pulverem pedum solent significari, verbi gratia, cum ipse Dominus dicat:

“In quamcunque domum intraveritis et non susceperint vos, exeuntes in plateis ejus, dicite: Etiam pulverem, qui adhaesit nobis de civitate vestra, extergimus in vos (Luc. X).”

Quod est dicere: Etiam minima peccata, sine quibus non omnino quamvis sancta mortalitas, vel mortalis sanctitas vitae praesentis transigi potest, quotidianis remediis palam expurgare, ut non habeant imprudentes homines, ob quam vitae nostrae reprehensionem videantur sibi quasi rationabiliter predicationem vestram contemnere. Quas videlicet peccatorum pene inevitabilium sordes Spiritus sanctus significat, dum in Canticis canticorum dicente sponso:

“Aperi mihi soror mea, amica mea, columba mea, immaculata mea,”

respondit illa:

“Exspoliavi me tunica mea, quomodo rursus induar illa? Lavi pedes meos, quomodo inquinabo illos?”

(Cant. III.) Cum enim activae vitae tunicam exuerit, et in secreto contemplativae vitae lectulo sese anima composuerit, tunc quia minus ea, quae aguntur in saeculo videt vel audit, quasi jam lotis pedibus, id est, praeteritis actuum saecularium, abjectis sordibus, terram deinceps tangere refugit. Quod si animarum utilitas poscit ut exeat, et tanquam voce sponsi excitata, Evangelio Christi publice inserviat, rursus pulvere: aliquantulo se sordidari posse non ignorat, et idcirco magis indiget ut sibi quotidie Christus pedes lavet. Igitur magnum quidem, ut praedictum est, spectaculum fuit in illo coenaculo, ubi Domino Pascha paraverant discipuli, quod tantus ille Dominus et magister surrexit a coena et posuit vestimenta sua, praecinctusque linteo, pedes lavit, iterumque acceptis vestimentis suis recubuit, et docere coepit; et multo maximum est quod sicut illic sanctissime ac religiosissime significatum est, creator angelorum et hominum semetipsum exinanivit, minoratus paulo minus ab angelis, et in forma servi cinctus est labore et angustia passionis, ut nos in sanguine suo lavaret a peccatis nostris, et iterum resurgendo a mortuis, indutus gloria immortalitatis et honore incorruptionis (Psal. III), recubuit in coelo ad dexteram Patris, et dato sancto Spiritu fecit nos scire quidnam fecerit nobis. Sequitur: