CAPUT 3

“Quod factum est, in ipso vita erat.”

Adhuc nihilominus molesti veritatis interpellatores urgere solent, maxime hi, qui mundum Deo coaeternum, ut jam dictum est, fuisse suspicati sunt, et dicere: Cur nova Deo voluntas incidit? cur novum consilium iniit? Nam si post infinitas aeternitatis suae moras, fecit quandoque mundum, nova voluntas est, novumque consilium, satisque hoc evidens est mutabilitatis ejus indicium. Item, si constat ante Mariam exstitisse Christum, et

“omnia per ipsum facta sunt,”

unde nova voluntas, ut post tot annorum millia, veniret ad reparationem hominum? Imo, si cum faceret mundum, et formaret protoplastum, salvum voluit esse genus humanum, cur non providit, vel praecavit, ne incurreret perditionis naufragium? Nam alterum quidem mutabilitatis, alterum imprudentiae potest argui. Has quoque partes contentionis adversae, veritas undique oculata, tanquam renascentia succidit hydrae capita: subjungendo (sicut sapientiae majestatem decet) tranquille ac breviter:

“Quod factum est, in ipso vita erat.”

Sensus iste est: Quidquid factum est, antequam fieret, in ipsius erat praescientia, quae videlicet praescientia non est aliud quam vita. Divinitati namque non est aliud vivere, aliud scire; nec aliud est in Deo, vivens sapientia quam sapiens vita. Aliter autem est in anima: nam vivit quidem substantialiter, sapit autem accidentaliter, Deus vero tam vivit quam sapit substantialiter; nihil enim accidentium in Divinitatem cadere potest. Igitur vita, id est, vitalis omnium, quae facturus erat, jam in ipso erat a principio scientia. Verum est, probabile est, necessarium est. Nam, unde hoc habet anima rationalis, ut cum fabrili vel architectonica quidpiam componendum est structura, prius totum illud apud se intus videat in arte quam foris exhibeat in opere? Si enim arcam, vel amplae domus fabricam struere velit, ejus apud se prius versat imaginem; jamque mens et cogitatio talis est, qualis postmodum materialis situs operis visendus est. Recte ergo dicas: Quia quod faciendum est, jam in mente artificis vita est. Unde, quaeso, hoc habet anima rationalis, nisi quia creavit Deus hominem ad imaginem suam, ad imaginem Dei creavit illum? Imago autem Dei, splendorque, ut ait Apostolus (Hebr. I), et figura substantiae ejus est hoc Verbum, hic Filius de Deo Deus, figura videlicet per similitudinem dictus. Quia Pater cum hoc Verbo sic unus est Deus, sicut aurum vel ebur, et imago regis in eo, sigillum unum esse dignoscitur. Nec vero secundum exteriorem hominem, sicut humaniformii suspicati sunt, sed secundum interiorem nos hac figura signati sumus. Unde et rationales, id est, doctrinae vel disciplinae perceptibiles sumus. Si ergo tam pulchra sunt rationis lineamenta in ea quae formata est, anima, quam clara, quam certa est ipsa Ratio divina? quae non est formata, sed ipsa forma. Si ideo vivaciter artis suae compos est umbra, nonne multo magis in proposito vel opere suo, provida et constans est ipsa Veritas? Plane incomparabiliter constantius atque perfectius omnium, quae facienda erant, in hoc Verbo vivebat ordo vel natura. Nec solum noverat ab initio quae vel qualiter omnia conderet suoque statu singula disponeret, sed etiam quaedam perdita, qualiter suam gloriam recuperaret. Inde est, quod suum certum servat omnis natura cursum, nihilque sit sub sole novum (Eccle. I). Quia videlicet semel de immutabili voluntate posuit praeceptum, semel et

“simul omnia creavit, qui vivit in aeternum (Eccle. XVIII).”

Sic omnino insuperabilis manet altitudo divini consilii, quod habuit super salutem generis humani. Nec enim electos alios vocavit, justificavit et magnificavit, quam quos ante saecula praescivit et praedestinavit (Rom. VIII); neque tanquam praeventus aut circumventus a diabolo, novum aliquid excogitavit, quando hoc Verbum misit incarnari, sed sic praefinitum est, sic omnino, quia pulchrum et speciosum erat, ante Patrem complacitum est; ut inter inimicitias adversantis diaboli, semper in melius saluti nostrae prospiciens, usque ad summum suae dispositionis beneficentia divina perveniret. Quid ergo impotentiae vel temeritatis Deum arguis, haeretica temeritas? Quod factum est, hic subdistingue, ac deinde subinfer:

“In ipso,”

scilicet Verbo,

“vita erat.”

Vel certe, ut jam secundum Scripturam aliam loquar, quod factum est, spectabilis atque deliciosus coram sapientiae suae Deo ludus erat. Sic enim dicit ipsa, quae est hoc Dei Verbum, Sapientia:

“Dominus possedit me ab initio viarum, antequam quidquam faceret a principio, et ab aeterno ordinata sum.”

Et post pauca:

“Et delectabar, inquit, per singulos dies ludens coram eo omni tempore, ludens in orbe terrarum; et deliciae meae, esse cum filiis hominum (Prov. VIII).”

Ludus iste ineffabilis est divinae bonitatis jucunditas, qua jam Creator, antequam quidquam faceret delectabatur in Verbo suo, in sapientia sua. Magna sunt haec, alta sunt haec. Et horum quidem sensuum majestas mortalium oculos, velut claritas solis, reverberat. Attamen eorumdem similitudo nonnullam, tanquam solis imago, quae perspici possit in aqua, nostrae naturae subrutilat, verbi gratia: Ecce musicus instrumenta quaelibet ex arte componit; certisque ac sibimet cognitis dimensa numeris, vocum intervalla discriminans, flatu vel pulsu, concitatum sonum inanimatae rei, rationem sibi insitam imitari compellit. Quid ergo? nonne antequam instrumenta componeret, aderat ludens in mente et voce ejus musica? ludens in diversitate vel distinctione modorum; et deliciae ejus multorum suavitate cantuum? Una fuerat, una nihilominus et nunc est musica, nihilque crescit aut se multiplicat, quamlibet multas ad canendum voluptas cantoris comportet citharas. In hoc, ut dictum est, nonnulla similitudo est. Nam quid sumus nos, nisi magni musici Dei, quaedam instrumenta? Unde et in citharis et in organis (Psal. CL), quae profecto corda et corpora nostra sunt, Dominum laudare jubemur. Ipse quoque Dominus noster, musicum Dei Patris maxime instrumentum est: cui dicit idem Pater, dum secundum corpus in sepulcro jacet:

“Exsurge, gloria mea; exsurge psalterium et cithara (Psal. LVI).”

Imo totus mundus divinae laudis instrumentum est, licet solus homo vel angelus laudem Dei decantare sciat: sicut in citharis, sola chorda, sed non sine ligno, modum cantilenae personat. Igitur, quemadmodum natura musicae in anima musici vita est, quam instrumento ars imitata est, sic totius mundi compositio, qui, ut jam dictum est, divinae laudis instrumentum est priusquam fieret, in hoc Verbo vita erat, de qua et subditur:

“Et vita erat lux hominum.”

Haec, inquit, vita, quae erat hoc Verbum per quod omnia facta sunt, haec ratio sempiterna, lux est hominum, scilicet optimae partis omnium, quae facta sunt, quia videlicet solam in hoc visibili mundo illuminat humanam naturam, id est, cum super omnia quae facta sunt, luceat, suam ipsius imaginem in sola exprimit hominis anima. Omnium enim quae facta sunt, alia quidem sunt, ut lapides; alia et sunt et vivunt, ut arbores; alia vero sunt, et vivunt, et sentiunt, ut pecora. Homo autem post angelum solus in hoc honore est positus, quod ad quaerendum et inveniendum Creatorem suum factus est idoneus. Ergo quod ait: Vita haec erat, vel est lux hominum, tale est ac si diceret: Rationalitatis lucem soli impertita est naturae hominum. Quod cum ita sit, potuit dicere: Et sic vita erat angelorum pariter et hominum. Utramque enim naturam, scilicet angelicam pariter et humanam, splendidae rationis nobilitas illustravit; quam exinde percepimus, quod, ut supradictum est, fecit Deus hominem ad imaginem et similitudinem suam. Verum non angelis sed solis hominibus Evangelium scribitur, nec enim propter angelos, sed propter homines tantum venit Christus, quem qui non receperunt, in hoc maxime Evangelio, et in caeteris apostolorum dictis arguuntur, arguente per illos sancto Spiritu, juxta quod de illo loquens ipse Christus:

“Ille, inquit, arguet mundum de peccato, quia non crediderunt in me (Joan. XVI).”

Bene ergo dictum est nunc, lux hominum tantum. Nam de angelis ad praesens non pertinet negotium. Et lux hominum, universaliter dictum est, id est, bonorum pariter et malorum Quia videlicet aeque, tam boni quam mali, in hoc lucent, quod rationales sunt. Nam, licet homo malus peccando obtenebretur fiatque noctis atque tenebrarum filius: non tamen ea, qua pecora praecellit, rationis luce privatur. Est et alia lux (I Thess. V), quae per malitiae tenebras potuit vel potest amitti; scilicet, gloria similitudinis Dei. Fecit enim Deus hominem, non solum ad imaginem, sed etiam ad similitudinem suam. Ad imaginem videlicet, in eo, quod rationalem et aeternum; ad similitudinem vero, in eo quod suae bonitatis imitatorem fecit eum. Et hanc quidem similitudinis Dei lucem tunc amittit, quando peccando Creatoris imitationem deserit. Illa autem, quam habet ex imagine Dei, rationis claritate lucere non desinit. Et per illam redarguitur a Deo, qui etiam in hoc

“solem suum facit oriri super bonos et malos (Matth. V),”

quod rationis luce nec bonos privat nec malos: Lux igitur hominum est etiam malorum, propter quod inexcusabiles sunt (Rom. I). Unde et sequitur: