CAPUT XXIX. Item de eodem fonte et fluvio qui egrediebatur de paradiso.

Et fluvius egrediebatur de paradiso, qui inde dividitur in quatuor capita. Sicut superius jam dictum est, non dixit, qui inde dividitur in quatuor flumina, sed in quatuor, inquit, capita, id est, principalia flumina. Non enim fons, qui (ut supra Scriptura dixit) ascendebat e terra, irrigans universam superficiem terrae, quatuor fluminibus dissipatur in exitu paradisi, sed irrigans universam superficiem terrae, quam multos fontes efficit, et in quam plura redundant flumina, quorum ista sunt capita. Et hoc, miram terrae paradisiacae dulcedinem commendare intendit, quia videlicet aquarum natura falsa est, nec potui habilis, sicut in semetipso mare ostendit. Ascendens autem de abysso in illam quasi magni corporis terrae mammam, id est, paradisi fontem, quodammodo lacteam assumit dulcedinem, et irrigat universam terrae superficiem, ut, juxta Psalmistam: Potent omnes bestiae sylvae, et exspectent onagri in siti sua (Psal. CIII), imo ut dulcesceret omnis terra, ad nutricandam herbam virentem, lignumque pomiferum, quod producere jussa fuerat. Quod maxime valet in terris orientalibus, non solum panis et vini, sed et pretiosorum aromatum fertilibus, quia cum ex optimis quondam Sodomorum et Gomorrhaeorum terra fuit (Gen. XIII), quae, antequam subverteret Dominus Sodomam et Gomorrham, sicut haec ipsa Scriptura testatur (Gen. X), irrigabatur, sicut paradisus Domini. Nomen, inquit, uni Physon, ipse est qui circuit totam terram Evilat ubi nascitur aurum, et aurum terrae illius optimum est, ibique nascitur bdellium et lapis onychinus. Physo ipse est, quem nostri, mutato nomine, Gangem vocant. Porro, Evilat regio est Indiae, nomen habens ab Evila filio detectam, ubi, inquit, nascitur aurum. Et alibi quidem nascitur aurum, sed aurum terrae illius optimum est, ibique bdellium invenitur, et lapis onychinus. Bdellium arbor est aromatica, de cujus natura Plinius plenissime scribit (PLIN., liv. XII, cap. 9). Onyx autem gemma est, sic appellata quod habeat in se permistum candorem in similitudinem unguis humani, Graeci enim unguem onychem dicunt. Praeterea et aliae gemmae multae pretiosissimae, carbunculus, smaragdusque ibi nascuntur. Et nomen fluvio secundo Gyon, qui et Nilus dicitur, Aethiopiae fluvius. Ipse est enim, inquit, qui circuit omnem terram Aethiopiae, tantae commoditatis fluvius, ut eum pro maximo Deo suo quondam coluerit Aegyptus, quippe cujus fluentis irrigata, cunctisque exinde copiis saturata, nunquam superne fusis indiguit imbribus. Nam sub maximo solis aestivo fervore, crescentibus undis diffunditur, nec ante autumnale aequinoctium decrescendo ripis suis iterum restringitur. Unde Lucanus:

. . . . . . Nilus neque suscitat undas

Ante Canis radios, nec ripis alligat amnem,

Ante parem nocti Libra sub indice Phaebum.

(LUCAN., l. X Pharsal.)

Et de his quidem nulla potest opinio refragari, huic veridicae historiae, quoniam de paradiso oriantur.

Nam aliud non habet quod dicat quis. Proinde de Nilo, qui et Gyon, ait idem qui supra:

Nullaque non aetas voluit conferre futuris

Notitiam: sed vincit adhuc natura latendi.

De Gange autem qui et Physon:

Movit et Eoos bellorum fama recessus.

Qua colitur Ganges toto qui solus in orbe

Ostia nascenti contraria solvere Phaebo

Audet, et adversum fluctus impellit in Eurum.

(LUCAN. ibid., lib. III.)

Caeterorum, id est, Tigris et Euphratis, ortum Armenia vel Perside monstrari, et nihilominus tamen scripturam hanc, sive historiam veracem esse, superius jam dictum est. Sane Tigris propter velocitatem cursus sui, nomen a velocissima bestia tigride sumpsit. Euphrates vero fertilitas interpretatur, sic appellatus, pro eo quod in morem Nili per agros diffundatur, terrasque fertiles efficiat. De quorum natura dicit idem qui supra:

Quaque caput rapido tollit cum Tigride magnus

Euphrates, quos non diversis fontibus edit

Persis, et incertum est tellus si misceat amnes.

Quod potius sit nomen aquae, sed sparsus in agros

Fertilis Euphrates Phariae vice fungitur undae.

At Tigrum subito tellus absorbet hiatu,

Occultosque legit cursus, rursusque renatum

Fonte novo flumen pelagi non abnegat undis.

(LUCAN., ibid., lib. VII.)