CAPUT 2

Non vult Deus ut homini attribuatur, quando per hominem secundum merita peccantium vindicta divinitatis exercetur. Sed et si quis sibimet attribuit, quod Deo permittente contra populum Dei quidpiam facere praevaluit, ipse coelestem contra semetipsum indignationem magis adducit, fitque interdum ut propter hoc ipsum minus nocere possit. Unde in cantico Deuteronomii, cum dixisset: Cessare faciam ex hominibus memoriam eorum, continuo subjunxit: Sed propter iram inimicorum distuli, ne forte superbirent hostes eorum, et dicerent: Manus nostra excelsa, et non Dominus, fecit haec omnia (Deut. XXXII). Assur ille, per quem tunc temporis Deus confregit simulacra eorum, et depopulatus est aras eorum, sibimet arrogavit quod sua hoc virtute fecerit, et idcirco dicitur in eum cum indignatione Dei: Vae Assur. Virga furoris mei et baculus ipse, in manu ejus indignatio mea (Isa. X). Super hoc ille gloriabatur, quasi omnia suis faceret viribus, et idcirco postmodum dicitur contra eum: Nunquid gloriabitur securis contra eum qui secat in ea, aut exaltabitur serra contra eum, a quo trahitur? Dicebat enim, quemadmodum idem propheta praemisit: In fortitudine manus meae feci, et in sapientia mea intellexi, et abstuli terminos populorum, et principes eorum depraedatus sum (ibid.). Nimirum ita gloriando, sic se exaltando, coelestem ut jam dictum est, super semetipsum indignationem adduxit, quae protinus intentatur in eum verbis istis: Propter hoc mittet dominator Deus exercituum in pinguibus ejus tenuitatem, et subtus gloria ejus succensa ardebit quasi combustio ignis (ibid.). Cum igitur sic vehementer sermo propheticus enuntiat: Ipse confringet simulacra eorum, et depopulabitur aras eorum, idem esse intelligamus ac si dicat: Non manus hostium excelsa, sed Dominus fecit haec omnia. Ipse et tunc per Assyrios confregit et depopulatus est, et deinde per Romanos confractarus erat simulacra eorum et depopulaturus aras eorum, quia a domo David recesserunt, quia filium David Christum crucifixerunt. Quam ob causam? Ait: Quia nunc dicent, non est rex nobis. Non enim timemus Dominum, et rex quid faciet nobis. Grandis nimirum et vehemens causa damnationis est, quia dicere, non est rex nobis, et hoc peccantium conscientiam dicere, non enim timemus Dominum, id est propositum habemus non timere Dominum, et proinde cum tumore cordis effari, rex quid faciet nobis quemadmodum dixerant prius: Quae pars nobis in David, vel quae haereditas in filio Isai? (III Reg. XII.) Sicut enim hoc illi dixerant, sic et sequaces illorum adversus verum David dicturi erant: Nolumus hunc regnare super nos (Luc. XIX). Hoc enim apertis vocibus conclamaverunt ita ut, dicente Pilato, regem vestrum crucifigam, responderunt: Non habemus regem nisi Caesarem (Joan. XIX). Profecto haec dicentes pariter quoque dicebant, non enim timemus Dominum, id est propositum habebant non timere Dominum, non portare timoris ejus jugum; sed contumaciter dirumpere et projicere omnia vincula sanctorum ejus mandatorum. Nimirum ubi conscientia rebellis sese tali et tanta praesumptione induit, consequebatur ut dicerent etiam hoc, et rex quid faciet nobis? Consequebatur namque, ut regem contemnerent Dei Filium, quibus propositum est, non timere Deum. Neque enim non ignoraverunt, sed contempserunt et oderunt. Unde ipse rex reprobatus ab eisdem, dicentibus, et rex quid faciet nobis, cum dixisset: Si opera non fecissem in eis quae nemo alius fecit, peccatum non haberent, continuo subjunxit: Nunc autem et viderunt et oderunt et me et patrem meum (Joan. XV). Propter hoc, ecce ipse destruxit simulacra avaritiae eorum, et depopulatus est templum et altare eorum. His dictis iterum qui loquebatur de ipsis, convertitur ad ipsos, et dicit: Loquimini verba visionis inutilis, et ferietis foedus, et germinabit quasi amaritudo judicium super sulcos agri. Manifestum est hic, cum dicit, loquimini, non imperium volentis, sed permissionem esse indignantis et aversionem dimittentis, ut sit sensus: Jam docendi non estis quid utile sit, sive monendi ut utilia loquamini; vos enim non per ignorantiam errando inutilia loquimini, sed scientia et cum profundo malignitatis consilio mendacia construitis, et arrogantia depravati prophetatis de cordibus vestris; veram autem et utilem prophetiam intelligere non vultis. Loquimini igitur qualia potius vos eligitis, loquimini verba visionis inutilis: nam utilia verba loqui vel signa facere quae prosint, neque vos quaeritis, neque datum aut permissum est vobis. Sciendum quippe de pseudoprophetis, quod et si aliquando futura divinant, nihil tamen utile prophetant, et licet nonnulla signa et prodigia fecisse vel facturi esse legantur, nihil tamen utilitatis aliquod eorum signum habere comprobatur. Unde et Joannes in Apocalypsi cum dixisset: Et fecit signa magna, et seducit habitantes in terra, propter signa quae data sunt illi facere in conspectu bestiae (Apoc. XIII). Eamdem signorum magnitudinem vanam, totamque inutilem fore insinuans, determinando sic ait: Ita ut etiam ignem faceret de coelo descendere in terram in conspectu hominum (ibid.). Quid enim utilitatis habet, ignem in conspectu hominum vel super homines de aere ministerio daemoniaco cadere? Ejusmodi signa non sunt illius generis, cujus illa quae nobis Dominus in semetipso designavit: Euntes, inquiens, renuntiate Joanni quae audistis et vidistis. Caeci vident, claudi ambulant, leprosi mundantur, surdi audiunt, mortui resurgunt, pauperes evangelizantur (Matth. XI). Haec utilia sunt, sicut et verba ipsa, quibus propter haec eadem signa justum est credi; vos autem, o prophetae vitulorum (quos Jeroboam fecit, quos Ephraim coluit), loquimini verba visionis inutilis, quoniam ita vultis et ferietis foedus, subauditur nequaquam cum Deo, sed cum mendacio, quemadmodum et Isaias talibus illusoribus dicit: Dixistis enim: Percussimus foedus cum morte, et cum inferno fecimus pactum. Flagellum inundans cum transierit non veniet super nos, quia posuimus mendacium spem nostram, et mendacio protecti sumus (Isa. XXVIII). Hujusmodi foedus ferietis, et propter hoc germinabit quasi amaritudo judicium, ut videlicet foedus vestrum deleatur, et in inimicitias implacabiles convertatur, fiatque vobis sicut ibidem apud eumdem Isaiam Dominus dicit: Et subvertet grando spem mendacii, et protectionem aquae inundabunt. Et delebitur foedus vestrum cum morte, et pactum vestrum cum inferno non stabit. Flagellum inundans cum transierit eritis ei in conculcationem (ibid.), etc. Hoc judicium germinabit foedus vestrum, ait, quasi amaritudo, id est ut vere amaritudo, ut vere amara radix, juxta illud Moysis: Ne forte sit inter vos vir aut mulier, familia aut tribus cujus cor aversum est, ut vadat et serviat diis gentium, et sit inter vos radix germinans fel et amaritudinem servitutem deorum alienorum, et Moyses radicem dixit esse generantem fel et amaritudinem (Deut. XXIX). Et iste, cum dixisset, et germinabit quasi amaritudo judicium super sulcos agri, videlicet remaneant inculti, cultoribus in captivitatem ductis, continuo subjunxit: Vaccas Bethaven coluerunt habitatores Samariae. Nam haec est amaritudo germinans judicium. Haec est radix, ut ait Moyses, germinans fel et amaritudinem. Ad auditores rursus sese convertit sermo propheticus, miro modo clamans causam propter quam Israel judicetur. Vaccas, inquit, Bethaven coluerunt habitatores Samariae. Quid luxit super eum populus ejus, quia migravit ab eo. Siquidem et ipse in Assur delatus est munus regi ultori, confusio Israel capiet, et confundetur Israel in voluntate sua. Cum irrisione non vitulos sexus masculini, sed vaccas, id est feminas appellavit, ut videlicet Israel non solum deos vitulos, sed deas vaccas coluerit. Nec dixit tantum vaccas coluerunt, sed vaccas Bethaven coluerunt. Magna quippe distinctio vaccarum est earum, quae figi poterant in Bethaven, id est, in domo idoli, et earum quae gradiuntur in armentis, et spatiantur in pascuis. Istae namque vaccae vivunt et sentiunt, illae aureae sive ex alio quocunque metallo formatae, non solum insensibilia, verum et inanimata simulacra sunt. Constat autem, quia corpore inanimato corpus animatum vivens et sentiens longe praestantius est. Pulchre igitur et vehementer redarguit nimis depressam hominum stultitiam dicendo, vaccas Bethaven, id est vaccas non saltem viventes et lactis alimoniam praestantes, sed inanimatas vaccarum similitudines coluerunt. Notandum et hoc quia non dixit coluerunt reges Samariae, sed coluerunt habitatores Samariae. Colere namque recte dicitur, qui sua voluntate et animi diligentia celebrat et adorat sive veneratur. Non ergo populum excusabilem videri sermo hic propheticus patitur, cum dicit: Vaccas Bethaven coluerunt habitatores Samariae. Hoc enim non proprie dictum esset aut dici posset, si regibus vitulos colentibus, metu tantum et non propria fuissent obsecuti voluntate; si inviti paruissent, et non sponte consensissent. Et unde constat quod habitatores Samariae vaccas illas coluerunt? Ait: Quia luxit super eum populus ejus. Ut ostenderet vaccas Bethaven unum in Bethel vitulum sentiendum, non intulit, luxit super eis populus, sed super eo, id est vitulo aureo. Quando vel quam ob causam luxit populus super eo? Videlicet quia tempore necessitatis et angustiae vituli quoque aurei inter munera caetera regibus Assyriis directi sunt. Legimus in Regum volumine, regem Israel Manahen regi Assyriorum Phul misisse argenti talenta mille, ut ei praeberet auxilium (IV Reg. XV), inter quae nonnulli arbitrantur etiam vitulos aureos esse directos. Et ut sciamus, inquiunt, hoc esse quod dicimus, perspicue sequens versus ostendit: Siquidem ipse in Assur delatus est munus regi ultori. Idcirco populus luxit, qui utique non lugeret nisi volens, nisi cum amore magis quam pro regum timore tali idololatriae deservisset. Cum ergo dixisset, vaccas Bethaven coluerunt habitatores Samariae, ut confirmaret eos revera vitulum coluisse, voluntarie vitulo deservisse, causam reddidit non firmam dicendo, quia luxit super eo populus ejus. Consequitur enim, quod cum amore possederint vel habuerint qui luxerunt, quando ablatus est eis. Populus ejus, subauditur vituli, non sine magno improperio dicitur, qui debuerat esse unius veri Dei populus. Porro et hoc tradunt Hebraei, quod a sacerdotibus vituli aurei furio sublati, et pro his aenei deaurati fuerint repositi. Cum igitur lugeret populus tempore necessitatis et angustiae, sicut jam dictum est, vitulos aureos regibus Assyriis esse directos, exsultabant aeditui, quod fraus eorum nequaquam potuisset argui vel deprehendi. Hoc est quod continuo subjungit: