CAP. VIII


CAPUT 1

Sequitur: Haec dicit Dominus exercituum. Zelatus sum Sion zelo magno, et indignatione magna zelatus sum eam. Haec dicit Dominus exercituum: Reversus sum ad Sion, et habitabo in medio Hierusalem et vocabitur Hierusalem civitas veritatis, et mons Domini exercituum, mons sanctificatus. Haec dicit Dominus exercituum: Adhuc habitabunt senes et anus in plateis Hierusalem, et viri baculus in manu ejus prae multitudine dierum. Hactenus quasi ridendo et subsannando loquebatur, juxta quod Sapientia talibus dicit: Ego quoque in interitu vestro ridebo, et subsannabo cum vobis id quod timebatis advenerit (Prov. I), nunc deposito risu et subsannatione semota, gloriosa dicit de te, o Sion civitas Dei, cujus pars non vilis aut parva erat illa quae tunc reaedificabatur Hierusalem terrestris, secundum electionem, quae de gente illa erat assumenda, maximeque propter implendam promissionem exinde nascituri et regnaturi in te Christi regis aeterni Zelatus sum, ait, Sion zelo magno. Zelus Domini bonus est diligere homines, et odisse hominum vitia. Quo contra zelus diaboli malus est odisse homines, et amare hominum vitia. Hinc erat illud, quod idem Dominus ut iniquitates compesceret, captivitati tradiderat homines, et civitas Sion cum templo igne conflagrata est. Magnus hic utique exstitit angelus, non parcere suo templo et propriae civitati, non pepercisse genti, apud quam solam erat notitia nominis sui. Et non est, ait Hieremias, recordatus scabelli pedum suorum in die furoris sui (Thren. I). Zelo zelatus sum, ait, Sion zelo magno. Verum hoc dicere superioribus quoque temporibus potuit, zelatus sum populo meo zelo meo, quoties, ut ait Psalmista, iratus est in furore in populo suo, et tradidit eos in manus gentium, et dominati sunt eorum qui oderunt eos (Psal. CV), scilicet Mesopotamii et Moabitae, Chanaaei, et Madianitae, et filii Ammon et Philistiim. Potuit, inquam, tunc etiam dicere: Zelatus sum zelo magno, quia videlicet sub illis quoque hostibus vehementer afflixit eos. At vero tempore illo, de quo hic sermo est, amplius fecerat, quia non in terra sua consistentes, servierant Babyloniis, sed desolata et posita in desertum terra desiderabili, tenti fuerunt per septuaginta annos in Babylone captivi. Recte ergo non contentus dixisse, Zelatus sum Sion zelo magno, addidit, et indignatione magna zelatus sum eam. Et est sensus: Non solum taliter zelatus sum, ut eos servituti subjicerent adversae gentes, quod saepe factum est, sed, addita cum zelo indignatione magna, terram quoque et locum nomine meo sanctificatum illis abstuli et igni Babylonico tradidi, quod hactenus factum non est. Quare? Videlicet, quia non solum ut olim me derelinquentes, deos alienos coluerunt, verum etiam prophetas occiderunt, et multum sanguinem innocentem effuderunt. Zelus ille magnus et indignatio magna per justum venit judicium. At nunc idem Dominus exercitum haec dicit, subauditur, quae misericordiae sunt, memor, quod juravit in sancto suo locutus David: Visitabo in virga iniquitates eorum, et in verberibus peccata eorum, misericordiam autem non dispergam ab eo (Psal. LXXXVIII). Reversus sum ad Sion, videlicet in eo, ut iterum aedificetur ipsa civitas et templum reaedificatum est. Postmodum veniam et habitabo in medio Hierusalem, scilicet homo factus, ita ut ipsa Hierusalem, et omnis qui legem et verbum Domini, quod de ipsa exibit, non incredulus audierit, dicat et veraciter dicere possit, quia Verbum caro factum est et habitavit in nobis, et vidimus gloriam quasi unigeniti a Patre, plenum gratiae et veritatis (Joan. I). Perinde et vocabitur, ait, Hierusalem civitas veritatis, videlicet pro parte electorum, prophetarum, atque apostolorum et omnium justorum, qui ex illa gente fuerunt, vel sunt, vel erunt, quorum de carne homo factus, habitabo in medio Hierusalem, unde et ipsa vocabitur et erit civitas veritatis, id est civitas vel terra, unde veritas oriri dignata sit, juxta quod Psalmista praedixit: Veritas de terra orta est, et justitia de coelo prospexit (Psal. LXXXIV). Recte igitur vocabitur civitas veritatis et mons Domini exercituum, mons sanctificatus, de quo videlicet monte multa in prophetis dicta sunt, ut est illud apud Isaiam sive Michaeam. Venite, ascendamus ad montem Domini, et ad domum Dei Jacob (Isa. II; Mich. IV), etc. Porro haec promissa spiritualia sunt, et spiritualibus conveniunt, ac desiderabilia sunt. Illi autem ad quos sermo fiebat carnales erant et carnalia desiderabant, sicut jam demonstratum est ex illa ipsorum interrogatione, nunquid flendum mihi est, vel sanctificare me debeo, sicut feci jam multis annis? Putabant enim, nullam sibi jam esse causam fletus vel jejunii; solo contenti gaudio temporali, quod videbant, soluta captivitate, terrenam civitatem et templum reaedificari. Condescendens ergo carnalibus, sermo divinus, et quasi cum pueris ut eos mulceat balbutiens pater grandaevus: Adhuc, inquit, habitabant senes et anus in plateis Hierusalem, et viri baculus in manu prae multitudine dierum, et plateae civitatis implebuntur infantibus et puellis ludentibus in plateis ejus. Haec namque dicta plenam fore et integram civitatis restitutionem, pulchre personant atque denuntiant, quam illi multum desiderabant, propter quam multum desiderabant, propter cujus destitutionem jejunaverant et fleverant. Sequitur: Haec dicit Dominus exercituum: Si difficile videbitur in oculis reliquiarum populi hujus in diebus illis, nunquid in oculis meis difficile erit? Perspicuum est, illos tales fuisse, qualibus oportuerit de terrenis et temporalibus bonis blandiri, qualibus non jam deberent spiritualia vel coelestia praedicari. Nam, ut quodam loco ipse dicit: Si terrena dixi vobis et non creditis, quomodo si dixero vobis coelestia credetis? (Joan. III.) Similiter hic, quoniam difficile videbatur in oculis eorum, ut fieret sicut dixerat, adhuc habitabunt senes et anus in plateis Hierusalem, etc. Dicere convenit ei, qui nusquam inconvenientia dicit: Si difficile videtur vobis, posse fieri haec terrena ut habitent senes et anus in plateis Hierusalem, et viri baculus in manu ejus, prae multitudine dierum, et plateae civitatis impleantur infantibus et puellis ludentibus, quae omnia terrena sunt, quanto magis difficile videbitur si dixero vobis spiritualia sive coelestia, quae eadem civitate proventura sunt! Verumtamen quodcunque illud sit quod dixi sive dicam vobis, quantumvis difficile videatur in oculis vestris, in oculis meis nequaquam difficile erit. Haec dicit Dominus exercituum: Ecce ego salvabo populum meum de terra orientis et de terra occasus solis, et adducam eos, et habitabunt in medio Hierusalem, et erunt mihi in populum, et ego ero eis in Deum, in veritate et justitia. Haec dicit Dominus exercituum: Confortentur manus vestrae, qui auditis in diebus his sermones istos per os prophetarum, in die qua fundata est domus Domini exercituum, ut templum aedificaretur. Siquidem ante dies illos merces hominum non erat, nec merces jumentorum erat, neque introeunti et exeunti erat pax prae tribulatione, et dimissi homines unumquemque contra proximum suum. Nunc autem non juxta priores dies ego faciam reliquiis populi hujus, dicit Dominus exercituum, sed semen pacis erit. Vinea dabit fructum suum, et terra dabit germen suum, et coeli dabunt rorem suum, et possidere faciam reliquias populi hujus universa haec. Et erit, sicut eratis maledictio in gentibus, domus Juda et domus Israel, sic salvabo vos, et eritis benedictio. Nolite timere, confortentur manus vestrae, quia haec dicit Dominus exercituum: sicut cogitavi ut affligerem vos, cum ad iracundiam me provocassent patres vestri, dicit Dominus, et non sum misertus, sic conversus cogitavi in diebus istis, ut benefaciam Hierusalem et domui Juda. Nolite timere. Haec sunt ergo verba, quae facietis. Loquimini veritatem unusquisque cum proximo suo. Veritatem et judicium pacis judicate in portis vestris, et unusquisque malum contra proximum suum, ne cogitetis in cordibus vestris, et juramentum mendax ne diligatis. Omnia enim haec sunt quae odivi, dicit Dominus. Cuncta haec ut dicuntur, recte simpliciter intelliguntur, nec opus est propter mysticos sive allegoricos sensus digressionem facere ab illius temporis statu, quo propheta ad populum Domino mandante loquebatur. Hoc maxime et ante omnia sciendum est, quod omnis consolatio sive exhortatio haec in Christum tendat, ad Christi adventum respiciat, nec propter aliud Spiritui sancto, qui haec sine dubio per os prophetae loquebatur, curae fuerit de reaedificanda et rursus habitanda sive implenda terra, et civitate illa, nisi propter eumdem Christum, quatenus esset unde nasceretur, juxta fidele Dei promissum. Neque enim aliunde, sed de gente illa, de semine Abrahae, de domo et familia David nasci oportebat illum. Expediebat igitur promissis et blandimentis consolatoriis animari, et benevolum reddi populum ad habitandum in loco illo, ad reaedificandum et reformandum terrae vel civitatis statum pristinum, templo jam reaedificato, ad quod venturus, juxta alium prophetam, esset idem Dominator Dominus. Verumtamen quod hic de templo manufacto in parte, in una gente, imo in parvis unius gentis reliquiis dictum est, hoc idem de templo non manufacto Dominici corporis in universitate (Malach. III), in toto humano genere veraciter dici potest. Ante dies illos, inquit, antequam fundaretur domus Domini, merces hominum non erat, nec merces jumentorum erat, id est omnis labor vester irritus fuit, et tam homines quam jumenta in agricultura, in mercimoniis, operibusque diversis cassis conatibus frustrabantur. Neque introeunti, ait, et exeunti, erat pax prae tribulatione, et dimisit omnes homines, quemque contra proximum suum. Quod est dicere, foris adversarii, domi erat seditio, et ubique tristitia ob bellorum frequentiam, et insidias domesticas, dum nec frater fratri exhibet fidem, et omnis est inimica propinquitas. Nonne itidem verum, imo magis verum est, quod antequam fundaretur templum Dominici corporis, antequam Deus homo fieret ex utero Virginis, nullum erat pretium generis humani? Revera neque hominum, id est Judaeorum, neque jumentorum, id est gentilium ullum erat pretium. Non enim erat pax introeunti et exeunti, id est nascenti et morienti prae tribulatione, subauditur peccati, quia cum peccato omnis homo introiens in hunc mundum nascendo, cum peccato exibat moriendo, videlicet nondum pariete inimicitiarum soluto (Ephes. II). Quo enim pretio redimeretur saltem homo, id est Judaeus? Nunquid pretio sanguinis hircorum, aut vitulorum? (Hebr. IX.) Ergo non erat pax, non erat remissio peccatorum, et dimisi, ait, homines, unumquemque contra proximum suum, utpote habentes semen et concordiae spiritum: Nunc autem non juxta priores dies ego faciam. Sed quid? Semen pacis erit, nimirum secundum illud Evangelium: Pacem relinquo vobis, pacem meam do vobis (Joan. XIV), quae pax non alia debet intelligi, quam reconciliatio Dei et hominum, non alia quam remissio peccatorum, quam tunc ipse, dum diceret haec faciebat, per sanguinem suum; haec animadvertens, quis non leve reputat, quod subinde dicit, et erit, sicut eratis maledictio in gentibus, domus Juda et domus Israel, sic salvabo vos et eritis benedictio. Nam qui tunc erat maledictio, ita ut diceretur, vel dici posset tale quippiam ei, quem perire quis vellet, sic tibi eveniat quomodo evenit miserabili populo, qui terra sua in desertum redacta, et civitate Hierusalem cremata igne, captivus abductus est, ipse idem populus nunc est benedictio per Christum semen pacis, ut ante dictum est, quia in ipso benedicentur omnes gentes. Ad hoc ipsum pertinet, hoc quoque quod protinus dicit: Sicut cogitavi ut affligerem vos, cum ad iracundiam provocassent me patres, dicit Dominus exercituum, et non sum misertus: sic conversus cogitavi in diebus istis, ut benefaciam Hierusalem et domui Juda. Nam revera ad iracundiam provocaverunt Dominum patres nostri Adam et Eva, non solum transgrediendo praeceptum, verum etiam defendendo peccatum (Genes. XXII), et propter hoc cogitavit ut affligeret nos, et modo quodam non est misertus, quatenus alio modo melius misereretur. Emisit enim eos de paradiso mortis et muletarum misertus sententiis oneratos. Sed sicut cogitavi tunc ut affligerem vos, sic, inquit, conversus cogitavi in diebus istis ut benefaciam, scilicet per templum vel propter templum meum non manufactum, quia sicut illud per mortem solutum, post triduum excitatum est, ita et vos omnes resurgere faciam. Nescio qualiter evenit, ut pene mihi invito accidit, diversum ab eo, quod supra dixi: siquidem de his verbis propheticis dixi, quia cuncta ut dicuntur, ita simpliciter recte intelliguntur, nec opus est propter mysticos sive allegoricos sensus digressionem facere ab statu illius temporis quo haec dicebantur. Et quidem illud dixi studio vitandi fastidii, sed mysteriorum nota suavitas, cursum sermonis improvisum odore suo intrinsecus traxit, et apud se paulisper detinuit. Quoniam ergo caetera perstrinxit, cur omittat initium praesentis capituli, quo dixerat Dominus: Ecce ego salvabo populum meum de terra orientis, et et de terra occasus solis, et adducam eos. Et habitabunt in medio Hierusalem et erunt mihi in populum et ego ero eis in Deum in veritate et justitia. Denique et si tempore illo, ubi templum per manus Zorobabel, et murus civitatis per Nehemiam restauratus est, populum suum salvavit Dominus, salus ista non tanta exstitit, ut digna esse possit tantis oris Domini declamationibus. Verum ubi conditum est templum jam dictum, templum dominici corporis non manufactum, tunc et ex eo veraciter de terra orientis, et de terra occasus solis salvatur populus Domini. Multi enim veniunt ab oriente et ab occidente et recumbunt in sinu Abrahae (Matth. VIII), quod utique est adduci et habitare in medio Hierusalem, et sunt Domino in populum, et ipse est, et erit eis in Deum in veritate et justitia, id est, in Christo, qui est ipsa veritas, et justitiae via, et vita aeterna (Joan. XIV). Sed jam quid tandem de jejunio interrogatus, post haec Dominus responderit audiamus: Et factum est verbum Domini exercituum ad me, dicens: Haec dicit Dominus exercituum: Jejunium quarti, et jejunium quinti, et jejunium septimi, et jejunium decimi erit domui Juda in gaudium et laetitiam, et in solemnitates praeclaras. Veritatem tantum et pacem diligite, dicit Dominus exercituum. Ad id quod supra Sarasar et Ragomelech per legatos quaesierant, utrum in mense quinto jejunare deberent, an post aedificationem templi finire jejunium, luctumque deponere, multis in medio positis quae facerent, quae sperarent, haec Dominus, per prophetam, respondit. Et illi quidem de uno interrogaverunt jejunio mensis quinti, Dominus autem respondens, de caeteris quoque jejuniis suam sententiam deprompsit, de jejunio quarti, de jejunio quinti, de jejunio septimi, de jejunio decimi. Erat autem jejunium quarti mensis, qui apud Latinos vocatur Julius, die septima decima ejusdem mensis, quando descendens Moses de monte Sina, tabulas legis abjecit (Exod. XXXII), atque confregit, et juxta Hieremiam muri primum rupti sunt civitatis (Jer. LII). In quinto mense, qui apud nos appellatur Augustus, cum propter exploratores terrae sanctae seditio orta esset in populo, jussi sunt montem non ascendere, sed per quadraginta annos longis a terra sancta circuire dispendiis, ut exceptis duobus, Celeph et Josue, omnes in solitudine caderent (Num. XIV). In hoc mense et a Nabuchodonosor templum Hierosolymis incensum est, atque destructum, et populus in captivitatem abductus (IV Reg. ult.). In septimo, qui apud nos appellatur October, occisus est Godolias, et Judae tribus ac Hierusalem reliquiae dissipatae (Jer. XLI). Mense decimo qui apud nos Januarius dicitur, Ezechiel in captivitate positus, audivit et cunctus populus captivorum, quinto mense templum esse subversum, quod plenissime in eodem propheta cognoscimus (Ezech. XXIV). Haec igitur jejunia propter causas tristes ac flebiles merito jejunabant, sed jejunandi scientiam non habebant, quippe qui unum ex his, scilicet jejunium quinti jam non observandum esse volebant, quoniam captivitatem solutam, et templum videbant reaedificatum. Porro, Dominus non usquequo templum reaedificaretur, sed usquequo deleretur peccatum, et finem acciperet praevaricatio, volebat observari jejunium, hoc est, quod praemisso, jejunium quarti, et jejunium quinti, et jejunium septimi, et jejunium decimi erit domui Juda in gaudium et laetitiam, et in solemnitates praeclaras, continuo subjunxit: Usquequo venient populi, et habitabunt in civitatibus multis, et vadent habitatores, unus ad alterum dicentes: Eamus et deprecemur faciem Domini, et quaeramus Dominum exercituum. Vadam etiam ego, et venient populi multi, et gentes robustae ad quaerendum Dominum exercituum in Hierusalem, ad deprecandum faciem Domini. Haec dicit Dominus exercituum: In diebus illis, in quibus apprehendent decem homines ex omnibus linguis gentium, et apprehendent fimbriam viri Judaei, dicentes: Ibimus vobiscum. Audivimus enim, quoniam Deus vobiscum est. Quid aliud est hoc dicere, nisi usquequo veniat qui mittendus est, et ipse erit exspectatio gentium? Neque enim ante, sed quando ex quo ille venit, venerunt, et veniunt populi, et habitaverunt atque habitant in civitatibus multis, id est in ecclesiis multis, et ex eo vadunt habitatores civitatum ejusmodi, unus ad alterum dicentes: Eamus et deprecemur faciem Domini, et quaeramus Dominum exercituum, quod dicere nimirum est annuntiare Christi Evangelium, et exhortare atque aedificare alterutrum, atque hoc modo dum unus dicit, eamus, et alter respondet, vadam etiam ego, veniunt, et usque in finem saeculi venire non desinunt populi multi, et gentes robustae ad quaerendum Dominum exercituum in Hierusalem, ad deprecandum faciem Domini. Ex abundanti est astruere sive demonstrare, quod in illam quoque terrenam Hierusalem, ubi Dominus exercituum in terra visus, et cum hominibus conversatus est (Baruch. III), unde post mortem Christi, atque resurrectionem salus processit, sicut alibi scriptum est, quia de Sion exibit lex et verbum Domini de Hierusalem (Isa. II), in illam, inquam, Hierusalem terrenam, ubi est sepulcrum ejus gloriosum, vadunt populi multi ad quaerendum Dominum, ad deprecandum faciem Domini. Illam potius Hierusalem hic intelligere placet, quam Psalmista pulchre exprimens: Hierusalem, inquit, quae aedificatur ut civitas, cujus participatio ejus in idipsum. Illuc enim ascenderunt tribus, tribus Domini; testimonium Israel ad confitendum nomini Domini (Psal. CXXI). Usquequo istud fiat, usque dum istud proveniat? Jejunium, ait, quarti, et jejunium quinti, et jejunium septimi, et jejunium decimi erit domui Juda in gaudium et laetitiam, et in solemnitates praeclaras. Quomodo in gaudium et laetitiam et in solemnitates praeclaras? Videlicet non jejunando cum tristitia, sicut jejunant hypocritae tristes, non, inquam, cum tristitia, sed cum laetitia, juxta illud: Tu autem cum jejunas, unge caput tuum, et faciem tuam lava (Matth. VI), et caetera. Ibi enim est solemnitas praeclara, ubi est intentio jucunda desiderantis, ut soli Domino placeat, hoc ipsum quod jejunat. Quid ergo inquis? Cum venerit illud tempus, de quo dicis, usquequo venient populi, non erit jejunandum in mensibus illis? Non utique exiget Dominus, imo prohibebit illa jejunia vetustatis. Nonne hoc ipsum habet veritas Evangelii? Tunc, inquit, accesserunt ad eum discipuli Joannis, dicentes: Quare nos et Pharisaei jejunamus frequenter, discipuli autem tui non jejunant? Et ait illis Jesus: Nunquid possunt filii sponsi lugere, quandiu cum illis est sponsus? Venient autem dies cum auferetur ab eis, et tunc jejunabunt (Matth. IX). Itaque causa jejunii absentia sponsi est, et usquequo veniret, usque dum nasceretur, et praesens adesset, jejunandum erat, et quandiu praesens fuit, jejunare non debuerunt discipuli ejus, filii sponsi, sive filii nuptiarum, ut alius evangelista scripsit (Marc. II), et rursus quando et ex quo ablatus est eis, recte jejunant usquequo cum illo sint. Dicet aliquis: Ergo Joannes de filiis sponsi non erat, qui jejunabat? Plane et intimus sponsi amicus erat, sed usque ad tempus illud, cujus evangelista describens actus, et erat, inquit, Joannes vestitus cameli pilis, et locustas et mel sylvestre edebat (Marc. I). Sponsum eumdem non viderat, et venisse quidem illum noverat, sed eumdem facie nesciebat.