CAP. IV


CAPUT 1

Et erit: in novissimo dierum erit mons domus Domini praeparatus in vertice montium, et sublimis super colles, et fluent ad eum populi, et ibunt gentes multae, et dicent: Venite, ascendamus ad montem Domini, et ad domum Dei Jacob, et docebit nos vias suas, et ibimus in semitis ejus, quia de Sion egredietur lex, et verbum Domini de Hierusalem. Et judicabit inter populos multos, et corripiet gentes fortes usque in longinquum. Et concident gladios suos in vomeres, et hastas suas in ligones, non sumet gens adversus gentem gladium, et non discent ultra belligerare, et sedebit vir subtus vineam suam, et subtus ficum suam, et non erit qui deterreat eum, quia os Domini exercituum locutum est, quia omnes populi ambulabunt, unusquisque in nomine Dei sui, nos autem ambulabimus in nomine Dei nostri in aeternum et ultra. Manifesta haec de plenitudine gentium prophetia, quae nunc intrat, dum caecitas contigit in Israel (Rom. XI), dum sicut in isto supra scriptum est, nox illis pro visione est, et tenebrae pro divinatione. Et occubuit sol super prophetas, et obtenebratus est super eos dies (Mich. III), et praeterea Hierusalem redacta in acervum lapidum, qui ex eis gladio superfuerunt captivi ducti sunt in omnes gentes (Luc. XXI), et ipsae quidem gentes, quarum salus praenuntiatur, manifestis nominibus exprimuntur, dicendo, et fluent ad eum populi, et properabunt gentes multae, etc. Christus autem ad quem fluunt populi et properant gentes, non manifesto vel proprio, sed mystico significatur vocabulo, dum dicitur, mons domus Domini praeparatur in vertice montium. Nam quod Christus nomine montis digne debeat intelligi, cum ex multis Scripturarum locis, tum maxime ex illa claret visione apud Danielem, ubi sic scriptum est: Lapis autem qui percusserat statuam, factus est mons magnus, et implevit universam terram (Dan. II). Miranda ergo et veneranda diligentia spiritus prophetici, quae tali in loco Christum nuncupavit montem domus Domini, ubi dixerat, et erit mons templi in excelsa silvarum. Quid enim? Nunquid parum offenderat aut offendere poterat rebellionem aurium popularium, id quod dixerat, et erit mons templi in excelsa silvarum? Quos ergo exasperavit triste nuntium de monte templi, mitiget eosdem dulce oraculum de monte domus Domini, salubriter errantes in aequivocatione montis, ut putent sermonem utrumque esse de re unius ejusdemque montis, qui error illorum multum profuit, in hoc quod non properaverunt eum percutere tanquam durum medicum fortes phrenetici, et in hoc quod scripturam propheticam servaverunt nec igni tradiderunt, multis deinde profuturam saeculis. Nunc diligenter istas animadvertamus, quas libenter audimus promissiones Spiritus sancti de nobis gentibus. Et erit, inquit, in novissimo dierum. Quid hic dicit in novissimo dierum? Isaias dicit, in novissimis diebus (Isa. II). Novissimos autem dies sive novissima tempora illius populi, contra quem sermo hactenus fuerat, illa recte intelligimus de quibus Salvator in Evangelio, cum dixisset: Cum immundus spiritus exierit ab homine (Matth. XII), et caetera ita conclusit: Et fiunt novissima hominis illius pejora prioribus (ibid.). Ergo non aliud, sed ipsum tempus quo implenda erant illa, quae ante haec dixit, et sic fiunt, et Hierusalem quasi acervus lapidum erit, et mons templi excelsa silvarum, novissimus est dierum, novissimi dies et novissima tempora pejora prioribus in populo sunt. Caeterum eis qui Christum recipiunt plenitudo temporis est, quemadmodum Apostolus dicit: At ubi venit plenitudo temporis, misit Deus Filium suum, factum ex muliere, factum sub lege, ut eos qui sub lege erant, redimeret (Galat. IV). Igitur in novissimo dierum, id est eodem tempore quo Hierusalem quasi acervus lapidum, et mons templi erit in excelsa silvarum, erit mons domus Domini, praeparatus in vertice montium, et sublimis super colles. Quod idem est ac si diceret: Christus tunc in omni mundo innotescet, qui omnium sanctorum altitudo et dignitas est. Nam domus Domini, Ecclesia Domini, mons autem ejusdem domus Christus est. Psalmista utrumque praevidens, scilicet, et domum et montem, cum praemisisset, rex virtutum, dilecti, dilecti (Psal. LXVII), protinus ait, et speciei domus dividere spolia, dum discernit coelestis reges super eam nive dealbabuntur in Selmon, mons Dei, mons pinguis, mons coagulatus (ibid.). Alta namque et sublimis persona est, quippe qui Deus et homo est rex et pontifex, Rex regum, et pontifex manens in aeternum. Mons ergo est praeparatus in vertice montium, et sublimis super colles, quia patriarchis et prophetis, regibus et sacerdotibus cunctis, et sanctis omnibus praecelsior est, qui et super illam domum Domini, reges, ut in scripto psalmi versiculo dictum est, reges, inquam, et prophetas discernit et ordinat (ibid.), quemadmodum et ipsi fatentur, dicendo: De plenitudine ejus nos omnes accepimus (Joan. I). Quousque vero sublimitas ejus pertingit? Nimirum usque ad dextram Patris, quam nullus montium, id est angelorum, nullus collium, id est hominum sanctorum attingit. Ad quem enim angelorum, ait Apostolus, dixit aliquando: Sede a dextris meis, donec ponam inimicos tuos scabellum pedum tuorum (Hebr. I). Vere ergo praeparatus super verticem montium, et sublimis super colles, dum sedet ad dextram majestatis in excelsis, tanto melior angelis effectus quanto differentius prae illis nomen haereditavit, dicente Deo: Filius meus es tu, ego hodie genui te. Dicitur etiam, ut jam praemisimus, rex virtutum dilecti, dilecti (Psal. LVII), id est, rex virtutum suarum, qui singulariter est dilectus Dei Patris dicentis: Hic est filius meus dilectus, in quo mihi complacui (Matth. III), et rex dividere, id est ad dividendum spolia, speciei domus ad dandum dona hominibus, de illa sede majestatis, quae videlicet dona sic recte dici possunt spolia, sicut et illae vestes Esau bonae, quibus juniorem filium suum Jacob induit Rebecca (Gen. XXVII.) Nam secundum typum illum spoliati sunt, qui priores erant Judaei coelestibus donis, quae collata sunt speciei domus Domini, id est pulchritudini Ecclesiae de gentibus per divinam gratiam Spiritus sancti, ex quo, sicut jam dictum est, praeparatus in vertice montium, et sublimis super colles factus est sedendo ad dextram Patris; iste mons domus Domini, mons pinguis, mons coagulatus, id est Deus homo factus, homo in Deum assumptus, in quo omnes nive dealbabuntur, dum remissionem peccatorum accepimus, eo quod ipse sit omnimoda sanctitate candidus, quod per nomen ipsius montis Selmon illic intelligitur. Ad istam gloriam, ad istam sublimitatem praeparatus dicitur, id est ante omnia saecula paratus, quod et ipse innuens, si ergo, inquit, videritis Filium hominis ascendentem ubi erat prius (Joan. VI). Nam licet secundum humanitatem et omnibus angelis et multis hominibus sive saeculi aetatibus junior sit Christus, profecto secundum divinitatem omnibus et angelis et hominibus, coeloque et terra longe antiquior esse non dubitatur. Cum igitur tantae sit altitudinis iste mons domus Domini, ut supra illum nihil sit, quomodo fundamentum est domus Domini? Nam in Propheta: Ecce ego mittam dicit Dominus, in fundamentis Sion lapidem, lapidem probatum, angularem, pretiosum, in fundamento fundatum (Isai. XXVIII), qui videlicet lapis absque dubio Christus est. Et in Apostolo: Fundamentum, inquit, aliud nemo potest ponere praeter id, quod positum est, quod est Christus Jesus (I Cor. III). Si aedificationem vulgarem sive terrenam respicimus, palam est, quia fundamentum totius aedificationis, imum atque infimum est. Ergo in hoc maxime similitudo deficit, quia terrenae quidem aedificationis fundamentum in imo positum, structuram supra se subrigit, hujus autem spiritualis domus Domini, fundamentum sursum est, ubi Christus in dextra Dei sedens (Hebr. XII), structura vero sic suspensa est eidem fundamento inhaerens, ut dicant adhuc in isto saeculo sive mortali corpore commorantes, nostra autem conversatio in coelis est (Philip. III). Quod deinde sequitur, et fluent ad eum populi, et properabunt gentes multae, et dicent: Venite, ascendamus ad montem Domini, et ad domum Dei Jacob, et docebit nos de viis suis, et ibimus in semitis ejus, extunc factum est, et fit, et usque ad finem saeculi fieri non desinit. Fluxerunt namque ad illum montem Christum, et fluere non desinunt gentes et populi cum sacro flumine baptismi, ex quo dando regulam baptizandi: Euntes, inquit, docete omnes gentes, baptizantes eos in nomine Patris et Filii, et Spiritus sancti (Matth. XXVIII). Illi quibus hoc praesentialiter dixit, videlicet apostoli, et qui per eos invitati atque instructi sunt, vel post illos in evangelica fide succrevere, praedicare, et mutuo cohortari non desinunt, et universae praedicationis sive exhortationis eorum summa haec est: Venite ascendamus ad montem Domini, et ad domum Dei Jacob, subauditur, ut ipsius et unicae Ecclesiae ejus unicam fidem teneamus, et docebit nos de viis suis, et ibimus in semitis ejus; quia videlicet non sufficit credere, nisi etiam secundum praecepta ejus operemur et per semitas ejus, id est per arctam et angustam viam quae ducit ad vitam, intrare contendamus (Luc. XXIV). Idcirco ipse cum dixisset: Docete omnes gentes, baptizantes eos, in nomine Patris, et Filii, et Spiritus sancti, addidit, docentes eos servare omnia quaecunque mandavi vobis (Matth. XXVIII). Quodque hic adjungit, quia de Sion egredietur lex, et verbum Domini de Hierusalem. Item ipse in Evangelio confirmat, dicens: Quoniam sic scriptum est, et sic oportebat Christum pati, et resurgere a mortuis die tertia, et praedicari in nomine ejus poenitentiam et remissionem peccatorum in omnes gentes incipientibus ab Hierusalem (Luc. XXIV). Et judicabit inter populos multos, et corriget gentes fortes usque ad longinquum. Judicabit, subauditur, verbum Domini, quia videlicet in hoc quoque saeculo sermo Dei verus judex est. Unde Apostolus: Vivus est enim, inquit, sermo Dei, et efficax, et penetrabilior omni gladio ancipiti, et pertingens usque ad divisionem animae ac spiritus, compagum quoque et medullarum, et discretor cogitationum et intentionum cordis, et non est ulla creatura invisibilis in conspectu ejus (Hebr. IV). Mira efficacia, mira vivacitas sermonis Domini judicantis populos et gentes corripientis, qui cogitationes et intentiones cordis latere non sinit. Quocunque accedit, ubicunque praedicatur, tale judicium fit, talisque discretio populorum sive gentium, ut domestici quoque, id est qui in una domo commorantur, contra semetipsos dividantur, fiantque manifesti qui probati et qui improbi sunt, id est qui pertineant et non pertineant ad Deum. Quod intuens ipsum Verbum incarnatum: Nolite, inquit, arbitrari quia venerim pacem mittere in terram. Non veni pacem mittere, sed gladium (Matth. X). Statimque testimonium subjungit fortasse de isto propheta sumptum. Veni enim separare hominem adversus patrem suum, et nurum adversus socrum suam, et inimici hominis domestici ejus (Matth. X). Hoc modo jam judicavit, et judicat Verbum Domini inter populos multos, et hoc modo gentes fortes corripit, dum et pater filium, et filius patrem, mater filiam, et filia matrem, socrus nurum, et nurus socrum suam redarguendo in fide vel in Evangelio Christi, excusatum sive excusabilem esse non sinit, ne forte quis in futuro universali judicio dicat: Nescivi, non audivi, non fuit nuntiatum mihi. Gentes autem, inquit, non qualescunque, sed fortes scilicet Graecos et Romanos quoque corripit addens adhuc usque in longinquum, id est a solis ortu usque ad occasum (Psal. XLIX), sicut de hujusmodi in psalmo scriptum est: In omnem terram exivit sonus eorum, et in fines orbis terrae verba eorum (Psal. XVIII). Item: A summo coelo egressio ejus, et occursus ejus usque ad summum ejus, nec est qui se abscondat a calore ejus (ibid.). Quod nimirum idem est ac si diceret, quia de ignorantia nemo satis erit excusatus. His dictis protinus de illis quos non contradicturos praevidet judicanti et corripienti Verbo Domini, sed acturos poenitentiam, acquiescendo veritati, ita subjungit: Et concident gladios suos in vomeres, et hastas suas in ligones. Non sumet gens adversus gentem gladium, et non discent ultra belligerare. Nonne istud coruscante Christi Evangelio passim per populos et gentes factum esse legimus et fieri videmus, dum viri prius inquieti et bellicosi, depositis armis bellicis et ipso schemate vel habitu immutato, insignia ferunt evangelicae pacis, alii ad coenobialem, alii ad eremiticam vitam conversi? Verumtamen de caeteris quomodocunque sit, nonne sacerdotalis cunctusque sacri altaris ministerialis ordo, sic et gladios et lanceas concidit ut ne saltem manibus attrectare licitum sit? Non sic erat antequam innotuisset iste mons domus Domini. Denique ante adventum Christi sacerdotibus aeque ut caetero populo licitum erat armis accingi, et ad praelium exerceri. Quinimo et propter hoc maxime tribus Levitica sacerdotium meruit, quia gladiis utens nec fratribus suis pepercit. Sicut scriptum est: Si quis est Domini, jungatur mihi, ait Moses. Congregatique sunt ad eum omnes filii Levi, quibus ait: Ponat vir gladium super femur suum. Ite et redite de porta usque ad portam per medium castrorum, et occidat unusquisque fratrem suum, et amicum et proximum suum. Feceruntque ita, cecideruntque quasi viginti tria millia hominum. Et ait Moses: Consecrastis manus vestras Domino hodie unusquisque in filio et fratre suo, ut detur vobis benedictio (Exod. XXXII). Item, Phinees Eleazari filius, filii Aaron sacerdotis, pro eo quod ingressus est post virum Israelitem in lupanar, et perfodit ambos simul, virum scilicet et mulierem, idcirco sic de illo Dominus locutus est: Ecce do ei pacem foederis mei, et erit tam ipsi quam semini illius pactum sacerdotii sempiternum (Num. XXV). Nunc ita non est, neque enim sacerdotibus occidere aut de illis qui occiderunt sacerdotes fieri licitum est, ex quo evangelici sacerdotii princeps hic ipse Christus dixit Petro gladium educenti, cum percussisset servum principis sacerdotum, et amputasset auriculam ejus: Converte gladium tuum in vaginam, omnes enim qui acceperint gladium gladio peribunt (Matth. XXVI). Igitur quidquid de aliis fit, qui cum sint laici, voluntario proposito arma deponunt, sacerdotibus cunctisque altaris Christi ministris decretum est necessario servandum, ut concidant gladios suos in vomeres, et hastas suas in ligones, et non discant ultra belligerare, quod licitum erat prius, ut jam dictum est. Quod deinde sequitur: Et sedebit vir subtus vineam suam, et non erit qui deterreat eum. Sic adimpletur ut Apostolus ait: Habentes victum et vestitum, his contenti sitis (I Tim. IX). Is enim recte dicitur sedere subtus vineam suam et subtus ficum suam, qui propriis vel concessis contentus, rem non concupiscit aut invadit alienam. Profecto nec in hac parte antiquus ille populus justificari potest, quia videlicet nisi Dominus vineas et ficus alienas promisisset ac dedisset, nequaquam legem ejus tam facile suscepisset. At vero septem mulieres quae virum unum apprehenderunt, panem, inquiunt, nostrum comedemus. et vestimentis nostris operiemur; tantummodo invocetur nomen tuum super nos, aufer opprobrium nostrum (Isai. IV), id est universae gentes de quibus hic sermo est, per septiformem Spiritum ad Christum conversae, nequaquam pro susceptae fidei mercede hoc expetunt ut det illis regiones aliorum et labores alienos possideant, sed suis contentae, quae ante Christi Evangelium possederant. Hoc tantum expetunt ut invocetur nomen ejus super eas, et remissione percepta, careant opprobrio peccatorum. Et quia non sufficit ad perfectionem quod dixerat, et sedebit vir subter vineam suam et subter ficum suam, jungit quod perfectum est, et non erit qui deterreat eum. Quod quam verum sit innumera probant millia martyrum quos persecutores deterrere non potuerunt, tollendo non solum ficus et vineas, verum etiam et animas, tradentibus illis corpora sua propter Deum ad supplicia. Haec prophetia vera est. Quia os Domini exercituum locutum est, quia omnes populi ambulabunt in nomine Domini unusquisque; nos autem ambulabimus in nomine Domini nostri in aeternum et ultra. Bona et firma ratio confirmans quod non sit qui deterreat ejusmodi, quia videlicet omnes populi, subauditur, illi duntaxat, qui non confluxerunt ad illum montem Domini, quorum Christus Deus non est, ambulabunt in nomine Dei sui, id est in cura ventris sui, qui videlicet venter eorum Deus est, et idcirco potuerunt deterreri; nos autem non sic. Nos enim Deum alium habemus, sicut scriptum est: Non enim est Deus noster, ut Deus eorum (I Cor. VI), quia videlicet transitorius eorum Deus venter est (Philip. III), secundum quem ambulant temporaliter; noster autem Deus iste mons domus Domini Christus est, cujus in nomine ambulabimus in aeternum et ultra, quia nobiscum est, et erit usque ad consummationem saeculi et ultra. Sequitur: In die illa dicit Dominus: Congregabo claudicantem, et eam quam ejeceram colligam, et quam afflixeram, et ponam claudicantem in reliquias, et eam quae laboraverat in gentem robustam, et regnabit Dominus super eos in monte Sion, ex hoc nunc usque in saeculum. Quae hactenus dicta sunt ab eo quod ait: Et fluent ad eum populi, et properabunt gentes multae, usque ad praesentem versiculum promissio est tantum de electione gentium; praesens autem versiculus electionem et societatem praedicat utrorumque, Judaeorum scilicet et gentium. Nam congregabo, inquit claudicantem, subauditur Israeliticam gentem; et eam quam ejeceram et afflixeram colligam, scilicet aliam gentem, imo gentilitatem. Et recte gens Israelitica claudicans et gentilitas ejecta dicitur et afflicta, quia videlicet Israel non penitus ejectus a Deo fuerat, neque omnino cum Deo ambulabat, sed in duas partes claudicabat, partim Dominum Deum, partim Baal colendo, et caetera deorum portenta; gentilitas autem penitus ejecta, continuo per omnes generationes, errore fuerat afflicta: amplius autem et deterius gens Judaica, in illa die, de qua nunc sermo est, claudicans apparuit, secundum typum vel figuram quae in patre ejus Jacob praecessit, quando cum angelo luctatus est, et vicit, et ille tetigit nervum femoris ejus (Gen. XXXII). Cujus rei mysterium paulisper nunc attingere libet: Jacob cum Deo luctatus est, et victor benedictionem extorsit, quasi invito et nolenti ac dicenti: Dimitte me, jam enim ascendit aurora (ibid.), quia videlicet sic futurum erat ut comminaretur Deus sese a semine ejus recedere, propter peccata gentis ejusdem rebellis et incredulae. Quod ut primum locutus est ad Mosen his verbis propter vitulum quem fecerant: Dimitte me ut irascatur furor meus contra eos, et deleam eos, faciamque te in gentem magnam (Exod. XXXII), ille consurrexit in confractione, id est in nimia mentis humilitate, stans in conspectu ejus, Deumque reluctantem homo colluctans tenuit ne hoc faceret. Ex hoc longo reluctamine detentus est Deus, quoties ab illa gente propter peccata est aversus, quia nullo tempore defuerunt fideles in populo illo, in quibus tam secundum fidem quam secundum carnem esset pater Jacob, quorum meritis et precibus vehementissimis fuit obstrictus, nec ante dimissus donec benediceret Jacob, donec impleret benedictiones suas legislator, dando benedictionem illam in qua benedicerentur omnes gentes (Gen. XXII), sicut ad Abraham locutus est; quae videlicet benedictio in semine ejus, gratia sancti Spiritus est per passionem Christi effusa in omnes nationes. Tunc enim revera Deus Jacob benedixit in sanctis apostolis omni benedictione spirituali; nervus autem femoris ejus emarcuit quia quidquid carnaliter agere vel sacrificare solebant, reprobatum est. Omnes etiam genealogiae pro fabulis extunc reputatae sunt, quoniam velut hic qui solus texendarum causa fuerat generationum. Sola fides praedicatur, et de carne ejus siletur. Et quia in apostolis et aliis quamlibet paucis fides comprobata est, tanquam firmus pes; in multis autem carnis sola gloriatio est, utique tanquam pes infirmus, recte nunc Jacob in posteritate sua claudicare dicitur. Igitur in die illa, dicit Dominus, congregabo claudicantem, et eam quam ejeceram colligam, et quam afflixeram, id est sic utrumque assumam, ut nullam Judaei et Graeci distinctionem faciam.