CAPUT XXXII. De eo quod dictum est,

“Non est bonum esse hominem solum,”

quodque nec mulier in paradiso facta sit.

Dixit quoque Dominus Deus: Non est bonum hominem esse solum, faciamus ei adjutorium simile sui. Siquidem talis esse putatur ordo rerum, qualis est verborum, videlicet, quod prius tulerit Dominus hominem in paradisum voluptatis, et praeceptum illi dederit, quam hoc ab eodem dictum sit: Non est bonum hominem esse solum, faciamus ei adjutorium simile sui, item et illud existimandum erit, quod mulieri non praeceperit, et proinde, quod absurdum est, consequenter dici potuerit illam non fuisse praevaricationis ream, cum praeceptum nequaquam acceperit. At illa sibi quoque praeceptum fuisse patenter ostendit, ita respondendo serpenti: Ex fructu lignorum quae sunt in paradiso vescimur, de ligno autem quod est in medio paradisi praecepit nobis Deus ne comederemus. Praeterea si antequam haec diceret Dominus Deus, jam hominem in paradiso posuerat, ergo et asini, et equi, caeteraque animantia terrae munda, sive immunda, in illo erant voluptatis loco, quem pro magno reputat gratiae Dei beneficio, si adipisci queat rationalis homo. Nam post haec verba Dei continuo Scriptura subjungit: Formatis igitur Dominus Deus de humo cunctis animantibus terrae, et volucribus coeli, adduxit ea ad Adam, etc. Melius itaque haec dictio Domini Dei: Faciamus ei adjutorium simile sui, superiori loco conjungitur, ubi dictum est: Formavit igitur Dominus hominem de limo terrae, et inspiravit in faciem ejus spiraculum vitae, imo et adhuc altius, scilicet, ubi dictum est: Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram. Quare ergo, inquis, tandiu mulieris facturam Scriptura narrare distulit? videlicet ut singulas historiae partes secundum proprias causas rationabiliter ordinaret. Constat enim quia non propter mulierem vir, sed mulier propter virum facta (I Tim. II), et cum illo in paradiso posita est. Idcirco bene prius cum formatione viri narrationem digessit, quod eum Dominus Deus tulerit, et in paradisum posuerit, et ipsum paradisum descripsit. Item vir non est seductus, sed mulier. Etenim non per virum mulierem, sed virum per mulierem decepit diabolus. Idcirco formationem mulieris nunc usque distulit, ut continuaret historiam infelicitatis, quae per mulierem ad virum pervenit. Hunc modum narrationis Tichomus recapitulationem dicit, ubi ad intelligendum difficultatem Scripturarum, septem regulas valde utiles conscripsit. Ad hunc modum illud pertinet, quod hac eadem Scriptura postquam dictum est, ab his divisae sunt insulae gentium in regionibus suis, unusquisque secundum linguam et familias in nationibus suis, post aliquanto sic dicitur: Erat autem terra labii unius, et sermonum eorumdem. Et tunc narratur quomodo divisae sint linguae, quas jam ante dixerat divisas fuisse. Cumque proficiscerentur, inquit, de oriente, venerunt in campum de terra Sennaar, et habitaverunt in eo. Dixitque alter ad proximum suum: Venite, faciamus lateres, et coquamus eos igni (Gen. X), et reliqua. Igitur formato homine, hoc etiam dixit Dominus Deus, dixit, inquam, ejusdem sapientiae suae dictione, in qua dixit omnia, in qua fecit omnia: Non est bonum esse hominem solum, faciamus ei adjutorium simile sui (Gen. XI). Non, inquam, est bonum, non est utile, non conducit ad propositum nostrum esse hominem solum. Proposuimus enim praescitos et praedestinatos de primo homine propagare, sanctos imagini ac similitudini nostrae conformes futuros. Ergo ut propositum istud impleatur: Faciamus ei adjutorium simile sui. Adjutorium, inquam, ad multiplicandam praedestinatam progeniem sanctorum. Et notandum, quod ad faciendum hujusmodi adjutorium eadem loquitur pluralitas personarum, quae ad faciendum locuta est virum. Dicit et nunc eadem Trinitas unus Deus: Faciamus ei adjutorium. Addendo autem simile sui, cuncta comprehendit quae in faciendo viro dixit, ad imaginem et similitudinem nostram, et praesit piscibus maris et bestiis universae terrae, et omni reptili quod movetur super terram. Praeter sexum enim in nullo substantia mulieris differt a substantia viri, videlicet, quod minus mulier quam vir cunctis animantibus praesit dignitate conditionis, quia non minus est rationalis, nec minus illis aspirare licet ad similitudinem Creatoris, sicut jam superius dictum est, ubi Scriptura de hac factura loquens in die sexto: Masculum, inquit, et feminam creavit eos.