CAPUT IX. Quod fides catholica neque, ut Arius, substantiam separet, neque, ut Sabellius, Trinitatis personas confundat.

Ita neque, ut Arius, substantiam separamus, neque ut Sabellius, personas in Trinitate confundimus, utriusque erroris voraginem declinantes cum exsecratione, et via regia currentes, vela pandimus insignia confessionis catholicae. Alter enim eorum, Filium Patre minorem, et creaturam atque convertibilem esse contendens, impie atque sceleratissime Creatori hoc auferre molitus est, quod ille creaturis a se factis omnibus quae vivunt tantum, quaeque vivunt simul et sentiunt, benigne largiri dignatus est. Sic enim singula distinxit, ut in specie sua generarent, et non degenerarent:

“Germinet, inquiens, terra herbam virentem, et facientem semen juxta genus suum, lignumque faciens fructum, et habens unumquodque semen secundum speciem suam (Gen. I).”

Item:

“Creavit Deus cete grandia, et omnem animam viventem atque motabilem, quam produxerunt aquae in species suas et omne volatile secundum genus suum (ibid.).”

Ac deinceps:

“Producat terra animam viventem in genere suo (ibid.),”

etc. Tandem et hominem sic plasmavit, ut generaret, sicut scriptum est, ad imaginem et similitudinem suam (ibid.). Sic fatuus ille, ut non videat quantam Creatori irroget contumeliam, quantamque naturae ejus criminetur sterilitatem atque inopiam, ut creaturis ab eo factis, in genere suo semen afferentibus, nullum ipse Creator generis sui semen habeat, eodem utique bono, quod aliis contulit, ipse careat, sterilis, desertus atque solitarius? Nonne ergo merito contra hujusmodi derogatores queritur ipse in propheta, dicens:

“Nunquid ego, qui alios parere facio, ipse non pariam? et qui aliis generationem tribuo, ipse sterilis ero?”

(Isa. LXVI.) Unde enim exemplar accepit, ut fecunditatem suis daret creaturis, si in seipso sterilitate aridus existit, si creans tam multa, nihil de seipso generare valuit? Ut quid tantopere tota nocte vitae praesentis adolescentularum ostia circuit, sibique poscit aperiri, si non insito sibi naturaliter calet amore, si non genuino viret semine? Instat enim et intrinsecus, et suae naturae communionem eum, quem Spriritum sanctum dicimus, vehementem spirat amorem, suumque Verbum, jam Filium, jamque a principio et ab aeterno natum, et adhuc tamen, ut vere semen sibimet insitum in multas conjuges, id est in multas animas spargens, deorum quotidie multiplicat gentem, quibus ait Propheta:

“Ego dixi: Dii estis, et filii Excelsi omnes (Psal. LXXXI).”

Itemque evangelista de illo unico Filio Dei, Deique verbo loquens:

“Quotquot autem receperunt eum, inquit, dedit eis potestatem filios Dei fieri (Joan. I).”

At ille, de quo supra dictum est, Arius infelix, et quicunque similis ejus animalis homo non percipiens ea quae Dei sunt, et ea sola sapiens quae carnis sunt (I Cor. II), audiens Deo Filium natum, toto sensu inhaeret carnis imaginibus, consequens esse contendens quod ut filius generaretur vel nasceretur, substantia patris defluxerit, et filius localiter ab eadem patris substantia traductus sit, et hanc passibilitatis calumniam, quasi consequenter adversum nos redarguit. Itemque de Filio subjicit:

“Si natus est, erat profecto quando non erat.”

Et quasi necessario de temporalitate concludens, coaeternitatem patris filio, quantum in se est, auferre contendit. Sed de coaeternitate vel consubstantialitate jam superius dictum est. De argumento vero defluxionis vel diminutionis paternae substantiae, quam in generatione filii contendit, consequenter intelligi oportere dicendum est male illos nimiumque carnali sensu sibimet illusisse. Non enim a carne, quae in propagando passibiliter defluit, argumentum ducere debuerant in ratione divinae generationis. Rebus quippe dissimilibus eadem non conveniunt. Quid autem tam dissimile quam carni spiritus, et non quilibet spiritus, sed omnium spirituum creator spiritus? Deus enim spiritus est, et eum qui adorat, in spiritu et veritate oportet adorare (Joan. IV). Nobis ergo Filium Dei naturaliter ex Patre natum confitentibus objicere non debuerant, quod confessionem nostram divinae substantiae passibilitas, quae in generatione carnis non abest, id est fluxus vel diminutio consequeretur. Nam est quidem aliqua similitudo a carne sumpta ad Deum qui spiritus est, sacrisque inserta Scripturis, ut in canticis mysticisque prophetarum libris, sub nominibus sponsi et sponsae, aut viri et uxoris, sed omnino figurate hoc, id est ut in eo quod littera sonat, longe aliud intelligas, scilicet in viro Deum, in semine Dei Filium, id est ejus verbum, in amore Spiritum sanctum, in uxore creaturam rationalem, id est humanam animam, vel angelicam substantiam. Sed est verior illa similitudo, quae ab interiore homine sumpta, suis hostem telis reverberat. Nam si ab homine similitudo in Deum conquiritur, inde sumatur ubi ejus, scilicet Dei imago splendere probatur. Non autem corpus hominis formatum est ad imaginem Dei, quod arbitrati sunt hi qui dicuntur Humaniformii, pro eo quod Deum humanam formam suspicantes, immane simulacrum in templo cordis sui collocaverunt. Nam cum scriptum est:

“Coelum mihi sedes est, et terra scabellum pedum meorum (Isa. LXVI),”

consequebatur opinionem eorum, ut Deus in coelo tam vastus sederet, ut terram pedibus tangeret. Ab interiore ergo homine econtrario argumentari licet, quod generatio Filii Dei nullam paternae substantiae diminutionem fluxumve nos compellat recipere.

135