CAPUT V. Tractatus cantici ejus, in quo mysteria Christi et Ecclesiae magnifice prophetizans, in Domino gloriatur, et synagogae superbiam sub typo ejus quae multos filios habebat, detestatur.

“Exsultavit cor meum in Domino, et exaltatum est cornu meum in Deo meo.”

Ubi sola fecunda est caro, non est unde exsultet cor, neque enim exsultatio cordis ulla est, nisi in Domino. Proinde cum dicit:

“exsultavit cor meum in Domino,”

illam se universalis Ecclesiae exsultationem decantare indicat, quam propheta alius denuntians:

“A timore, inquit, tuo, Domine, concepimus et peperimus spiritum, salutes non fecimus super terram (Isa. XXVI).”

Ibi namque exsultat non caro, sed cor, quamvis cor prius exsultans, carnem quoque sublevet in exsultationis suae consortium, juxta illud Davidicum:

“Cor meum et caro mea exsultaverunt in Deum vivum (Psal. LXXXIII).”

Illa exsultatio fortis, et gaudium non vanum, sed fortissimum est. Addidit ergo:

“Et exaltatum est cornu meum in Deo meo.”

Singulariter et propheta:

“Exaltabitur, inquit, sicut unicornis cornu meum (Psal. XCI).”

Idemque pluraliter;

“Et exaltabuntur, ait, cornua justi (Psal. XLVII),”

et res non diversa est. Nam unum Ecclesiae cornu, unus est Christus, et plura ejusdem cornua, plura sunt dona sancti Spiritus, unde verus ille agnus, sicut oculos septem, sic et cornua septem habere scribitur (Apoc. V). Ejusmodi cornu meum, in Deo meo, inquit,

“exaltatum est, in Deo meo,”

inquam, et non in me, quae vana fiducia et fallax esset fortitudo. Inde et intus cordis exsultatio, et foris confidentia super inimicos meos. Nam et hoc est quod sequitur:

“Dilatatum est os meum super inimicos meos, quia laetata sum in salutari tuo.”

Humilientur, et de terra loquantur quondam loquaces inimici mei filii carnis, et non fidei, mihi namque nunc versa vice loquendi auctoritas data est, ut non jam in angulis mussitem, aut ore dimidiato loquar, sed ore dilatato sic eloquar super inimicos meos, qui mihi sterilitatem exprobrant, ut audiar in toto mundo: quia laetata sum in salutari tuo; salutare Dei Christus est. Nunquid ergo in solo Samuele una mulier exsultat, et non potius in una matre sancta, universalis Ecclesia veram in Christo exsultationem suam decantat? Et in istis duobus cantilenae versiculis, primus sensus quidem non dispar, sed verba diversa et praeposterata sunt. Nam

“exsultavit cor meum in Domino,”

idem est quod laetata sum in salutari tuo, et

“exaltatum est cornu meum in Deo meo,”

idem est quod dilatatum est os meum super inimicos meos. Jam quid dignum dilatatione oris sui proferat, audiamus.

“Non est sanctus ut est Dominus, neque enim est alius extra te, et non est fortis sicut Deus noster.”

Recte os suum dilatat qui non seipsum, sed Dominum praedicat. Bene cornu suum exaltat, qui non suam, sed Dei justitiam commendat.

“Non est, ait, sanctus, ut est Dominus.”

Parum dixerat. Supplevit ergo dicendo,

“neque enim est alius extra te,”

parque et idem effecit, ac si dixisset, praeter illum nemo mundus a sorde. Et

“non est, ait, fortis, sicut Deus noster.”

Nempe alii falso sunt fortes, de qualibus in psalmo propheta:

“Et irruerunt, inquit, in me fortes (Psal. LVIII).”

Hic vere fortis, et vera humilium fortitudo est. Non est, inquit, sanctus, ut est Dominus, non est fortis, sicut Deus noster. Ac si dicat, filii Annae filiis Fennenae, filii gratiae filiis synagogae, filii promissionis filiis carnis. Quid vos toties jactatis dicendo, nos natura Abrahamitae, nos natura Israelitae et non ex gentibus peccatores? (Galat. II.)

“Dominus de coelo prospexit super filios hominum, ut videat si est intelligens aut requirens Deum. Omnes declinaverunt, simul inutiles facti sunt, non est qui faciat bonum, non e t usque ad unum (Psal. XIII).”

Haec dicit lex, haec utique quaecunque lex loquitur, scimus, inquit Apostolus (Rom. III), quia his qui in lege sunt, loquitur. Non ergo est sanctus quisquam, non est alius extra te, non inquam, est alius qui possit sanctificare, praeter te, sancte sanctorum Christe, quod et sancti illi antequam tu venires ore proprio fatentes, sicut pannus menstruatae (Isa. LXIV), inquiunt, omnes justitiae nostrae. Et quid vos in fortibus Moyse et Aaron gloriamini in fortitudine legis, et sacerdotri vestri? Non est fortis sicut Deus noster, sicut Christus noster. Nam, Moyses et Aaron, non lex vestra, et sacerdotium vestrum spiritualem vicerunt Pharaonem, neque destruxerunt eum qui habebat mortis imperium, id est diabolum, sed hic illum vicit, hic infernum confregit, hic devicta morte resurrexit. Ergo

“non est fortis sicut Deus noster,”

sicut hic Salvator noster. Igitur.

“Nolite multiplicare loqui sublimia, gloriantes.”

Multum gloriamini, multum erigimini, multa sublimia per inanem gloriam loquimini. Verbi gratia, dicendo:

“Pater noster Abraham est (Joan. VIII),”

nostrum est testamentum, nostra est legislatio, nostrum est obsequium, nostra sunt promissa, nostra est gloria, nostra est adoptio filiorum (Rom. IX), Abraham, Issac et Jacob patres nostri sunt. Nolite sic loqui, nolite sic multiplicare sublimen loquelam oris magnifici; nolite sic gloriari.

“Recedant vetera de ore vestro, quia Deus scientiarum Dominus est, et ipsi praeparantur cogitationes.”

Haec sublimia quae vos hactenus multiplicastis loqui, vetera sunt, jam inveteraverunt, et vobis supervenientibus projicienda sunt. Haec enim dicit in Hieremia Deus scientiarum Dominus, qui et vobis olim dedit scientiam litterae, et nobis nunc dat scientiam spiritus, prout vult:

“Ecce dies veniunt, et feriam domui Israel et domui Juda foedus novum: non secundum pactum quod pepigi cum patribus vestris in die qua apprehendi manum eorum, ut educerem eos de terra Aegypti, pactum quod irritum fecerunt, et ego dominatus sum eorum, dicit Dominus; sed hoc erit pactum quod feriam cum domo Israel: Post dies illos dabo legem meam in visceribus eorum, et in corde eorum scribam eam (Jer. XXXI),”

etc.

“Et ipsi, inquit, praeparantur cogitationes, subauditur, sensatae; nam e contrario a cogitationibus, quae sint sine intellectu, ille auferet se (Sap. I).”

Ipsi Deo scientiarum Domino cogitationes praeparantur pro munere. Si vis ab illo promereri vel impetrare scientiae donum, non multae oblationes arietum et taurorum, sed sanctae cogitationes ejus rei praeparatoriae sunt. Unde et Psalmista:

“Praeparationes, inquit, cordis eorum audivit auris tua (Psal. IX).”

Item:

“Quoniam cogitatio hominis confitebitur tibi et reliquiae cogitationis diem festum agent tibi (Psal. LXXV).”

Reliquiae, inquit, cogitationis. Si primitiae cogitationis infestae fuerint, saltem reliquiae ejus per poenitentiam et confessionem diem festum agent tibi. Propterea, ut dixi,

“recedant vetera de ore vestro,”

recedant sublimia, cesset gloriatio vestra. Quid enim?

“Arcus fortium superatus est, et infirmi accincti sunt robore.”

Hoc non semel factum est. Quando fortitudo vel potentia Aegyptiorum superata est, et Israelitae confortati sunt, utique tunc arcus fortium superatus est, et infirmi accincti sunt robore. Ita et nunc. Arcus enim, id est, superbia, et fortitudo Fenennae, qua in filiis gloriabatur, superata est, et ego, quae ob sterilitatem infirma eram, accincta sum robore filiorum. Hoc enim est quod sequitur:

“Donec sterilis peperit plurimos, et quae multos habebat filios, infirmata est.”

Nam quod interponitur,

“repleti prius, pro panibus se locaverunt, et famelici saturati sunt,”

non secundum praesentem locum historiae hujus canitur, sed tamen et hoc et caetera talia facta sunt et fiunt, ut quoties superbit impius, cantare tibi liceat illud regale proverbium:

“Ne glorietur accinctus aeque ut discinctus (III Reg. XX).”

In Hebraeo et in LXX translatione, non plurimi, sed septem leguntur. Judaei hunc locum ita intelligunt quod, nato Samuele, mortuus sit filius primogenitus Fenennae, et deinceps singulis nascentibus filiis Annae, singuli secundum ordinem nativitatis Fenennae mortui sint filii. Sed quaerendum est quomodo hoc stare possit, cum Fenenna septem, Anna autem non plus quam quinque filios habuerit? Quam quaestionem Hebraei solventes duos Samuelis cum filiis Annae annumerant. Juxta anagogen,

“arcus fortium,”

id est, confidentia Judaeorum, qui se Judaeos esse dicunt, et non sunt, sed mentiuntur: judaeorum, inquam, de sua virtute praesumentium, et suam justitiam statuere volentium, atque ita justitiae Dei subjicire cusantium,

“arcus superatus est.”

“Extenderunt, inquit propheta, linguam suam, quasi arcum mendacii, et non veritatis (Jer. IX).”

Talis arcus fortium superatus est, nihil enim sagittando contra veritatem profecerunt, quemadmodum alibi scriptum est:

“Sagittae parvulorum factae sunt plagae eorum (Psal. LXVII).”

“Infirmi”

autem, scilicet hi qui nihil suis viribus attribuunt, qui non in suis operibus, sed in fide Christi Jesu gloriantur,

“accincti sunt robore,”

robore, inquam, quo et regno coelorum vim facere, et violenter illud diripere possunt (Matth. XI).

“Repleti, inquit, prius pro panibus se locaverunt, et famelici saturati sunt.”

Famelici prius eramus nos gentes, repleti autem, id est saturati erant Judaei. Et constans est quia nunc gentiles verbo Dei per Evangelium Filii ejus Jesu Christi saturati sunt. Judaei autem famelici sunt, solam litterae sectantes paleam, et vivificantem non habentes spiritum. Sed nunquid isti pro panibus se locaverunt? nunquid enim esurire malunt quam nobiscum manducare panem vivum? Sic enim habet parabola patris evangelici, qui cum recepisset filium suum famelicum, qui abierat in regionem longinquam, et ibi dissipaverat omnem substantiam suam vivendo luxuriose; cum, inquam, revertentem suscepisset eum, et magnum celebraret convivium, indignatus frater ejus senior, nolebat introire (Luc. XV). Ergo nunc interim esuriunt qui prius fuerant repleti, saturatis famelicis juxta prophetae comminationem dicentis:

“Ecce servi mei comedent, et vos esurietis (Isa. LXV).”

Futurum autem est ut se pro panibus locare non dedignentur: cum enim plenitudo famelicarum gentium subintroierit, reliquiae ex illis ad esum panis vitae convertentur. Non modice

“arcus fortium superatus est, et infirmi accincti sunt robore,”

nec parum famelicis saturatis, nunc esuriunt, qui prius repleti fuere. Sed quid?

“Donec sterilis peperit plurimos, et quae multos habebat filios infirmata est.”

In tantum dexterae Excelsi mutatio magna facta est in confractione fortium et accinctione infirmorum, ut plurimos peperit illa quae sterilis erat, victissim infirmata illa quae multos habens filios superbiebat, completa prophetia, quae per alium sic decantat:

“Lauda, sterilis, quae non paris; decanta laudem et hymnum, quae non pariebas, dicit Dominus, quoniam multi filii desertae, magis quam ejus quae habebat virum, dicit Dominus. Dilata locum tentorii tui, et pelles tabernaculorum tuorum extende, ne parcas. Longos fac funiculos tuos, et clavos tuos consolida. Ad dexteram enim et ad laevam penetrabis, et semen tuum gentes haereditabit, et civitates desertas inhabitabit (Isa. LIV),”

et reliqua. Quae hactenus cantata sunt, universas Domini vias respiciunt, scilicet misericordiam et judicium. Igitur in laudem earumdem magnitudinum, videlicet misericordiae et judicii, sonorius et peramplius exsultanti corde et dilatato ore prosequitur, et dicit:

“Dominus mortificat et vivificat, deducit ad inferos et reducit. Dominus pauperem facit et ditat, humiliat et sublevat.”

Nam quod mortificat Dominus judicii est, et quod vivificat, misericordiae est. Item quod deducit ad inferos judicii est; quod reducit, misericordiae est. Nihilominus quod pauperem facit judicii est, quod ditat misericordiae est. Itidem, quod humiliat judicii est, quod sublevat misericordiae est. Itaque per haec antitheta, id est opposita, universae viae Domini spectabiles propositae sunt requirentibus testamentum ejus et testimonia ejus. Sed erga quales judicium aut veritas, et qualibus reposita est misericordia? Quales nisi superbos mortificat, et ad inferos deducit, humiliat et pauperes facit? Quales e contrario, nisi humiles, vivificat et reducit ab inferis, ditat et sublevat? Sequitur ergo:

“Suscitans de pulvere egenum, et de stercore erigens pauperem, ut sedeat cum principibus et solium gloriae teneat.”

Quid est enim egenum et pauperem, nisi qualem beatificat in Evangelio suo Dominus, pauperem spiritu, id est humilem? (Matth. V.) Illum enim de pulvere suscitat, et de stercore erigit, quem sapienter cognoscentem quod sit pulvis et cinis, et peccatorum suorum stercus erubescentem justificat et exornat splendore gratiae suae Dominus, ut sedeat cum principibus, et solium gloriae teneat, cum his videlicet quos ante saecula praescivit et praedestinavit, vocavit, justificavit et magnificavit. Hoc non raro, nec in paucis factum est. Amplius autem et principaliter in illo factum hoc esse gratulamur, et jugiter decantamus, quem veraciter constat dixisse:

“Discite a me quia mitis sum et humilis corde (Matth. XI).”

De quo et illud est:

“Et persecutus est hominem inopem et mendicum, et compunctum corde mortificare (Psal. CVIII).”

Illum enim revera Dominus Pater praecepto charitatis suae mortificavit, et ad inferos deduxit, pauperem fecit et humiliavit, eumdemque virtute et omnipotentia Divinitatis rursus vivificavit, reduxit ab inferis, ditavit et sublimavit. Suscitavit eum de pulvere nostrae mortalitatis, erexit eum de stercore, ut non videret caro ejus stercus corruptionis, et ecce cum principibus, imo super omnes principes ad dexteram Patris sedet, et solium gloriae tenet. Quod ita intelligendum sit, conclusio probat Cantici. Clauditur enim sic:

“Et dabit imperium regi suo, et sublimabit cornu Christi sui. Domini enim sunt cardines terrae, et posuit super eos orbem.”

In Hebraeo ita habetur: Domini enim sunt afflicti terrae. Afflictos terrae Hebraei pauperes spiritu, humiles corde intelligunt, super quos Dominum orbem posuisse dicunt, quia eorum meritis terram stare autumant. Ergo propositio quidem splendida est qua dixerat:

“Suscitans de pulvere egenum,”

etc.; ratio splendidior idipsum confirmat, qua dicit nunc:

“Domini enim sunt cardines,”

id est afflicti,

“terrae, et posuit super eos orbem.”

Cui consonans Evangelica veritas, pauperes spiritu in fundamento beatitudinis collocat, dum octo beatitudines connumeraturus sic incipit:

“Beati pauperes spiritu (Matth. V; Luc. V).”

“Pedes servorum suorum servabit.”

Qui egeni et pauperes, qui, inquam, cardines et afflicti terrae, ipsi sancti Domini sunt, quorum ipse

“pedes, inquit, servabit,”

subauditur, qui pedes superborum non servabit, quorum lapsum ruinamque irrecuperabilem expavescens Propheta dicit:

“Non veniat mihi pes superbiae, et manus peccatoris non moveat me (Psal. XXXV).”

Et continuo subjunxit:

“Ibi ceciderunt, qui operantur iniquitatem; expulsi sunt, nec potuerunt stare (ibid.).”

Ergo

“pedes sanctorum suorum,”

inquit, pedes, inquam, servorum, id est humilium,

“servabit,”

ut videlicet ad solium gloriae pervenire, imo et impositum super se orbem stabilibus portare possint meritis. Hucusque expressit quales Dominus vivificet et reducat ab inferis, ditet atque sublimet, nunc edicit quales mortificet et deducat ad inferos, pauperes faciat atque humiliet. Sequitur enim:

“Et impii in tenebris conticescent, quia non in fortitudine sua roborabitur vir.”

“Impii,”

inquit, id est superbi qui nunc in hac die sua extollunt in altum cornu suum et loquuntur adversus Deum iniquitatem (Psal. LXXIV), ipsi

“in tenebris conticescent,”

ipsi humilibus solium gloriae tenentibus suumque possessorem Dominum Deum laudantibus, in tenebris inferni conquiescent, imo et ululantes dentibus stridebunt et flebunt: nam

“Ibi erit stridor dentium et fletus (Matth. VIII).”

“Quia non in fortitudine sua, inquit, roborabitur vir.”

Quanta enim ibi erit fortitudo viri? Cum fuerint paulo post redactae in lutum cervices ejus, tunc fatebitur impius quia nec in equo, nec in tibiis suis roborabitur quisquam, quemadmodum et alius propheta dicit:

“Non in fortitudine equi voluntatem habebit, nec in tibiis viri beneplacitum erit ei (Psal. CXLVI).”

“Fallax equus ad salutem, in abundantia autem virtutis suae non salvabitur (Psal. XXXII).”

Amplius autem ut magis spirituali sensu loquamur,

“non in fortitudine roborabitur vir,”

id est, ex operibus legis, in quibus filii Fenennae, scilicet Judaei, gloriantur, nemo coram Deo justificabitur, nec omnino quisquam, sive Judaeus, sive Graecus in judicio salvabitur sive justificabitur, si absque misericordia, vel tantum secundum merita sua judicetur.

“Dominum formidabunt adversarii ejus, et super ipsos in coelis tonabit.”

Hoc et visibiliter aliquando factum est, ut super adversarios suos in coelis Dominus tonaret, sicut est illud in libro Josue:

“Cumque fugerent a facie Israel, et essent in descensu Bethoron, Dominus misit super eos lapides magnos de coelo usque Azecha, et mortui sunt multo plures lapidibus grandinis quam quos gladio percusserant filii Israel (Jos. X).”

Verum extunc magnificentius hoc fit, ut videlicet Dominus super adversarios suos tonet in coelis, ex quo is ipse qui ut egenus et pauper mortificatus, et ad inferos deductus, rursus vivificatus et ab inferis reductus sublimatus est, ut sederet cum principe patre et solium gloriae teneret. Extunc enim intonuit super adversarios suos, magno et terribili tonitru Evangelii, et usque in finem saeculi tonare non desinet, quemadmodum et Apostolus dicit:

“Revelatur enim ira Dei de coelo super omnem impietatem et injustitiam hominum, eorum qui veritatem Dei in injustitia detinent,”

etc. (Rom. I.) Hinc illud est quod et Propheta praecinuit:

“Et intonuit de coelo Dominus, et Altissimus dedit vocem suam, grando et carbones ignis. Et misit sagittas suas et dissipavit eos, fulgura multiplicavit, et turbavit eos (Psal. XVII),”

etc. Novissimus tonantis motus magno et irrevocabili fulmine formidantes adversarios feriet. Dicet enim eis qui a sinistris erunt:

“Ite, maledicti, in ignem aeternum, qui paratus est diabolo et angelis ejus (Matth. XXV).”

“Dominus judicabit fines terrae, et dabit imperium regi suo, et sublimabit cornu Christi sui.”

Tanquam diceret: Ista quam praedixi superborum et humilium discretio nondum apparet. Nondum enim omnis egenus et pauper solium gloriae tenet, nec in tenebris conticuit omnis impius, nec in praesenti vita Dominum formidant omnes adversarii ejus, imo econtrario tanta securitate nunc impii vivunt et super humiles extolluntur, ut pene moveatur humilis adhuc infirmus. Nam ipse est qui, vel cujus ex persona Propheta in Psalmo loquitur:

“Mei autem pene moti sunt pedes, pene effusi sunt gressus mei, quia zelavi super inimicos, pacem peccatorum videns,”

etc. (Psal. LXXII.) Ergo distinctio nondum apparet, sed non sit tibi curae. Nam

“Dominus judicabit fines terrae.”

Nunc interim vitia terrae dissimulat, qui videlicet non statim superbiam terrae ubi incipit judicat, aut punit, sed certe fines ejus judicabit. Nam pius Conditor mala hominum et per suam patientiam tolerat, et per aliquorum quandoque conversionem relaxat, ut vel sero redeant, et hoc ipsum saltem, quod diu exspectati sunt, erubescant. Superbientem terram quae divitias bonitatis ejus contemnit, et ignorans, exspectantem se patientiam Dei, thesaurizat sibi iram secundum duritiam suam et cor impoenitens, certe tandem in fine judicabit in die irae et revelationis justi judicii sui, in quo reddet unicuique secundum opera sua (Rom. II).

“Et dabit, inquit, imperium regi suo.”

Regi, inquam, suo, scilicet Christo. Sequitur enim:

“Et sublimabit cornu Christi sui.”

Huic regi imperium dabit, et cornu ejus sublimabit, in eo videlicet ut omnia sub pedibus ejus subjecta sint.

“Futurum,”

inquit Apostolus,

“de quo loquimur: nam necdum videmus,”

ait,

“omnia subjecta esse ei (Hebr. II).”

Dabit autem secundum humanitatem habenti omnia secundum divinitatem; dabit, inquam, per passionem obedienter promerenti, quemadmodum devicta morte jam emeritus dicit:

“Data est mihi omnis potestas in coelo et in terra (Matth. XXVIII).”

Sublime cornu ejus Apostolus insigniter eloquens dicit:

“Propter quod et Deus illum exaltavit, et donavit illi nomen quod est super omne nomen, ut in nomine Jesu omne genu flectatur, coelestium, terrestrium et infernorum, et omnis lingua confiteatur quia Dominus Jesus Christus in gloria est Dei Patris (Philip. II).”