CAP. XIV


CAPUT SINGULUM

Pereat Samaria, quoniam ad amaritudinem concitavit Deum suum. In gladio pereat, parvuli eorum elidontur, et fetae ejus discindantur. Dissimile hoc initium est caeteris omnibus, quia videlicet illa talia sunt ut peccata replicent et prae oculis ostendant, hic autem tanquam desperata correctione statim in primo sermone, non tam peccata quam idolorum vindicem depromit sententiam. Pereat, inquit, Samaria. Quare? Quoniam ad amaritudinem concitavit Deum suum. Magna haec et terribilis causa sive accusatio est: Deus enim naturaliter dulcis est, nec parva potest esse causa, per quam ad amaritudinem concitatus esse videatur. Cor impoenitens hoc effecit, et hujus criminis rea fuit Samaria, cujus de regibus nullus omnino recessit a peccatis Hieroboam, qui peccare fecit Israel. Pereat ergo, inquit, quia justitiae concedendum est; nullam quippe cor impoenitens consequitur veniam. Nec vero solummodo secundum animam, verum etiam secundum corpus ut pereat concedendum est. Idcirco cum dixisset, pereat Samaria, corporalem quoque concessit perditionem, dicendo, in gladio pereat, etc. Hic a nomine vel condemnatione Samariae Synagoga illa non excipitur, quae peccatum Samariae supergressa est, dum non tantummodo ut illa scidit se a domo David, verum etiam, ut saepe jam dictum est, crucifixit Christum filium David, Filium Dei, et idcirco periit, quoniam ad amaritudinem concitavit Deum suum, in tantum ut sitientem in cruce potaret aceto (Joan. XIX) sive, ut alius evangelista scribit, vinum daret ei bibere cum felle mistum (Matth. XXVII). Proinde ut periret illa, Dominus ipse concessit et ore proprio praedixit. Et quia justitiae ratio postulabat ut periret, per humanitatis quidem affectum flevit super illam (Luc. XIX), et flendo praedixit, sed per divinitatis virtutem impassibilem super ipsam quam flebat, fixam et immobilem sententiam tenuit. Dixit Samariae ut pereat, dicat nunc Israel quid faciat, ait: Convertere, Israel, ad Dominum Deum tuum, quoniam corruisti in iniquitate tua. Qui haec loquitur in calce voluminis, ipse est Christus, finis omnis consummationis, qui missus ad oves quae perierunt domus Israel (Matth. X), sic praedicare exorsus est: Poenitentiam agite, appropinquabit enim regnum coelorum (Matth. IV). Secundum eumdem sensum hic dicit: Convertere, Israel, ad Dominum Deum tuum (ibid.) Causam confestim cur converti oporteat, vel inde poenitentia sit agenda subjungit, quoniam corruisti in iniquitate tua. Cum dixit, in iniquitate tua, breviter insinuat, quod omni peccanti iniquitas, quamcunque perpetravit, sibimet a seipso sit amputanda, ne ullo modo se excuset aut defendat, sicut fecit Adam, in quo omnes peccavimus et corruimus, tam gentes quam Judaei, quemadmodum Apostolus dicit: Eramus enim aliquando et nos filii irae, sicut et caeteri (Ephes. II). Illi originali peccato actuali jungendo peccata, non minus Israel quam gens aliqua corruit, sicut hactenus sermo propheticus peccata ejus toties commemorando comprobavit. Convertere igitur, o Israel, tu primus: conversione quippe opus est, quia corruisti, et hoc ipsum confitere, quia in iniquitate tua corruisti; nam confessio haec initium est confessionis. Dicant forte aliqui, quemadmodum et illi qui compuncti corde dixerunt ad Petrum et ad reliquos apostolos: Quid faciemus, viri fratres? (Act. II.) Ad haec vel hujusmodi quaecunque perterriti dicere possunt, compuncti, et iniquitatem suam cognoscentes protinus occurrit et dicit: Tollite vobiscum verba, et convertimini ad Dominum, et dicite ei: Omnem aufer iniquitatem, et accipe bonum, et reddemus vitulos labiorum nostrorum. Qui convertimini ad Dominum, verba, inquit, tollite vobiscum. Quare verba et non potius munera? Videlicet ut sciatis quia non est difficultas apud Deum, non exigit a vobis illa quae forte non possetis consequi pro redemptione animarum vestrarum. Non ergo dico, tollite aurum, tollite vobiscum argentum, seu multitudinem hircorum aut vitulorum, et caetera talia quae non omnibus praesto sunt, sed verba, quae consequi potestis absque dispendio rerum, verba confessionis et precum tollite vobiscum, et haec vobis in promptu adesse possunt; Deo autem pro salute vestra sufficiunt, et pro iniquitatibus vestris satisfaciunt. Cum istis subsidiis convertimini ad Dominum Deum, qui vestrorum non eget bonorum, et sicut jam dixi, non sollicitemini, quasi munera non habentes grandia pretiosi auri et argenti, quibus honoretis propitiandam faciem tam magni tamque potentis Domini, sed dicite illi: Omnem aufer iniquitatem, et accipe bonum. Non dicatis, non habemus iniquitatem, quia tunc mentimini et vosipsos seducitis (I Joan. I), sed dicite ei: Omnem aufer iniquitatem, quia iniquitates nostrae multae sunt. Confidenter dicite, et accipite bonum, scientes quale requirat bonum, et hoc sciendo subjungite et reddemus vitulos non armentorum, sed lubiorum nostrorum. Sufficiens namque es, plenus es. Atque idcirco non opus habes manducare carnes taurorum, aut potare sanguinem hircorum, sed tantummodo ut immolentur tibi vituli labiorum, id est sacrificium laudis. Et hoc melius placebit tibi, quia testimonium est bonae voluntatis. Proinde Psalmista cum dixisset: Laudabo nomen Dei cum cantico, et magnificabo eum in laude (Psal. LXVIII), quod nimirum est vitulos labiorum reddere, subjunxit atque ait: Et placebit Deo super vitulum novellum, cornua producentem et ungulas. Hoc interea providendum est ne post redditos labiorum vitulos, id est post verba confessionis et laudis iterentur opera iniquitatis. Itaque sequitur, et super hac re instruit eos, quid dicant, quid promittant, dum ex persona ipsorum verba infert hujuscemodi: Assur non salvabit nos, super equos non ascendemus; non dicemus ultra: Dii nostri opera manuum nostrarum, quia ejus qui in te est misereberis populi. Subaudiendum namque est, et hoc dicite ei. Et quid est hoc dicere ei? Assur non salvabit nos, nisi ac si dicant: Non sicut hactenus fecimus, confidemus in homine, neque ponemus carnem brachium nostrum? Saepe namque Israel, sicut sacrae testantur historiae, confisus est in principibus, et in filiis hominum, et auxilia quaesivit ipsorum, quorum Assyrii potentissimi fuerunt. Item, quid est dicere ei, super equos non ascendemus, nisi ac si dicant: Hi in curribus, et hi in equis, nos autem in nomine Domini Dei nostri invocabimus? (Psal. XIX.) Denique et in hoc Israel peccavit, quod super equos ascendere nimium affectavit, male aemulando currus, et equitatum Pharaonis, cum filii Israel de Aegypto pedites exierunt, et gloriose salvati fuerint, Pharao vero cum curribus et equitibus suis in mari demersus perierit. Propterea redarguit eos alio loco Scriptura, dicens: Aegyptus enim homo et non deus et equi eorum caro, et non spiritus (Isa. XXXI). Idcirco rex Israel, quando venit benedictus in nomine Domini, non super equum aut super currum ascendit, sed super pullum asinae filium subjugalis in contemptum superbiae saeculi maxime gloriantis in curribus et in equis. De tertio quod dicunt, nec dicemus ultra: Dii nostri opera manuum nostrarum, notum est ex quo coeperint ut dicerint, Isti sunt dii tui, Israel, qui te eduxerunt de terra Aegypti (III Reg. XII), cum formassent vitulum in ipso exitu de terra Aegypti, quomodo ex tunc peccaverunt in idolis, sicut scriptum est: Et commisti sunt inter gentes, et didicerunt opera eorum, et servierunt sculptilibus eorum (Psal. CV). Super tribus itaque sceleribus emendationem promitte, inquit, de quibus omnia pendent peccata, quorum unum est confidere in filiis hominum, aliud magnificari in multitudine equorum et curruum, tertium contaminari in sordibus idolorum. Ex istis enim omnia generantur peccata, quaecunque populum Israeliticum non minus quam caeteras gentes admisisse Scriptura tam historica quam prophetica narrat aut reprehendit. Qua vero fiducia, qua virtutis vel possibilitatis conscientia tantam tantorum criminum emendationem promittere debetis? Nunquid confidere potestis, quod viribus vestris excutere possitis jugum cujuscunque peccati, cui vos semel tradidistis? Non utique, quia non volentis, neque currentis, sed miserentis est Dei (Rom. IX). Cum ergo dixeritis: Assur non salvabit nos, super equos non ascendemus, nec dicemus ultra: Dii nostri opera manuum nostrarum, quod est omnimodam spondere peccatorum emendationem, etiam dicite ei, quia ejus, qui in te est, misereberis populi; ut sit sensus: In tuae miserationis auxilio sperantes haec promittimus, quia tuum est, et honorem condecet ut illius populi, qui in te est, qui in te credit miserearis, manumque porrigas, ut mala consueta relinquere, pristinamque conversationem possint in melius mutare. Quicunque haec verba vobiscum tollitis, quicunque hujusmodi labiorum vitulos redditis, poenitentiae studio dediti, audite quid ipse, qui ad poenitentiam invitat, consilio salutis vestrae jamdudum elocutus sit. Sanabo contritiones eorum, diligam eos spontanee, quia aversus est furor meus ab eis. Ero quasi ros, Israel germinabit quasi lilium. Erumpet radix ejus ut Libani. Ibunt rami ejus, et erit quasi oliva gloria ejus, et odor ejus, ut Libani. Convertentur sedentes in umbra ejus, vivent tritico, et germinabunt quasi vinea. Memoriale ejus sicut vinum Libani. Manifestius hic ipsa loquitur persona Salvatoris suum ad salutem poenitentium repromittens adventum promissione dulcisona, dulcedine gratiosa. Sanabo, inquit, contritiones eorum, id est in gaudium convertam tristitiam illorum, quicunque ad poenitentiam contristati sunt, habentes cor contritum et humiliatum. Tales namque contritiones eorum sanatione dignae sunt, tales contritiones Paracletum, id est consolatorem merentur habere Spiritum sanctum. Non pro muneribus quae ipsi priores mihi dederunt. Quis enim prior dedit mihi, et retribuetur ei? (Rom. XI.) Sed gratis sanabo eos, gratuita peccatorum remissione curabo eos. Et hoc est quod ait, diligam eos spontanee. Sponte veniam, et homo factus spontaneum subibo sanandi officium. Quia aversus est, inquit, furor meus ab eis, juxta quod alibi scriptum est, super hac eadem re: Benedixisti, Domine, terram tuam; avertisti captivitatem Jacob. Remisisti iniquitatem plebis tuae, operuisti omnia peccata eorum. Mitigasti omnem iram tuam, avertisti ab ira indignationis tuae (Psal. LXXXIX). Iratus quippe fuerat Deus humano generi in Adam, et iram illam omnes portavimus. Unde et alibi dicit: Quia defecimus in ira tua, et in furore tuo turbati sumus (Psal. LXXXIV.) Meus ille furor aversus est ab eis, in plenitudine temporis, quando completum est, quod praedictum fuerat: Benedixisti, Domine, terram tuam, ut videlicet de sacra Virgine nascerer ego novus Adam. Nam eamdem intendens benedictionem, ero, inquit, quasi ros, Israel germinabit quasi lilium. Etenim quasi ros exstitit, quando per Spiritus sancti gratiam Virginem obumbrans in uterum ejus descendit. Tunc veraciter germinavit Israel quasi lilium, quia veri Israelitae, scilicet apostoli, non in carne sed in spiritu fructificaverunt, nova conversatione imitantes lilium, id est magistrum et praeceptorem suum Christum, virgineae pulchritudinis filium. In illa pulchritudine fortitudo nihilominus aderit, ut constantissimae sint fidei, propter quod continuo dicit: Erumpet radix ejus ut Libani. Libanus quippe mons est, cujus ligna excellentissima, quantum ad auras extendunt verticem, tantum radicem in ima demergunt, ut stabili mole consistant et nulla tempestate quatiantur. Libanus quoque nomine suo eamdem quam et lilium munditiae pulchritudinem significant, interpretatur enim candidatio. Ergo erumpet radix ejus ut Libani, id est apostoli caeterique praedicatores de radice Israel, quae Christus est, tales consurgent, ut sint fide fortes, conversatione mundi. Ibunt rami ejus, id est proficient de virtute in virtutem auditores ejus. Et erit quasi oliva gloria ejus, id est loquetur, sicut alibi scriptum est, pacem gentibus (Zach. IX). Oliva namque pacem significat, et apud gentiles quoque in medio bellorum furore pacis insigne esse consuevit. Erit ergo gloria ejus quasi oliva, inquit, id est pacem evangelizabit, pacem inter Deum et homines confirmabit, sicut et tunc significari voluit, quando veniens ad passionem, per quam nos Deo reconciliavit, cum ramis palmarum et olivarum susceptus est a turbis. Et odor ejus ut Libani, subauditur erit, id est bonam ubique opinionem habebit, dicente Apostolo: Christi enim bonus odor sumus in omni loco (II Cor. II). Iste odor, ista pacis et misericordiae gloria, gentes ad credendum invitabit. Sequitur ergo: Convertentur sedentes in umbra ejus. Convertentur sedentes, id est conversi sedebunt in umbra ejus, et propter hoc ipsum, quod sedentes erunt, protegentur sub umbra ejus. Sessio namque humilitatem significat juxta illud quod Psalmista cum dixisset: Vanum est vobis ante lucem surgere, subjunxit atque ait, surgite postquam sederitis (Psal. CXXVI), id est tunc demum sperate exaltari, postquam vosmetipsos humiliaveritis. Taliter sedentibus vitalis alimonia coelitus administratur, et de bono semper proficiunt in melius. Dicit itaque continuo: Vivent tritico, et germinabunt quasi vinea. Triticum namque quo interior homo vivit, est sermo Dei, cujus nimirum intelligentia, non erectis sed sedentibus, id est non superbis sed humilibus dari consuevit. Sane vinea, cujus secundum similitudinem germinare dicuntur, a mala vinea distinguenda est. Est enim mala vinea, de qua dicitur in cantico Deuteronomii: De vinea Sodomorum vinea eorum, et de suburbanis Gomorrhae (Deut. XXXII). Ait ergo: Memoriale ejus sicut vinum Libani. Multura namque vinea haec per hoc ipsum quod dicitur, memoriale ejus sicut vinum Libani, ab illa discernitur vinea Sodomorum, cujus uva dicitur et est uva fellis, cujus botrus dicitur et est amarissimus. Denique vinum Libani, imo et ipsum Libanum serpentes fugere dicuntur, maxime propter odorem cedri, quem non possunt ferre. Illic autem dictum est: Fel draconum vinum eorum, et venenum aspidum insanabile (ibid.). Potest tamen vinum Libani, vinum mistum dici et diversis pigmentis conditum, ut odorem habeat suavissimum, quorum videlicet pigmentorum thus maxime odoriferum est. Libanus namque apud Graecos et Hebraeos et mons dicitur et thus. Sequitur: Ephraim quid mihi ultra idola. Ego exaudiam et dirigam eum, ego ut abietem virentem, ex me fructus ejus inventus est. Triumphaliter in ultimis adversarium percutit, consummatam prospiciens victoriam in proposito suo, gratia Dei. Siquidem Ephraim iste est omnis adversarius veritatis, quisquis usquam scandalum vel offendiculum animabus posuit aut ponere non desinit, ne pertingat ad notitiam veritatis, secundum exemplum illius Ephraim, id est Hieroboam de tribu Ephraim, qui aureos fecit vitulos, hoc intendens ne filii Israel ascendendo frequenter ad orandum in Hierusalem, aliquando reverterentur ad domum David. Et quidem tunc ille secundum intentionem suam praevaluit, et in peccato idololatriae populum detinuit. At vero cum modo supradicto factus fuero quasi ros, et Israel germinaverit quasi lilium, o tu Ephraim, quid mihi ultra idola? Nunquid in via praedicationis evangelicae mihi ostendere poterunt? Nunquid spiritualem Israel ab Oriente et Occidente venientem ad fidem Evangelii, ut credat in me filium David, avertere poterunt simulacra vel figmenta mendacii tui, sicut carnalem in Israel, ne ascenderet in Hierusalem et reverteretur ad regem suum David, averterunt aurei vituli? Non. Sed quid? Ego exaudiam et dirigam eum, ego ut abietem virentem, subauditur, dirigam eum. Via recta conscendet ille spiritualis Israel in coelestem Hierusalem secundum similitudinem abietis virentis, et recta statura sursum tendentis, ut perveniat ad regem suum David, ad me Deum et Salvatorem suum filium David. Eo tendentem ego exaudiam, et dirigam eum; et hic fructus ejus, ut scilicet perveniat eo quo tendit, ex me inventus est, quia videlicet sine me nihil facere potest (Joan. XV), et hoc ipse confitens, multum carnali Israeli dissimilis est, qui suam justitiam statuere volens, justitiae Dei subjectus non est (Rom. X). Quis sapiens, et intelligit ista, intelligens, et sciet haec? Hunc versiculum ab exordio voluminis semper prae oculis habuimus, et idcirco semper scripturam hanc, tanquam vere coelestis thesauri clausam venerantes thecam, nihil condignum nos effari posse perspeximus, sive aliquem quicunque ille sit, nisi cui aperire dignatus sit sanctus et verus qui habet clavem David, quia aperit et nemo claudit, claudit et nemo aperit (Apoc. III). Si enim ipse qui scripsit, vel difficile vel impossibile confitetur intelligere et scire haec, quid nos facere possumus, qui lippientibus oculis et peccatorum sordibus obscuratis clarissimum jubar solis non possumus intueri? Verumtamen quaecunque illa sunt, quae adhuc clausa nos latent, quantulacunque illa sint, quae exinde nos intelligere vel scire potuimus, dicamus cum ipso in conclusione, id quod verum est. Quia rectae viae Domini, et justi ambulabunt in eis. Praevaricatores vero corruent in eis. Viae Domini de quibus maxime in hoc propheta tractatur, illa sunt judicia Domini vere incomprehensibilia (Rom. XI), quibus a Judaeis recessit, et ad gentes transivit. In istis viis justi ambulant. Exempli gratia, Paulus apostolus vas electionis, qui quamvis dolore continuo doleat pro eisdem fratribus suis, nihilominus tamen rectas confitetur vias Domini, et dicit: O altitudo divitiarum sapientiae et scientiae Dei, quam incomprehensibilia sunt judicia ejus, et investigabiles viae ejus! (Ibid.) Praevaricatores vero maxime Judaei corruunt in eis, dum se justificant et veritati resultant, invidentes gentium saluti. Animadvertimus quippe, maxime ex hoc propheta, sicut suo jam loco diximus, convinci, non minus illos, quam gentes peccasse et indiguisse gratia Dei, quod Apostolus ad Romanos scribens vehementer affirmat, dicendo: Eadem enim agis, quae judicas (Rom. II). Denique super hoc septies, sicut nos distinximus, in isto convincuntur propheta, quia videlicet septies peccata illius populi replicans, per singulas vices in gratiam vel adventum Christi recurrit, cujus solius omnem hominem tam Judaeum quam gentilem justificat. Proinde illud, quod populo praevaricatori Moyses imprecatur, cum dicit: Tradat te Dominus corruentem ante hostes tuos; per unam viam egrediaris contra eos, et per septem fugias (Deut. XXVIII), in ista quoque quamvis habili scriptura delectabiliter spectari potest, viri praevaricatores jam dicti, seipsos justificantes, convincuntur repetitione septemplici, atque ita corruunt septies.