CAPUT 5

Ecce enim profecti sunt a vastitate, Aegyptus congregabat eos, Memphis sepeliet eos, desiderabile argenti eorum urtica haereditavit, lappa in tabernaculis eorum. Venerunt dies visitationis, venerunt dies retributionis. Tanquam diceret: Derident isti me quasi promittentem longinquum diem dum dico: Quid facietis in die solemni, et in die festivitatis Domini, sicut mos eorum est, illudere prophetis. Exempli gratia, sicut in Isaia dicunt: Manda remanda, manda remanda, exspecta reexspecta, exspecta reexspecta, modicum ibi, modicum ibi (Isa. XXVIII). Quoniam ergo non credunt diem illum, aut certe contemnunt, quasi non prope, sed longe venturum, ecce de propinquo molestum datur illis argumentum, ut non vacet eis dissimulare diem illum quandoque venturum, quem dico solemnem, quem dico Domini festivitatem. Ecce enim profecti sunt, id est sine dubio in proximo proficiscentur a vastitate decem tribus in Assyrios, et reliquae duae in Babylonios. Illuc proficiscentur a vastitate, id est hic relinquentes solam vastationem terrae, vastata enim remanebit gladio et igne. Qui superfuerunt ex eis, Aegyptus congregabit eos, Memphis sepeliet eos. Hoc ita factum est. Reliquiae ex Judaeis interfecto Godolia, quem rex Babylonis terrae praefecerat, contra Domini praeceptum fugientes Chaldaeos, ingressi sunt Aegyptum (IV Reg. XXIII), et postea, sicut Jeremiae testatur liber, ibi a Nabuchodonosor interempti sunt (Jer. XLI). Memphis, cujus habitatores sepelierunt eos, ante conditam Alexandriam metropolis erat Aegypti. Cur cum dixisset, ecce profecti sunt, subjunxit a vastitate, satis aperit his verbis: Desiderabile argenti eorum urtica haereditavit, lappa in tabernaculis eorum. Longam nimirum et magnam his verbis significat vastitatem, quia ubi erant quondam domus pulcherrimae, desiderabiles, et desiderabili argento comparatae, ibi lappae ortae sunt atque urticae. Ab isto praesentium vel citius venientium malorum argumento, majorum fidem capere poterant malorum de longinquo, ut non liberet eos ridere vel subsannare ad percunctationem dicentis: Quid facietis in die solemni, et in die festivitatis Domini? Sane dies ille solemnis, dies festivitatis Domini quis sit, manifestius aperit, cum repetit, et dicit: Venerunt dies vastationis. Venerunt, id est certissime venturi sunt, dies retributionis. Sive cum singulariter diem, sive cum pluraliter dies dicit, idipsum intendit. Etenim quod hic dies dicitur, alibi dicitur etiam annus. Nam in Isaia Christus ipse dicit: Dies enim ultionis in corde meo, annus retributionis meae venit (Isai. LXIII). Dicitur etiam tempus, ut vere exstitit quando Dominus noster in hunc mundum venit, quando et civitati, quae illum venientem cognoscere noluit, flens super illam, dixit: Et non relinquent in te lapidem super lapidem, eo quod non cognoveris tempus visitationis tuae (Luc. XIX). Quod illic dicitur tempus visitationis, et in Isaia annus retributionis, hic dicuntur dies visitationis, dies retributionis. Istud tempus visitationis, iste dies vel annus retributionis, visitanti Domino solemnis dies est festivitatis, quia ex tunc gloria et honore coronatus est Filius hominis, et sicut in Canticis canticorum legimus, Dies desponsationis ejus, dies laetitiae cordis ejus (Cant. III) exstitit. Illis autem phreneticis, qui visitantis medici gratiam non cognoverunt, imo repulerunt, dies est retributionis, dies interfectionis, sicut de ejusmodi die Isaias dicit: Dies enim interfectionis et conculcationis et fletuum a Domino Deo exercituum in valle visionis (Isa. XXII). Sequitur: Scito te, Israel, stultum, prophetam insanum, virum spiritualem, propter multitudinem iniquitatis tuae et multitudinem amentiae tuae. Iterum conversus ad eum, de quo praecedentia quasi ad auditores loquebatur, consilium illi praebere atque sensatas cogitationes insinuare nititur. Consilium quippe sanum est dicentis, seito te stultum, scito te insanum, scito te spiritualem, id est amentem, post spiritualia nequitiae euntem, spiritum erroris sequentem, istud namque scire via vel principium est sapientiae. Hoc ille de semetipso scit, quem respexit, quem eruditione sua dignum indicavit spiritus timoris Domini. Hinc namque Salomon dicit: Visio quam locutus est vir, cum quo est Dominus, et qui Deo secum morante, confortatus ait: Stultissimus sum virorum, et sapientia hominum non est mecum. Non didici sapientiam, et non novi sanctorum scientiam (Prov. XXX). Ad magnam ergo visionem illum excitare intendit, adhortando ut sciat se esse stultum, quia videlicet haec est visio quam locutus est vir, cum quo est Deus. Hoc et Apostolus intendens: Si quis, ait, sibi videtur inter vos esse sapiens, stultus fiat, ut sit sapiens (I Cor. III). Nec vero abs re taliter, sed pro negotio magno illum populum admonet, quia videlicet fere nullius gentis homines adeo delectantur videri sapientes aut scientes et magistri, ut homines populi Israel. Idcirco spiritu superbiae decepti magistri facti sunt erroris, qui nolunt esse discipuli veritatis. Inde est illud vae, quod illis Dominus enuntiat his verbis: Vae vobis, legisperitis, quia tulistis clavim scientiae. Ipsi non introistis, et eos qui introierunt prohibuistis (Luc. XI). Est igitur sensus: O Israel qui tibi sapiens videris, qui cum multa mentis elatione prophetasti, et prophetis tuis arrisisti, dicentibus: Pax, pax (Jer. VI) et non venient super eos mala, scito te et confitere stultum, scito et confitere te prophetam insanum insanias falsas secutum; scito te virum spiritualem, id est spiritu erroris deceptum, et haec tibi accidisse propter multitudinem iniquitatis tuae, et propter multitudinem amentiae. Si enim hoc scieris, si istud confessus fueris, tunc loquente te cum Deo, sapiens fieri poteris, et iniquitates tuae remittentur tibi. Quod si nunc scire nolueris, scies quandoque, et sine fructu poenitentiae poenitebit te quod stultus fueris, juxta illud Sapientis: Ergo erravimus a via veritatis, justitiae lumen non reluxit nobis, et sol intelligentiae non est ortus nobis. Lassati sumus in via iniquitatis, et ambulavimus vias difficiles, viam autem Domini ignoravimus (Sap. VIII). Clamavit ad Israelem suggerens, imo et inculcans, ut sciat et confiteatur quod stultus sit. At ille pertinaciter stultitiam suam defendit, dicens quod sapiens sit. Itaque rursus ad auditores convertitur, et conquerendo dicit: Speculator Ephraim cum Deo meo propheta laqueus ruinae factus est super omnes vias ejus, insania in domo ejus. Profunde peccaverunt, sicut in diebus Gabaa. Recordabitur iniquitatis eorum, et visitabit peccata eorum. Magna vehementer malitiae, vel praesumptionis admiratio, dum dicit, speculator Ephraim cum Deo meo. Quid enim est, speculatorem esse cum Deo? nisi speculationis subtilitate contendere cum Deo. Denique sicut pugnare cum inimico, idem est quod pugnare contra inimicum, ita speculari cum Deo, idem est hoc loco, quod speculari contra Deum. Non enim dixit speculator Dei, quod bonum esset. Hoc enim debet esse is, quemcunque Deus vice sua pro animarum custodia vigilaturum posuit, sed dixit speculator cum Deo, quod malum est. Sic enim recte denotatur ille, quicunque aliquo machinamento divinis molitur obviare consiliis. Hoc egit Ephraim, hoc Jeroboam fecit. Dixit enim in corde suo: Nunc revertetur regnum ad domum David, si ascenderit populus iste, ut faciat sacrificia in domo Domini in Jerusalem, et convertetur cor populi hujus ad Dominum suum Roboam regem Juda, interficientque me et revertentur ad eum. Et excogitato consilio, fecit duos vitulos aureos, et dixit eis: Nolite ultra ascendere in Jerusalem. Ecce dii tui, Israel, qui eduxerunt te de terra Aegypti. Posuitque unum in Bethel, et alterum in Dan (III Reg. XII). Talis fuit speculator, et sic astute, ut putabat, speculatus Ephraim, et hanc speculationem cum speculatione Dei contulit, praetulitque illius consilio vel speculationi dicentis sibi: Si igitur audieris omnia, quae praecipio tibi, et ambulaveris in viis meis, et feceris quod rectum est coram me, custodiens mandata mea et praecepta mea, sicut fecit David servus meus, ero tecum, et aedificabo tibi domum fidelem, quomodo aedificavi David, et tradam tibi Israel, et affligam semen David super hoc, verumtamen non cunctis diebus (III Reg. XI). Nunquid non melius se sibi providere putavit, consilium aliud excogitando sibi? Ait ergo: Speculator Ephraim cum Deo meo. Dictum hoc admirantis pariter et dolentis sonat affectum. Non enim tantum dixit, speculator cum Deo, sed speculator cum Deo meo. Habuit et prophetas Ephraim, videlicet quales erant illi quadringenti quinquaginta viri, quos uno die Elias interfecit (III Reg. XVIII), et quales postea Jehu sacrificio simulato Baal, quotquot erant, omnes occidit (IV Reg. X). Imo et ab initio, factis vitulis aureis, sicut sacerdotes, ita et prophetas Jeroboam sibimet instituit. De quibus erat ille, qui virum Dei venientem de Juda in sermone Domini contra Jeroboam fefellit, et reduxit secum ut comederet et biberet in domo ejus, propter quod cum abiisset, invenit eum leo in via, et occidit (III Reg. XIII). Cum ergo dixisset speculator Ephraim cum Deo meo, subjunxit atque ait: Propheta laqueus ruinae factus est super omnes vias ejus. Propheta dixit Ephraim, id est prophetas habentem. Et quia prophetae illi vere insanierant, et nihil quod ad sanitatem pertineret, prophetabant, sed tantummodo inutilia quaedam insana mente divinabant, idcirco subjunxit, atque ait: Insania in domo Dei ejus. Quis autem erat Deus ejus? Utique vitulus aureus, et talis domus Dei erat ea, quae fuerat vocata Bethel, id est domus Dei. Illic insaniam, id est, insanam prophetiam jam tunc fuisse manifestum est. Scriptum est enim sic: Prophetes autem quidam senex habitabat in Bethel, ad quem venit filius suus, et narrabat ei omnia opera quae fecerat vir Dei illa die in Bethel, et verba quae locutus fuerat ad regem (III Reg. XIII), etc. Ejusmodi prophetia quam illi prophetabant, recte hic dicitur insania. Quid enim insanius, ut, exempli gratia, de eodem, quem nunc commemoravimus, aliquid proferamus? Quid, inquam, insanius, quam quod et illum virum Dei decepit, et in inobedientiam ruere fecit, sciens et hoc intendens, quod evenit? Exclamavit enim et dixit: Quia inobediens fuisti ori Domini, et non custodisti mandatum, quod praecepit tibi, non inferetur cadaver tuum in sepulcrum patrum tuorum (ibid.). Item cum occidisset illum leo, et ille sepelisset eum, dixit ad filios suos. Cum mortuus fuero, sepelite me in sepulcro in quo vir Dei sepultus est, juxta ossa ejus ponite ossa mea (ibid.). Profecto enim veniet sermo, quem praedixit in sermone Domini. Vere iste insanus erat, taliter nequam alii, nequior sibi. Quid enim iste, nisi per insaniam semetipsum occidit, suaeque animae mortem cum morte aliena apertis perpetravit oculis? Etenim, o insane, si propterea non infertur cadaver ejus in sepulcrum patrum ejus, quia inobediens fuit ori Domini, tibi quid fiet, qui hoc scienter fecisti, quod factus es inobediens ori Domini? Talis prophetia, sic insaniens propheta, laqueus, inquit, ruinae factus est super omnes vias ejus, subauditur Ephraim, et ad illaqueandum intenti omnes erant prophetae illi, et praevalebant decipiendo sub nomine prophetarum divinando aliquid. Quid enim dicebant, nisi quod ille jam dictus dixit: Et ego propheta sum similis tui, et angelus locutus est mihi in sermone Domini? (Ibid.) Si hoc dicendo laqueus factus est viro Dei, ita ut falleret eum, et reduceret secum, quanto magis populum fallebant, et super omnes vias ejus laqueum deceptionis tendebant? Neque enim sinebant, ut auctoritatem haberet quispiam de prophetis Domini, cum sese conferre auderet illi pseudopropheta, diceretque: Et ego propheta sum similis tui. Denique pugno etiam interdum sibi auctoritatem contrarius propheta contra prophetam Domini vindicare non dubitabat. Sicut alio loco scriptum est: Nunc igitur, ait Michaeas ad regem Achab, ecce dedit Dominus spiritum mendacii in ore omnium prophetarum tuorum, qui hic sunt, et Dominus locutus est contra te malum. Accessit autem Sedecias filius Chanaam, et percussit Michaeam in maxillam et dixit: Mene ergo dimisit spiritus Domini, et locutus est tibi? (III Reg. XXII.) Jam ut ad rem summam recurram, id est ad tempus Dominicae passionis, quo totius prophetiae caput intendit. Tunc vere propheta laqueus ruinae factus est, quando prophetavit Caiphas, quod Jesus moriturus erat pro gente. Hoc nimirum intendens populo insinuare, quod nisi illum interficerent, futurum esset, ut venirent Romani, et tollerent eorum locum et gentem. Sic namque prophetando, cunctos illaqueavit et attraxit in consensum peccati, quod velut laqueus inexplicabilis, et loco, et genti, sicut jam apparet, magnae ruinae causa exstitit. Illic populus Judaicus recte dicendus erat Ephraim, quia, sicut superius jam dictum est, illic Ephraim, id est, decem tribuum recedentium a domo David, peccata consummavit, crucifigendo Christum Filium et Dominum David. Dicatur ergo speculator Ephraim cum Deo meo, propheta laqueus ruinae factus est super omnes vias ejus, insania in domo Dei ejus. Speculatus est enim et quasi speculando contendit cum Deo, putans quod consilium Dei suo destruere posset consilio. Dixit enim: Quid facimus, quia hic homo signa multa facit? Si dimittimus eum sic, omnes credent in eum. Deus autem econtra speculabatur, quod si non dimitterent eum, sic omnes crederent in eum. Sed et in omnibus quaecunque aiebat, vel dicebat Dominus, speculator aderat ille Ephraim, ille falsitatis fabricator, pharisaicus livor, ut illius admiranda opera vel negarent, vel sinistra interpretatione depravarent, et ut eum aliquando saltem in sermone caperent. Unde Psalmista, cum dixisset: Inimici mei dixerunt mala mihi, quando morietur, et peribit nomen ejus (Psal. XL), continuo de quolibet illorum subjunxit: Et si ingrediebatur ut videret, vana loquebatur; cor ejus congregavit iniquitatem sibi. Egrediebatur foras, et loquebatur in idipsum. Et est sensus: Si quis illorum accedebat ad sermonem, vel convictum meum, ad hoc tantum accedebat, ut insidiaretur mihi, et egrediens ad eos, loquebatur in idipsum, id est, secundum ipsam iniquitatem, quam cor ejus congregavit sibi. Nimirum, quia sic malitiose egit ille Ephraim: Ecce insania in domo Dei ejus, insania, inquam, quam totus orbis audivit. Insanierunt enim ex tunc horribiliter seditiosi, et illam seditionem quam in Barraba latrone maluerunt haereditare, condemnato Jesu pacis principe, sic ventilaverunt intus obsessi ut, sicut Josephus testatur, admirationem simul et dolorem facerent obsidentibus Romanis. Fiebat autem hoc maxime in templo, cujus praesidio firmissimo seditiosi male utebantur. Recte ergo dictum, insania in domo Dei ejus. Et quis erat Deus ejus, nisi Mammon, cui serviendo, domum illam fecerant speluncam latronum, et in eo diu latrocinati fuerant? O inexcusabilem malitiam illorum! Profunde, inquit, peccaverunt sicut in diebus Gabaa, id est: Sicut facere coeperunt in diebus Saul, qui fuit de Gabaa, quando Dominus non ignorans quantum in profundum peccati descendere coepissent, ac perventuri essent, dixit ad Samuelem: Audi vocem populi in omnibus quae loquuntur tibi. Non enim te abjecerunt, sed me, ne regnem super eos (I Reg. VIII). Denique non statim factum est ut non regnaret Dominus super eos, praesertim cum postmodum, amoto Saul, David illis regem dederit, secundum cor suum, sed certissime futurum erat, ut quod facere coeperat, dicendo: Constitue nobis regem, sicut et universae habent nationes, itemque nequaquam audiemus te, rex enim erit super nos, et erimus nos quoque sicut omnes gentes. Hoc ipsum perficerent, negando Christum regem et dicendo: Non habemus regem, nisi Caesarem. Horum quidem medium fuit, quod decem tribus recesserunt a domo David, Jeroboam et vitulos aureos secuti, sed tota serie temporum vel generationum, unus idemque exstitit funiculus peccati, quo merito deberent, Domino flagellante, de templo et de regno ejus ejici. Hoc est, quod protinus dicit: Recordabitur iniquitatis eorum, et visitabit peccata eorum (Matth. XXIII), ut videlicet, quemadmodum dixit: Venient haec omnia super generationem istam, duplicem recordationis et visitationis recipiant vindictam, temporalem pariter et aeternam. Et ut manifestum sit, hoc idem intendere spiritum propheticum, quod Dominus intendit, dicendo, ut jam dictum est, venient haec omnia super generationem istam, quod scilicet superiora patrum peccata portare debeant imitatores filii, repetit altius, et dicit: Quasi uvas in deserto inveni Israel, quasi prima poma ficulneae in cacumine ejus vidi patres eorum. Ipsi autem intraverunt ad Beelphegor, et abalienati sunt in confusionem, et facti sunt abominabiles, sicut ea quae dilexerunt. Ephraim, quasi avis avolavit, gloria eorum a partu et ab utero et a conceptu. Hic jam ipsa Dei persona loquens in propheta, peccata ipsa quae visitanda erant, commemorans, prius sua breviter quidem, sed mirabiliter ad memoriam audientium beneficia revocat, ut ingratitudinem illorum contra quos sermo est, quilibet perpendens, admiretur cum Mose, et dicat: Generatio prava atque perversa, haeccine reddis Domino, popule stulte et insipiens? (Deut. XXXII.) Quasi uvas, inquit, in deserto inveni Israel. Israel hoc loco totum bonum, totum electum oportet intelligi. Nam econtra per Ephraim, qui quasi avis avolavit, omnes illi sunt intelligendi, qui tantummodo filii carnis, et non filii sunt promissionis, quorum idcirco gloria dicitur esse a partu et ab utero, et a conceptu, quia in sola carne gloriantur Abrahae, atque idcirco non aestimantur in semine, Israel ego quasi uvas inveni, id est, sic super filiis Israel credentibus in me gavisus sum, quomodo gaudet quispiam cum in transitu vel itinere dulces ad comedendum uvas invenerit. Ista inventio gratiae fuit. Ubinam inveni? In deserto, id est, in tali loco, ubi mirum fuit uvas nasci, ubi pro magno habendum sit Israelem, id est, animas Deum videntes sive rectas potuisse inveniri. Desertum illud, fuit terra Aegypti, quia videlicet desertum est terra, vel gens omnis quae Deum verum deserens, vel non habens, ab eodem juste deserta est. Non solum autem desertum, verum etiam locus erat horroris, juxta illud Deuteronomii: Invenit eam in terra deserta, in loco horroris et vastae solitudinis. Et quidem illud quoque desertum, per quod circumduxit eos quadraginta annis, hic valet intelligi, sed magis horridum erat illis desertum ipsa Aegyptus, ubi servientes in operibus luti et lateris hoc ipsum vapulabant, quod quasi desertos se esse, gementes ad Dominum vociferabantur. Quod illic invenit Israel quasi uvas, id est, quod audivit gemitum eorum, propter dilectionem patrum fecit, sicut Scriptura testatur, ubi praemisso, quia ascendit clamor eorum ad Dominum pro operibus, et audivit gemitum eorum, continuo subjunctum est: Ac recordatus est foederis quod pepigerat cum Abraham, Isaac, et Jacob, respexitque Dominus filios Israel, et liberavit eos. Bene ergo cum dixisset, quasi uvas in deserto inveni Israel, continuo subjunxit: Quasi prima poma ficulniae in cacumine ejus vidi patres eorum. Et est sensus: Quando gemitum eorum audivi, recordatus sum foederis quod pepigi cum Patribus eorum.