|
|
“Audite hoc verbum, vaccae pingues, quae estis in monte Samariae, quae
calumniam facitis egenis, et confringitis pauperes, quae dicitis dominis
vestris, Afferte et bibemus.”
|
|
Hoc ipsum et quod dicit, Audite, jam tertio fragore infelicium auribus
illidit. Primo namque dixerat,
|
“Auditum facite in aedibus Azoti.”
|
|
Deinde quasi propius accedens, audite, inquit, et contestamini in domo
Jacob, nunc velut ad summum perveniens, id est ad ipsos sacerdotes,
|
“Audite, inquit, hoc verbum, vaccae pingues.”
|
|
Nempe acrius atque animosius dignum erat percuti tales daemonum
sacerdotes, rerum et animarum hominum voratores, qui assumpti de
extremis populi, veritatem in mendacio detinebant, tanquam in hoc ipsum
pretio conducti. Fecit enim Jeroboam sacerdotes de extremis populi,
callide nimirum agens, et sciens quam libenter cum suo favore repentinas
homines extremi divitias exciperent. Ecce vaccae pingues recte dicuntur
ejusmodi sacerdotes. Poterant autem dici vituli pingues, satis congruum
hoc illis esset ut vituli dicerentur vitulorum cultores, et in vitulorum
simulacris confidentes, atque ex eorum commercio pingues. Quare ergo cum
essent sexu virili, vaccas feminas quam vitulos masculos eos dicere
maluit? Videlicet ob augmentum confusionis, quia vitulis erant subacti
miro genere fornicationis, vaccae debuerunt dici, quia sicut visibiliter
adorando substernebant se talibus vitulis, ita et invisibiliter animae
illorum erant prostitutae tauris, id est spiritibus malignis. Itaque non
parvi ponderis habet, quod dicit:
|
“Audite hoc verbum, vaccae pingues.”
|
|
Simul namque tria haec vehementer astruit, et similitudinem, de qua
Psalmista:
|
“Similes, inquit, illis fiant, qui faciunt ea et omnes qui confidunt in
eis (Psal. CXXXIV),”
|
|
et fornicationem, qua, deserto Creatore, fornicabantur cum vitulorum
simulacris, et turpem ventris impensionem, quam in otio fovebant,
affluentibus de cuncto populo divitiis, veraciter incrassati,
impinguati, dilatati, et exinde recalcitrantes, utpote pingues vaccae,
non tantum pingues, verum etiam cornupetae. Nam et superbia pinguium
designatur in eo quod ait,
|
“quae estis in monte Samariae,”
|
|
et cornupetarum feritas vaccarum in eo quod protinus subjungit:
|
“Qui calumniam facitis egenis, et confringitis pauperes.”
|
|
Deinde quod ait,
|
“quae dicitis dominis vestris: Afferte et bibemus,”
|
|
quis satis digne admiretur? Quis alius, nisi Spiritus sanctus taliter
per os pastoris loqueretur? Vaccae pingues et nimium delicatae longius a
praesepibus, saltem ad adaquandum, non patiuntur educi, sed ad ipsa
praesepia jubent sibi limpidas de puro fonte aquas deportari. Et quibus
hoc jubent? dominis suis. Quibus verbis vel qua similitudine
magnificentius indignitas rei potuit explicari? Sacerdotes illi de
extremis populi, ut jam dictum est, assumpti, et per illam assumptionem
supremi ac divites effecti, atque velut vaccae pingues otioso ventre
dilatati, accumbebant, plenis epularum mensis, satisque agebant pro
imperio dicentes dominis suis, regibus suis: Afferte ut bibamus, et de
caetero securos vos faciemus. Etenim dummodo sumptus nobis et pocula non
desint statuta jugiter regalibus edictis, nostri studii, nostrae erit
providentiae, praeoccupatos tenere animos hujus populi, ne velit
ascendere ut faciat sacrificia in domo Domini in Jerusalem, quod si
fieret, interficerent regem suum, et reverteretur regnum ad domum David.
De hoc periculo securos vos faciemus, tantummodo videte ne desit quod
bibamus. Pocula disertos facient nos, ut, subornatis vitulis aureolis,
pulchre et eleganter dicamus in auribus populi:
|
“Ecce dii tui, o Israel, qui eduxerunt te de terra Aegypti,”
|
|
et non erit qui nobis assertoribus aliud scire possit.
igitur, inquit:
|
“Juravit Dominus Deus in sancto suo, quia ecce dies venient super vos,
et levabunt vos in contis, et reliquias vestras in ollis ferventibus, et
per aperturas exibitis altera contra alteram, et projiciemini in Armon,
dicit Dominus.”
|
|
Quis est iste sanctus, in quo juravit Dominus Deus? Utique non debet
esse minor aut inferior, quam ipse Dominus Deus.
|
“Homines enim, inquit Apostolus, per majorem sui jurant, et omnis
controversiae eorum finis ad confirmationem est juramentum (Hebr. VI):”
|
|
Abrahae promittens Deus quoniam neminem habuit per quem juraret majorem,
juravit per semetipsum. Ergo hic sanctus suus, in quo jurat Deus, suus
est Filius, quem utique Sanctum Dei etiam malignus quoque spiritus cum
suo tormento, evangelista testante, confitetur:
|
“Erat, inquit, in synagoga homo habens daemonium immundum, et exclamavit
voce magna dicens: Sine, quid nobis et tibi, Jesu Nazarene? Venisti
perdere nos? Scio te quis sis, Sanctus Dei (Luc. IV).”
|
|
Igitur in sancto suo, non in minore aut in majore, sed in coaequali suo
juravit Dominus Deus? Quo autem pertinuit, ut tali pro causa juraret
Dominus in illo sancto suo? Videlicet quia certamen erat Domino Deo
contra Israel pro illo sancto suo a domo David, ad quem sancti illius
facta fuerat repromissio, et illius promissionis veritatem detinere
valebant illae pingues vaccae in illo quod colebant mendacio, nec erat
pars illis in eadem promissione Dei dicentium:
|
“Non est nobis pars in David, neque haereditas in filio Isai (III Reg.
XII).”
|
|
Quid juravit Dominus Deus in illo Sancto suo?
|
“Quia ecce dies, inquit, venient super vos, et levabunt vos in contis,
et reliquias vestras in ollis ferventibus, et per aperturas exibitis
altera contra alteram, et projiciemini in Armon.”
|
|
Sensus est: Adventura est non longe et post multa saecula, sed jam
imminens dies captivitatis et angustiae, in quo capiemini praelio, et
portabimini atque auferemini jure victoriae, jamque viae captivitatis
vobis apertae sunt, et exibitis alter contra alterum, ut vestram
vicissim et mutuis vultibus conspiciatis miseriam, et projiciemini in
locis Armeniae, quae vocatur Armon, et in civitatibus Medorum. Mirari
autem magis possumus quam eloqui quantum plus habeat decoris, in eo quod
metaphoram vaccarum coeptam servavit, ut quas pingues dixerat esse
vaccas, earum carnes dicat in contis et in ferventibus ollis esse
portandas. Hoc ipsi nonnunquam fieri vidimus, ut praecoctis carnibus
fervens et fumans cacabus in contis levaretur, et de loco ad locum, id
est de culina longius deferretur ad domum convivantium. Hoc ergo
mirabiliter declamat sermo propheticus, quo ferventi captivitatis
angustia decocti transferantur illuc, ubi sub dominis hominibus captivi,
a malignis quoque spiritibus, quoniam sunt impoenitentes, devorentur.
Sequitur:
|
“Venite ad Bethel, et impie agite ad Galgala, et multiplicate
praevaricationem, et afferte victimas vestras, tribus diebus decimas
vestras, et sacrificate de fermentato laudem, et vocate voluntarias
oblationes, et annuntiate. Sic enim voluistis, filii Israel.”
|
|
Gravissimus est hic modus locutionis, quo nunc dicit: Venite et facite
sic et sic, et eadem illorum facta ipse oderit qui haec dicit:
|
“Non est volentis, sed relinquentis: non invitantis, sed expellentis:
non adhortantis, sed indignantis (Judic. III).”
|
|
Idcirco recte subjunxit et subjungere debuit:
|
“Sic enim voluistis, filii Israel.”
|
|
Ac si dicat: Propterea dico, venite ad Bethel ubi est Deus vester,
vitulus vester, quia
et hactenus venistis, propterea dico, impie agite, quia impie agitis, et
impie agere vultis, dico,
ubi etiam longe ante vitulos Jeroboam erant idola (III Reg. XII), quia
venitis et venire vultis, dico multiplicate praevaricationem, quia
multiplicatis et multiplicare vultis, dico,
|
“Afferte mane victimas vestras tribus diebus decimas vestras,”
|
|
quia offertis et offerre vultis eis quibus non debetis. Trium namque
dierum solemnitates adulterastis, de quibus lex dicit, imo de quibus ego
in lege dixi:
|
“Tribus vicibus per singulos annos mihi festa celebrabitis, scilicet
azymorum, solemnitatem mensis primitivorum, et solemnitatem in exitu
anni (Exod. XXIII).”
|
|
Solemnitates istas ita vos adulterastis ut non mihi sed vestris eas
vitulis celebraretis, ne quid vulgo deesse videretur divinae
jucunditatis. Siquidem et in mense octavo, quintadecima die mensis,
constituit rex vester Jeroboam diem solemnem phanis suis et vitulis in
excelsis, in similitudinem solemnitatis quae celebrabatur in Juda (III
Reg. XII). Item dico:
|
“Sacrificata de fermento laudem,”
|
|
quia sic facitis et facere vultis fermentati
|
“fermento veteri, fermento malitiae et nequitiae,”
|
|
contra omnem sanctae et spiritualis legis auctoritatem, quae fermentatum
quid in sacrificio prohibet offerre. Diis vestris ita placet, ut sitis
fermentati, et sine
|
“azymis sinceritatis et veritatis.”
|
|
Illis ergo
|
“de fermentato sacrificate laudem,”
|
|
quia mihi speciosam de ore vestro, cum sitis peccatores, non potestis
sacrificare laudationem. Haec omnia facientes,
|
“vocate voluntarias oblationes et aununtiate;”
|
|
quia sic facitis, et sic facere vultis ut sacrificia quae vestris
offertis vitulis, eisdem nominibus honoretis, quibus ea quae mihi
offeruntur, nuncupat auctoritas legis.
|
“Holocaustum et pro peccato (Psal. XXXIX),”
|
|
et pacifica; et haec annuntiate
|
“in sono tubae, citharae, in tympano et choro, in chordis et organo, et
cymbalis clare sonantibus, in cymbalis jubilationis (Psal. CL),”
|
|
ita ut fortius et altius cantasse judicemini, quam tribus Juda vel domus
David in templo Domini, quia plures estis. Haec omnia, sicut jam dictum
est, non intentione volentis, sed indignatione dicta sunt
derelinquentis, sicut et alia multa quae reperiuntur. Exempli gratia, ut
illud, quod traditori suo dixit idem Dominus:
|
“Quod facis, fac citius (Joan. XIII).”
|
|
Item:
|
“Amice, ad quid venisti? (Matth. XXVI.)”
|
|
Et in Apocalypsi legimus:
|
“Et qui nocet, noceat adhuc, et qui in sordibus est, sordescat adhuc
(Apoc. XII).”
|
|
Denique haec et caetera hujusmodi non sunt dicta jubentis sive
voluntarie concedentis, sed permittentis et derelinquentis, eo quod non
ignoret, sicut Sapientia dicit,
|
“quoniam iniqua est natio eorum, et naturalis malitia ipsorum, et
quoniam non potest immutari cogitatio illorum in perpetuum (Sap. XII).”
|
|
Quid longius petitis Dei justitiam, excusare oportet responsis?
Semetipsum praesenti loco cautius excusat ipse subjunctis. Ait enim:
|
“Unde et ego dedi vobis stuporem dentium in cunctis urbibus vestris, et
indigentiam panum in omnibus locis vestris, et non estis reversi ad me,
dicit Dominus.”
|
|
Nimirum cum dicit,
|
“et non estis reversi ad me,”
|
|
convincit eos incorrigibiles fuisse, seipsum autem curam competentem ut
corrigerentur per flagellum famis, adhibuisse. Magnitudinem flagelli,
magnitudinem famis, qua illos corripuit, mirabiliter exprimit, dicendo:
|
“Et ego dedi vobis stuporem dentium in cunctis urbibus vestris,”
|
|
subjungendo,
|
“et indigentiam panum in omnibus locis vestris.”
|
|
Idem enim est, ac si dicat: Quia fames non tam diutina, cibus tam rarus
exstitit, ut cum quidpiam reperiretur qualiscunque cibi, dentes
obstupescerent velut re insolita offensi. Legimus quippe, regnante Joram
filio Achab super Israel, famem tam magnam factam esse in Samaria, ut
|
“venderetur caput asini octoginta argenteis, quarta pars cadi stercoris
columbarum quinque argenteis (IV Reg. VI).”
|
|
Subsecuta est evestigio fames annorum septem, quam et Elisaeus
praedixit, loquens ad mulierem, cujus vivere fecerat filium, dicens:
|
“Surge et vade tu, et domus tua, et peregrinare ubicunque repereris.
Vocabit enim Dominus famem, et veniet super terram septem annis (IV Reg.
VIII).”
|
|
Cum tanta esset severitas disciplinae corripientis, mirum quod nullus
regum Israel recessit a peccatis Jeroboam, id est ab aureis vitulis,
quod Israel tam pertinaciter rebellis tamque durae cervicis exstitit, ut
ad Dominum Deum suum nequaquam reveteretur. Unde et digne improbans,
|
“et non estis reversi ad me, dicit Dominus.”
|
|
Sequitur:
|
“Ego quoque prohibui a vobis imbrem, cum adhuc tres menses superessent
ad messem, et plui super unam civitatem, et super civitatem alteram non
plui. Pars una compluta est, et pars super quam non plui, aruit, et
venerunt duae et tres civitates ad unam civitatem, ut biberent aquam, et
non sunt satiatae, et non redistis ad me, dicit Dominus.”
|
|
Non solum
|
“stuporem dedi dentium in cunctis urbibus vestris, et indigentiam panum
in omnibus locis vestris,”
|
|
sed et prohibui a vobis imbrem cum adhuc superessent tres menses usque
ad messem, quae appellatur pluvia serotina, et agris Palaestinae
arvisque sitientibus, vel maxime necessaria est, ut quando herba
turgebat in messem, et triticum parturiebat, nimia siccitate
marcesceret, et ita pereunte frumento et fame urgente sitis quoque
ardorem et bibendi penuriam sustinerent. In illis namque locis, praeter
parvos fontes omnes cisternarum aquae sunt. Etsi imbres divina ira
suspenderit, majus sitis quam famis periculum est. Et ne forsitan
putarent hoc lege naturae et astrorum cursu ac varietate temporum
urbibus ac populis accidisse, super unam urbem et super agros ejus
pluere se dicit, et ab altera imbrem suspendere, ut duae et tres
civitates pergant ad aliam civitatem, et tamen non satientur aquarum
potibus. Talis dispensatio imbrium satis pro argumento esse poterat ad
comprobandum quod non casu, sed coelestis judicii ratione illa siccitas
evenisset. Habebant autem firmiorem propheticum sermonem qui non
attenderunt. Propter quod et magis inexcusabiles sunt. Denique et famem
illam, sive
de quo supra dictum est, Elisaeus propheta praedixit, loquens ad
mulierem, cujus vivere fecerat filium, et dicens:
|
“Surge, et vade tu et domus tua et peregrinare ubicunque repereris.
Vocabit enim Dominus famem, et veniet super terram septem annis.”
|
|
Et siccitatem sive prohibitionem imbrium Elias praedixit, et quodammodo
fecit, dicens ad Achab:
|
“Vivit Dominus Deus Israel, in cujus conspectu sto, si erit annis his
ros et pluvia, nisi juxta oris mei verba (III Reg. I).”
|
|
Cui vacabat interea saltem suspicari, quod casu mala illa contingerent,
vel dubitare, an coelesti judicio provenirent. Adde quod iidem prophetae
tanti nominis, tantarumque virtutum, simul cum sermone prophetico
coelestia signa dederunt, per quae miserabilis Israel, nisi rationem
omnino perdidisset, instrui poterat, quod neque vituli Jeroboam, neque
Baal, neque portenta quae pro diis colebant, quidquam essent aut
valerent, sed solus esset Deus qui eduxerat illos de Aegypto per Mosen
et Aaron. Siquidem Elias, qui oratione oravit ut non plueret, si
numeres, octo praeclara signa fecit, Elisaeus vero sedecim, dupla
videlicet quantitate, secundum postulationem qua postulavit, dicente
Elia:
|
“Postula quod vis ut faciam tibi antequam tollar a te, et dixit: Obsecro
ut fiat duplex spiritus tuus in me (IV Reg. II).”
|
|
Quonam intendebat Elisaeus hoc postulans, nisi illo, ut per miraculorum
efficaciam erranti populo veri Dei declararet gloriam?
|
“Et tamen non redistis ad me, dicit Dominus,”
|
|
quia videlicet per haec omnia non potuit effici, ut illorum vitulorum
miserabilis cultus saltem unius regis tempore, relinqueretur. Sequitur:
|
“Percussi vos in vento urente, et aurugine multitudinem hortorum
vestrorum, et vinearum vestrarum, oliveta vestra, et ficeta vestra
comedit eruca, et non redistis ad me, dicit Dominus.”
|
|
Intemperantis erat luxuriae hortos multiplicare, maxime cum peccato sive
ex iniquitate, sicut fecit Achab, qui locutus est Naboth, et dixit:
|
“Da mihi vineam tuam, ut faciam mihi hortum olerum, et quia ille dare
noluit, occidit, et possedit (III. Reg. XXI).”
|
|
Bene igitur in talibus percussit eos,
|
“vento urente, et aurugine et eruca comedente,”
|
|
quia non sine magno dolore perire viderent quaecunque tali vel tanta
sibi justitia multiplicaverant, sed non profuit eis adhibita correptio:
|
“Non enim redistis ad me, dicit Dominus.”
|
|
|
“Misi in vos mortem in via Aegypti, percussi in gladio juvenes vestros
usque ad captivitatem equorum vestrorum, et ascendere feci putredinem
castrorum vestrorum in nares vestras, et non redistis ad me, dicit
Dominus.”
|
|
Per omnia flagella et tormenta eruditur Israel. Unde et eo tempore quo
ab Aegyptiis auxilia postulabant mittitur in eos mors, et percutiuntur
gladio juvenes eorum, et equos quos sibi contra praeceptum Dei
multiplicaverant, captivitas saeva concludit, ut putredo castrorum
viventium nares impleat. Verumtamen haec via Aegypti potest et altius
intelligi, videlicet quae non sit excursus corporis, sed mentis, juxta
quod et in alio propheta Dominus dicit:
|
“Et nunc quid tibi vis in via Aegypti, ut bibas aquam turbidam?”
|
|
(Jer. II.) Ejusmodi viam Aegypti, quae videlicet, ut jam dictum est, non
corporis est, sed mentis, Dominus per Moysen interdixit his verbis:
|
“Non poteris alterius gentis hominem regem facere, qui non sit frater
tuus. Cumque fuerit constitutus, non multiplicabit sibi equos, neque
reducet populum in Aegyptum equitatus numero sublevatus, praesertim cum
Dominus praeceperit vobis ut nequaquam amplius per eamdem viam
revertamini (Deut. XVII).”
|
|
Nimirum statim ut constituerunt super se regem Jeroboam filium Naboth,
ille equitatur numero sublevatus (super plures enim quam domus David, id
est super decem tribus regnavit) populum reduxit in Aegyptum, sed non
pedibus eundo in Aegyptum, faciendo vitulos aureos secundum morem
Aegyptium.
|
|