|
Tertia tentatio fuit illius populi, qui quoniam tentaverat, jure debebat
tentari, ubi Aaron quoque in tentationem incidit, ut contra hoc dictum
legis faceret:
|
“Dominum Deum tuum adorabis, et illi soli servies.”
|
|
Nam sicut puer aliquando voluntati suae dimittitur, ut remoto magistro
593 sive paedagogo pareat ex occasione licentiae, quale sit studium
ejus; ita dimissus sibi est idem populus, ascendente Mose in montem, ubi
et fuit quadraginta diebus et quadraginta noctibus, et non fuerat
praefinitum quando foret reversurus. Tunc illud contigit, quod Scriptura
refert:
|
“Videns autem populus, quod moram faceret descendendi de monte Moses,
congregatus adversus Aaron ait: Surge, fac nobis deos, qui nos
praecedant. Mosi enim huic viro, qui nos eduxit de terra Aegypti,
ignoramus quid acciderit (Exod. XXXII).”
|
|
Tunc revera populus cecidit, et in forma vituli diabolum adoravit, et
quis non audivit, quis legendo admirari non potuit quam pertinax, quam
pronus in illo tali casu suo semper fuerit? Sed venit hic alter Israel,
qui legem solus impleret, qui cuncta faceret praecepta justitiae quae
praecepit lex. Unde notandum quia cuncta, quibus tentatorem relidit,
testimonia tantum de Deuteronomio sumit, quod videlicet Deuteronomium
quod dicitur, hoc est, secunda lex, sicut et ipse alter sive secundus
Israel dicitur et est, juxta illud propheticum (cujus et hic evangelista
meminit, et nos in locis suis tractavimus) testimonium,
|
“quia puer Israel est, et ego dilexi eum, et ex Aegypto vocavi filium
meum (Osee XI).”
|
|
Ergo iste alter sive secundus est Israel, post illum Israelem patrem
duodecim tribuum qui primitus in Aegyptum descendit, et multitudinem
Israeliticam, quae inde ascendit: et haec secunda lex huic maxime posita
est. Nam illi praevaricatori populo Israel posita est lex caeremoniarum
carnalium, quarum circa ritum caeteri versantur Mosi libri. In isto
libro Deuteronomii, id est secundae legis, fere nihil de caeremoniis
agitur, sed cuncta sunt praecepta justitiae, praecepta charitatis: et
cuncta fere ad personam numeri singularis familiariter dicuntur, ea quae
spiritualia continent mysteria vitae et salutis, et sic Israel
compellatur quasi unus homo, quia hic vere futurus erat unus homo, qui
fideliter et perfecte cuncta persolveret quaecunque Deo debebat homo, et
hic est verus Israel, vere directus cum Deo. Exempli gratia:
|
“et nunc, Israel, quid Dominus Deus tuus petit a te, nisi ut timeas
Dominum Deum tuum, et ambules in viis ejus, et diligas eum, ac servias
Domino Deo tuo in toto corde tuo, et in tota anima tua, custodiasque
mandata Domini, et caeremonias ejus, quas ego hodie praecipio ut bene
sit tibi?”
|
|
(Deut. X.) Haec et his similia, quae tam familiariter et sic dicuntur,
quasi uni, iste unus bene audivit, et bene implevit, easdemque
tentationes, in quibus ille prior Israel, id est populus Israel, pro
parte reproborum inventus est infidelis, et etiam pro parte electorum
repertus vix parumper fidelis: easdem, inquam, iste sustinens inventus
est fidelis (Eccli. XLIV), sic praesens testatur locus Evangelii, unde
et completa est illi fides conventionis, quam innuens, cum dixisset,
|
“ut custodias quae ego hodie praecipio (Deut. XXVIII),”
|
|
protinus addidit,
|
“ut bene sit tibi (ibid.).”
|
|
Porro illa ostensio diaboli qualis putas exstitit? Qualiter omnia regna
mundi et gloriam eorum homini diabolus simul ostendere potuit, et, ut
ait Lucas,
|
“in momento temporis? (Luc. IV.)”
|
|
Neque enim natura rerum sive oculorum hoc admittit, ut de monte
quolibet, quatumvis excelso, cuncta terrae regna regnorumque omnium
gloria simul et in momento possit ab homine perspici. Nihil tale uspiam
sacra Scriptura gestum meminit, quin quod beatus papa Gregorius
(Dialog., lib. II, cap. 35) de uno vitae venerabilis viro, nomine et
gratia Benedicto, refert, quia, dum quiescentibus fratribus instans
vigiliis nocturnae orationis tempora praevenisset, ad fenestram stans et
omnipotentem Dominum deprecans, subito vidit fusam lucem desuper cunctas
noctis tenebras effugasse tantoque splendore clarescere, ut diem
vinceret lux illa, quae inter tenebras radiasset. Mira autem valde res
in hac speculatione secuta est, quia sicut post ipse narravit, omnis
etiam mundus, velut sub uno solis radio collectus ante oculos ejus
adductus est. Verum illa res admirationem habet aliam, quia, sicut jam
dictum est, animae videnti Creatorem angusta est omnis creatura, et quod
ante illius sancti oculos collectus fuisse mundus dicitur, hoc egit cum
homine omnipotens Deus, et non coelum et terra contracta est, sed
videntis animus dilatatus est, qui in Deo raptus, videre sine
difficultate potuit omne quod infra Deum est. Cum haec dicit, addens
etiam haec: In illa ergo luce, quae exterioribus oculis fulsit, lux
interior in mente fuit, quae videntis animum, quia ad superiora rapuit,
ei quam angusta essent omnia inferiora monstravit; cum, inquam, haec
dicit palam astruit, quia prospectus ille mentis magis quam oculorum
fuit. Illud mirantes veneramur, quod egit cum homine omnipotens Deus; de
isto vero quid dicemus quod circa hominem Deum Dei Filium tentator egit
diabolus? Si qua vobis Scriptura narraret similiter eum fecisse circa
quemlibet hominum, ut in momento temporis mundum illi ostenderet
universum, non dubitaremus dicere ostensionem spiritualis nequitiae
visumque fuisse phantasticum. Nunquid et hunc hominem, quem explorabat
utrum esset Filius Dei, per suas phantasias diabolus est ausus aggredi?
Animus fidelis hoc vel cogitare perhorrescit. Sed ne abhorrescas, quia
quanto major tentatoris injuria, tanto gloriosior victoris patientia.
Confer phantasias ejusmodi cum phantasiis quas patimur, quoties tentamur
|
“omni quod in mundo est, ex concupiscentia carnis, et concupiscentia
oculorum, et superbia vitae (I Joan. II).”
|
|
Quotus quisque nostrum est, qui non in tentatione qualicunque
concupiscentiae lenocinio mulceatur, forte etiam invitus? Nec mirum: nam
nos phantasias intus patimur, ejusmodi autem phantasiae quae de foris
veniunt vel foris fiunt, aliquando non solum non delectant, verum etiam
sensibus corporis molesta sunt; et si a tentatore huic Filio hominis
adductae sunt, indubitanter absque peccato ejus, et accesserunt et
recesserunt, ut dicas cum Apostolo,
|
“tentatum autem per omnia pro similitudine absque peccato (Hebr. IV).”
|
|
|
“Cum autem audisset Jesus quod Joannes traditus esset, secessit in
Galilaeam, et relicta civitate Nazareth, venit et habitavit in
Capharnaum maritimam in finibus Zabulon et Nephtalim ut adimpleretur
quod dictum est per Isaiam prophetam: Terra Zabulon et terra Nephtalim,
via maris trans Jordanem Galilaeae gentium. Populus qui sedebat in
tenebris, vidit lucem magnam, et sedentibus in regione umbrae mortis,
lux orta est eis (Isa. IX). Exinde coepit Jesus praedicare et dicere:
Poenitentiam agite, appropinquavit enim regnum coelorum.”
|
|
Quandiu Joannes praedicavit, nequaquam Jesus publicae praedicationis
officium subiit, sed postquam in traditione ejus clausum est os
prophetarum et legis: omnes enim prophetae et lex usque ad Joannem
prophetaverunt; tunc demum id quod prophetatum fuerat successit, id est
Evangelium Christi effulsit. Fecerat quidem aliqua, jamque habebat
discipulos, et docebat eos, sicut evangelista Joannes latius meminit,
feceratque signa multa coram discipulis suis, quorum fuit initium, quod
aquas in vinum vertit (Joan. II); et de quibus idem evangelista dicit,
quia,
|
“cum esset Hierosolymis in Pascha, in die festo, multi crediderunt in
nomine ejus, ex quibus Nicodemus (ibid.); nemo enim, inquit, potest haec
signa facere, quae tu facis, nisi fuerit Deus cum eo: et nondum missus
fuerat in carcerem Joannes (Joan. III),”
|
|
sed, sicut jam dictum est, nequaquam publicum praedicandi officium
subierat, 594 neque ipsos discipulos qui ad cum venire et audire
coeperant, ad hoc vocaverat, ut relictis omnibus ipsum sequerentur. Ab
eo praesens evangelista narrationem suam inchoat quod in Galilaeam Jesus
secessit, praetermittens,
|
“cum autem audisset, quod Joannes traditus esset.”
|
|
Praeter sensum supradictum, hoc etiam in hac temporis designatione
considerandum est quod exemplo suo docuit, sicut per Apostolum suum
dicturus erat,
|
“nemini dandam ullam offensionem (II Cor. VI), quia videlicet
offendebantur qui offendi volebant, scilicet maxime Pharisaei qui
spernebant consilium Dei, non baptizati baptismo Joannis (Luc. VII),”
|
|
et hoc optabant existimari quod inter Jesum et Joannem, et inter
discipulos eorum per contentionem et per inanem gloriam fieret aliquid.
Hinc est illud apud evangelistam Joannem:
|
“Facta est ergo quaestio ex discipulis Joannis cum Judaeis de
purificatione, et venerunt ad Joannem et dixerunt ei: Rabbi qui erat
tecum trans Jordanem, cui tu testimonium perhibuisti, ecce hic baptizat,
et omnes veniunt ad eum (Joan. III).”
|
|
Item post aliqua:
|
“Ut ergo cognovit Jesus, quia audierunt Pharisei, quia Jesus plures
discipulos facit, et baptizat, quam Joannes quanquam Jesus non
baptizaret, sed discipuli ejus (Joan. IV).”
|
|
Utrumque ergo rationabiliter observatum est in eo quod nonnisi postquam
Joannes traditus est praedicare coepit Jesus, scilicet ut et ordinate
legi et prophetis quorum Joannes finis erat, Evangelium succederet, et
in quantum fieri poterat, quod ex ipso erat,
|
“nemini ullam offensionem”
|
|
daret. Quae autem causa fuerit ut secedens in Galilaeam tam cito relicta
civitate Nazareth, veniret et habitaret in Capharnaum, Lucas manifestius
enarrat. Dicebant enim illi:
|
“Nonne hic est filius Joseph? Et repleti sunt, ait, omnes in Synagoga
ira: et surrexerunt, et ejecerunt illum extra civitatem, et duxerunt eum
usque ad supercilium montis, supra quem civitas illorum erat aedificata,
ut praecipitarent illum. Ipse autem transiens per medium illorum ibat;
et descendit in Capharnaum civitatem Galilaeae, ibique docebat (Luc.
IV); Hoc ita factum est ut adimpleretur, ait, quod dictum est per Esaiam
prophetam: Terra Zabulon et terra Naphtalim,”
|
|
etc. Hoc taliter per prophetam dictum est:
|
“Primo tempore alleviata est terra Zabulon et terra Nephtalim, et
novissimo aggravata est via maris trans Jordanem (Isa. IX).”
|
|
Quid est quod sumptum testimonium non ad integrum scripsit? Duas namque
omisit partes praecipuas,
|
“primo tempore alleviata est, et novissimo aggravata est.”
|
|
Quid, inquam, est, quod istas partes omisit? Videlicet, quia non erat
hoc in intentione, seu voluntate praedicantis, et evangelizantis, ut
primo tempore alleviata terra illa, novissimo aggravaretur, id est ut
praesentis Domini praedicatione, et miraculis illustrata Judaea, tandem
assumpti in coelum Evangelium repelleret et vitae aeternae indignam se
judicaret. Futurum quidem erat, et idcirco Esaias, revelante spiritu
prophetico, praedixerat, quia sic futurum erat: verumtamen non ea
Dominus intentione illud praedicare coepit, ut novissimo tempore, id est
consummatis omnibus salutis nostrae sacramentis, Judaea cor suum
aggravaret ac repelleret verbum fidei. Testes sunt illae lacrymae,
testis illa lamentatio videntis civitatem et flentis super eam, quia
voluntatis ejus non fuit, quod illa taliter cor suum aggravavit, quod
tempus visitationis suae cognoscere noluit (Luc. XIX). Hoc solum erat in
intentione praedicantis,
ut Zacharias quoque cecinit,
|
“his qui sedebant in tenebris et in umbra mortis ad dirigendos pedes
nostros in viam pacis (Luc. I).”
|
|
Recte igitur providus evangelista solum hoc in intentione ejus fuisse
significavit, dicendo,
|
“ut impleretur quod dictum est per Esaiam prophetam,”
|
|
etc. Terram Zabulon et Nephtalim, viam maris trans Jordanem propheticus
spiritus opportune in tanta re declamavit, quia videlicet nonnihil
pertinuit ad felicitatem nuntii tam boni, nominare locum, unde primo
auditum fuerit, quod omnes sancti tanta exspectabant attentione, quantam
insinuare contendit in eodem propheta mirabilis eloquentia sanctae
sapientiae, dicendo:
|
“Et elevate signum ad populos, ecce Dominus auditum fecit ab extremis
terrae (Isai. LXII).”
|
|
Puta, vel ipsum Joannem, qui tunc traditus erat mox, ut postmodum
decollatus est, ad inferos properando signum elevasse ad omnes sanctos,
qui hunc exspectabant ab origine mundi in tenebris et in umbra mortis,
et dixisse:
|
“Ecce Dominus auditum fecit a terra Zabulon, et a terra Nephtalim, et a
via maris trans Jordanem Galilaeae,”
|
|
id est secus mare Galilaeae. Sicut alio jam loco dictum est, non solum
illud tantillum, quod evangelista de propheticis praescribit
testimoniis, respicere debet lector studiosus, sive auditor attentus;
verum etiam illa quae assumptis adhaerent capitulis, quae praecedunt
sive quae sequuntur, velut si domum, quae forte per industriam absque
fenestris subobscura facta est lucerna intromissa videre debeas, qualis
sit intus, qualis sit situs in medio vel in circuitu ejus, et quidem
sicut evangelistae, quoniam brevitate opus erat, amplitudinem
testimoniorum vel scribere non vacavit; ita et nobis, quia forte
fastidiosum fieret opus, non vacat cuncta prosequi, quae ipse brevi
significatione illustravit: verumtamen in aliqua parte eorum, libet
aliquantisper immorari. Praemisso,
|
“populus qui ambulabat in tenebris, vidit lucem magnam (Isa. IX),”
|
|
subinde idem propheta inter caetera, dicit:
|
“Jugum enim oneris ejus et virgam humeri ejus, et sceptrum exactoris
ejus superasti, sicut in die Madian. Parvulus enim natus est nobis,
filius datus est nobis (ibid.).”
|
|
Onus sive
scilicet populi qui ambulabat vel sedebat in tenebris, peccatum erat;
peccatum erat;
diabolus erat;
|
“sceptrum exactoris illius,”
|
|
jus vel principatus mortis erat. Quomodo haec, Domine, superasti?
Nimirum novo genere praelii,
|
“sicut in die Madian, id est secundum mysticam similitudinem praelii,
quo, sicut habemus in libro Judicum, dux Gedeon cum trecentis viris
superavit Madian. Non enim sic in illo die pugnatum est, sicut ante vel
post pugnaverunt caeteri duces, judices et reges Israel; sed divisis
trecentis viris in partes tres, dedit tubas in manibus eorum, lagenasque
vacuas ac lampades in medio lagenarum. Cumque per gyrum castrorum in
tribus personarent locis, et hydria confregissent, tenuerunt sinistris
manibus lampades, et dextris sonantes tubas, clamaveruntque: Gladius
Domini et Gedeonis! Omnia itaque castra turbata sunt, immisit Dominus
gladium in omnibus castris, et mutuo sese detruncabant. Praedixerat
autem eis Gedeon: Quod me facere videritis, hoc facite (Judic. VII).”
|
|
Secundum similitudinem illius praelii pugnare debere a tempore
evangelicae praedicationis, et regnum exactoris diaboli superandum esse
propheta praedixit. Quam ob causam?
|
“Parvulus enim, inquit, natus est nobis, filius datus est nobis.”
|
|
Antequam parvulus iste nasceretur nobis, antequam filius iste daretur
nobis; non solum licitum, verum etiam laudabile erat regibus,
sacerdotibus, prophetis, patriarchis ferro dimicare et sanguine
praeliari, sicut fecit David, sicut fecerunt insignes Machabaei contra
gentes, quae contendebant exterminium facere Israeliticae gentis, agente
spiritu diaboli, ut exinaniretur verbum promissionis, ut non esset unde
parvulus iste nasceretur nobis, sicut patribus, primoque fideli Abrahae
fidelis Deus repromisit. At nunc, 595 quoniam
|
“parvulus jam natus est nobis, quoniam filius datus est nobis, parvulus
sive filius admirabilis, consiliarius, Deus fortis, pater futuri
saeculi, princeps pacis,”
|
|
quid opus est materialibus armis? Quid periculi est in hoc, si
exstirpetur arbor, quoniam fructus omnis assumptus est, et tuto
repositus loco? Mutetur modus praelii et pugnetur sicut pugnatum est in
diebus Madian. Sint lampades in lagenis fragilibus, in vasis fictilibus,
id est dona gratiarum coelestium in corporum mortalium membris
corruptibilibus, sint et tubae verbi Dei, quarum sonitu hostes visibiles
et invisibiles terreantur. Lagenae in sinistris, tubae habeantur in
manibus dextris, id est in minore corpora, in majore verbum Dei
praedicandum habeatur, cura vel diligentia. Quid si corporum fragiles
hydriae confringantur? Nimirum tunc amplius flammabit [leg. flammabunt]
miraculorum clarissima luce, et martyres pretiosa morte coronati, exinde
fortius praeliabuntur. Fecit hoc primus ille Gedeon secundum litteram,
et
|
“quod me facere videritis, ait, hoc facite (Judic. VII):”
|
|
fecit hoc primus iste filius hominis secundum spiritum, et
|
“hoc est, ait, praeceptum meum, ut diligatis invicem, sicut dilexi vos,
majorem hac dilectionem nemo habet, quam ut animam suam ponat quis pro
amicis suis (Joan. XV).”
|
|
Quoniam ergo sic pugnandum erat, quoniam materialis gladius jam
necessarius non erat, videamus quales sibi milites sive militiae duces
elegit.
|
“Ambulans juxta mare Galilaeae, vidit duos fratres, Simonem qui vocatur
Petrus et Andream fratrem ejus, mittentes rete in mare; erant enim
piscatores, et ait illis: Venite post me, et faciam vos fieri piscatores
hominum. At illi continuo relictis retibus, secuti sunt eum. Et
procedens inde, vidit alios duos fratres, Jacobum Zebedaei, et Joannem
fratrem ejus in navi, cum Zebedaeo patre eorum, reficientes retia sua,
et vocavit eos. Illi autem statim relictis retibus et patre, secuti sunt
eum.”
|
|
Sicut sol visu suo specularia non solum videt, verum etiam suam in illis
imaginem format, et imago ejus ex ipsis relucet; ita quodam modo verus
iste sol vidit Petrum et Andream, Jacobum et Joannem, simplices et
tenebrarum partem nullam habentes, et idcirco lux ab eis comprehensa
est, imago verae hujus lucis in eorum cordibus per fidem formata est.
Ista virtus tenebrarum non fuit ad comprehendendum, sed obtusa corda
gerentes, repulerunt. Exempli gratia, ita ut dicerent:
|
“Unde huic haec omnia; et quae est sapientia, quae data est illi, et
virtutes quae per manus ejus efficiuntur? Nonne iste est faber, filius
Mariae, frater Jacobi et Joseph et Judae et Simonis (Matth. XIII.)”
|
|
|
“Et non poterat, ait evangelista Marcus, ibi virtutem ullam facere, nisi
paucos infirmos impositis manibus curavit, et mirabatur propter
incredulitatem illorum (Marc. VI).”
|
|
Et quales istos invenit aut vidit, quorum cordis puritatem, et lucidam
fidem penetravit?
|
“Mittentes rete in mare vidit eos,”
|
|
sive
|
“retia sua reficientes, erant enim piscatores.”
|
|
Quare autem pauperes potius quam divites Deus elegit? Imo
|
“quos elegit ante constitutionem mundi, quos praescivit et
praedestinavit conformes fieri imaginis Filii sui (Rom. VIII),”
|
|
quos vocare, justificare et magnificare proposuerat quare pauperes in
hoc mundo nasci vel fieri voluit? Nimirum propter eruditionem ipsorum,
quia videlicet conscientia paupertatis grande est instrumentum et valens
documentum, ut creatura teneat vel cognoscat id quod coram Creatore
perpulchrum et valde justum est, scilicet ordinem suum. Quem vel qualem
ordinem suum? Profecto illum, quem Apostolus magno clamore, grandi
exclamatione, nobis intimare nititur dicens:
|
“O altitudo divitiarum sapientiae et scientiae Dei, quam
incomprehensibilia sunt judicia ejus, et investigabiles viae ejus! Quis
enim cognovit sensum Domini? Aut quis consiliarius ejus fuit? Aut quis
prior dedit ei, et retribuetur ei? quoniam ex ipso, et per ipsum, et in
ipso sunt omnia, ipsi gloria in saecula saeculorum. Amen (Rom. XI).”
|
|
Iste est ordo legitimus, ordo necessarius, ut Creatori creatura
subjiciatur, sciendo et confitendo quia ex ipso et per ipsum, et in ipso
sunt omnia quaecunque bona beatus homo vel sanctus habet angelus, et ad
hujus sanctae rei cognitionem sive commonitionem multum valet, ut jam
dictum est, memoria retentus priscae paupertatis caminus, de quali et
filii Israel vocati sunt, et in quali Petrus et caeteri apostoli homines
sine litteris et idiotae et praeterea censu pauperes inventi sunt. Quid
multa? Nimirum quanto plura sancti dona Dei percepturi erant, tanto
majoris conscientia paupertatis indiguerunt, ut eadem dona portarent
stabiles et firmi, fundati in spiritu humilitatis. Nam
|
“Domini sunt cardines terrae (I Reg. II);”
|
|
pro quo in Hebraeo scriptum est, ut ait beatus Hieronymus, afflicti
terrae,
|
“et posuit super eos orbem (ibid.).”
|
|
Afflictio haec humilitas est, quae ad portandum orbem constantes eos
facit et fortes. Denique quod facit in corporibus sive rebus
corporalibus, ut aliud tardius, aliud citius moveatur, flante vento seu
movente manu: hoc facit in mentibus humilitatis virtus, ut succedentibus
prosperis spiritualibus non extollatur animus, pristinae paupertatis seu
cujuslibet infelicitatis sibi conscius. Orbis, quem super hujusmodi
afflictos Dominus posuit, Ecclesia ipsius est, quam illis regendam
commisit. Hinc est illud quod huic Simoni Petro dixit:
|
“Et ego dico tibi, quia tu es Petrus, et super hanc petram aedificabo
Ecclesiam meam (Matth. XVI).”
|
|
Super petram fidei, quam confessus est Petrus, Ecclesiam suam
aedificavit, eamque regendam illi, caeterisque apostolis eorumque
similibus, commisit.
|
|