CAPUT 12

“Cum autem venerit Paracletus, quem ego mittam vobis a Patre, Spiritum veritatis, qui a Patre procedit, ille testimonium perhibebit de me. Et vos testimonium perhibebitis, quia ab initio mecum estis.”

Ecce tres sunt qui testimonium dant huic filio hominis, quod vere sit Filius Dei, ultra quem numerum testium secundum legem non oportet, nec fas est exigi. Nam justum est et legitimum, ut in ore duorum vel trium stet omne verbum (Deut. XVII). Dicebant autem adversarii ejus Judaei, sicut jam superius commemoratum est:

“Tu de teipso testimonium dicis, testimonium tuum non est eorum (Joan. VIII).”

Econtra ille:

“Ego sum qui testimonium perhibeo de meipso, et testimonium perhibet de me qui misit me Pater (ibid.).”

Haec sane testimonia paulo ante recapitulabat, dicendo:

“Si non venissem, et locutus fuissem eis;”

quod testimonium ipsius Filii Dei de seipso est; ac deinceps:

“Si opera non fecissem in eis quae nemo alius fecit;”

quod est testimonium Patris de Filio.

“Pater enim, inquit, in me manens, ipse facit opera (Joan. XIV).”

Ecce nunc tertius testis Spiritus sanctus, de quo sic ait:

“Cum autem venerit Paracletus, quem ego mittam vobis a Patre, Spiritum veritatis, qui a Patre procedit, ille testimonium perhibebit de me.”

Igitur sicut hic idem Joannes in Epistola sua dicit:

“Tres sunt qui testimonium dant in coelo: Pater, et Filius, et Spiritus sanctus (I Joan. V).”

Pater, inquam, faciens opera; Verbum ipsum, quod erat in principio Deus apud Deum (Joan. I) personans de carne sua dicendo:

“Ego principium qui et loquor vobis (Joan. VIII),”

et his similia; Spiritus sanctus, consolaturus apostolos inter omnes mundi persecutiones vel odia. Itaque glorietur fides, exsultet spes, gratuletur charitas; quia videlicet huic Filio hominis, in quem credimus, in quo speramus, quem diligimus, non desunt Trinitatis testimonia, ne vacet amplius procacitati Judaicae dicere:

“Tu de teipso testimonium perhibes, testimonium tuum non est verum.”

Nunc ipsa lectionis hujus Evangelicae verba consulamus.

“Cum autem venerit, inquit, Paracletus quem ego mittam vobis a Patre, Spiritum veritatis, qui a Patre procedit.”

Tribus distinctionibus hoc loco persona vel majestas Spiritus sancti descripta est, videlicet quia

“Paracletus,”

quia

“Spiritus veritatis”

est, quia

“a Patre procedit;”

et interpositum est

“quem ego mittam vobis a Patre.”

Unde Spiritus veritatis vel Paracletus, id est consolator, appellatus sit, jam superius dictum, videlicet ubi ait:

“Si diligitis me, mandata mea servate, et ego rogabo Patrem, et alium Paracletum dabit vobis, ut maneat vobiscum in aeternum, Spiritum veritatis, quem mundus non potest accipere (Joan. XIV).”

Restat deinceps illud considerare quod nunc additum est:

“Qui a Patre procedit;”

itemque illud, quod ipse Filius aequalis Patri, gloriam commendans suae majestatis, sic interposuit dicens:

“Quem ego mittam vobis a Patre.”

Igitur ipso aspirante primum illud conemur utcunque eloqui quod dictum est:

“Qui a Patre procedit.”

Notandum imprimis quod de Spiritu sancto Filius Dei loquens, praesenti tempore dixit,

“qui a Patre procedit,”

cum de semeptiso longe superius adversus Judaeos testificans, praeterito tempore dixit:

“Ego enim a Deo processi et veni (Joan. VIII).”

Cum enim haec diceret jam utique processerat ipse,

“tanquam sponsus de thalamo suo (Psal. XVIII),”

scilicet factus homo visibilis, qui invisibilis Deus erat. Hic autem Paracletus Spiritus sanctus ad homines nondum processerat.

“Nondum enim,”

inquit evangelista,

“Spiritus erat datus, quia Jesus nondum fuerat glorificatus (Joan. VII).”

Hoc tunc agebatur ut procederet, praeeunte digno apparatu magnae poenitentiae, quam in se exceperat in Unigenito Dei natura carnis nostrae, satisfaciens pro antiquo delicto praevaricationis Adae, ut procederet, inquam, videlicet adveniens in remissionem peccatorum, quomodo nulli unquam datus fuerat ante salutare passionis Christi sacramentum. Ipsum sane processionis verbum, dignitatem personae ejus exprimit, videlicet quia Dominus est aequalis Domino Patri vel Filio, qui et ipse, ut jam dictum est, Dominus processit et venit. Proprietas autem vel differentia processionis in eo est, quia Filius quidem processit et venit, videlicet ad condendam sanctae Ecclesiae domum, quam per ipsum condidit, qui universa creavit Deus; Spiritus autem sanctus tunc processit, et usque in finem saeculi procedere non desinit, ad dedicandam et illustrandam domum eamdem, ut inhabitet in illa et inambulet Deus unus Pater et Filius, et ipse qui illam dedicat et consecrat Spiritus sanctus. Amplius autem, quando per Verbum suum Deus Pater omnia condidit, Filius quidem semel processit, quia semel et simul omnia condidit; Spiritus autem sanctus extunc usque in aeternum in subjectam rationalem creaturam procedere non desinit; quia, videlicet absque processione ejus, inopia creaturae subsistere nequit, quomodo absque solis lumine luna non lucet, ut perhibent physici. Et quidem beata sanctorum angelorum societas, semper quasi plena luna est, et nec deficit nec minuitur, ex quo peccantibus apostatis angelis, ipsi peccare nolentes, positi sunt in aspectu Solis aeterni. Unde et relucent plena luce, ornatore coelorum, id est, hoc eodem Spiritu sancto semper in eos procedente. Verum illa quae in hoc saeculo peregrinatur electorum hominum Ecclesia, non semper in eodem statu permanet, sed nunc sublevata per contemplationem, donis ejusdem Spiritus plus fulget; nunc obscura pressuris vel saeculi turbinibus, minus lucet donec finiatur iste mundi circuitus, et ipsa quasi plena luna in conspectu solis sui quieta resideat. Bene ergo cum de seipso tempore praeterito dixerit Filius:

“Ego enim a Deo processi et veni;”

de Spiritu sancto praesenti inquit tempore,

“qui a Patre procedit.”

Proinde Filius ore catholicae Ecclesiae, non procedens, sed genitus; Spiritus autem sanctus, non genitus, sed procedens recte dicitur. Visum est autem quibusdam Graecorum haereticis, quod hic Spiritus sanctus non a Patre et Filio, sed a Patre procedat solo; videlicet quia sic quasi cum determinatione Filius dixit:

“Spiritum veritatis, qui a Patre procedit.”

Sed huic perverso sensui praesens veritas ex adverso resistit. Cum enim dicit,

“qui a Patre procedit,”

simul idem Filius, qui et hoc eodem in loco dicit,

“quem ego mittam vobis,”

et alibi:

“Ego, inquit, mittam promissum Patris mei in vos (Luc. XXIV);”

quid namque est aliud Paracletum mitti, quam procedere Spiritum veritatis? ipsa utique missio processio est, nisi hoc tantum quod in sua substantia semper invisibiliter Spiritus procedit; in aliena autem Specie ad tempus missus est, scilicet, cum vel super Dominum in specie columbae (Matth. III), vel super apostolos ejus apparuit in igne (Act. II); alias autem cum veraciter dicat idem Filius:

“Non creditis quia ego in Patre, et Pater in me est (Joan. X):”

quomodo Spiritus, qui a Patre procedit, a Filio quoque pariter non procedit; nunquid localis est Filius vel Pater, ut cum de secreto fonte paterni pectoris Spiritus sanctus procedit, non procedat de unigenito Filio, qui est in sinu Patris? Cum igitur et alibi dixerit:

“Ego et Pater unum sumus (Joan. X),”

nullatenus hic sibi Patrique dispareat, communione processionis Spiritus sancti, dicendo,

“quem ego mittam vobis”

et

“qui a Patre procedit,”

sed longe aliud est quod his verbis intelligendum suis fidelibus innuit. Vehementer enim haec quoque sententia repugnat haereticis, quicunque in Spiritum sanctum blasphemare ausi sunt, dicendo quod creatura sit. Quomodo enim, si creatura est, a Patre procedit? Nonne omnis creatura ex nihilo creata est, et earum nulla de substantia Dei processit? Quid enim de Deo aliud quam Deus procederet? Igitur divinae naturae simul et majestatis testimonium est sancto Spiritui, quia Filius, sicut de seipso testatus est, dicens:

“Ego enim a Deo processi,”

sic et de illo testatur,

“qui a Patre procedit.”

Et de his ista sufficiant. Nec enim loco praesenti propositum est cuncta disserere, quae adversus haereticam pravitatem poterant dici de vera Divinitate Spiritus sancti.