CAPUT III. De evangelio Dominicae quartae, quod dictum est:

“Nisi ego abiero Paracletus non veniet ad vos,”

etc.

Nonnullis infirma videtur et insufficiens hujus sententiae vulgata expositio, videlicet quod idcirco apostolis expedierit, ut Dominus noster hinc abiret, quia nisi corporalem praesentiam suam illis abstulisset, ipsi spiritualiter illum amare nescirent, atque ideo dixerit: Si enim non abiero, Paracletus non veniet ad vos; si autem abiero, mittam eum ad vos (Joan. XVI). Minus enim expositum videtur, quam exposcit majestas doni Spiritus sancti, maxime quia Dominus ipse ejusdem Spiritus sancti adventum baptismum vocat, dicens in Actis apostolorum:

“Quia Joannes quidem baptizavit aqua, vos autem baptizabimini Spiritu sancto non post multos dies (Act. I).”

Baptizari autem Spiritu sancto, nihil aliud est quam per Spiritum sanctum originalis peccati, et omnium actualium remissionem accipere peccatorum, totumque hominem veterem in vitae transferri novitatem. Quo sensu praedicta expositio procul dubio minor est. Non enim spiritualiter Deum amare, et Spiritu sancto baptizari, paria sunt; alioquin veteres sancti, qui sine dubio Deum spiritualiter amaverunt, imo et magna ejusdem sancti Spiritus dona perceperunt prophetantes et signa facientes, baptizati Spiritu sancto fuissent, id est remissionem peccatorum accepissant, neque apud inferos propter originale peccatum tenerentur usque ad Christi adventum. Sed et illud repugnat quod apostoli Dominum praesentem spiritualiter, quamvis non adeo fortiter amaverunt: verbi gratia, Petrus, cui dictum est amorem tertio confitenti:

“Si diligis me, pasce oves meas (Joan. XXI).”

Nam hunc amorem ei non caro et sanguis revelavit, sed Pater qui in coelis est (Matth. XVI). Non igitur proprietatem sensus in his Domini dictis nos invenisse arbitramur, nisi utramque ejus sententiam exaequemus, ut scilicet idem sit: Si enim non abiero, Paracletus non veniet ad vos; ac si dixisset: Si enim non abiero, vos non baptizabimini Spiritu sancto. Quod facile est consequi, si prius advertamus quando, vel quomodo abierit. Multi enim illum tunc primum abiisse recolunt, quando videntibus apostolis ascendit in coelum. Sed quando ascendit, apostoli gavisi sunt, et sicut cantamus: Lumine laeto, petentem sidera prosecuti sunt, imo, ut ait Lucas:

“Et ipsi adorantes regressi sunt in Hierusalem cum gaudio magno (Luc. XXIV).”

Dominus se abeunte tristandos illos fore praedixerat:

“Tristitia, inquiens, implebit cor vestrum (Joan. XVI).”

Et paulo post:

“Amen, amen, inquit, dico vobis, quia plorabitis et flebitis vos, mundus autem gaudebit, vos autem contristabimini (ibid.),”

etc. Igitur cum auctoritate evangelica non tunc primum illum abiisse constat, quando ascendit in coelum, sed quando moriens reliquit mundum, et ivit ad Patrem. Nam de morte ejus loquebatur Joannes evangelista, cum diceret:

“Sciens quia venit ejus hora, ut transeat ex hoc mundo ad Patrem (Joan. XIII),”

etc. Eadem quippe nocte tradendus, sermonem habuit cum discipulis suis, de quo haec lectio sumpta est, et circa finem orationis:

“Et jam, inquit, non sum in mundo, et hi in mundo sunt, et ego ad te venio (Joan. XVII).”

Propter quod passio ejus pascha dicitur, id est transitus. Itaque propter hunc ejus abscessum datum esse Paracletum, scilicet Spiritum sanctum in eo quo Paracletus est, hoc modo colligimus: Spiritus sanctus idcirco Paracletus, id est consolator, dicitur, quia captivos filios Adae, filios efficit Dei per regenerationem baptismi (Rom. V), et in hoc saeculo peregrinantes consolatur, testimonium reddendo

“spiritui nostro quod sumus filii Dei (Rom. VIII),”

quando non solum in prophetiae gratiam, sed in remissionem originalis peccati, omniumque actualium peccatorum, datur per fidem Jesu Christi. Hoc autem non fieret, nisi Christus unus pro omnibus nobis, aeterno Patri, Adae debitum solvisset, et veteris piaculi cautionem pio cruore detersisset. Nec antea quisquam ea gratia Spiritum sanctum acceperat, testante in Evangelio Joanne ac dicente:

“Nondum enim erat spiritus datus, quia Jesus nondum erat glorificatus (Joan. VII).”

Nec alio modo nisi per sanguinem Christi reconciliationem accepimus (Ephes. II), in cujus morte juxta Apostolum baptizati sumus, et Spiritum sanctum, qui vera peccatorum remissio est, accepimus (Rom. VI).

Igitur quod ait: Si enim non abiero, Paracletus non veniet ad vos, sic accipiendum est ac si dixisset: Nisi ergo ad mortem traditus fuero, necessaria non dabitur vobis paraclesis, id est peccatorum remissio. Nam si de ascensione accipiatur, repugnat et illud quod antequam ascendisset, imo eadem die qua resurrexit, insufflavit et dixit eis:

“Accipite Spiritum sanctum (Joan. XX),”

videlicet in remissionem peccaturum. Sequitur enim:

“Quorum remiseritis peccata, remittuntur eis; et quorum retinueritis, retenta sunt (ibid.).”

Ad summum et hoc nemo qui dubitet, quia si mortis expers Christus, coelos ascendisset, nobis Paracletus iste non datus fuisset. Dixit enim:

“Nisi granum frumenti cadens in terra mortuum fuerit, ipsum solum manet; si autem mortuum fuerit, fructum multum affert (Joan. XII).”

Itaque et hoc, et quidquid in illa coena de abscessu suo dixit, verius, rectius atque constantius de morte quam de ascensione accipimus, et quod ait: Vado ad eum qui misit me, et nemo ex vobis interrogat me: Quo vadis? (Joan. XVI), nullo modo melius accipitur, quam ut dictum sit quod posterius dicit: Venit hora ut dispergamini et me solum relinquatis (ibid.), eadem questione, qua per prophetam dixerat:

“Torcular calcavi solus, circumspexi, et non erat auxiliator (Isa. LXIII).”

Itemque et quod ait:

“Rogabo Patrem meum, et alium Paracletum dabit vobis (Joan. XIV),”

aequabilius est de passione quam de paternae dexterae consessu accipi. Nam quod in cruce rogaverit, quod in morte clamaverit, Paulus asserit dicens de illo:

“Qui in diebus carnis suae preces supplicationesque ad eum, qui illum salvum facere possit a 109 morte, cum clamore valido ac multis lacrymis offerens, exauditus est pro sua reverentia (Hebr. V).”

Non enim postquam ascendit in coelum, clamat ut salvetur a morte, ergo nec rogat, ut Paracletus nobis detur, sed dat, jam extunc utens data sibi potestate in coelo et in terra (Matth. XXVIII). Sed in cruce rogavit, utpote paulo minor ab angelis (Psal. VIII); ascendens autem in coelum ego mittam

“promissum Patris mei in vos,”

ait (Luc. XXIV).

Quod vero Apostolus ait:

“Praesenti tempore interpellat pro nobis Jesus Christus, qui mortuus est, imo qui et resurrexit, qui est a dextris Dei, qui etiam interpellat pro nobis (Rom. VIII),”

forte repugnare videatur, et astruere, quod nunc quoque supradicto sensu roget pro nobis. Sed in modus interpellationis rite animadvertitur, potius astipulatione firma his, quae praedicta sunt, suffragari comprobantur. Illa namque interpellatio doctorum omnium vera assertione, non submissa est postulatio, sed ejus passionis, quae semel suscepta, semel pro nobis in sacrificium oblata est (Hebr. X), aeterna commemoratio, semel in conspectu sanctae Trinitatis admissa sanguinis ejus innocentis exclamatio, homicidas qui fuderunt, convincens, nos autem qui bibimus in ministerio altaris, non indiga sed potenti interpellatione defendens. Alioquin quomodo et antequam ascendisset ait:

“Data est mihi omnis potestas in coelo et in terra;”

sic et postquam ascendit ut possit interpellat, vel rogat dari nobis Paracletum. Sed dicit quis: Rogat per humanitatem, qui dat per divinitatem. Hoc plane verum est, quia tunc moriens paulo minus ab angelis imminutus (Hebr. II), rogavit per humanitatem, nunc autem gloria et honore coronatus, et constitutus super per omnia opera Patris, dat per divinitatem, omnem habens potestatem, utpote a dextris Dei sedens. Unde sicut

“resurgens ex mortuis, jam non moritur (Rom. VI),”

sic illum ad hoc, ut roget Patrem jam, nemo invocat catholicus.

Amplius autem ea quae dicta sunt constare poterunt, si conferantur ipsius Domini sententiae, quae nisi discernantur, videbuntur sibimet contrariae, videlicet, quod ait:

“Rogabo Patrem meum et alium Paracletum dabit vobis (Joan. XIV),”

etc., et quod posterius in eodem sermone dicit:

“Illo die in nomine meo petetis; et non dico vobis, quia ego rogabo Patrem de vobis (Joan. XVI).”

Causamque reddens:

“Ipse, inquit, Pater amat vos (ibid.)”

Statimque idipsum confirmat dicens:

“Quia vos me amastis, et credidistis quia a Deo exivi (ibid.)”

Quid est enim rogabo, et non rogabo? Hoc nempe, quod in passione sua sacrificium futurus et rogaturus erat, ut Paracletum, id est spiritum remissionis peccatorum acciperemus, et sic paries inimicitiarum, qui medius erat inter Deum et homines, in carne ejus solveretur (Ephes. II). Quo soluto, illo, inquit, die, die pacis et consequentis gratiae,

“non rogabo Patrem de vobis.”

Quare?

“ipse enim Pater amat vos,”

inquit, id est semel enim moriens Deo reconciliavi vos in sanguine meo; et, sicut superius dixi, pacem reliqui vobis, pacem meam, id est per me inter Deum, et vos reformatam dedi vobis. Et hoc per fidem et dilectionem vestram,

“quia vos me amastis, et credidistis quia a Deo exivi.”

Itaque quod ait,

“rogabo Patrem, et alium Paracletum dabit vobis,”

nullo modo melius accipitur, quam quod in cruce rogaverit, quod in morte sua clamaverit, juxta supradictam Apostoli sententiam. Verumtamen, quia ex die ascensionis apostoli certi facti de potentia ejus, exspectabant eumdem Spiritum sanctum, quem promiserat, recte cantamus et legimus, quomodo moriturus illum promisit, quomodo item ascendens in coelum repromisit, ita ut mortem ejus causam donationis effectivam, ascensionem ejus dandi potestatem esse sciamus effectam. Sed jam nunc ad superiora revertamur.

Huic quartae Dominicae evangelio rectae illa praemittitur apostoli lectio: Omne datum optimum, et omne donum perfectum desursum est, descendens a Patre luminum (Jac. I), etc. Spiritus sanctus Dei donum est optimum atque perfectum, sine quo natura, tam angelica quam humana, misera et miserabilis est, et caeca et nuda (Apoc. III), quod evidentissimum est, tam in daemonibus quam in perditis hominibus. Non enim substantialiter differt a diabolo Michael, a Pharaone Moses, a Nerone Petrus; sed hoc solo discernuntur spiritu quem isti accipere meruerunt, illi indigni judicati sunt. Hoc tantum tamque necessarium donum, duplici ope humanae subvenit inopiae. Prima largitione, peccata nobis remittuntur; secunda, divisiones gratiarum distribuuntur. Et illo beneficio, scilicet remissione peccatorum, universaliter atque uniformiter effunditur hoc donum, id est hic spiritus, in omnes; hac autem adjectione, id est gratiarum divisione, particulariter atque multiformiter datur aliis aliter. Unde et Apostolus cum easdem divisiones partim enumerasset:

“Haec autem, inquit, omnia operatur unus atque idem spiritus, dividens singulis prout vult (I Cor. XII).”

Utraque largitio sanctis apostolis mirabiliter certis temporibus certisque diebus effusa est, id est die Dominicae resurrectionis in remissionem peccatorum (Joan. XX), die vero Pentecostes abundanti effusione gratiarum ad omnium mox futuram instructionem gentium (Act. II). Nam Dominus qua die resurrexit, mortuus propter delicta nostra, ut ostenderet se resurrexisse propter justificationem nostram (Rom. IV), stans in medio discipulorum suorum, pacem, quam fecerat inter nos et Deum prima vice nuntiavit, dicendo:

“Pax vobis (Joan. XX),”

statimque insufflavit et dixit:

“Accipite Spiritum sanctum (ibid.).”

In quo remissionem peccatorum, quam sanguine suo acquisierat, sese dare ostendens, non solum illis, omnibus quoque, qui credituri erant in illum. Statimque adjecit:

“Quorum remiseritis peccata, remittuntur eis, et quorum retinueritis, retenta sunt (ibid.).”

Et ut essent idonei, remissionem peccatorum, quam acceperant, universo mundo praedicare et testificari. Die Pentecostes idem Spiritus sanctus illis charismatum dona tribuit, et per haec, sicut in hodierno lectum est evangelio: Arguet mundum de peccato, et de justitia, et de judicio (Joan. XVI). Igitur, ut supra dictum est, haec epistolae lectio recte huic praemittitur evangelio, quia, datum optimum, et donum perfectum, non est aliud, nisi iste Spiritus sanctus. Qui Spiritus, quia gratis datur imo ipsa gratia est, bene de hujus doni datore subjungitur: Voluntarie genuit nos verbo veritatis (ibid.). Quod non est aliud quam si dixisset, per gratiam Spiritus sancti nos generavit, quia per Spiritum sanctum semen, id est verbum suum nostris ut renasceremur, mentibus infudit. Item et quod ait: Scitis, fratres mei dilectissimi, sit autem omnis homo velox ad audiendum, tardus autem ad loquendum (ibid.), magnifico nos erudire poterit exemplo, si illam consideremus sententiam evangelicae lectionis, ad quam intendit ecclesiastici diligens compositor officii. Non enim cujuslibet, sed ipsius Paracleti exemplo, praesumptionem humanae vanitatis convenit, dum evangelio supradicto hanc apostoli lectionem praemittit. Nam quales nos Dominus esse vult ad loquendum, talem ipsum fore asserit Paracletum, dicens: Non enim loquetur a semetipso, sed quaecunque audiet, loquetur (Joan. XVI). Firmissima ratio sententiae praecedentis, quam proposuerat dicens: 110 Cum autem venerit ille Spiritus veritatis, docebit vos omnem veritatem (ibid.) Removet namque oppositum, quod est a semetipso loqui, sub quo continetur omne mendacium quod est sine dubio veritati contrarium. Ut autem hoc evidentius fiat, diffiniamus utrumque contrarium, id est a semetipso loqui, non a semetipso loqui. A semetipso loqui est, non existentia fingere: quo de peccato diabolum culpat in Evangelio Dominus, dicens:

“Cum loquitur mendacium, ex propriis loquitur; quia mendax est, et pater ejus (Joan. VIII),”

subauditur mendacii. A semetipso non loqui est existentia proferre, etiam si nesciens proferat quis, ut Caiphas qui nesciens, imo aliud intendens, dixit expedire, ut unus moreretur homo pro gente. Multo magis ergo qui scienter existentia profert, non a semetipso loquitur, sicut ipse Christus, qui cum scienter existentia proferret,

“Verba, inquit, quae ego loquor vobis, a meipso non loquor (Joan. XIV),”

scilicet non mendacium, sed veritatem, quam audivi et accepi ante meam, quam videtis, humanam naturam existentem, sicut et alibi Judaeis, dicit:

“Nunc autem quaeritis me interficere hominem, qui veritatem locutus sum vobis, quam audivi a Patre meo (Joan. VIII).”

Hoc autem et Spiritus sanctus agit. Veritatem enim quam audivit a Deo; veritatem increatam Deo Patri consubstantialem, et coaeternam loquitur nobis, vere existentem, essentiamque veracem et incommutabiliter permanentem. Vera ergo ratio, non enim loquetur a semetipso, sed quaecunque audiet, loquetur, comprobans id quod proposuerat dicens: Docebit vos omnem veritatem. Quod iterum confirmat subjungens: Ille me clarificabit, quia de meo accipiet, et annuntiabit vobis (Joan. XVI). Causamque reddens cur de meo dixerit: Omnia, inquit, quae habet Pater, mea sunt (ibid.). Quaecunque enim habet Pater, quaecunque scit, quaecunque potest, dedit huic qui haec loquitur Dominico homini, sicut ait in psalmo:

“Dico ego opera mea regi (Psal. XLIV),”

ostendens quid dixisset:

“Eructavit cor meum verbum bonum (ibid.).”

Omnem suam sapientiam, cunctam fortitudinem, totum denique verbum suum Pater in uterum Virginis eructavit, et humanae naturae univit, propter quod nunc dicit: Omnia quae habet Pater mea sunt. Et non dixit, mea accipiet, sed de meo accipiet, et annuntiabit vobis (Joan. XVI). Non enim Spiritus sanctus apostolis illam sapientiam totam comprehensibilem fecit, sed illa docuit eos, quae erant necessaria fidei, scilicet mysteria incarnationis, nativitatis, passionis et resurrectionis, quae discipuli hactenus portare non poterant, quandiu corruptibilem et mortalem esse videbant, neque doctorem hunc dari fuerat aequum, nisi prius per mortem Christi Deo reconcilieretur genus humanum. Igitur ut ecclesiasticum persuadet officium, quod huic evangelio supradictam laudabiliter praemittit lectionem, non loquatur homo a semetipso, sed sit velox ad audiendum, tardus autem ad loquendum, id est audiat prius quid loquatur in se Dominus Deus, et secundum illum loquatur pacem (Psal. LXXXIV), quod facere noluit Arius, et ideo bella et scandala locutus est, et omnes qui a semetipsis loquuntur, gloriam propriam quaerentes. Secundum hoc donum, secundum Paracletum, veterem cum suis actibus hominem deponimus, novumque induimus (Col. III), quod est cantare canticum novum; atque ideo recte hoc ipsum cantamus in introitu, et in offerenda jubilamus, quia donum hoc aeternae jubilationis efficiens causa est, quae hic incipitur, et in futuro perficietur.