R. D. D. RUPERTI ABBATIS TUITIENSISDE TRINITATE ET OPERIBUS EJUS LIBRI XLII |
COMMENTARIORUM IN GENESIM LIBER PRIMUS |
CAPUT XVI. De invidia vel superbia diaboli. |
[1] eadem auctoritate prophetica perfectus in viis suis perhibetur, cum dicitur: In medio lapidum ignitorum ambulasti perfectus in viis tuis, a die conditionis tuae, donec inventa est iniquitas in te (Ezech. XXVIII). Durum est hic asserere illum non fuisse perfectum; durius autem affirmare illum habuisse unquam in se Creatoris dilectionem, sine qua nulla est perfectio viarum. Nam etsi propheta praedictus dixit, aurum opus decoris tui, et foramina tua in die qua conditus es, praeparata sunt, non tamen et hoc dicit vel ullo modo significat quod ejusdem foraminibus auri ligaturam recepit, quia videlicet cum sit rationalis creatura, utique ingenium, intellectum et memoriam habuit, quibus quasi foraminibus spiritum amoris Dei, quod est aurum optimum, recipere cum debuisset, superbe recusavit. Ergo quod dicitur perfectus fuisse in viis suis, hypocrisim ejus percutit, quae, etsi substantiales spiritus allicere et multos seducere potuit, Deum tamen latere nequivit, cujus judicium terribile innuitur, dicendo, donec inventa est iniquitas in te. Igitur contra Creatorem querendum non est cur non creaturam suam sic fecerit ut esset naturae inconvertibilis, vel nullius vitii perceptibilis, quia videlicet tale hoc est ac si queraris de figulo, cur non omne figmentum quod finxit tale sit qualis est ipse, vel filius quem genuit de seipso. |
CAPUT LIV. Cur juramenta sive terrae animantia operis diei sextae, cum homine deputentur. |
[2] Sexta creaturae Dei species homo est, cujus in essentia is qui a timore sextus est intellectus manifeste praefulget. Hoc perspicuum est, rationalis enim creatura est, non solum intellectum, sed et ingenium atque memoriam habet, unde ad spiritualium cognitionem et Dei sapientiam pervenire potest. Sed cur jumenta, cum irrationabilia sint, sexto diei cum illo deputantur? Nihilo enim magis jumenta quam reptilia maris sive volatilia coeli, quinque corporis sensus excedunt, nec minus aut magis quam illa haec rationis expertia sunt. Ad haec inquam: Et si in eodem essentia gradu jumenta, in quo et volatilia sive aquarum reptilia tenentur, quia pariter corpora sunt animata et sensibilia, nec ultra valent: recte tamen cum homine diei sexto computantur, quia cujus homo, ejusdem partis mundi, scilicet terrae, ornatus quoque jumentorum genus est, et ejus potissimum substituta servitio sunt sicut videmus, quia neque volatilia, neque reptilia, quae produxerunt aquae, sed sola jumenta homini cooperantur et collaborant. Cum itaque illis, id est volatilibus sive piscibus, pro conditionis aequalitate, huic autem, id est homini pro materiali origine jumentorum genus contiguum sit, recte potiori, id est homini cessit, ut cum illo unus divinae operationis si |
IN GENESIM LIBER SECUNDUS |
CAPUT XXX. De praecepto homini dato ne comederet de ligno scientiae boni et mali. |
[3] est, intueamur; ait: Ex omni ligno paradisi comede, de ligno autem scientiae boni et mali ne comedas. Magna largitas donorum, et non grave largitoris mandatum: Ex omni, inquit, ligno paradisi comede, de ligno autem uno ne comedas. Levis in tanta copia fuisset continentia, si non defuisset continentiae dux benevolentia. Illud sane sciendum est, per anticipationem (quod schema Graece prolepsis dicitur), dictum hic esse lignum scientiae boni et mali. Non enim ex ore praesentis veritatis Dei dicentis: In quocunque enim die comederitis ex eo, morte moriemini, sed ex posteriori fallacia diaboli, nominis hujus origo manavit (ut superius jam dictum est) qui manducare persuadens: Eritis, inquit, sicut dii, scientes bonum et malum. Dolenda Scriptor memoria lignum illud notavit, tanquam diceret: Ex omni ligno paradisi edendi licentiam dedit, solum illud quod ex eventu per contrarium dicitur scientiae boni et mali lignum, interdixit. |
IN GENESIM LIBER TERTIUS |
CAPUT VII. Quod nequiter mendax illuserit, dicendo: |
[4] te justitiam moniti, et non temnere divos. (VIRGIL., l. IX Aeneid.) Item, cum diceret: Et eritis sicut dii, falsis utique diis, id est sibi suisque sequacibus angelis apostaticis, similes illos facere intendebat, cum aliud (sicut jam dictum est) intelligi vellet in hac promissione sua, cui nimirum suaviter sonanti, quasi vino venenum mortis commiscuerat, Nihilominus et addendo, scientes bonum et malum, hoc moliebatur, ut eos habere faceret, et boni perditi memoriam, et mali inventi experientiam, cum hoc aliud vellet intelligi, quod omnem per illum cibum consecuturi essent scientiam, et nihil eos lateret, quae profecto scientia solius Dei est. |
CAPUT XI. Quod exinde filii irae fuerimus, quia de peccato et justa peccati poena generati sumus. |
[5] natura filii irae, sicut et caeteri (Ephes. II), proinde quis est cui secundum carnem liceat gloriari, quod sit Dei? Quotus enim est patrum nostrorum carnalium, qui idcirco generet, ut Domino Deo servos, et paradiso ejus colonos multiplicet? Nempe vix aliquis est, cui summa sit intentio concupiendi, ut liberos faciat saltem sibi, et augeat numerum cognationis. Pene omnes una causa trahit, scilicet ardor explendae libidinis, non solum respectum Dei, sed et ipsam obruens memoriam posteritatis. Igitur qui non propter Deum generari tali ex conditione nascimur, non debiti, sed gratiae est quod Patrem Deum habemus, quod filii Dei nominamur et sumus. Nam natura filii irae fuimus. Verum quam juste haec ira generi humano superinducta fuerit, ex subsequentibus amplius apparebit. |
CAPUT XXXII. Quis sit ille gladius collocatus ante paradisum voluptatis flammeus atque versatilis. |
[6] sum cherubin et flammeum gladium atque versatilem. Et recte angeli, qui in hujusmodi praesunt cherubin, id est plenitudo scientiae, vocantur. Ipsi namque judicandi plenam habent scientiam. Sciunt enim quid in libro cujusque nostrum sit scriptum, id est, bene habent memoriae traditum, quid boni aut mali gesserit quisque nostrum. Quotidie singulariter legunt, et in novissimo universaliter recitaturi sunt libros illos, de quibus in Daniele scriptum est: Judicium sedit et libri aperti sunt (Dan. VII). Recte itaque cherubin non tam ad laudem ipsorum, quam ad terrorem nostrum dicti sunt, quia nostra illis occulta publicanda sunt. Sciendum autem, quod tam animabus quam corporibus ignis ille molestissimus est, et inaccessibilis cunctis mortalibus. Mortuis autem, id est mortuorum fidelium animabus, a tempore Dominicae passionis exsuperabilis est, et corporibus quoque illorum in resurrectione erit pervius. Porro ante eamdem Domini nostri passionem, nulli omnino filiorum Adam pervius fuit, donec fusus de corpore ejus sanguis cum aqua ignem illum exsuperavit, non quod substantiam ejusdem ignis exstinxerunt: sed quia illis, qui eum exspectaverant, hanc virtutem contulit, ut eis ille nocere non posset ignis. Secutus est confestim latro ille venerabilis (Luc. XXIII), quem confessum in cruce, continuo mu |
IN GENESIM LIBER QUARTUS |
CAPUT VI. Quae sit terra, quae aperuit os suum, et suscepit sanguinem hujus Abel, super quam ille Cain, id est Judaicus populus, vagus est et profugus |
[7] et captivi ducentur in omnes gentes (Luc. XXI). Hoc, inquam, super terram, id est propter Christi Ecclesiam, factum est. Nam et ipse sanguis, hoc ut fieret, flagitabat in psalmo, ubi cum dixisset Deus: Ostendit mihi super inimicos meos (Psal. LVIII), statim subjunxit, ne occidas eos, ne quando obliviscantur populi mei. Sed quid? Disperge, ait, illos in virtute tua. Igitur ut hoc ipsum proficeret ad augendam memoriam vel notitiam ejus in populis, vagum et profugum hunc populum ipse Christus esse voluit, quia videlicet et eorum sparsa captivitas, et captiva cum ejus ipsorum Scriptura perhibent testimonium, quod hic frater ipsorum quem occiderunt justus erat, et nihil horum quae praedicamus fides Christiana confinxit. Itaque littera quoque de hoc negotio manifeste agit, nec minus evidenter istum quam illum percutit Cain, quia nec ita vagus aut profugus fuit ille super terram, ut propriam civitatem non haberet, nec ita operanti fructus suos terra dare recusavit, vel spinas et tribulos adeo germinavit illi, ut sumptus ad aedificandam civitatem non inveniret. |
CAPUT XXV. De anno ejusdem diluvii, et quo anni tempore inundare coeperunt aquae diluvii. |
[8] Mense, inquit, secundo, septima decima die mensis, rupti sunt omnes fontes abyssi magnae, et cataractae coeli apertae sunt (Gen. VII). Mensis secundus secundum legem ipse est, qui apud Romanos Maius dicitur, qui et secundum legem vel naturam temporum dicitur longis et screnis diebus extendi atque produci, et omnium quae in mundo sunt ad concupiscentiam carnis et ad concupiscentiam oculorum pertinentium, pulchritudine illo tempore terra vestitur. Qui enim Romanis dicitur Aprilis apud hunc Moysen primus est in mensibus anni. Sic enim dicit ex auctoritate Dei legem daturus de esu paschalis agni: Mensis iste principium vobis mensium primus erit in mensibus anni (Exod. XII). Et ne illud scrupulum moveat, quod secundum nativitatem Noe possint hic annorum vel mensium principia, vel fines computari, revocetur ad memoriam quod ante exactum annum diluvii mense plus minus integro, columba quam emisit Noe, reversa est, portans ramum olivae virentibus foliis in ore suo. Itaque quocunque anni tempore Noe nativitas exstiterit, verno tempore hunc annum impletum fuisse, illud quoque indicio est. Non ergo parum incautos cepit illos repentinus ille laqueus judicii, qui ferventiore voluptatis tempore supervenit. Unde recte Dominus: Sicut factum est, inquit, in diebus Noe. sic erit et in diebus Filii hominis: edebant, et bibebant, uxores ducebant, et dabantur ad nuptias usque in diem quo ingressus est Noe in arcam, et venit diluvium et perdidit omnes (Matth. XXIV). Ab illo die facta est pluvia super terram quadraginta diebus et quadraginta noctibus. Extunc aquae inundantes, et quindecim cubitus super omnes montes altius eminentes, centum quinquaginta diebus terram obtinuerunt. Nam tot diebus transactis, continuo decrementi illarum indicium adfuit. Siquidem septimo mense, inquit Scriptura, septima et vicesima die mensis requievit arca super montes A |
CAPUT XXVI. Quid secundum mysterium sit, praecipiente Domino egredi de arca. |
[9] mpe si nihil nisi litteram hic acceperis, hoc scribere ex abundanti fuit. Igitur ad memoriam nunc redeat, quod superius jam dictum est, arcam illam quam et fabricavit, et cum suis ingressus est Noe, antiquam patriarcharum et prophetarum Ecclesiam signasse, quae Dominus noster et antequam in hunc mundum veniret, condidit, et in qua cum venisset homo factus, tribulationes mortis pertulit, permanentibus cum eo paucis quibus et dicit: Vos estis qui permansistis mecum in tentationibus meis (Luc. XXIII). In eamdem Ecclesiam ingressa sunt cum Noe universa animantia, munda sive immunda, quia videlicet quicunque, sive de mundis Judaeis, sive de immundis gentibus, ad Christum colliguntur, fidei Patrum antiquorum inseruntur, nec aliter ad Christum pertinent, nisi Ecclesiae illi incorporentur. Verumtamen in eorum carnalibus caeremoniis permanere non sinuntur, videlicet ut carnaliter circumcidantur, aut sabbatizent, aut agnum immolent, aut in caeteris ejusmodi (quae umbrae erant futurorum) ullatenus judaizent. Igitur dum illud quasi superfluum tam diligenter toties repetitur, istud quod valde necessarium est, in figura pro |
CAPUT XXVII. Quam recte sacrificium Noe de servatis cunctis animantibus obtulerit, in figuram nostri, de quibus Christus viventes hostias offert Deo Patri. |
[10] Aedificavit autem Noe altare Domino, et tollens de cunctis pecoribus, et volucribus mundis, obtulit holocausta super altare. Altare quod aedificavit Noe, et holocausta quae obtulit Domino, gratiarum actiones fuerunt, sua praesentia praeteritorum beneficiorum memoriam confitentes, ut dignum erat. Qui enim arcam facere jusserat homini in qua salvaretur, digne illi homo altare aedificat, in quo idem Salvator suus adoretur. Et qui non solum hominem, sed propter hominem, jumentorum quoque et cunctorum animantium reliquias in eadem arca servaverat, merito illi cunctis pecoribus et volucribus mundi super altare ab homine offeruntur holocausta. Hoc non scripta, sed naturalis lex aequum esse docuit, quia videlicet hoc ipsa ratio dignum et justum esse naturaliter sentit, ut de suis donis honoretur in primis ipse qui dedit. Amplius autem et in hoc mysterium Domini nostri Jesus Christi praefulsit, qui egressus de illa Synagogae arca, in qua per passionem suam mundi salutem acquisivit, novum sacrificii ritum instituit, et quod illic servatum est, hinc in holocaustum Deo Patri tam per semetipsum, quam per manus sacerdotum suorum offerre non desinit. Ipsum denique corpus, quod illic in ligno pependit, ipsum sanguinem qui illic effusus est, cum honorifica gratiarum actione, illi offerimus, qui eum |
CAPUT XXXVI. De eo quod in Christo pactum suum cum hominibus Deus fecerit, et quod pacti ejus illud quod cum Noe pepigit, signum fuerit. Et de arcu, qui Graece iris dicitur, id est pax. |
[11] s suscepit, quique ultra nubes, et super omnes coelos elevatus est, signum aeternae recordationis est in oculis Dei Patris, et in sempiternum memoriale nostrae pacis, ut jam postquam ille in carne sua inimicitias solvit (Ephes. II), firmae sint amicitiae Dei et hominum, non jam servorum, sed amicorum et filiorum Dei. Recte itaque cum dixisset, nequaquam ultra interficietur omnis caro aquis diluvii, addit: neque erit deinceps diluvium dissipans terram, quia nec terra ultra delebitur diluvio aquarum, nec nostra caro post resurrectionem ullo turbabitur diluvio miseriarum vel passionum inundantium. Hoc, inquit, signum inter me et vos et omnem animam viventem, quae est vobiscum in generatione sempiterna. Nam istud quidem signum cum nubibus transibit, ipsum autem foedus, cujus signum est, id est[12] memoriale nostrae redemptionis, in sempiternum permanebit in conspectu Patris in carne Filii ejus, in cicatricibus vulnerum manuum, pedum et lateris ejus. Unde et quia ipse est pax nostra, bene hoc signum foederis Graece dicitur iris, id est pax. Cujus causas ignorantes, curiosi mundi hujus philosophi, dicunt eum fieri causaliter ex objecto solis cavae nubi radios suos infundentis, sed quoquo modo fiat, opus Dei est, non casu, sed ratione, pro signo se exhibens divinae recordationis. |
IN GENESIM LIBER SEXTUS |
CAPUT II. De peccato Sodomorum, et quod in illo typus praecesserit Judaeorum, qui Dominum illudentes crucifixerunt. |
[13] CAP. XVIII.Cumque surrexissent inde viri, direxerunt oculos contra Sodomam, et Abraham simul gradiebatur ducens eos. Homines Sodomitae, ut superius jam dictum est, pessimi erant et peccatores nimis coram Domino. Notum, imo notatum et infame est toti mundo peccatum, scilicet saturitas panis et otium (Ezech. XVI), in quo male nimis semetipsis abusi sunt: commutantes naturalem usum in eum qui est contra naturam, masculi in masculos turpitudinem operantes, et ita mercedem quam oportuit erroris sui in semetipsis recipientes (Rom. I), quia videlicet hoc peccatum teterrimum, et peccatorum praecedentium poena est. Proinde extunc et usque in saeculum, publicanis quoque et ethnicis, ne dicam omnino castis naribus, nimium fetet memoria eorum. Hi plane typum gesserunt falsorum Jerosolymitarum, eorum qui Dominum nostrum Dei Filium crucifixerunt, testante Isaia, cum de illis prophetica voce dicit: Audite verbum Domini, principes Sodomorum, percipite auribus legem Dei mei (Isa. I) populus Gomorrhae. Delectatus itaque Dominus hospitio patris Abrahae, dirigit oculos contra Sodomam, deducente se Abraham, vim pene passurus, a peccatoribus, quia videlicet doctrinis et miraculis exhilaratus, apud discipulorum benevolentiam, in quibus secundum fidem erat Abraham, eisdem apostolis deducentibus, Jerosolymam illam, quae spiritualiter Sodoma vocatur (Apoc. XI), ascendit crucifigendus a pontificibus, pharisaeis, senioribus quoque et scribis populi. |
CAPUT XXXV De morte Sarae, et coemptione sepulcri ejus. |
[14] tum est (Joan. XIX).Cumque surrexisset ab officio funeris, locutus est ad filios Heth, dicens: Advena sum et peregrinus apud vos; date mihi jus sepulcri vobiscum, ut sepeliam mortuum meum, etc., usque appendit pecuniam quam Ephron postulaverat. Audientibus filiis Heth, quadringentos argenti siclos, et probatae monetae publicae. In Hebraeo primum nomen ejus scribitur Ephron, secundum Ephran. Postquam enim pretio victus est, ut sepulcrum venderet et acciperet argentum, licet cogente Abraham, vau littera, quae apud illos pro o legitur, ablata de ejus nomine est, et pro Ephron appellatus est Ephran, significante Scriptura non eum fuisse consummatae perfectaeque virtutis, qui potuerit memorias vendere mortuorum. Sciant igitur, qui sepulcra venditant, et non coguntur ut accipiant pretium, sed a nolentibus quoque extorquent, immutari nomen suum, et perire quid de merito eorum, cum etiam ille reprehendatur, qui invitus acceperit. |
CAPUT XLV. De casto pudore Rebeccae, quae, conspecto Isaac, pallio operuit se. Et quid mystice significet quod introduxit eam Isaac in tabernaculum Sarae. |
[15] Haec autem, conspecto Isaac, descendit de camelo, tollensquecito pallium, operuit se. Nunquid ergo cum diceret: Vadam, concupisci aut concupiscere juveniliter ardebat, quae tanta festinatione pulchritudinem suam operiebat viso Isaac? Non utique, sed superno potius nutu praeventa peregrinari cum fide Abraham et Isaac, et futuram inquirere quam praesentem habere civitatem malebat. Sic profecto sana omnis doctrina, et evangelica religio pudice ambulat, et sub honesto et humili sacramentorum velamine Christi amatoris sui, sese obsequio praesentat. Filiae vero fallacis gratiae, et vanae pulchritudinis (Prov. XXXI), id est, cunctae haereses, ambulant extento collo, et nutibus oculorum eunt et plaudunt, et tanquam importunae meretriculae videri et appeti ambiunt. Unde et in alio loco ejusdem prophetae dicitur tali meretriculae sub nomine Tyri: Sume citharam, circui civitatem, meretrix oblivioni tradita: Bene cane, frequenta canticum, ut memoria tui sit (Isa. XXIII). Servus autem cuncta quae gesserat, narravit Isaac. Vere prudens et fidelis servus, pro magno fidei suae testimonio narravit cuncta quae gesserat, ad laudem et gloriam Dei, qui propter eumdem Isaac, viam ipsius direxerat, dignus magna recipere praemia libertatis. Hoc nimirum ad commendationem boni servi satis est, scilicet Filio Dei gratulabunda confessione assistere et narrare, id est, confiteri quod sedulo ejus officio factum est. Nam omnis qui confitetur Filium, et Patrem habet; sicut, e contrario, omnis qui negat Filium, nec Patrem habet (I Joan. II).Qui introduxit eam in tabernaculum Sarae, et accepit uxorem. Et intantum dilexit, ut dolorem qui ex morte matris acciderat temperaret. Quid magni erat, secundum corticem litterae, quod juvenis intantum dilexerit adolescentulam conjugem, ut dolorem qui ex morte matris acciderat, temperaret? Ergo medulla sensus spiritualis carere non debet, quia revera Christus Dominus, secundum humanum affectum, doluit super matre sua Synagoga, quippe qui et civitate |
IN GENESIM LIBER SEPTIMUS |
CAPUT XXIV. Quae causa fuerit, ut surgens mane, lapidem quem supposuerat capiti tolleret, erigeretque in titulum perfundens oleo. |
[16] orum decantamus, opportunae gratiarum actiones sunt, pro principali unctione Christi sancti sanctorum et pro regeneratione quorumque fidelium; nec enim poterat fieri, ut quisque nostrum diem suae regenerationis annuatim solemnizaret, nec rursum omittenda erat absque memoriali celebritate tantae gratiae jucunditas quae singulis nostrum de domo Ecclesiae collocata est. Igitur qui diversis temporibus nati, diversis nihilominus temporibus Ecclesiae sacramentis quae suis in locis aguntur, renati sumus, opportune pro particularibus festis universalia locorum in quibus vitalia Dei dona percepimus, festa celebramus. |
IN GENESIM LIBER OCTAVUS |
CAPUT XIII. Quod, aedificato altari in Bethel, Jacob sua vota solvit, et quare mors Deborae sit memorata, alumnae autem Rebeccae sit tacita. |
[17] Venit igitur Jacob Luzam, quae est in terra Chanaan, cognomento Bethel, ipse et omnis populus cum eo; aedificavitque ibi altare, appellavitque nomen loci Domus Dei. Luza pristinum nomen civitatis erat, quod interpretatur nux sive amygdalus, id est longa nux, nunc autem Bethel, id est, Domus Dei dicitur. Ibi vota sua solvit exemploque est omni homini, ut quod voverit Deo, reddere non moretur. Eodem tempore mortua est Debora nutrix Rebeccae, et sepulta est ad radices Bethel subter quercum. Vocatumque est nomen loci illius, Quercus fletus. Quid hoc est quod Deborae nutricis mors hic memoriae commendatur, et ejus, cujus nutrix fuerat, scilicet Rebeccae, mors nusquam invenitur? Num dignior existimata est nutrix quam alumna, ut pro dignitate mors ejus fieret cognita, illius autem pro indignitate maneret incognita? Ergo hic granum sub palea quaerendum est. Nempe sicut Rebecca sancti Spiritus gratiam, sic nutrix ejus Debora legem significat Moysi sanctam et justam et bonam. Quod ex ipso ejus vocabulo suscipere amplius placet. Debora namque apes interpretatur. Scimus autem quod apis et mel in ore dulcifluum, et molestum sub cauda gestat aculeum. Sic plane lex sancta in facie sua, quae Judaeis velata est, vivificantem Spiritum in posterioribus suis, quae sanctus apostolus obliviscitur, occidentem habet litteram (Philip. III). Igitur Deborae quidem, quae Rebeccam nutrivit, mors invenitur, quia videlicet ascendentibus in Bethel, id est in domum Dei, occidens littera legis relinquitur, vivificans autem spiritus perseverat, et ubique glorificatur. Et sepulta est, inquit, ad radices Bethel, id est, in primo introitu d |
CAPUT XXXIX. De Pharaonis somnio, et quod illud nemo praeter Joseph interpretari potuerit. |
[18] (CAP. XLI.) Post duos annos vidit Pharao somnium: Putabat se stare super fluvium, de quo ascendebant septem boves pulchrae et crassae nimis, et pascebantur in locis palustribus. Aliae quoque septem emergebant de flumine foedae, confectaeque macie, et pascebantur in ipsa amnis ripa, in locis virentibus. Devoraveruntque eas, quarum mira species et habitudo corporum erat, etc. Quae facturus erat Deus, ostendit Pharaoni. Quis enim facturus erat illa? Quis, inquam, nisi ipse, de quo verissime est dictum: Faciens pacem, et creans malum? (Isa. XLV.) Nam Psalmista pulchreita sentiens: Et vocavit, inquit, famem super terram, et omne firmamentum panis contrivit (Psal. CIV). Hoc ergo ostendit quia vocaturus esset famem super terram, durum utique carnificem, tristemque ministrum, cujus austeritate constringeret eos, qui comederant fratris sui pretium. Nunquid qui in servum vendiderant fratrem, non et ipsi servi fierent? Et qui quasi in praedam subduxerant hominem, non et ipsi in praedam hominum irent? Hoc nempe firmiter memoriae commendandum est, quia juste in servitutem Aegyptiorum traducti sunt filii Israel, et aliis merito servierunt, quibus eorum scelere in servum venundatus est Joseph (ibid.). Sola autem gratia Dei visitati sunt, sola clementia, non merito suo, de illa domo servitutis liberati sunt. Bene igitur quae facturus erat Deus, ostendit Pharaoni, et idcirco ostendit, ut praevisa leniretur multis populis magnitudo periculi, et illis labor inde maximus obveniret, a quibus fratrem oportebat, quem vendiderant, sub poena et fame vindice adorari. Sed quomodo dictum est, ostendit Deus Pharaoni, cum illa somnia quae viderat, non intellexerit, neque quisquam ex conjectoribus Aegyptiorum, cunctisque sapientibus, ad quos miserat, interpretari potuerit? Verum hoc ille recte dixerit apud quem certa jam erat interpretatio, quam per ipsum mox Deus ostenderet Pharaoni. Porro sicut somnium regis interpretari nemo potuit, nisi solus Joseph, sic Dei Patris consilium, in Scripturis sub velamine litterae absconditum, aperire nemo, praeter Dominum Jesu |
IN GENESIM LIBER NONUS |
CAPUT XX. De eo quod Joseph subjecit omnem terram Aegypti, vendentibus eam illis prae magnitudine famis. |
[19] teris eorum, qui se vendiderant, odio coepit haberi memoria ejus, tanquam fuisset proditor libertatis. |
CAPUT XXXVI.De benedictionibus Joseph. |
[20] Filius accrescens Joseph, filius accrescens et decorus aspectu. Filiae discurrerunt super murum, sed exasperaverunt eum, et jurgati sunt, invideruntque illi habentes jacula. Iterum latius ut in Juda, sic et in isto pater suos pandit affectus, maxime propter Christum, quem, per prophetiae spiritum, et de illo nasciturum, et de isto videbat fuisse praesignatum. Filius, inquit, accrescens Joseph, subauditur nomine. Joseph namque accrescens sive adauctus interpretatur, accrescens subauditur etiam effectu, crevit enim terra paupertatis suae, et magnus vehementer est effectus. Et decorus, inquit, aspectu. Quis hoc diffamavit, aut unde hoc sancto patri intimatum fuit quod filius suus decorus esset aspectu? Ait: Filiae discurrerunt super murum. Nisi filiae vagae ac petulantes, discurrentes super murum, injecissent oculos in eum, dixissentque: Dormi nobiscum, non adeo memoriae datum fuisset eum aspectu fuisse decorum. Nunc autem quia decor aspectus ejus causa certaminis, et vinculorum, magnaeque fuit victoriae occasio, digne scitur et praedicatur filius fuisse decorus aspectu. Dicendo, filiae discurrerunt, pluralem pro singulari posuit, quod frequens et usitatum est in Scripturis, ut plus enuntietur ob amplificationem rei, qui tropus dicitur synecdoche. Una namque, scilicet domina ipsius, filia magis dicenda quam mater familias, injecisse in eum legitur oculos suos (Gen. XXXIX), filia, inquam, stulta et incustodita, cujus et incontinentia denotatur dicendo, discurrerunt super murum. Qualis apud Salomonem describitur. Garrula ac vaga, quietis impatiens, nec valens in domo consistere pedibus suis, nunc foris, nunc in plateis, nunc juxta angulos insidians, apprehensumque deosculatur juvenem, et procaci vultu blanditur, dicens: Intexui funibus lectum meum, stravi tapetibus pictis ex Aegypto, aspersi cubile meum myrrha et aloe et cinnamomo, non est vir in domo mea, abiit via longissima (Prov. VII |
IN EXODUM COMMENTARIORUM LIBER PRIMUS |
CAPUT XII. Cur Deus apparuerit Moysi in flamma ignis potius quam in alia specie elementari, et quid significet quod rubus ardens non est combustus. |
[21] eri voluerit? Deinde quare rubus ardens non combustus sit? Deus invisibilis, qui nec loco circumscribitur, nec ullis sensibus corporis percipitur, quoties visibiliter hominibus apparet, rebus ipsis congruam assumit speciem, propter quas apparere dignatur. Quis autem visionis hujus magnae subsequentes effectus fortissimos atque clarissimos fuisse nesciat? Nam etsi tunc non fuimus, attamen potentiae vel virtutis Dei, quam tunc notam fecit claritas magna lucet nobis, et terribilium ejus miraculorum memoria mirabilis in oculis nostris est. Unde et hodie mirantes dicimus: “Quis similis tui in fortibus, Domine, quis similis tui? magnificus in sanctitate, terribilis atque laudabilis, et faciens mirabilia (Exod. XV).” Item: “Dextera tua, Domine, magnificata est in fortitudine (ibid.),” et his similia. Recte igitur in igne, quod elementum forte ac lucidum est, Deus hic apparuit, fortitudinem suam quodammodo praeparans, cum dicit: “Ego scio quod non dimittet vos Pharao rex Aegypti, ut eatis, nisi per manum validam (Exod. III).” Item ad Pharaonem: “Idcirco autem posui te, ut ostendam in te fortitudinem meam, et narretur nomen meum in omni terra (Exod. IX).” Quare autem rubus non comburitur, et Moyses tanquam comburendus appropinquare prohibetur, nisi solvat calceamentum de pedibus suis? “Cernens enim Dominus quod pergeret ad videndum, vocavit eum de medio rubi et ait: Moyses, Moyses. Quo respondente: Adsum, ne appropies, inquit, huc.” |
CAPUT XIV. De eo quod dixit: |
[22] “Ego sum qui sum. Qui est, misit,” etc. “Ecce ego vadam ad filios Israel, et dicam eis: Deus patrum vestrorum, misit me ad vos. Si dixerint mihi: Quod est nomen ejus? quid dicam eis?” Videlicet quia nomen Dei fanaticus error commune fecerat multis, idcirco proprium quaerebat vocabulum hujus Dei qui loquebatur sibi: “Nam etsi sunt, inquit Apostolus, qui praedicantur dii sive in coelo, sive in terra, siquidem sunt dii multi, et domini multi, nobis tamen unus Deus Pater (I Cor. VIII).” “Dixit Deus ad Moysen: Ego sum qui sum. Ait: Sic dices filiis Israel: Qui est misit me ad vos. Hoc nomen mihi est in aeternum, et hoc memoriale meum in generationem et generationem.” Ad unam percunctationem duo reddidit, quia fortis erat inquisitor qui pulsabat, fortis, inquam, vera fortitudine, quae est virtus humilitatis, quae et usu vel exercitio divinae collocutionis, in tantum robur excrevit ut fortem et iratum Deum postmodum tenere posset, stans in conspectu ejus in confractione cordis. Duo, inquam, nomina sua deprompsit, quorum alterum, scilicet “Ego sum qui sum” natura est, alterum vero gratiae vel dignationis (Exod. XXXII), videlicet, “Deus Abraham, Deus Isaac et Deus Jacob, quod nomen mihi (inquit) est in aeternum.” Et hoc quia gratiae est, idcirco jam supra non interrogatus ultro protulerat, dicendo: “Solve calceamentum de pedibus tuis, locus enim in quo stas terra sancta est. Ego sum Deus Patris tui, Deus Abraham, Deus Isaac et Deus Jacob.” Verum hic addidit quod illic non dixerat, “hoc nomen mihi est in aeternum,” scilicet propter digne nominandam fidem illoru[23] m vel ob obedientiam illorum, in qua peregrinos et hospites se esse confessi sunt super terram, meliorem exspectantes patriam, id est coelestem (Hebr. XI). “Ideo enim, inquit Apostolus, non confunditur Deus eorum vocari Deus (ibid.).” Hoc ergo, inquit, “nomen mihi est in aeternum, et hoc memoriale meum,” subauditur secundum ea quae operatus vel operaturus sum in illis adoratoribus meis, et in semine eorum, His duobus sumptis, “Ego sum qui sum, Sic dices filiis Israel: Qui est misit me ad vos,” iterumque: “Haec dices filiis Israel: Dominus Deus patrum vestrorum, Deus Abraham, Deus Isaac et Deus Jacob misit me ad vos.” Ergo non esse deos consequitur eos quos Abraham nescivit, quos Isaac ignoravit, quos Jacob non cognovit. Et hoc pro tempore et re hic opportune responsum est, scilicet ut cessent filii Israel quasi pro multitudine deorum proprium Dei sui quaerere vocabulum, hoc tantum scire contenti quod est qui mittit ad eos Moysen, non ut caeteri falso dicitur Deus, sed est. Praeterea non solum multitudini illorum qui non sunt, sed et omni numerositati creaturarum se eximit Creator dicendo: “Ego sum.” Quid enim? Nunquid aliquid eorum quae creata sunt, simpliciter vel absolute esse dicendum est? Non utique, quia nihil eorum simplex vel incompositu |
CAPUT XXXVI. Quid significet quod pulvis factus est super omnem terram Aegypti. |
[24] omni terra Aegypti.” Ecce tertio victi sunt, unde et deinceps nulla fit mentio maleficorum; periit enim memoria eorum. Primo virgis suis, non sine confusione exarmati sunt, quia virga Aaron devoravit virgas eorum. Secundo confusi, quia cum non potuerunt ciniphes educere, dixerunt: “Digitus Dei hic est.” Hoc jam tertio sic superati sunt, ut non possent respirare spe ullius victoriae. Ulcerosi quippe et ipsi, nec jam poterant stare coram Moyse. De simili confusione certi sunt, quicunque resistunt veritati. Insipientia enim eorum, inquit Apostolus, manifesta erit omnibus, sicut et illorum fuit (II Tim. III). |
IN EXODUM LIBER SECUNDUS |
CAPUT PRIMUM. Consideratio rursus tertiae aetatis mundi, qua primo sancta Scriptura condita, secundum similitudinem diei tertii. |
[25] Revocemus ad memoriam quod ab Abraham tertiam mundi sumimus aetatem, tertio mundanae creationis diei, quadam similitudine respondentem, et ejus qui rursum a spiritu timoris tertius est spiritus scientiae veras divitias possidentem. Tertio namque die, dicente Deo: “Germinet terra herbam virentem facientem semen, et lignum pomiferum faciens fructum juxta genus suum (Gen. I),” paradisum voluptatis plantatum esse accepimus. Et hac tertia mundi aetate, loquente pariter et scribente eodem Deo per Moysen, sanctam Scripturam conditam novimus vere paradisum voluptatis, vere deliciarum hortum, hortum conclusum, fontem signatum (Cant. IV), cujus emissiones paradisus malorum punicorum. Hinc enim caeterae omnes Scripturae habent principium. In illo paradiso, “plantaverat Dominus Deus omne lignum pulchrum visu, et ad vescendum suave, lignum etiam vitae in medio ejus (Gen. II).” In isto Scripturae paradiso plantavit pulchra et suavia, patriarcharum plantaria, et in medio eorum speciosa ligni vitae, id est, Christi my |
CAPUT VII. Quid dictum sit: |
[26] est dies, is mortis et is resurrectionis memoria per omnes annos sacer perseveret. Caeterum ad immolationem vel esum Agni, non una vespera, sed totus annus sanctae Ecclesiae acceptus est. Quocunque die, quacunque in domo Israel immolare vel edere libet, Scripturae hujus mysterium observandum est. “Si autem minor numerus est, inquit, ut sufficere non possit ad vescendum agnum, assumet vicinum suum qui conjunctus est domui suae,” etc. Numerum hic mystice sic pene oportet intelligi quomodo et in psalmo, cum Propheta dicit: “Notum fac mihi, Domine, finem meum, et numerum dierum meorum quis est, ut sciam quid desit mihi (Psal. XXXVIII).” Numerus enim hominis (ut secundum praesentem causam loquamur) tunc sufficiens est, quando is qui Agnum manducat, mysteria ejus penetrare praevalet. Sed ad haec quis tam idoneus? Quis infantiam tantum supergressus est, tantamque dierum bonorum multitudinem collegit, ut ad capiendum totum cibum tam solidum nihil sibi desit? Ergo quoties hunc Agnum immolamus, recte paucitatem nostram confitentes in nobis[27] , quia totum ejus mysterium capere non possumus, assumimus vicinum, qui conjunctus est domui nostrae, scilicet apostolorum et martyrum chorum, qui per eamdem fidem propinqui sunt familiae Christianae. Denique sine illorum invitatione, nunquam comedere praesumimus. Dicimus enim: “Communicantes et memoriam venerantes, in primis gloriosae semper virginis Dei genitricis Mariae, sed et beatorum apostolorum et martyrum tuorum.” Quod idem est ac si dicamus id, eamdem fide nos immolare et comedere agnum Dei in qua virgo concepit et peperit, quam apostoli sancti praedicaverunt, pro qua beati martyres passi sunt. Ita vicinis assumptis, nos per Dei gratiam ad esum Agni sufficimus, quia, videlicet et si totum ejus mysterium comprehendere non valemus, satis tamen est quia nihil de illo quod apostolicae fidei sit contrarium sentimus. |
CAPUT XV. Quid sit mystice septem diebus azyma comedere, et quis sit primus dies quo fermentum non sit inveniendum in domibus. |
[28] “Habebitis autem hunc diem in monumentum et celebrabitis eum solemnem Domino in generationibus vestris, cultu sempiterno. Septem diebus azyma comedetis.” Praeclarum monumentum, grande et magnificum memorialis instrumentum, septem diebus non comedere fermentatum. Hoc summa diligentia cavendum esse, confirmando subjungit: “In die primo non erit fermentatum in domibus vestris.” Subauditur ne dum praesens est, facilius possit quis in praevaricationem labi. Est autem primus dies azymorum, decima quarta mensis. Quid enim? Nunquid de fermento panum cura est Deo? An propter peccatum dicit diabolicae superbiae, quo fermentatum est genus humanum in primi parentis praevaricatione? Septem ergo diebus, id est, tota vita nostra, ab hoc fermento caveamus. Nam per gratiam fit ut primo die non inveniatur, deinceps nostri studii sit ne iterum corrumpatur. Etenim primo die solemnitatis nostrae, id est, mox ut quisquis nostrum signatus est Christi sanguine, id est, baptizatus, in illius morte omne peccati veteris fermentum vacuatum est, vestigia ejus nulla supersunt, inveniri non potest. Idcirco grandi interminatione iterum atque iterum prohibendo repetit: “Quicunque comederit fermentatum, peribit anima illa de |
CAPUT XXIII. De Socoth, id est, tabernaculis, et de duabus solemnitatibus Paschae et Tabernaculorum. |
[29] “Fecerunt omnes filii Israel sicut praeceperat Dominus, et in eadem die eduxit Dominus filios Israel de terra Egypti.” Dicendo, “in eadem die eduxit Dominus,” ad memoriam revocare contendit, ubi haec et ea quae adhuc sequuntur praecepta sint data, scilicet in Socoth, ubi primum tetenderunt tabernacula, profecti de Ramesse. Congregati enim in Ramesse, quod interpretatur commotio tineae, sive tonitruum gaudii, videlicet ubi servilem tineam deposuerunt, et in gaudium exierunt, illic, ut dictum est, primum tabernacula tetenderunt. Unde et ex ea re, locus nomen accepit. Socoth quippe interpretatur in lingua nostra tabernacula, sive tentoria. Et ob hoc septimo mense solemnitas Tabernaculorum constituta est, non quod illuc septimo mense vonerint, sed unum ejusdemque gaudium exitus, in duas solemnitates ita dispartitum est, ut in principio anni, id est, primo mense solemnitas Paschae, vel azymorum, in medio autem anni, id est septimo mense festivitas ageretur Tabernaculorum, quinta decima die mensis septimi, quota videlicet die mensis primi venerunt in Socoth, et post ergastula Aegyptiorum propria libertatis suae tentoria fixerunt. |
CAPUT XXIX. De ejusdem columnae sensu mystico. |
[30] Igitur columnae hujus mysteria novimus quae in nocte, id est, nondum revelata luce gratiae, ignis erat, et exiguum, id est, perpaucis in prophetalem gratiam lucebat: exiguum, inquam, videlicet comparatione diei praesentis, quando totus fons ignis verus Sol et fons luminis totus cum nube suae carnis venit. Quamvis sit sol in nube, clarius tamen lucet quam dudum ignis in nocte. Ad quid ejusmodi columna nos praecessit? Videlicet ut ostenderet nobis viam fugiendi a Pharaone rege Aegypti, id est a diabolo principe hujus mundi, ad hoc ut aperiret nobis viam maris Rubri, id est, gratiam baptismi sanguine suo rubentis, ut ingressi cum Pharaone, Aegyptii post nos in mare, id est, baptizatos nos in mortem Christi persequentes, idololatrae gentes perirent de memoria nostra cum diis, imo cum daemoniis suis, et confunderentur “omnes qui adorant sculptilia, qui gloriantur in simulacris suis (Psal. LXIX).” Quid aliud propheta supradictus capitulo praedicto declaravit? Cum dixisset: “Ecce ascendet Dominus super nubem levem (Isa. XIX),” id est, accipiet mundam carnem, quae hic intelligitur per nubem candidam, “et ingredietur Aegyptum,” statim subsequentes ejus effectus intulit hujusmodi: “Et movebuntur simulacra Aegypti a facie ejus, et cor Aegypti tabescet in medio ejus, et occurrere faciam Aegyptios adversum Aegyptios (Ibid.).” Et post aliqua: “Dominus miscuit in medio ejus spiritum vertiginis, et errare fecerunt Egyptum in omni opere suo, sicut erat ebrius et vomens (ibid.),” etc. Hoc tantum interest similitudinis, quod hinc omnes reprobi per Aegyptios, et omnes electi per filios Israel significantur. In illa autem prophetia dividuntur Aegyptii contra Aegyptios, subauditur, electi contr |
CAPUT XXXVII. Canticum Moysi ad laudem Christi Domini, qui peccata nostra in mari Rubro, id est in baptismate, demersit. |
[31] a, fudit sanguinem et aquam, et ita “abyssi operuerunt eos,” et periit memoria eorum, “et descenderunt in profundum quasi lapis,” propria iniquitate depressi. Nihil enim juris habent in omnibus quorum hic Deus est, et qui glorificant eum, qui hunc patris sui profitentur Deum. Inde laudes, inde gratiarum actiones. “Dextera tua, Domine, magnificata est in fortitudine, dextera tua, Domine, percussit inimicum, et in multitudine gloriae tuae deposuisti adversarios meos.” Sit vox ista maxime martyrum nostrorum; per illos enim dextera Domini, quae coelos fundavit et terram, mirifice glorificata est miraculis, templa daemonum evertit, idola disperdidit. Ita “percussit inimicum,” non ferro, sed sanguine martyrum, “in multitudine gloriae suae,” in laudem et honorem gloriosae gratiae suae, o sancta Ecclesia, deposuit adversarios tuos. Dicant ergo victores isti, praeliatores fidei, propugnatores veritatis: “Misisti iram tuam quae devoravit eos sicut stipulam, et in spiritu furoris tui congregatae sunt aquae. Stetit unda f |
IN EXODUM LIBER TERTIUS |
CAPUT XIV. Quod Moyses populo carnes et panes promittit, cum Dominus solummodo de panibus dixerit; et quare dictum sit: |
[32] tractatum est et prophetae testantur, illa Dominus sacrificia promisit fieri, non jussit; hoc autem novum corporis et sanguinis sui sacrificium per semetipsum tradidit, et “hoc facite in memoriam meam (Luc. XXII),” dixit. Recte igitur saturitatem panis prius ipse Dominus, et deinde Moyses, pollicitus est. Quid autem per vesperam nisi vetustam, quid per mane nisi novam novae vitae claritatem intelligimus? “Ad vesperam (inquit Psalmista) demorabitur fletus, et ad matutinum laetitia (Psal. XXIX).” Nam quia circa vesperam primus Adam, inobediens convictus et judicatus, in hanc mortalitatem devenit, matutino autem novus Adam, obedientia peracta, in immortalitatem atque incorruptionem resurrexit: recte hic per vesperam veterem vitam, in qua carnes taurorum et sanguinem hircorum sacrificaverunt Judaei; per mane autem novam vitam intelligimus, in qua, praecurrente summo sacerdote Christo, sacrificant, et pane coeli saturantur Christiani. Ad illam vesperam demorabatur fletus cunctis ad inferos descendentibus, ab hoc autem matutino laetitia est, quia coelum patet, paradisus apertus est. Dicat itaque: “Vespere scietis, quod Dominus eduxerit vos de terra Aegypti, et mane videbitis glo[33] riam Domini . . . Vespere comedetis carnes, et mane saturabimini panibus.” Ac si dicat: Quoniam recordati estis, quia sedebatis super ollas carnium, tota ista vespera, quae lucifluum Christi adventum praecurrit, carnalibus sacrificiis, qualibus avelli non potestis, vobis inservire licebit: ita tamen, ut per illa sciatis et memoriae repraesentetis, quod Dominus eduxerit vos de terra Aegypti, verbi gratia, per vespertinam immolationem agni paschalis, et “mane videbitis gloriam,” id est, gloriosam resurrectionem Domini, cujus comparatione gloria non est, quod eduxit vos de terra Aegypti. |
CAPUT XXI. De eo quod dictum est Moysi: |
[34] “Scribe hoc in libro,” etc. “Dixit autem Dominus ad Moysen: Scribe hoc ob monumentum in libro, et trade auribus Josue. Delebo enim memoriam Amalec de coelo.” Non solum ex eo Saul abjecisse sermonem Domini redarguitur, et pro peccato inobedientiae, quasi pro scelere idololatriae projectus a Deo est, quia per Samuelem mandatum est ei a Domino dicente: “Recensui quaecunque fecit Amalec Israeli, quomodo restitit ei in via cum ascenderet de Aegypto, nunc igitur vade, et percute Amalec, et demolire universa ejus (I Reg. XV),” ipse autem versus est ad praedam, et fecit malum in oculis Domini, verum et ex hoc, quia sic dictum, et sic fuerat scriptum: “Scribe hoc ob monumentum in libro, delebo enim[35] memoriam Amalec sub coelo.” Cum enim is, qui sine auctoritate de nihil usquam scripsit, hic ejus imperium interponit dicentis, “scribe hoc,” et deinde subjungentis, “delebo enim[36] memoriam Amalec sub coelo,” magno utique judicii pondere futurum praevaricatorem premit, ne parvae videatur audaciae, quod, non parcente Deo, parcere ausus sit, vel quod, justitiae vindictam imperante Deo, ipse ad praedam se converterit. Porro spiritualiter in libro cordis cujusque nostrum scriptum esse vult quia diabolum antiquum inimicum Israel, et angelos ejus, et homines sequaces ejus, perdere habeat, et[37] memoriam eorum sub coelo delere, videlicet dicendo: “Ite, maledicti, in ignem aeternum, qui paratus est diabolo et angelis ejus (Matth. XXV),” ut hac Scriptura permanente in cordibus nostris, nunquam cum illo pacem habeamus, neque pugnare jussi contra hunc Amalec, inobedientes simus. Quod enim uni mandatum est dicendo: “Et trade auribus Josue,” ad omnes nos pertinet, et omnibus audiendum traditum est. Si ita pugnantes deleverimus Amalec, melius triumphabimus, quam Saul, qui parcendo illi triumphalem superbiae fornicem rexit, meliusque placebit obedientia nostra, quam illius victimae. Nam hoc innuit quod sequitur: “Aedificavitque Moyses altare, et vocavit nomen ejus, Dominus exaltatio mea, dicens: Quia manus solius [al. solii] Domini, et bellum Dei erit contra Amalec a generatione in generationem.” Suam quippe animam in Dei templum aedificavit, qui vicit, ut stans jugiter supposito lapide manibus ejus non lassetur “usque ad occasum solis,” id est, usq |
CAPUT XXXIII.De eo quod dictum est: |
[38] probaret vos, venit Deus, et ut terror illius esset in vobis, et non peccaretis,” videlicet quia “initium sapientiae timor Domini (Psal. CX),” Dominus illum prophetam, illum magni consilii intendens angelum: “Vos, inquit, vidistis quod de coelo locutus sum vobis, dicens: Non facietis deos argenteos, nec deos aureos facietis vobis,” et portare non potuistis. Dico ergo, “altare de terra facietis mihi,” id est incarnationem prophetae illius, quem suscitabo vobis de fratribus vestris humiliter credetis. “Et offeretis super eo holocausta, et pacifica vestra oves et boves in omni loco, in quo fuerit memoria nominis mei.” “A solis ortu usque ad occasum” , inquit, per prophetam Malachiam, “magnum est nomen meum in gentibus, et in omni loco sacrificatur et offertur nomini meo oblatio munda (Mal. I).” Hoc ergo dicit, quia quidquid rite offerre voluerit quis, ovem sive bovem, id est minorem vel majorem actionem in structura altaris illius, id est in fide Dominicae incarnationis solidabit. “Veniam ad te,” subauditur, secundum illud altare, “et benedicam” scilicet omni benedictione coelesti et gratia spirituali. “Quod si altare lapideum feceris mihi, non aedificabis illud de sectis lapidibus. Si enim levaveris cultrum tuum super eo, polluetur.” Lapides virtutes animi sunt, de quibus tunc altare Domino facimus, dum fidem habentes incarnationis ejus, super hoc fundamentum illas superaedificavimus. Ferrum autem sive cultrum arrogantia est, quo maxime vitio mens a Creatore suo praesciditur. Aedificatum ergo altare, “si |
CAPUT XLII. De dedicatione testamenti, post aedificationem altaris in sanguine duodecim vitulorum. |
[39] od in Ezechiele inter caetera dicit: “Ubera tua intumuerunt, et pilus tuus germinavit, et eras nuda, et confusione plena. Et transivi per te, et vidi te, et ecce tempus tuum tempus amantium. Et expandi amictum meum super te, et operui ignominiam tuam, et juravi tibi, et ingressus sum pactum tecum, ait Dominus Deus (Ezech. XVI),” etc. Igitur hujus quinquagesimi diei magna et digna memoria, qua mulier illa, scilicet Synagoga, quae in Aegypto multiplicata fuerat et grandis effecta, jamque, ut ait idem propheta, ad mundum muliebrem pervenerat, quaeque in die ortus sui praecisum umbilicum non habens, non fuerat lota aqua in salutem, multis enim diis servire incoeperat, uni viro, uni Deo facta est, et lota aqua, et emundata a sanguine suo, vestita, et calceata est, et cuncta justitiae accepit ornamenta, quae sub nominibus ornatuum idem propheta diligenter dinumerat. Dicit autem apostolus supradicto capitulo: “Necesse est ergo exemplaria quidem coelestium his mundari: ipsa autem coelestia melioribus hostiis quam istis (Hebr. IX).” Coelestia sunt, secundum evangelicam vel apostolicam fidem, sancta illa quae introivit Jesus, id est “ipsum coelum, ut appareat nunc vultui Dei pro nobis (ibid.).” Haec autem sancta populo illi tradita illorum sunt exemplaria, quemadmodum idem Apostolus, cum testimonio Scripturae praesentis ait: “Si ergo esset super terram, nec esset s |
IN EXODUM LIBER QUARTUS |
CAPUT III. De primitiis quas Dominus ad constructionem tabernaculi jussit tolli. |
[40] est Ecclesiae Christi adjutores, “ab omni homine, qui offeret ultroneus, accipietis eas.” Quod de corporalibus dictum est, itidem de spiritualibus dicendum est et sentiendum. Nam quidquid boni, sive corporale, sive spirituale sit, si idcirco facimus “coram hominibus, ut videant opera nostra bona, et glorificent Patrem nostrum qui in coelis est (Matth. V),” primitivum est, et primitiarum acceptor Deus suscipi jubet. Econtra, si quis faciat coram hominibus ad hoc tantum ut videatur ab eis, nullam sibi in tabernaculo Dei collocat memoriam. Nam in eo quod visus est ab hominibus recepit mercedem suam. |
CAPUT V. De arca, quod incarnationis Dominicae vel corporis ipsius mysterium fuerit, et qui sint vectes quibus debeat portari. |
[41] “Arcam de lignis setim compingite, cujus longitudo habeat duos et semis cubitos, latitudo cubitum et dimidium, altitudo cubitum similiter, et semissem, et deaurabis eam auro mundissimo intus et foris. Faciesque supra coronam auream, per circuitum, et quatuor circulos aureos, quos pones per quatuor arcae angulos.” “Arcam, inquit, de lignis setim,” ligna setim imputribilia sunt, spinosa, et a qualitate albae spinae non multum distantia. Principio sanctuarii arca compingitur, quia principio sanctae Ecclesiae Filio Dei corporis humani membra compegit ex Virgine sanctus Spiritus. Compingitur autem arca de lignis setim, lignis imputribilibus, quia de semine Patrum fidelium aeterna memoria redolentium Dei Filius est incarnatus. “Cujus, inquit, longitudo habeat duos et semis cubitos, latitudo cubitum unum et dimidium, altitudo similiter cubitum et semissem,” videlicet, ut homini salva reverentia sit accessibilis, et attrectabilis intus et foris, prout est mensura vel statura hominis; staturae namque humanae longitudo a planta pedis usque ad collum tricubitalis est. Cum ergo altitudo arcae tantum unius cubiti sit ac semissis, palam est quia curvaturam corporis humani non excedit, et longitudo cum sit duorum cubitorum ac semissis, porrectis manibus ad dexteram et ad sinistram ad quemlibet actum religionis ultre accedit. Latitudo cubiti quoque ac semissis liquet incumbentis manibus, quam accommoda sit. Quod totum mystice nobis illud innuit quia incarnata divinitas omnibus modis mensurae, id est capacitati hominis benigna se charitate indulsit. Deus appropinquans in terra visus, et cum hominibus conversatus est (Baruch. III); oculis hominum expositus, auribus hominum propositus, manibus hom |
CAPUT VIII. Quod gloriam Christi vel glorificatum Christum significaverit candelabrum, et calami et scyphi, ac septem sphaerulae ejus, septem quoque lucernae ejus pondus quoque, et ipsa positio ejus. |
[42] “Facies et candelabrum ductile, de auro mundissimo, hastile ejus et calamos, scyphos et sphaerulas, ac lilia ex ipso procedentia. Sex calami egredientur ex lateribus, tres ex uno latere, et tres ex altero. Tres scyphi, quasi in modum nucis per calamos singulos, sphaerulaeque simul et lilia,” etc. Totam candelabri aeque ut caeterorum, quae praescripta sunt fabrefacturam, Scriptura legentium oculis praesentare laborat, ut quia tota divina, et divino spiritu peracta est, rebus ipsis secundum materiam permanere non valentibus, ipsarum ratione permanente, sit rerum aeterna memoria, Sphaerularum atque liliorum, in candelabris quae hodie passim fiunt vel habentur, pauca supersunt vestigia. Nam sphaerulae, id est nodi rotundi in hastilibus, lilia vero in capitibus candelabrorum passim visuntur. Caeterum scyphi, si auctoritate Scripturae praesentis fierent, vel si usquam fiunt, profecto intuentium oculis, et ipsi operoso decore placent. Sed jam quia sunt exemplaria coelestium, coeleste ex ipso speculemur candelabrum, id est Christum incarnatum, cujus septem lucernae septem spiritus Dei sunt, quorum exemplares septem lucernae fuerunt, quae sicut sequentia docent, super illud materiale candelabrum positae sunt. “Facies, inquit, et lucernas septem, ut luceant ex adverso.” Christus ergo super quem “requievit spiritus Domini, spiritus sapientiae et intellectus, spiritus consilii et fortitudinis, spiritus scientiae et pietatis, et replevit eum spiritus timoris Domini (Isai. XI),” ipse est candelabrum coeli, candelabrum et lux mundi, septem ejusmodi semper lucens inexs |
CAPUT XIV. Quid sit mystice tabernaculum secundum, et quid ejus structurae significent. |
[43] ea. Velum ante dependet, quia videlicet nondum videmus “sicuti est (I Joan. III).” “Per fidem enim ambulamus, et non per speciem (II Cor. V),” per fidem tenemus, quia propitiatorium illic est Jesus Christus, “qui mortuus est, imo qui et resurrexit, qui est a dextris Dei, qui etiam interpellat pro nobis (Rom. VIII).” Unde Propheta in psalmo: “Quia apud te propitiatio est (Psal. CXXIX).” Thuribulum quoque illic est, scilicet, suavissima nostrae reconciliationis memoria, jugiter apparentibus vulnerum cicatricibus, quae pro nobis pertulit Dei Filius in carne nostra. Illic arca est vera, scilicet carnis nostrae, quae de Virgine sumpta est, et in cruce pependit substantia, virtute resurrectionis nullatenus absumpta, sed tantum in gloriam immortalitatis atque incorruptionis immutata, habens virgam, et manna et tabulas testamenti. Virgam, id est potestatem Patris super omnia opera de qua dicit: “Data est mihi omnis potestas in coelo et in terra (Matth. XXVIII).” Manna, id est gratiae dulcedinem: “hunc enim Deus suscitavit, et principem ac Salvatorem exaltavit,” ait apostolus Petrus protinus subjungens, “ad dandam poenitentiam et remissionem peccatorum (Act. V).” Tabulas testamenti, id est librum judicii, de quo Daniel dicit: “Judicium sedit, et libri aperti sunt (Dan. VII).” Nam de his, quae in libris testamenti sunt scripta, futurum est judicium, et aperiendae sunt conscientiae singulorum. Unde nec duo cherubim il |
CAPUT XXI. Quatuor colores, hyacinthum, purpuram, coccum, et byssum, qualiter Hebraei interpretentur, et de textura superhumeralis, et rationalis. |
[44] s. Hoc nempe est quod subjungitur: “Et pones in utroque latere superhumeralis memoriale filiis Israel, portabitque Aaron nomina eorum coram Domino super utrumque humerum ob recordationem. Rationale quoque judicii facies opere polymito, juxta texturam superhumeralis,” etc. Patet litterae superficies, et scire volentibus omnium positionem, id est, superhumeralis, rationalis, tunicae hyacinthinae cum tintinnabulis ac malis punicis aureis, tunicae quoque lineae et baltei, tiarae quoque, et quod omnium sacratissimum est, laminae aureae super tiaram imminentes fronti pontificis. Haec, inquam, scire volentibus, descriptio litteralis est in promptu, qua planiorem descriptionem explicare non possumus. Proinde mysticas jam singulorum rationes subnectimus, sicut a Patribus editae sunt, primum secundum Hebraeos, deinde secundum ecclesiasticos. |
CAPUT XXIX. De eo quod Moyses ait: |
[45] “Aut dimitte,” etc. Et de eo quod Dominus dixit: “Ego autem in die ultionis visitabo hoc peccatum.” “Aut dimitte, inquit, eis hanc noxam, aut si non facis, dele me de libro quem scripsisti.” Quare? Videlicet, quia et ego homo peccator sum, si non est apud te propitiatio, si judicium apud te est sine misericordia, consequitur, ut et me de libro tuo deleas. “Si enim iniquitates observaveris, quis sustinebit?” (Psal. CXXXIX.) Ergo si tu peccata non dimittis, si soli apud te scripti permanent justi, consequens est ut nec ego permaneam in libro tuo quem scripsisti. Scripsisse, et quod scripserit delere dicitur Deus, non quod mutetur, quasi homo saepe mutans stylum suum, iterum quae digna sint legi scripturus: sed quod multos qui scripti esse sibi videntur, eo quod confiteantur se nosse Deum, de memoria tollat per judicium factorum, quia factis negant. “Multi enim sunt vocati, pauci vero electi (Matth. XXII):” id est, multi in praesenti Ecclesia nomina sua dando in libro confessionis conscripti, sed pauci (quod valde pavendum est) judicii diluvium evasuri sunt. Unde et protinus respondens dicit: “Qui peccaverit mihi, delebo eum de libro meo,” et contiuuo: “Tu autem vade, et duc populum istum, quo locutus sum tibi.” Tu autem, inquit, subauditur quem ego “novi ex nomine.” Sic enim postmodum dicit: “Invenisti enim gratiam coram me, et te ipsum novi ex nomine.” Igitur cum ad petitionem dicentis, “aut dimitte eis hanc noxam; aut si non facis, dele me de libro tuo, quem scripsisti,” ita Dominus respondet: “Qui peccaverit mihi, delebo eum de libro meo, tu autem vade, et duc populum istum, quo locutus sum tibi,” miro modo partem utramque evadit, ut neque noxam hanc omnino dimittat, neque ser |
IN LEVITICUM COMMENTARIORUM LIBER PRIMUS |
CAPUT II. Oblationum sive sacrificiorum ritus quot modis, sive qualitatibus distinguatur. |
[46] illa autem extra castra cremantur. Item, quae pro peccato principis, et quae pro peccato sunt hominis plebei, sub eamdem legem rediguntur, utraque vero pari modo separato memoriali in pastum ignis Dominici, adipe scilicet qui operit vitalia et omni pinguedine interiori, duobus renibus cum adipe quo teguntur illa, et reticulo jecoris cum renunculis, his, inquam, separatis, caetera cedunt in esum sacerdotis. |
CAPUT VII. De obligatione holocausti ex volatilibus, et quid sit ritus ejus, et quod offerre mystice sit ejus qui vivit secundum Danielem. |
[47] qui in ejusmodi proposito est, ad hoc tendat, ut ad coelestia jugi contemplationis volatu migret, vel caput collo inhaereat, et non funditus abscindatur, quia videlicet mens, quae ita cunctos actus, sicut caput regit corpus, a carnis delectatione incidenda est, sed a carnis cura necessario incidenda non est. Scriptum est enim: “Carnis curam ne feceritis in desideriis (Rom. XIII).” Quae ergo in desideriis facienda non est, procul dubio in necessitate facienda est. “Rupto, inquit, vulneris loco decurrere faciat sanguinem super crepidinem altaris.” Sanguis funditur in altari, cum ut supra dictum est, funditus abrenuntiatur propriae voluntati. “Vesiculam vero gutturis, et plumas projiciet, et prope altare ad plagam orientalem in loco in quo cineres effundi solent.” Vesicula gutturis, quo videlicet turtur sive columba grana reperta recondit, capacitatem significat memoriae, qua bene utens animus Scripturarum sententias utiliter congerit; plumae vero, agilitatem mentis, qua sublimia sequi altumque dictorum sensum comprehendere novit. Sed hanc naturae facultatem mens erudita quodammodo nescit, dum in veritatis luce totum videt, totum quod de Deo sapit, non suarum virium, sed superni esse muneris. “Vesiculam ergo, inquit, gutturis et plumas projiciet ad orientalem plagam,” id est praedictas[48] memoriae vel ingenii sui facultates in se contemnet supernam confitendo gratiam. Locus, in quo holocaustorum cineres effundi solent, justam significat hominis humilitatem, qui ne de accepto munere, vel revelationum magnitudine se extollat (I Cor. XII), meminit quia cinis est, et revertetur in cinerem. Unde adhuc subditur: “Confringetque ascellas ejus.” Ascellis namque pennatis avicula in altum tollitur. Ascellas ergo confringet, id est, virtutem in infirmitate deprimet, dum ut praedictum est de munere se mens non extollit, quod tribuit Deus, sicut de isto Moyse dictum est quia “stetit in confractione in conspectu ejus (Psal. CV).” “Non secabit nec ferro dividet eam, inquit.” Nec enim virtus accepta omnino nesciri debet, alioqui custodiri non valet. Confringatur ergo, et non fecetur vel ferro dividatur, id est per humilitatem ignoretur, sed per rationem optime sciatur, ut servetur. “Et adolebit super altare lignis, igne posito, etc.” |
CAPUT VIII. De oblatione farris et cur sit dictum: |
[49] eum panem pollutum (Mal. I).” Itaque simila, inquit, erit ejus oblatio. Sed non satis est, in hujusmodi oblatione solam habere conscientiam. Sequitur ergo: “Fundetque super eam oleum, et ponet thus.” Oleum charitatem, thus bonae famae significat odorem. Hoc sermo divinus praecipit, ut quicunque dicto vel scripto praedictam verbi divini similam sacrificat, et cum charitate id faciat, et apud eos qui foris sunt, bonum testimonium habeat. Hoc enim modo, et oleum pariter et thus offeret Deo suo. “Ac deferet ad filios Aaron sacerdotis. Quorum unus tollet pugillum plenum similae et olei, ac totum thus, et ponet memoriale super altare, in odorem suavissimum Domino. Quod autem reliquum fuerit de sacrificio, erit Aaron et filiorum ejus sanctum sanctorum de oblationibus Domini.” Unus iste vel Ecclesiae veritatem, vel certe ipsum significat Christum magnum pontificem. “Tollet, inquit, pugillum plenum similae et olei, ac totum thus,” id est, intentionem charitatis ac bonae vitae odorem ejus qui laborat in verbo et doctrina, “et ponet[50] memoriale super altare in odorem suavissimum Domino,” videlicet juxta quod in Apocalypsi idem ipse significatur, per angelum stantem juxta aram templi et habentem thuribulum aureum in manu sua, cui data sunt incensa multa, ut daret de orationibus sanctorum super altare aureum, quod est ante oculos Domini. Hic plane praedictum[51] memoriale super altare tollit, ut is a quo suscipitur in[52] memoria aeterna sit. “Quod reliquum, inquit, fuerit de sacrificio, erit Aaron et filiorum ejus,” quia videlicet eorum qui Scripturas libenter legunt, et idcirco filii Aaron, id est, proximiora Christi membra sunt, sancta et desiderabilis refectio est, quidquid de hujusmodi sacrificio sancti doctores in libris suis reliquerunt. Erit igitur, inquit, “sanctum sanctorum de oblationibus Domini.” |
CAPUT XI. Quid sit mystice de spicis virentibus offerre, et quid sit igni eas torrere, oleumque ac thus superimponere. |
[53] dicta esse haec accipias (Gal. IV), spicas virentes igni torres, et in modum farris confringis, digne Domino primitias ferens, fundensque super eas oleum, et thus imponens, id est pia charitatis consideratione ad honorem Domini perpendens, quia non illis reputatur in peccatum, quod recenti adhuc saeculo sancti ac fideles homines Deo non prohibente fecerunt. “De qua adolebit sacerdos in memoriam muneris partem farris fracti et olei, ac totum thus.” Hoc item intelligendum ut supra. |
CAPUT XIV. Quod Adam fuerit sacerdos ille juxta sensum mysticum de quo lex dicit: |
[54] d est in tabernaculo testimonii.” Cornu altaris fortitudo vel exaltatio ejusdem Christi est. Unde Psalmista: “Constituite diem solemnem in condensis usque ad cornu altaris (Psal. CXVII),” id est, vacate a servilibus et intendite bonis operibus, donec perveniatis ad cognitionem divinitatis Christi, qui est sublimitas vestrae mentis. Idcirco vero altare dicitur thymiamatis gravissimi Domino, quia thymiamata sive incensa orationum nostrarum non nisi de illo vel per illum Deus Pater accipit. “Ponet, inquit, ergo de eodem sanguine super cornu altaris thymiamatis,” id est, suscitatus a mortuis et elevatus in coelum, sedensque a dextris Dei, vestigia suae passionis, scilicet, cicatrices vulnerum, signa clavorum, et lanceae, in aeternum reservabit, quo memoriali gratissimi odoris semper interpellet pro nobis. |
CAPUT XXIII. De eo qui duos turtures vel pullos columbae offerre non praevalet, ut similam partem ephi decimam offerat quid significet mystice. |
[55] alia metere (I Cor. IX). Unde notandum quia sic dictum est: “Qui plenum ex eo pugillum hauriens, concremabit super altare in monumentum ejus qui obtulit, rogans pro illo et expians; reliquam vero partem ipse habebit in munere.” Tunc enim sacerdos legitime peccatoris munus accepit, cum primo memoriam ejus pleno conscientiae pugillo sustollens coram Domino precem pro illo fusam concremat vero et legitimo charitatis igne. Caeterum si de hujusmodi non curat, osque suum impletum munere claudit ab oratione, peccatum sibi assumit alienum, completurque in illo quod de talibus Dominus per prophetam dicit: “Peccata populi mei comedunt (Ose. IV).” Nihilominus et illud non praetereundum quod de hujusmodi oblatione dicitur, “non mittet in eam oleum, nec thuris aliquid imponet, quia pro peccato est.” Multum namque differt utrum, ex voto gratuito, libera charitate, an pro admisso scelere, servili timore quis tribuat: illic enim oleum lucet hilaritatis, quam in datore Deus diligit; hic bene est, si non subest, tenebrosus oculus, impune peccare volentis, quem Deus odit. Illic incensum pietatis suscipientem Deum odore bono delectat; hic bene est, si non oblatum munus indignae poenitentiae fetore offendat. |
CAPUT XXVII De eo quod ait: |
[56] “Haec est lex holocausti,” quod supradictorum quasi conclusio sit, et quod nostrum pro peccato sacrificium sit fides, hostia pacificorum spes, holocaustum charitas “Locutus est Dominus ad Moysen, dicens: Praecipe Aaron et filiis ejus. Haec est lex holocausti.” Quod pro magno curare solent saecularis eloquentiae magistri, ut intentionis suae supremum enumeratione concludant, colligendo et commemorando, quibus de rebus verba sua fecerint, ut renovetur, non redintegretur oratio, ut auditor si memoriae mandavit ad idem quod ipse meminerit, reducatur, hoc antiquissimus ille sanctae legis orator hic facere dignatus est, recolligendo quod hactenus dixerit et ita commemorando: “Haec est lex holocausti, haec est lex hostiae pro peccato, haec est lex hostiae pacificorum.” Primum est, ut secundum spiritualem et verum sacrificandi ordinem certissima istorum sacrificiorum vocabula prodamus, ne dubium sit quale humilitatis nostrae opus sacrificium pro peccato, quale hostia pacificorum, quale holocaustum sit, quod jam superius pro posse diximus. Est itaque nostrum pro peccato sacrificium fides, hostia pacificorum spes holocaustum vero charitas. Nam supra, licet indigesta narratione, prius holocaustum, novissime sacrificium pro peccato positum sit, tamen ordine vivendi sive proficiendi, prius sacrificium pro peccato est, id est fides, supremum vero holocaustum, id est charitas. Sic in ordine coelestium, per quae Dei Filius ad nos usque descendit, prius est spiritus sapientiae, novissimum vero spiritus timoris |
CAPUT XXXI. De oblatione Aaron et filiorum ejus, quod puritas, quae in aliis quaeritur per consilium, a sacerdotibus exigatur. |
[57] is debere conferri, continuo subjungit: “Decimam partem ephi offerent in sacrificium sempiternum.” Et significans totum vitae tempus a sacerdotibus impendi debere orationi, et “medium ejus, inquit, mane, et medium vespere.” Si omni mane et omni vespere, ergo omni tempore. Nam omne tempus mane et vespere, id est diei et noctis variatur versatili vicissitudine. Et, quia in memoria passionis Christi, per charitatis compassionem, fervere debet sacerdotis pectus, “in sartagine, inquit, oleo conspersa frigetur.” Et, quia nihil tepide, nihil negligenter in tanto negotio gerendum est, “offeret, inquit, illam calidam in odorem suavitatis Domino sacerdos qui Patri jure successerit, et tota cremabitur in altari,” ut supra jam dictum est. Et quia indignum est ut sacerdos reconciliatione indigeat (quis enim status, aut quae dignitas sacerdotii, si se implicet actibus saeculi, fiatque sicut populus sic et sacerdos?), “omne, inquit, sacrificium sacerdotum igne consumetur, nec quisquam comedet ex eo,” quod fieri non potest, nisi curis carnis totum se exuat, et abalienet cor suum ab hoc saeculo, ut soli vacare et solo possit frui Deo. |
IN LEVITICUM LIBER SECUNDUS |
CAPUT X. Quid sit mystice quod post ignem datum, lex de comedendis animalibus datur, et quid sit ungulam dividere et ruminare. |
[58] ia nunquam manducavi omne commune et immundum. Et vox iterum secundo ad eum: Quod Deus purificavit, tu ne commune dixeris (Act. X).” Quod illic in illa visione, hoc idem in ista sancta et spirituali lege, sub nominibus quadrupedum, serpentium, volatilium, atque natalitium dignum est intelligere. “Haec, inquit, et haec immunda vel polluta sunt vobis,” subauditur, nisi Deus illa sanctificaverit. Nam haec animalia cum non sint homines, ut praedictum est, ejusmodi sunt, ut aspirante Deo veterem immunditiae mutare possint habitum. Proinde Petro, ut praemisimus, ita dictum est: “Quod Deus purificavit, tu ne commune dixeris.” Nunc immunditiae causas secundum praesentes distinguamus differentias. “Omne, inquit, quod habet divisam ungulam, et ruminat in pecoribus, comedetis.” Ungulam habere divisam, pariter et ruminare, est discretam sanctae Trinitatis habere intelligentiam, ejusdemque diligenter voce et opere retractare memoriam. “Hoc, inquit, omne comedetis,” quia videlicet quisquis talis est, in corpus vel communionem Ecclesiae fiducialiter admitti debet. “Quidquid autem ruminat quidem et habet ungulam, sed non dividit eam, non comedetis.” Quasi ruminat quidem, sed ungulam non dividit, quisquis recta videtur operari, sed peccat in fide, non recte distinguens personas unicae Trinitatis. E contrario findit ungulam, sed non ruminat, quisquis confitetur se nosse Deum, factis autem negat. “Horum, ait, cadavera non contingetis,” id est, mortuis operibus non consentietis. Quarta species longe inferius posita, scilicet animal quod nec dividit ungulam nec ruminat, omnino priori contraria est, ac proinde multo magis immunda, eum significat hominem, qui nec intellectu nec operatione Deum honorat. |
CAPUT XXIII. De lepra vestium, et quod leprosa vestis sit comburenda, id est scriptura haeretica penitus auferenda. |
[59] it, “ostendeturque sacerdoti,” viro videlicet verum Scripturarum sensum atque judicium habenti, cui, qui non ostenderit, tanquam pro consensu damnabilis erit. “Qui consideratam recludet septem diebus,” id est, non temerarium proferet judicium, sed conferet cum omni auctoritate Scripturarum, “et si lepram crevisse,” id est, si vere haeresim esse “deprehenderit, comburetur flammis.” Nullo enim modo melius aut citius haeretica scriptura de memoria perit. Comburetur itaque leprosa vestis, scilicet prava scriptura flammis visibilibus, nam leprosus scriptor insanabilis, scilicet haereticus impoenitens, cremabitur flammis inexstinguibilibus, flammis aeternis, flammis gehennalibus. Quo contra vestis illa, quam operata est mulier sapiens, quaesivit enim lanam et linum, et operata est consilio manuum suarum, vestiet virum illius nobilem, dabiturque ei de fructu manuum suarum, et laudabunt eam in portis opera ejus (Prov. XXXI). “Quod si eam viderit non crevisse,” id est, putaverit haeresim non esse, et id quod pravum sonat bono sensu accipi posse, “praecipiet, et lavabunt id in quo lepra est,” id est, praedicabit vel exponet coram omnibus illum verbi sensum, qui sanus vel utilis est. “Et cum viderit faciem pristinam non reversam,” id est, nihil prodesse lectoribus sive auditoribus sanam interpretationem suam, “igne comburet,” ut praedictum est. “Sin autem obscurior fuerit locus lepr |
CAPUT XXXIII. De tribus solemnitatibus anni, quis sit mensis azymorum, quis primitivorum, quis congregatarum frugum. |
[60] coram Domino, ut acceptabilis sit vobis altero die Sabbati, et sanctificabit illum.” Ac deinceps: “Numerabitis ergo ab altero die Sabbati, in quo obtulistis manipulum primitiarum, septem hebdomadas plenas, usque ad alteram diem expletionis hebdomadae septimae, id est quinquaginta dies, et sic offeretis sacrificium novum Domino,” etc. Haec solemnitas mensis primitivorum, qui mensis apud Hebraeos Theseri, apud Romanos autem Junius dicitur: haec, inquam, solemnitas, Primitivorum dicitur, et festivitas Hebdomadarum. Vocatur etiam Graece Pentecostes, id est quinquagesimus dies. De solemnitate congregatarum frugum. “Mense, inquit, septimo, prima die mensis erit vobis Sabbatum memoriale clangentibus tubis, et vocabitur sanctum. Omne opus servile non facietis in eo, et holocaustum offeretis Domino,” etc. |
CAPUT XXXIV. De ejusdem solemnitatibus et de causis singularum. |
[61] corpora illorum in deserto prostrata sunt, gaudium successit filiorum qui terram introierunt, idcirco solemnitatis hujus prima celebritas est jejunium, ultima laetitia, vel gaudium. Utriusque rei, scilicet afflictionis agendae, uno, id est decimo die, et gaudii septem diebus, a quinto decimo die celebrandi praeconium est. “Prima dies mensis Sabbatum, id est festum memoriale et sanctum est clangentibus tubis,” scilicet, ut audientes clangorem tubarum sint ad festa ventura parati, et eodem die feriati. Nam “omne opus, inquit, servile non facietis in eo, et offeretis holocaustum Domino.” |
IN NUMEROS LIBER SECUNDUS |
CAPUT XXXI. De mansionibus filiorum Israel quadraginta duabus. |
[62] et illecebras voluptatum in hoc saeculo contemnendas, nec inebriari debere vino, in quo luxuriae sunt opprobria (Ephes. V). Quadragesima prima mansio in montibus Abarim, contra faciem Nabo. In montibus, inquit, Abarim, quod interpretatur transeuntium, videlicet quamvis in montibus sit virtutum, adhuc tamen indiget, quandiu peregrinatur hic civis coelorum. Nabo interpretatur conclusio, scilicet in qua finitur lex, et non invenitur ejus memoria. Porro gratia Evangelii absque ullo fine tenditur. Quadragesima secunda mansio, quae et extrema est, in campestribus Moab. Cursim quae in hac sint gesta, narremus. |
CAPUT XXXII. Brevis narratio eorum quae in ultima, id est, quadragesima secunda mansione gesta sint. |
[63] Residens in ea populus, a divino Balaam, quem mercede conduxerat Balac filius Sepphor, Dei benedictione benedicitur, et maledictio vertitur in laudes. Audit vocem Domini ex profano ore resonantem: “Orietur stella ex Jacob, et consurget homo de Israel, et percutiet principes Moab, et vastabit cunctos filios Seth, et erit Edom haereditas ejus (Num. XXIV).” Fornicatur cum filiabus Madian, et Phinees filius Eleazari sacerdotis zelatus zelum Domini, Zambri et scortum Madianitidem pugione transfigit (Num. XXV). Unde et accepit praemium in aeternam memoriam alvum victimae. Numeratur rursum populus, numerantur et Levitae, ut interfectis pessimis, novus Dei populus censeatur (Num. XXVI). Interpellant quinque filii Salphaad, et ex judicio Domini haereditatem accipiunt, ut inter fratres suos nec femineus a possessione Domini sexus excludatur (Num. XXVII). Jesus Moysi in monte succedit (ibid.), et discit a lege, quae spiritualiter offerre debeat in Ecclesia, primum quid per singulos dies, quid in Sabbato, quid in Kalendis, quid in Pascha, quid in Pentecoste (Num. XXVIII), quid in neomenia primi mensis, quid in jejunio ejusdem mensis die decimo, quid in scenopegia, quando figuntur tabernacula, quinto decimo die supradicti mensis (Num. XXIX), uxorum et filiarum vota, absque auctoritate patrum et virorum cassa memorantur (Num. XXX), bellum contra Madianitas (Num. XXXI), et mors divini Balaam, et praedae divisio, et oblatio ex ea in tabernaculo Dei (ibid.). Primus Ruben et Gad, et dimidia tribus Manasses, circa Jordanem in eremo possessionem accipiunt (Num. XXXII). Plurima enim ha |
IN DEUTERONOMIUM LIBER PRIMUS |
CAPUT XXXIV. Quare in corripiendo homine quantitas plagarum quadragenarium non debeat excedere numerum, et de quadragenario jejunio Domini. |
[64] b tot ictibus plagarum foedum esse debuit pupillo illi, non satiari numero tot plagarum? Videlicet, quia simul omnes ipsi peccaverunt in scelere vituli, quem fecit Aaron, et prostratus Moyses quadraginta diebus et quadraginta noctibus sub plagis jejuniorum satisfecit Domino pro reatu ipsorum: sic enim dicit: Et jacui coram Domino quadraginta diebus et noctibus (Deut. IX), sive et procidi ante Dominum, sicut prius quadraginta diebus et noctibus, panem non comedens, et aquam non bibens, propter omnia peccata vestra, quae fecistis contra Dominum, et exaudivit me Dominus etiam hac vice. Bene ergo in ipso fervore judicii, lex sancta miserationis memoriam facit, mira diligentia non immemores esse permittens delicti universalis sub omni poena singularis cujuslibet hominis, dum ejus tenentur lege numeri, quo ipsi alio vapulante, misericordiam consecuti sunt. Haec pietas legis Paulo quoque apostolo modice subvenit. Ait enim: A Judaeis quinquies quadragenas una minus accepi (II Cor. XI). Judices iniqui injuste judicatum, impie prostratum, ne voluptate caedis, vel delectatione crudelitatis toto viderentur permisso uti, parce quinquies verberaverunt, dum de quadragenario numero, quem transgredi non audebant, plagam unam jam lacerato corpori denudaverunt. Porro qui spiritualiter totam legem adimplevit, novus homo Jesus Christus, huic quoque parti legis in semetipso sic obtemperavit ut pro gula primi hominis, jejuniorum plagas sustinens, quadragenarium non excederet dierum numerum; nam consummatis illis, ecce accesserunt angeli et ministrabant ei (Matth. IV). Ubi usque hodie solemne est tam publicis quam privatis satisfactionibus hunc dierum indicere numerum, et ita sponte sua |
CAPUT XL. De eo quod ait: |
[65] “Memento quae fecerit tibi Amalech, et delebis nomen ejus sub coelo,” et quod nobis spiritualiter diabolus sit Amalech. Memento quae fecerit tibi Amalech in via, quando egrediebaris ex Aegypto, quomodo occurrerit tibi, et extremos agminis tui, qui lassi residebant ceciderit, quando tu eras fame et labore confectus, et non timuerit Deum. Cum ergo Dominus Deus tuus dederit tibi requiem, et subjecerit cunctas per circuitum nationes in terra, quam tibi pollicitus est, delebis nomen ejus sub coelo. Cave ne obliviscaris. Jam alibi dictum quia lassos Hebraei hic immundos secundum legem extra castra manentes intelligunt, quos cecidisse Amalechitae dicuntur: quia, sicut ipsi tradunt, eorum circumcisionem amputaverunt, et in subsannationem Dei in coelum projecerunt. Gravissime dictum, severissime imperatum contra Amalech, tam hic cum dicitur: Cave ne obliviscaris, quam in Exodo, ubi dictum est: Scribe hoc ob monumentum in libro, et trade in auribus Josue. Delebo enim memoriam Amalech de sub coelo (Exod. XVII). Porro praecepti hujus adimplendi sors super Saul cecidit, dicente Domino sic: Recensui quaecunque fecit Amalech Israel, quomodo restitit ei in via, cum ascenderet de Aegypto. Nunc igitur vade et percute Amalech (I Reg. XV). Non igitur mirum aut injustum quod talem ob culpam irrecuperabiliter projectus est Saul, quia praevaricari ausus est, quod ex lege semel atque iterum, imo et tertio tanta cum gravitate praeceptum est. Caeterum et imperantis auctoritas, et inobedientis poena timorem nobis sancire debet, ut caveamus ne obliviscamur quid nobis fecerit spiritualis Amalech, ex quo egressi sumus de Aegypto, ex quo Rubrum mare baptismi Christi transivimus, quomodo occurrerit nobis, et extremos agminis, qui lassi residebamus, ceciderit, quando eramus fame et labore confecti. Iste namque Amalech diabolus est, qui ex quo Christi baptismate abluti, peccati originalis reatum evasimus, singulos nostrum pertinaciter est persecutus, ut quia credentes in Christum, de Aegypto, id est de ignorantiae[66] tenebris exivimus, saltem actualibus praepediti peccatis terram repromissionis, terram viventium nequaquam ingrediamur. Novit quisque nostrum quid ab ipso passus sit, qualiter concisus, quibus vel qualibus vulneribus in anima confectus sit. Igitur pro se unusquisque nostrum adversus hunc Amalech per poenitentiam consurgat, quatenus hujus de sub coelo memoriam perimat, nam Pharaonis et exercituum ejus, id est peccatorum, quae baptismum praecesserunt, per solam gratiam Christi, tota periit[67] memoria. |
IN DEUTERONOMIUM LIBER SECUNDUS |
CAPUT PRIMUM.De eo quod ait: |
[68] ortuis, atque ita per illum factum est ut ingrederetur in terram pro qua juravit patribus nostris, terram viventium, terram paradisi coelestis, ut daret eam nobis. Cum hac professione: suscipiens, inquit, sacerdos cartallum, ponet ante altare Domini, subauditur, quod est ante oculos Domini, ut memoriale tuum aeternum sit; juxta istud quod per prophetam loquens ipse Dominus: Sermones mei, inquit, non deficient de ore tuo, et munera tua accepta erunt super altare meum. Et loqueris, ait, in conspectu Domini Dei tui, subauditur, causam cur tali ordine, scilicet per passionem Christi, terram illam nos oportuerit ingredi pro qua juravit patribus nostris, quae videlicet causa est hujusmodi. |
CAPUT VII. De Cantico Moysi: |
[69] tradidisti, quem negasti ante faciem Pilati (Act. III), pater tuus est, qui possedit, et fecit, et creavit te, ut inquam istud scias, memento dierum antiquorum, cogita generationes singulas. Nam in diebus antiquis, omnia per ipsum facta sunt (Joan. I), et per generationes singulas mysteria ejus dictis et factis praesignata sunt. Sed forte memoria dierum antiquorum, et cogitatio generationum singularum necdum tibi satis faciunt? Quid igitur facias? Interroga patrem tuum, et annuntiabit tibi, majores tuos, et dicent tibi. Pater tuus ipse est, majores tui, lex et prophetae sunt. Interroga ergo patrem tuum orando, majores tuos legendo. Patrem, inquam, tuum Deum interroga orationibus intentis, utrum consilium hoc vel opus, cujus in omnem terram sonus exivit (Psal. XVIII), ex ipso sit, et annuntiabit tibi. Si enim Cornelium gentilem pro hoc ipso orantem, et eleemosynas facientem dignanter exaudivit, et mirabiliter quid ipsum facere oporteret per angelum suum ostendit (Act. X), quanto magis, si tu interrogaveris, et ut bene agas intelligere volueris, per aliquam revelationem annuntiabit tibi? Igitur, ut praedictum est, Deum Patrem tuum interroga orando, majores tuos, idest prophetas omnes consule legendo. Ille annuntiabit, et illi dicent tibi quia iste quem tradidisti, quem negasti, quem felle cibasti, quem aceto potasti, quem clavis confixisti, cujus latus lancea perf[70] , id est exterior corporum omnimoda calamitas; intus pavor, id est atrox conscientia, quia scientibus illis, jam sanguis Christi, sicut sibi imprecati fuerant, super ipsos, et super filios eorum redundabat. Et dixi: Ubinam sunt? Cessare faciam ex hominibus memoriam eorum. Haec et haec dixit quae jam praemissa sunt, et tunc demum dixi ego, cui futurae calamitates istae, imo et omnia tam praeterita quam futura praesentia sunt: Ubinam sunt? Videlicet quia defecerunt peccatores a terra, et iniqui ita ut non sint (Psal. CIII). Et vae illis, quos nescit Deus ubinam sint, cum ipse omnium qui sunt, qui non male sunt, locus sit. Unde dicit in Job: Sicut consumitur nubes et pertransit, sic qui descendit ad inferos, non ascendet, nec revertetur ultra in domum suam, neque cognoscet eum amplius locus ejus (Job IX). Cessare faciam ex hominibus[71] memoriam eorum. Ac si dicat: Parum est ut amplius cognoscam eos, ego quondam locus ipsorum, insuper et ex hominibus cessare faciam[72] memoriam eorum, ut nec apud Deum, nec apud homines ulla in bono sit[73] memoria illorum. Sed propter iram inimicorum distuli, ne forte superbirent hostes eorum. Et dicerent: Manus nostra excelsa, et non Dominus fecit haec omnia. Ita, ut praedictum est, sagittas meas complebo in eis, ut ne una quidem maledictio residua sit. Poteram facere, et ipsi merebantur, ut ita cessaret ex hominibus[74] memoria eorum quatenus nullae superessent reliquiae eorum (Isa. X). Sed forte superbirent hostes eorum, et dicerent: Non Dominus fecit haec omnia, sed manus nostra excelsa fecit haec omnia. Distuli igitur et non totam funditus delevi[75] memoriam eorum. Imo, et dixi, quia si fuerit numerus quasi arena maris, reliquiae salvae fient (Rom. IX). Hoc pacto fit ut non superbiant hostes eorum, ut non dicant, manus nostra excelsa, et non Dominus fecit haec omnia, dum reliqui sunt ex eis per omnes gentes dispersi qui libros secum bajulant, et maledicta legis, quae legentes hostes eorum, et causas maledictionum recensentes sciant, et dicant quia Dominus fecit haec omnia. Amplius autem in eo residuum eorum proficit, ut quicunque ex hostibus eorum ad fidem patrum illorum conversi fuerint, dum, quod cum plenitudo gentium subintraverit, tunc omnis Israel salvus erit (ibid.), non superbiant, quod caecitas in Israel contigit, ipsi autem illuminati sunt, Apostolo quoque superbiam istam reprimente, cum dicit: Quod si aliqui ex ramis fracti sunt, tu autem cum oleaster esses, insertus es in illis, et socius radicis et pinguedinis olivae factus es, noli gloriari adversus ramos. Quod si gloriaris, non tu radicem portas, sed radix te (Rom. XI), etc. Plane haec talis repressio superbia |
IN LIBRUM JOSUE COMMENTARIORUM LIBER UNUS |
CAPUT X. Quod Josue miserit exploratores, cum virtute Dei certus esset, et quid per illos, quid per meretricem, quae suscepit et salvavit eos, praefiguratum sit. |
[76] (CAP. II.) Misit ergo et Josue filius Nun de Sethin duos viros exploratores absconditos, et dixit eis: Ite et considerate terram, urbemque Hiericho. Qui pergentes, ingressi sunt in domum mulieris meretricis nomine Raab, et quieverunt apud eam. Cum quo Dominus erat, cui et dixerat, nullus vobis poterit resistere cunctis diebus vitae tuae. Ipse exploratores mittit ad considerandam terram urbemque Hiericho. Non ergo quisquam ullo in negotio tantum de coelestibus praesumat praesidiis, ut non etiam ipse sibi prior adsit, vigilando pro facultate ingenii, laborando pro portione virili. Nam sicut minimae fidei est, de divinis dubitare promissis, sic nimiae temeritatis vel praesumptionis est, coelestem per miracula praestolari opem, otiose sedendo manibus compositis. Hominis namque est incipere, Dei autem perficere. Porro ut coepta prosequamur mysteria: Ingressi, inquit, domum mulieris meretricis, nomine Raab, et quieverunt apud eam. Notae fidei et celebris memoriae meretrix ista, tam nomine quam vita, maxime autem facto praesenti, collectam et colligendam de gentibus Ecclesiam significat. Nomine videlicet, Raab quippe latitudo interpretatur. Et certum est quia sancta catholica Ecclesia latissime per totum orbem terrarum diffusa est. Vita vero, quia quemadmodum meretrix haec multis viris prostituta, sic gentilitas, quae nunc est Ecclesia, multorum deorum vile prostibulum fuit. Facto autem praesenti, quia quemadmodum haec exploratores ab Josue missos, sic Ecclesia apostolos vel praedicatores universos a Salvatore legatos, domo excepit, hospitalitate fovit, fide servavit. Igitur duos, inquit, exploratores misit Josue, ite, inquiens, considerate terram urbemque Hiericho. Hiericho defectus sive luna interpretatur. Significat autem hunc mundum mutabilitati et defectioni obnoxiam, quemadmodum in parabola evangelica Salvator ipse testatus est: Homo quidam, inquit, descendebat ab Hierusalem in Hiericho, et incidit in latrones (Luc. X), etc. Duo viri exploratores universos significant Evan |
CAPUT XII. De fide Raab, id est Ecclesiae, secundum mysterium, et de domo ejus, et quid sit signum coccineum ejus, et quid omnis cognatio ejus. |
[77] sericordiam, ita et vos faciatis. Ad haec illi: Innoxii erimus a juramento hoc, quo adjurasti nos, si ingredientibus nobis terram, signum funiculus iste coccineus fuerit, et ligaveris eum in fenestra, per quam nos dimisisti, et patrem tuum ac matrem, fratresque ac omnem cognationem tuam congregaveris in domum tuam. Qui ostium domus tuae egressus fuerit, sanguis ipsius erit in caput ejus, et nos erimus alieni. Loci hujus memores psallimus Regi nostro, psallimus sapienter Salvatori nostro: Fundamenta ejus in montibus sanctis; diligit Dominus portas Sion super omnia tabernacula Jacob. Gloriosa dicta sunt de te, civitas Dei (Psal. LXXXVI). Sequitur enim exponendo quaenam gloriosa dicta illa sunt. Memor ero Raab et Babylonis scientium me (ibid.). Dominus ergo Raab mystice ipsa est Sion, cujus Dominus portas diligit: ipsa est civitas Dei, de qua gloriosa dicta sunt: civitas, inquam, id est Ecclesia Dei, digna memoria Dei. Porro fundamenta ejus ipsi sunt exploratores, quos ipsa suscepit; episcopi sunt, apostoli, id est quos illa abscondit, quibus omnino tanquam fidei suae fundamentis innititur, et dicit: Nunc ergo jurate mihi per Dominum, ut quomodo ego feci vobiscum misericordiam, ita et vos mecum faciatis, ut eruatis animam meam de morte. Quod est dicere: Nunc ergo invocate super me nomen Domini, nomen Patris et Filii, et Spiritus sancti, ut in regeneratione cum sederit Filius hominis, in sede majestatis suae, quando sedebitis et vos super sedes duodecim, judicantes duodecim tribus Israel (Matth. XIX), salvetis me a damnatione aeterna, et quomodo ego vos in mea temporalia, sic vos me recipiatis in vestra aeterna tabernacula (Luc. XVI). Innoxii, inquiunt, erimus a juramento hoc, quo adjurasti nos, si ingredientibus nobis terram, signum fuerit funiculus iste coccineus, etc. Postulaverat enim signum, dicens: Detisque mihi signum verum, ut salvetis patrem meum et matrem, fratres et sorores meas, et omnia quae eorum sunt, ut eruatis anim |
CAPUT XIV. De duodecim lapidibus a Jordanis alveo sublatis, aliisque totidem in medio Jordanis positis, quod prophetarum et apostolorum typus fuerit. |
[78] (CAP. IV.) Fecerunt filii Israel sicut eis praecepit Josue, portantes de medio Jordanis alveo duodecim lapides, ut ei Dominus imperarat, juxta numerum filiorum Israel, usque ad locum in quo castrametati sunt, ibique posuerunt eos. Alios quoque lapides duodecim posuit Josue in medio Jordanis alveo, ubi steterunt sacerdotes, qui portabant arcam foederis, et sunt ibi usque in praesentem diem. Lapides isti pro utilis memoriae fundamentis, quibusdam poni jussi sunt. Cur enim sic a Domino praeceptum, et sic est factum. Quando, inquit, interrogaverint vos filii vestri cras dicentes, Quid sibi volunt isti lapides? respondebitis eis: Defecerunt aquae Jordanis ante arcam foederis Domini Dei nostri, cum transiret eum, idcirco positi sunt lapides isti in monumentum filiorum Israel, usque in aeternum. Nec vero hi qui in medio Jordanis alveo minus, quam hi qui super aridam positi sunt durissimi lapides, utpote sub aquis nutriti, earumque veteri usu attriti tanti[79] memoriam facti servare, vel indicare potuerunt. Nam et si interdum crescentibus aquis subtecti latere poterunt, semper tamen eorum offensione gurgites irritati (quod aquis profluentibus naturale est) fortius atque animosius inibi currendo scandalum suum nunquam occultum esse siverunt. Porro spiritualiter nobis lapides vivi lapides magni apostoli et prophetae sunt, qui fidem nostram velut fundamentum portant, necessariamque nobis factis et dictis operum Domini[80] memoriam semper suscitant. Unde Apostolus: Jam non estis hospites et advenae, sed estis cives sanctorum, domestici Dei, superaedificati super fundamentum apostolorum et prophetarum (Ephes. II). Et prophetae quidem, quia profundiora vel obscuriora sacramenta continent, quasi in medio Jordanis alveo sub aquis latent. Apostoli vero, quia nuda et aperta facie Salvatoris opera testantur, quasi in Galgala positi, quod interpretatur revelatio, semper sub dio conspectibus omnium patent. Utrobique magnum et evidens testimonium, credulis gentibus sive Judaeis bonum et jucundum, incredulis triste atque pavendum. |
IN LIBRUM JUDICUM COMMENTARIORUM |
CAPUT V. Cantici illorum tractatus ex beato Hieronymo litteraliter. |
[81] quod caeteris angelis dimicantibus pro Israel, ipse non solum non pugnaverit, verum etiam in adversitate eorum perstiterit. Maledicite habitatoribus ejus, id est et Meroz et populo ejus. Et redditur causa cur maledicantur. Quia, scilicet, non venerunt in adjutorium Domini, in auxilium fortissimorum ejus. Benedicta inter mulieres Jahel uxor Aber Cynei. Inter mulieres scilicet Saram, Rebeccam, Rachel, Liam, et caeteras ferme mulieres. Benedicatur in tabernaculo, subauditur Domini, et ibi memoriale sit ejus, sicut et Judith. Et bene redditur causa cur benedicatur, quia scilicet sapienter et prudenter fecerit, eo quod petenti aquam lac dederit. Idcirco lac dedit, ut hostis fugiens sibi potiorem fidem accommodaret. Et si quaeritur cur vinum non dederit, respondendum est quia domus Rachab vinum non bibebat, sicut habes in Jeremia propheta (Jer. XXXV). |
IN LIBROS REGUM LIBER PRIMUS |
CAPUT XX. De superbia Saulis, cujus indicia fuerunt peccata maxima, alterum quo sacrificium obtulit, alterum quo Amalech percutere et delere jussus, obedire contempsit, insuper et peccatum suum defendit. |
[82] enerat Amalech et pugnaverat contra Israel: “Scribe hoc ob monumentum in libro, et trade auribus Josue. Delebo enim memoriam Amalech sub coelo (Exod. XVII).” Praeterea, quod nequissimum est, redargutus in sermone Domini dicentis: “Nonne cum parvulus esses in oculis tuis, caput in tribubus Israel factus es? Quare ergo non audisti vocem Domini, sed versus ad praedam es, et fecisti malum in oculis Domini.” Refellere ausus arguentem se de peccato Spiritum Domini, cum superba defensione dicit: “Imo audivi vocem Domini, et ambulavi in via per quam misit me Dominus, et adduxi Agag regem Amalech, et Amalech interfeci. Tulit autem populus de praeda oves et boves, primitias eorum quae caesa sunt, ut immolet Domino Deo suo in Galgalis,” etc. Hoc etenim nequissimum est, cum post voluntatem peccati, quod primum est, et post effectum operis quod secundum est, atque post usum perversum, quod tertium est, additur et defensio peccati quod quartum est, et hic nullus veniae locus est. Nam et per prophetam Deus dicit: “Super tribus sceleribus Damasci, et super quatuor non convertam eum (Amos, I).” |
IN LIBROS REGUM LIBER SECUNDUS |
CAPUT X. Quomodo singulas pene persecutiones comes gloria secuta sit in typum ejusdem Christi, qui cuncta quae ut passibilis homo pertulit, impassibili divinitate superavit. |
[83] ari dicitur, quia nisi necessitate corporis et periculo vitae urgente, nequaquam vesceretur eis. Non tamen aperte eosdem legitur David panes comedisse. Tradunt Hebraei nequaquam David eosdem panes comedisse. Aliter Dominus in Evangelio. Item ubi ascendentibus Ziphaeis ad Saul, et dicentibus: “Nonne David latitat apud nos,” cum isset Saul et socii ejus ad quaerendum eum, cumque David desperaret se posse evadere a facie Saul, tam jucundo praesentia Dei subvenit praesidio, ut in tali articulo posito David, “veniret nuntius ad Saul et diceret: Festina et veni, quia infuderunt se Philisthiim super terram.” Hoc tam gloriosum fuit ut facti vel eventus memoriam posteris nequaquam deesse vellent. “Vocaverunt enim locum illum, petram dividentem.” (I REG. CAP. XXIV.) Item: “Cum reversus Saul perrexisset ad investigandum David etiam super abruptissimas petras, quae solis ibicibus perviae sunt.” Ibi vero gloriosi viri virtus et patientia laudabiliter enituit. “Speluncam ingressus est Saul, ut purgaret ventrem, David et viri ejus in interiori parte speluncae latentibus. Surrexit ergo David, et praecidit oram clamidis Saul silenter,” etc. Hoc admirans Saul: “Justior, inquit, tu es quam ego.” Ac deinceps: “Jura mihi in Domino ne deleas semen meum post me, neque auferas nomen meum de domo Patris mei.” Hoc plane gloriosum fuit, ut hic veraciter dicas quia non qui passus est, sed qui fecit injuriam miser exstitit. (I REG. CAP. XXVI.) Item ubi “rursum venientes Ziphaei ad Saul dixerunt: Ecce David absconditus in colle Achila, et surrexit Saul, et descendit in desertum Ziph, et cum |
IN LIBROS REGUM LIBER TERTIUS |
CAPUT XIV. Quid spiritualiter significet domus saltus Libani, et quia quot generationes ab Abraham usque ad Christum, totidem, id est quadraginta quinque domus illius columnae fuerint, licet evangelista tres praetermiserit. |
[84] (III REG. CAP. VII.) “Aedificavit quoque domum saltus Libani centum cubitorum longitudinis, et quinquaginta cubitorum latitudinis, et triginta cubitorum altitudinis, et quatuor deambulatoria inter columnas cedrinas. Ligna quippe cedrina exciderat in columnas, et tabulis cedrinis vestivit totam cameram. Quae quadraginta quinque columnis sustentabatur.” Si civitas Jerosolyma spiritualiter sancta est Ecclesia, et templum illud manufactum, templum corporis Dominici significat, quid haec domus Salomonis, domus saltus Libani, nisi domum generationis ejusdem Jesu Christi filii David, filii Abraham figurat? Ligna quippe cedrina, ligna imputribilia patres fuerunt, ex quibus ipse Christus secundum carnem, quippe qui propter magnae fidei meritum, imputribilis memoriae sunt. Quid ergo domus hujus columnae quadraginta quinque nisi totidem significant generationes ab Abraham usque ad Christum? Nam, secundum Evangelium non plus quidem quam quadraginta duae sunt, sed secundum fidem historiae quadraginta quinque sunt. Tres quippe Evangelium certi gratia mysterii praetermisit, dicendo: “Joram autem genuit Oziam (Matth. I),” Joram quippe non genuit Oziam, sed Ochoziam, qui Ochozias genuit Joas, de quo natus est Amasias, qui genuit Oziam. Videlicet quia evangelistae propositum erat tres tesseradecades in diverso temporum statu ponere, et Joram generi se miscuerat impiissimae Jezabelis; idcirco usque ad tertiam generationem, ejus[85] memoria tollitur, ne in sanctae nativitatis ordine poneretur. Igitur domus saltus Libani quadraginta quinque columnis sustentatur, quia patrum ex quibus Christus secundum carnem ab Abraham usque ad Christum generationes quadraginta quinque sunt. Sed quomodo, inquis, sub hoc mysterio dicuntur stare in numero vel ordine columnarum, qui in Evangelio Christi non stant, et de generatione ejus ceciderunt? Dicamus ad haec. Illi quidem ceciderunt, sed meliores aliae columnae locum illorum acceperunt, scilicet prophetae quos illi aut occiderunt aut persecuti sunt. Verbi gratia: Cecidit Ochozias qui et Ahazias, loco ejus stet Elisaeus propheta, qui in sermone Domini mandaverat Jehu, quem et unxit in regem super Israel, ut deleret domum Achab et Jezabel quae occiderat prophetas, cujus de genere, id est de filia, erat Ahazias. Cecidit et Ahaziae filius Joas. Locum ejus obtineat is quem ille occidit Zacharias filius Joiadae propheta. Cecidit Amasias, loco ejus supputetur ille propheta qui cum illum corriperet, adorantem deos Seyr, audivit h |
CAPUT XIX. De duabus columnis aereis quas finxit, et quod prima Jachim a dextris, secunda dicatur Booz a sinistris, et de linea cubitorum duodecim, quae utramque ambit. |
[86] bat vias Domini, quarum altera veritas sive judicium est, quod superbis resistit (I Petr. V), altera misericordia, quae humiles sustentat atque confirmat (ibid.), spiritu gratiae, spiritu fortitudinis. Quapropter ne nescire aut dissimulare vacet nobis quaerendam et spectandam in columnis certi gloriam mysterii, nominibus quoque propriis illas et ipse vocavit, et Scriptura haec aeternae memoriae nomina ipsa mandare curavit. Ait enim: “Cumque statuisset columnam dexteram, vocavit eam nomine Jachim,” id est firmitas. “Similiter erexit columnam secundam, et vocavit nomen ejus Booz.” Notas imo et nobiles ille suas columnas esse voluit, quas nominibus tantis, tamque claris insignivit. Quae est enim in domo Domini firmitas, nisi misericors gratia, vel gratuita misericordia magni regis? magni, inquam, et pacifici regis Christi, quam postulantes dicimus: “Confirma, Deus, hoc quod operatus es in nobis (Psal. LXVII).” Nempe quidquid operatus est in nobis, quidquid confirmat ope Spiritus sancti, misericordiae est, non judicii, gratiae est, non meriti. Et quo in robore columna consistit secunda, nisi in judicio, quo coelum ipsum (quanto magis terra!) turbabitur tempestate valida? unde notandum quia quae prior est firmitas, et quae secunda in robore dicta est, quia videlicet, prior est misericordia, quae humiles bona spe firmat. Posterius judicium quo contra superbos |
PROLOGUS RUPERTI IN LIBRUM PSALMORUM |
Psalmus 37. |
[87] Psalmi tricesimi septimi titulus hic est: “Psalmus David in rememoratione Sabbati.” Et est sensus: Ista operatio attribuenda est David, id est Christo, facta propter memoriam aeternae quietis, quae significatur per Sabbatum. Sabbatum enim requies interpretatur. Orat autem caput nostrum in hoc psalmo pro his poenitentibus qui futuri sunt sive ante baptismum, sive post, quadam affectione in persona sua loquens de illis. Ostendit etiam multas causas, quare pro eis orandum sit, tum quia graviter peccaverunt, et plurimum inde contristantur, tum quia pro eis passus est, tum etiam quia imitatores ejus passionis esse parati sunt. “Domine, inquit, ne in furore tuo arguas me, neque in ira tua corripias me. Quoniam sagittae tuae infixae sunt mihi,” etc. “Me et mihi” ait, pro eo ut dicat meos et meis. Nam et caput corporis ipse est membra autem omnes electi. Et hoc quidem psalmo pro poenitentibus orat, compatiendo infirmitatibus nostris, et condolendo his qui ignorant et errant, utpote tentatus per omnia pro similitudine absque peccato (Hebr. IV). |
Psalmus 110. |
[88] Psalmo deinde CX vox confessionis, vox laudis. “Confitebor tibi, inquit, Domine, in toto corde meo, in concilio justorum et congregatione,” etc. Et si quaeras quam ob causam Domino confiteatur, vel cur “confessio et magnificentia opus ejus,” continuo sequitur: “Memoriam fecit mirabilium suorum misericors et miserator Dominus, escam dedit timentibus se.” Videlicet quia praecedenti psalmo dixerat: “Juravit Dominus, et non poenitebit eum: Tu es sacerdos in aeternum, secundum ordinem Melchisedech,” et illum ordinem suum tunc nobis instituit in sacramento corporis et sanguinis sui, dum “de torrente in via” biberet, atque mox per resurrectionem, exaltato capite, timentibus se sensum aperuit, ut intelligerent Scripturas, recte hoc psalmo succinit, “escam dedit timentibus se,” sic conclusit: “Intellectus bonus omnibus facientibus eum,” scilicet, timorem Domini. “Laudatio ejus manet in saeculum saeculi.” |
Psalmus 115. |
[89] Psalmo CXV itidem alleluia praemisso, laudabiliter dicit perfectus amator Dei: “Credidi propter quod locutus sum,” id est, credidi et confessus sum. Ac deinceps: “Quid retribuam Domino pro omnibus quae retribuit mihi?” Et non inveniens quod ad retribuendum satis est, quid enim diligenti satis esse queat? “Calicem salutaris accipiam, inquit, et nomen Domini invocabo.” Quasi dicat: Totam paupertatem meam offeram, sanguinem meum illi offeram, vel si persecutor desit, frequentabo ad sanctum altare ejus passionis memoriam, pro ipso mori paratus ero, quia “pretiosa in conspectu Domini mors sanctorum ejus.” |
IN LIBROS REGUM LIBER QUINTUS |
CAPUT XXVIII. Quod de paucis panibus turbam hominum saturavit, cui rei in Christo simile sit. |
[90] Nonum fuit miraculum, in eo quod turbam hominum paucis de panibus saturavit, videlicet in typum ejus, qui et ipse de paucis panibus multa hominum millia corporaliter saturavit (Matth. XIV; Joan. VI), et nunc usque spiritualiter de paucis prophetarum et apostolorum libris universam Ecclesiam reficit. “Comedent, inquit, et supererit.” Plane ita facimus, et ita fit, legendo atque exponendo comedimus quantum possumus, et multum superest quod in intellectus vel memoriae nostrae ventrem transmittere non valeamus. |
IN ISAIAM PROPHETAM COMMENTARIORUM LIBER PRIMUS |
CAPUT XXXI. Cur visioni illi rem in diebus Achaz gestam conjunxerit, et qualiter impleverit praeceptum dicentis in initio visionis: |
[91] “Excaeca cor populi hujus.” Itemque in finem ejusdem: “Liga testimonium, signa legem in discipulis meis.” (CAP. VII). Et factum est in diebus Achaz filii Joathan, filii Oziae regis Juda. Ascendit Rasin rex Syriae et Phaace filius Romeliae, rex Israel in Hierusalem, ad praeliandum contra eam, et non potuerunt debellare eam. Et nuntiaverunt domui David, dicentes: Requievit Syria super Ephraim. Et commotum est cor ejus et cor populi ejus, sicut moventur ligna silvarum a facie venti. Narrata visione, quod valde notandum est, continuo atque conjuncte longe post actae rei narrationem subjungit, dicendo: Et factum est in diebus Achaz. Nec enim memoriae debet nunc abesse quod visionem narrare incipiens tempus ejus posuit, dicendo: In anno quo mortuus est rex Ozias (Isa. VI), denique inter Oziam et istum Achaz anni fuere sexdecim quibus regnavi. Oziae filius Joathan. Quid ergo continuando rem tanto post tempore gestam visioni praeteritae conjunctiuncula quoque usus est, dicendo, et factum est in diebus Achaz? Quid putamus, nisi quia in diebus Achaz tandem fecit id quod sibi tunc praeceptum fuerat? Quid enim praeceptum fuerat? Videlicet, ut cor populi excaecaret, id est ut sic visionem eamdem narraret, ut populus, quia non merebatur, non intelligeret. Nam qui tunc dixerat, excaeca cor populi hujus, ipse postmodum dicturus est: Liga testimonium, signa legem in discipulis meis (Isa. VIII). Et propheta respondet: Et exspectabo Dominum qui abscondit faciem suam a domo Jacob, et praestolabor eum (Ibid.). Ergo quaecunque hoc loco Judaeis obesse videntur, ut non intelligant, imo quaecunque juvare putantur impietatem illorum adversus ea quae deinceps de Christo prophetantur, li |
CAPUT XXXIV. Quid sit dicendo: |
[92] ntis eam et evangelizantis, quod conciperet et pareret filium, Spiritus sanctus in illam supervenit (Luc. I), in illa, inquam, hora cum omni multitudine verbi Dei Scripturae quoque hujus plena illi notitia infusa. Statimque cum sermone angeli virgineum conceptum praedicantis, memoriae ejus locutus est hoc illud esse quod supra dixit: Ecce virgo concipiet et pariet filium. Ita ad illam prophetissam hic accessit, testes sibi fideles adhibuit. Quot? Duos, id est Uriam sacerdotem, et Zachariam filium Barachiae. Claret in omni Scriptura ejus, in tot amplitudine voluminis ejus, quia duos fideles, duos populos fidem Christi habentes, unum de Judaeis, alterum de gentibus sibi testes adhibuit. Urias quod interpretatur lux mea Deus, ipse est Judaicus, apud quem prius lucere dignatus est Deus. Per Zachariam quod interpretatur memor Domini, nos de gentibus significamur, qui ejus quidem Emmanuelis venturi notitiam non habuimus, sed praeteriti memorem fidem habemus. Sed et Barachiae filii, id est benedicti Domini filii sumus, nec enim antequam ille veniret, quidquam boni habuimus, ut Judaicus populus, sed ex adventu ejus habemus, cui Psalmista dicit: Benedictus qui venit in nomine Domini (Psal. CXVII). Adsumus ecce duo testes fideles in veritate rerum comprobantes, quia bonus et optimus cooperator divinae generat |
IN ISAIAM LIBER SECUNDUS |
CAPUT VIII. Quod hujusmodi quae sequuntur, qualiter ex tunc usque hodie in Ecclesia Christi impleta sint, et quae sit scientia Domini, quae haec effecit. |
[93] Habitabit lupus cum agno, et pardus cum haedo accubabit. Vitutus, et leo, et ovis simul morabuntur, et puer parvulus minabit eos. Notandum quod non dixerit, habitabit agnus cum lupo, et accubabit haedus cum pardo, sed accubabit pardus cum haedo, et lupus habitabit cum agno. Hic dicimus, ut non excidat memoriae, quia tota haec lectio oppositam sonat humilitatem superbiae Assur. Lupus enim, id est persecutor quilibet, habitabit cum agno. Verbi gratia: Paulus qui primitus persequebatur Ecclesiam et lacerabat, de quo dictum est: Benjamin lupus rapax (Gen. XLIX), habitabat cum Anania Christianae simplicitatis agno, a quo baptizatus est (Act. IX), vel cum Petro apostolo, cui dictum est: Pasce agnos meos (Joan. XXI). Et pardus qui prius non mutabat varietates suas, lotus in fonte Christi, accubuit cum haedo; non qui a sinistris est, sed qui immolatur in pascha Domini. Leo quoque prius ferocissimus, et ovis et vitulus pariter morabuntur. Quotidie cernimus in Ecclesia divites et pauperes, potentes et humiles, reges atque privatos pariter commorari, et a pueris parvulis, quos apostolos intelligimus, imperitos sermone, sed non scientia, regi. Vitulus et ursus pascentur simul, requiescent catuli eorum, et leo quasi bos paleas comedet. Cum enim inter se disciplina Domini fuerint foederati, de quibus jam dictum est, tunc vitulorum atque u |
CAPUT XXI. Quod ab illo quo ait: |
[94] , o Synagoga auguratrix et fornicaria, nunc recenti vel prima contra me insanisti petulantia? In partibus torrentis pars tua, haec est sors tua. Et ipsis effudisti libamen, obtulisti sacrificium. Nunquid super his non indignabor? Super montem excelsum, et sublimem posuisti cubile tuum, et illuc ascendisti, ut immolares hostias. Et post ostium et retro postem posuisti memoriale tuum. Talia nempe scelera tua Regum ac Paralipomenon narrat historia. Imo et ante Regum historiam fecistis ejusmodi sacrilegia. Dicit enim Psalmista: Et commisti sunt inter gentes, et didicerunt opera eorum, et servierunt sculptilibus eorum, et factum est illis in scandalum. Et immolaverunt filios suos, et filias suas daemoniis. Et effuderunt sanguinem innocentem, sanguinem filiorum suorum, et filiarum suarum, quas sacrificaverunt sculptilibus Chanaan. Et infecta est terra in sanguinibus (Psal. CV). Haec omnia venient super te in generatione ista. Quare? Quia juxta me discooperuisti et suscepisti adulterum. Dilatasti cubile tuum, et pepigisti cum eis foedus. Juxta me, inquit, discooperuisti, et suscepisti adulterum. Quem adulterum? Olim Baal, nunc autem Barabbam. Baal juxta me in templo, Barabbam contra me in praetorio. Dilexisti stratum eorum, manu aperta. Me autem odisti et condemnasti vociferatione publica. Pepigisti cum eis [foedus], me autem negasti. Cum quibus me negato pepigisti? Olim, ut jam dixi, cum Baal, et |
CAPUT XXV. De apostolis et apostolicis viris, praedicatoribus verbi Dei, et qualiter eorum quibus sua spiritualia seminant, carnalia nunc metere, et in futuro duplicia, id est animae pariter et corporis bona sperare debeant. |
[95] memoriam fortitudinem, id est, labores gentium comportari, vestroque nomini gloriosorum diadematum regum, in pulvere substerni. Ita superbietis, videlicet superbia sancta et nobili, dum superbo altiores saeculo, superborum omnium colla vera gloria supervadetis. Hoc idcirco, quia nunc mihi dicenti, Spiritus Domini super me, eo quod unxerit me Dominus, vos annuntiationem meam mansueti audistis, et credidistis, relictisque omnibus, secuti estis me, pauperes censu, pauperes spiritu, unde et odit vos mundus, et inde vestras quoque animas pro me posituri estis. Verum non eo tenditis, non illum finem exspectatis, ut sicut dixi: Fortitudinem gentium comedatis, et in gloria eorum superbiatis. Sed quid? Pro confusione vestra duplici et rubore, laudabunt partem suam. Hoc est quod speratis, hoc est pro quo laboratis, duplici confusione, duplici rubore paupertatis et mortis affecti, ut videlicet laudent partem suam, ut talem habeant, qualem merito laudent partem suam, id est ut habeant vitam aeternam, quae non est alia quam cognoscere Deum, |
IN JEREMIAM PROPHETAM COMMENTARIORUM LIBER UNUS |
CAPUT XX. Quod peccato superbiae praecedente, anima instabilis sit, et de vitio in vitium cadat, et qui sensus horum quatuor elementorum: HE, VAU, ZAI, HETH. |
[96] is, ut nunquam restitui posset, nisi per solam Christi gratiam. Deinde et singulariter quaeque anima quae viriliter stare non meretur, lapsa a priori statu, ita ut qui prius glorificabant eam spernant, versa vice, videntes ignominiam ejus, spernant, inquam, gementem et conversam retrorsum, respiciat semetipsam, et inveniet quia latens peccatum superbiae praecessit, et propter illud instabilis facta sit, ac de vitio in vitium ceciderit. Rursus quatuor litteras copulemus, he, vau, zai, heth: he ista, vau et zai haec, heth vita interpretatur. Et est sensus: Ista et haec vita sunt. Ista, inquam, et quaecunque hujusmodi sunt perfecta, meditationi et memoriae mandata, ad vitam proficiunt. |
CAPUT LXV. Quomodo Deum rogat recordari primae transgressionis, et quid poenarum inde provenerit, et quod ex eo speret sibi futura bona, quia praesentia mala recipit. |
[97] ZADI. “Recordare paupertatis et transgressionis meae, absinthii et fellis.” Postquam iratus es, inquit, peccanti homini misericordiae recordare, quia pro peccato unius hominis multum est poenarum, multum paupertatis et absinthii et fellis. Paupertas mortalitas corporis est. Absinthium et fel mors animae est. Horum si recordatus fueris, multum poenarum sumptum esse misericordia aestimabit. Quod sciens alius dicit: “Utinam appenderentur peccata mea quibus iram merui, et calamitas in statera. Quasi arena maris haec gravior apparebit (Job XXXI).” ZADI. “Memoria memor ero, et tabescet in me anima mea.” Malorum quae vidi, malorum civitatis et populi, famis, gladii, atque ignis[98] memoria memor ero, ita ut nulla[99] memoriam hanc deleat consolatio, et continuo dolore continua tristitiae poena tabescet in me anima mea. ZADI. “Haec recolens in corde meo.” Subauditur afflictione divina cruciabor, et idcirco consolationem “sperabo” in illa coelesti patria, quia recipio mala in vita mea. |
IN EZECHIELEM PROPHETAM COMMENTARIORUM |
CAPUT XX. Quomodo apostoli accepto Spiritu sancto amari et indignantes facti sint, et ad quem acervum novarum frugum venerint, sederint, et moerentes manserint. |
[100] migratos in Adam ab illa superna Hierusalem; “acervum novarum frugum,” quia consepulti grano, frumenti Christo per baptismum in mortem (Col. II), deinceps in novitate vitae ambulare coeperunt (Rom. VI), “juxta fluvium Chobar, quod nostra lingua grave sonat, habitabant, quia quotquot supernae Hierusalem veraciter meminerunt, gravitatem miserae mortalitatis tristes prae oculis habebant et flebant, juxta illud Davidicum: Super flumina Babylonis illic sedimus, et flevimus, dum recordaremur tui, Sion (Psal. CXXXVI). Sedi, inquit, ubi illi sedebant, et mansi septem diebus moerens in medio eorum.” Et apostoli utique in medio praedictorum moerentes sederunt, moerentes, inquam, non modo quod in mundi hujus Babylone captivi essent, verum et quod nimium paucos ex cognatis suis Judaeis ad memoriam supernae Hierusalem revocare possent, insuper et multas persecutiones ab eis illatas sustinerent. Septem dies quibus in medio eorum sedisse dicitur, post haec egressurus in campum ad imperium Domini, totum significant tempus, quo Judaeam non reliquerunt apostoli, scilicet fere bis septem annos usque ad quartum Claudii annum, quo Paulus et Barnabas a Spiritu sancto ad praedicandum gentibus sunt missi, et Petrus Romam ingressus est. |
CAPUT XXX. Quid fuerit, populo illi habere idolum zeli: quid cum thuribulo stare coram idolis, quid a mulieribus sedentibus plangi Adonidem, et quid adorare ad ortum solis applicando ramum ad nares. |
[101] “Et levavi oculos meos ad viam aquilonis, et ecce ab aquilonari parte altaris idolum zeli in ipso introitu.” Oculos levare est superiora tempora memoria repetere, videlicet exitum filiorum Israel de Aegypto, quando ingressi sunt, et mare transierunt in manu forti, et brachio extento (Exod. XII). Nunquid non idolum zeli erat in ipso introitu, quando primum ad cultum Dei patrum ipsorum intromittebantur? Plane Aegyptum mente secum ferebant, Aegyptum et idola Aegypti non mutato animo secum portabant, sed non etiam actu prodebant? Ventum est ad abominationes majores, ubi fossus paries, id est occasio data est, murmuraverunt, et post Aegyptum atque ollas carnium Aegypti ejulaverunt (Exod. XVI), et caput vituli secundum monstruosum ritum Aegypti fecerunt et adoraverunt (Exod. XXXII): Ergo illic tantum idolum zeli, hic autem coram idolis stantes viri cum thuribulis et fumo thuris, id est illic quidem cum ab Aegypto exirent, idololatria male imbuto animo cubabat, hic autem opere prorupit manifesto. Ex eo ventum est et ad majores abominationes, id est ad mulieres sedentes, et Adonidem plangentes, versa quippe est in consuetudinem hujusmodi sordium ingluvies, sicut scriptum est in |
IN EZECHIELEM LIBER SECUNDUS |
CAPUT XXXIII. Quomodo legitima quaedam ad correctionem praevaricatorum legis edicat auctoritate Domini, haec et haec dicentis emissa, et pro ipso numero septenario spiritualis intelligenda sit legislatio. |
[102] imul ad memoriam reducimus illud legislatoris Moysi dictum: “Prophetam de gente tua, et de fratribus tuis, sicut me, suscitabit tibi Dominus Deus tuus, ipsum audies, sicut me,” dixit (Deut. XVIII), tanquam diceret: Sicut ego homo sum tibi carnali populo Israel legislator vetus, sic ille verus homo erit spirituali populo legislator novus. Igitur dum quaerimus quid haec in isto propheta legislatio sibi vult, omnia nobis respondent quia princeps ille qui juxta praecedentia lectionis per clausam portam egreditur, legem affert meliorem pro suo principatu, legem novam, legem vitae ac spiritus, quae totum hominem liberare possit a lege peccati ac mortis. Proinde illud quoque nequaquam a mysterio vacare advertimus, quod in initio propheta dicit, “et adduxit me per viam portae aquilonis (Ezech. XLIV).” Denique iste vir iste novus legislator, juxta patriarchae Jacob vaticinium, “exspectatio est gentium (Gen. XLIX),” quae ad aquilonem versae erant, id est ad diabolum, qui per frigidum de |
IN DANIELEM PROPHETAM COMMENTARIORUM |
CAPUT III. Quae vel qualia desiderando Daniel, vir desideriorum dici meruerit, proponens in corde suo ne pollueretur de mensa regis. |
[103] Porro nunc nobis in memoriam veniat, hunc sanctum Danielem coelesti testimonio virum desideriorum esse dictum (Dan. IX). Qualium enim desideriorum erat vir, nisi qualia conjicere possumus ex revelationibus hujusmodi? Dicamus ergo quia, cum unus Deus, unum sit sanctorum desiderium, duo propter illud eis desideranda sunt, alterum, ut auferatur peccati regnum, quod jam factum est, et fit per primum Christi adventum, alterum, ut inimicis Dei tota insultationis tollatur vox, quod faciendum est per secundum Christi adventum. Horum desideriorum flammam sancto huic sine dubio tempora illa multum adauxerant. Amabat enim Deum, et necesse erat ut pro illo quem amabat aemularetur contra illud inimicum regno ejus, peccati regnum, contra inimicos regni ejus peccatores homines, ut diceret illud Davidicum: “Usquequo peccatores, Domine, usquequo peccatores gloriabuntur?” (Psal. XCIII.) et his similia. Videbat se exsulem, natum in hoc mundo, propter originale peccatum, audiebat propter actualia peccata captivato Dei populo dicere gentes: |
CAPUT IV. Quod providentia Dei factum sit ut non ipse Daniel, sed Nabuchodonosor somniaverit mysterium regni Dei, et cur non sit mirandum, quod impio Deus secreta sua revelavit. |
[104] Et notanda diligenter studiosa consolatoris Dei providentia. (CAP. II.) “Nabuchodonosor, inquit Scriptura, somnium vidit, et conterritus est spiritus ejus, et somnium fugit ab eo. Praecepit ergo rex ut convocarentur arioli et magi et malefici et Chaldaei, ut indicarent regi somnia sua,” etc. Non Daniel ipse somnium vidit, sed quod Daniel interpretaretur, Nabuchodonosor vidit, et visum memoria tenere non potuit. Quo enim tendebat Deus, qui non superbis, sed humilibus, imo non inimicis, sed amicis suis secreta sua revelare consuevit? Nimirum ut tunc quoque captivos suos daret in misericordias, in conspectu ejus qui ceperat eos (Psal. CV). Quod et factum est: nam per occasionem revelationum, primus ille “rex Danielem in sublime extulit, et munera multa et magna ei dedit, et constituit eum principem super omnes provincias Babylonis, et praefectum magistratuum super cunctos Babylonis sapientes. Daniel autem postulavit a rege, et constituit super opera provinciae Babylonis Sidrach, Misach, et Abdenago. Ipse autem Daniel erat in foribus regis.” Nec mirandum propter hoc regem impium ad ea coelestibus admissum fuisse mysteriis, ut diceret: “Ecce ego video viros quatuor solutos ambulantes in medio ignis, et nihil corruptionis in eis est, et species quarti similis Filio Dei,” cum et propter hoc ipsum Cyri regis Persarum victorias vaticinari Spiritus sanctus non dedignatus sit: |
DE OPERIBUS SPIRITUS SANCTI LIBER PRIMUS. |
CAPUT VIII. De beatitudine Virginis Mariae, et cur anterior Ecclesia Dei Patris, posterior Filii Dei sponsa recte intelligi ac dici debeat. |
[105] st melius novit, nos autem audivimus tantum verba aeternae mandata memoriae, verba Gabrielis archangeli dicentis: |
DE OPERIBUS SPIRITUS SANCTI LIBER SECUNDUS. DE SAPIENTIA LIBER PRIMUS |
CAPUT II. Quod in contrarium aifferant sapientia, quam hic Spiritus sanctus efficit, et sapientia hujus mundi, et invicem adversari non desinant usque in finem saeculi. |
[106] Sapientia quam hic Spiritus sanctus efficit, unde et Spiritus sapientiae dicitur, hoc maxime differt a sapientia saeculi, quod illa pervertit ac destruit, haec autem rectum tenet aut custodit in homine ordinem primae conditionis. Recolit enim haec, imo nunquam obliviscitur, quod illa scire, vel reminisci dedignatur, scilicet quod dixerit Deus: Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram, ut praesit piscibus maris, et volatilibus coeli, et bestiis omnique reptili (Gen. I). Ac deinceps, eadem Scriptura referente: Formavit hominem de limo terrae (Gen. II). Haec ista recolens semperque memoria tenens, ita servat eumdem conditionis ordinem, ut animam sursum sublevet ad imaginem Dei, corpus vero humiliet in terram, cujus de limo Deus illud formavit, qua tenus Deo spiritus hominis subditus sit, corpus vero spiritui. Econtra, saeculi hujus sapientia sic eumdem ordinem pervertit, ut dictum est, et destruit, ut inflatum sensum hominis faciat immemorem Dei, corpus autem in magno habeat, seu facultates corporis qualia sunt divitiae, principatus, et claritudo generis, sicque Deo rebellis spiritus hominis, spiritui vero dominetur vilior portio carnis. Ab hac parte judicium rationis, nec philosophos hujus mundi secernit, dicentes enim se esse sapientes stulti facti sunt, etenim servierunt creaturae potius quam Creatori, unde et tradidit illos Deus in desideria cordis eorum in immunditiam, ut contumeliis afficerent corpora sua in semetipsis (Rom. I). Illa ergo sapientia multum perverso ordine quasi manibus ambulans, pedes sursum attollit, et caput per terram trahit, haec autem recte incedens pedibus terram premit, facie |
DE OPERIBUS SPIRITUS SANCTI LIBER TERTIUS. DE SAPIENTIA LIBER SECUNDUS |
CAPUT XXIV. Quomodo iste cibus, quem de suo Christo dedit, illi sit oppositus quem de alieno serpens primus hominibus persuasit. |
[107] Accipite, inquit, et comedite, hoc est corpus meum (Matth. XXVI). Et alibi: Qui manducat carnem meam, et bibit sanguinem meum, in me manet et ego in eo (Joan VI). Cum haec dicit Agnus Dei, opportune nobis ad memoriam recurrit illud quod dixit serpens imo, per serpentem diabolus hostis humani generis: Accipite, et comedite, et eritis sicut dii (Gen. III). Optimae et spectabiles valde propositiones. Ille serpens erat, iste Agnus est. Ille vetus peccator, iste antiquus Creator. Ille per terram repsit, iste de coelo venit. Ille spiritu diaboli falsum sibilans, iste Spiritu Dei verum evangelizans. Ille peccati portitor, iste justitiae doctor. Ille mortis artifex, iste vitae opifex. Ille de ligno non suo raptor obtulit, iste de corpore et sanguine suo largitor dedit. Ille quod non habebat mendaciter promisit, eritis, inquiens, sicut dii: Iste quod habebat, quod semper naturaliter habet, fideliter dedit, ut simus dii, dum manet ipse in nobis. Illi tandem nefandissime creditum est plusquam Deo. Credatur econtrario huic Deo, si non plus, at saltem quantum creditum est illi diabolo. Creditum est enim quod illi pomo inesset quod non videbatur, scilicet vis deos efficiendi, credatur huic sacramento inesse quod non videtur, videlicet veritas car |
DE OPERIBUS SPIRITUS SANCTI LIBER QUARTUS DE INTELLECTU |
CAPUT IX. Quam verum proinde sit quod veritas Petro dixerit: |
[108] ipturis principum, scilicet prophetarum atque apostolorum, ita per omnia credimus, ut dubitare quidquam de illis arbitremur nefarium, et a fide Christi alienum. Sunt autem de apostolis, quorum scripta habentur hi: Petrus, et Joannes, et Jacobus, Matthaeus, et Judas Jacobi. Evangelium Marci ex ore Petri apostoli, et Evangelium Lucae ex apostolica fide scriptum esse fertur Pauli, qui videlicet Paulus non erat illic, neque enim vocatus erat adhuc ubi Spiritus sanctus super Christi discipulos venit, sed non minus per Spiritum sanctum accepit aut minus habuit a summis apostolis, unde et nobis aliquid suo loco dicendum venit. Nam post commemorationem Petri, non minus suavem attingemus memoriam dilecti Jesu Christi, Joannis apostoli. |
CAPUT XIII. De eo quod, dictum est ei: |
[109] st in patria sua (Luc. IV). Econtra qui spiritum hujus mundi, accepit, quemcunque philosophia hujus mundi, vel tenuiter imbuit, ille diem festum ascendit, quia tempus ejus semper paratum est, et ille quasi matutinis insistit cantilenis, ut mane comedat, et inter mane comedentes memoria sui sit. De talium sapientia dicitur in Isaia sub specie meretricis: Sume citharam, circui civitatem meretrix oblivioni tradita. Bene cane, frequenta canticum ut[110] memoria tui sit (Isa. XXIII). Exilem valde mercedem cum improperio meritrici taxavit dicendo, ut[111] memoria tui sit. Nam idcirco meretrix, idcirco oblivioni tradita est, quia canit, non ut Dei, sed ut sui[112] memoria sit. Ex hujus quidem cantilena nunc interim, et in ore suo, et in ventre suo dulcis est, tanquam mel, favus enim distillans labia meretricis, sed postmodum in fel aspidum convertetur ei. Libri autem saepe dicti intelligentia nunc quidem cum sit in ore dulcis, tanquam mel pro spe gaudii sempiterni, etiam si persecutionis amaritudo desit, pro re tamen praesentis exsilii ventrem amaricari facit. Unde et dicit: Ventrem meum doleo, ventrem meum doleo (Jer. IV). Item: Secretum meum mihi, secretum meum mihi. Vae mihi. (Isa. XXIV). |
DE OPERIBUS SPIRITUS SANCTI LIBER SEXTUS DE FORTITUDINE |
CAPUT XIV. De martyrum persecutionibus juxta illud de Apocalypsi: |
[113] malos tanquam vas figuli confringens? (Psal. II). Hunc talem filium beatae mulieris, draco devorare volens, ut nunquam esset memoria vel fides ejus, ante illam stetit. Sed quid? Et raptus est, inquit, filius ejus ad Deum, et ad thronum ejus. Revera multum hoc perversae voluntati adversatur draconis iracundi, quod masculus hujus mulieris filius, non inter mortuos permansit, aut caro ejus corruptionem vidit (Psal. XV), sed cito resurrexit, et in coelum ascendit, et sedet a dextris Dei. Nisi sic factum fuisset, rufus iste draco, id est homicida diabolus,[114] memoriam ejus, quanta nunc apud nos est, delere potuisset. Idcirco ipse in Psalmo resurgere festinans cum dixisset: Factus sum sicut homo sine adjutorio inter mortuos liber, etc., continuo subjunxit: Nunquid mortuis facies mirabilia, aut medici suscitabunt, et confitebuntur tibi? Nunquid narrabit aliquis misericordiam tuam in sepulcro, et veritatem tuam in perditione? (Psal. LXXXVII.) Tanquam diceret: Per resurrectionem meam facies mirabilia mortuis, spiritualiter eos resuscitando per medicos tuos, et ad cognitionem tui deducendo atque justificando, quod non fieret me manente in sepulcro et in perditione, ut inimici exoptant. Hoc est quod sub illis interrogationibus dixit: Ergo quasi quaereretur, quare filium mulieris hujus draco non devoravit, qui ad devorandum stetit, subjuncta causa est, quia raptus est filius ejus ad Deum et ad thronum, id est quia Christus resurrexit a mortuis, et ascendit ad Patrem et sedet a dextris ejus. Postmodum subditur: Et iratus est draco in mulierem, et abiit facere praelium cum reliquis de semine |
DE OPERIBUS SPIRITUS SANCTI LIBER SEPTIMUS. DE SCIENTIA |
CAPUT X. Quod maxime et tunc ingressae sunt septem artes liberales in ecclesiasticum dominae suae triclinium, et quod multum intersit, utrum verba rebus, an res verbis exornentur. |
[115] ate rerum vel sensuum superantur et decorantur. Unde illi scholae per prophetam tropologice dicitur: Sume citharam, circui civitatem, meretrix oblivioni tradita. Bene cane, frequenta canticum, ut memoria tui sit (Isa. XXIII). Hinc autem in Canticis dixit ipse Christus: Favus distillans labia tua, mel et lac sub lingua tua (Cant. IV). Item: Ostende mihi faciem tuam, sonet vox tua in auribus meis (Cant. II). Et recte illa meretrix, ista autem dicitur amica sapientis, quia videlicet illa spectatoribus sive auditoribus passim placere, et semetipsam commendare gestit, ista autem non semetipsam, aut creaturam aliquam pulchram, sive appetendam, sed solum Deum pulchrum et omni affectu appetendum demonstrare intendit, et omnino non suam, sed Dei gloriam quaerit. Quid autem dicimus artes istas in scholam illam tunc esse intromissas? Potius dici poterat, cum prius nescirentur introisse extunc, intus apparuisse illas. Nam qui scienter scrutati sunt Scripturas, ita invenerunt, ita experti sunt, et satis admirati non solum quod illic essent, verum etiam quod ita dominae sapientiae luce et majestate subopertae laterent, ut non facile conspici posset quod illic essent, pene quomodo lucente sole super terram, luna nova, itemque luna de |
CAPUT XII. De rhetorica vel partibus rhetoricae, quod istis omnibus bene utatur sacra Scriptura pro re et tempore. |
[116] Rhetoricam, id est bene dicendi scientiam quisquis unquam apertis alicubi vidit oculis ut faciem ejus veraciter internoscere possit, ipse ad eamdem de qua loquimur Scripturam accedens, nisi forte dormitet, aut malevolentiae nubilo caecutiat, dicere non fallitur, quia maxime illic est. Primae partis ejus, id est inventionis hic exempla breviter colligamus. Sunt enim rhetoricae partes quinque, scilicet inventio, dispositio, elocutio, memoria, pronuntiatio. Inventionem ergo hic suspicientes, primum dicamus istorum, de quibus nunc loquimur, rhetorum verorum qui sanctam conscribendo Scripturam causas Dei cum hominibus perorant, praecellentem verissimamque esse inventionem, quia videlicet, quod invenerunt ut eloquerentur, aut pronuntiarent, non ut rhetores, forensis aut civilis exercitii de corde vel ingenio proprio, sed de Spiritu sancto invenerunt, quemadmodum et Petrus apostolus ait: Hoc primum intelligentes quod omnis prophetica Scriptura propria interpretatione non fit. Non enim voluntate humana allata est aliquando prophetia, sed Spiritu sancto inspirati locuti sunt sancti Dei homines (II Petr. I). Porro hanc scilicet inventionem rhetores in sex partibus consumi sive versari dicunt, quae sunt exordium, narratio, divisio, confirmatio, confutatio, conclusio. Exordium, inquiunt, est principium orationis per quod animus auditoris vel judicis constituitur, vel apparatur ad audiendum. Narratio est rerum gestarum ac proinde gestarum expositio. Divisio est per qu[117] it Apostolus: Qui extollitur supra omne quod dicitur Deus aut quod colitur (II Thess. II). Caeterum est, ubi vel unde breviores, id est una a duabus ablatis partibus fiant argumentationes, scilicet ubi brevior est dicenda res, quae facile memoriae commendatur. Tunc enim exornatio praetermittenda est, si parum locuples ad amplificandum, et exornandum res esse videtur. Sin autem res et tenuis et humilis est, tunc et exornatio et complexio praetermittenda sunt. Istae vero tanta copia in Scripturis nostris inveniuntur ut ulla dare exempla superfluum putemus, praesertim, cum juxta propositum, satis dictum sit, et nos ad alia properemus. Porro tria genera causarum, scilicet demonstrativum, deliberativum, judiciale, isti quoque oratores sive inventores nostri receperunt. Neque enim parumper agunt de alicujus, imo quam plurium certa rum personarum laude vel vituperatione, quae partes demonstrativi generis sunt, verbi gratia, quando laudatur Deus, vel vituperatur diabolus. Item, non parum aut raro resonant suasionem et dissuasionem, quae partes deliberativi generis sunt, videlicet suadendo bonum, dissuadendo malum. Item, persaepe accusationem tractant, atque defensionem, quae partes judicialis generis sunt, accusando videlicet injustum, defendendo justum, ut exempli grat |
CAPUT XIII. De dialectica, quod ipsa quoque in Scriptura sancta sit, et maxime in principio Geneseos, ubi genera et species ipsis nominibus proferuntur, differentiaque et accidentia et syllogistica vis non negligitur. |
[118] quid proprium, et quid accidens. Cum enim dicit lignum pomiferum faciens fructum juxta genus suum, et habens unumquodque semen secundum speciem suam, lignum utique genus esse constituit, et cum dicit pomiferum sive faciens fructum, differentiam ponit, quae addita generi, scilicet ligno speciem ligni, id est arborem constituit. Lignum namque tanquam genus per differentias oppositas dividit, dicendo pomiferum sive faciens fructum, et adlendo, et habens unumquodque semen, sive cujus semen in ipso sit. Aliud namque est facere fructum, aliud habere semen tantum. Eadem divisione Psalmista in laudibus Dei, dixit: Ligna fructifera et omnes cedri (Psal. CXLVIII), nisi quod speciem pro differentia posuit, id est cedrum pro non fructifero ligno, lignum itaque duntaxat fructiferum arborem, nam lignum non fructiferum arbor dici non consuevit. Unde nostris temporibus quidam clarae memoriae, excellentisque ingenii satis eleganter lusisse fertur, jacens in lectulo. Ait enim: Ligneus est lectus, nulla tamen arbore sectus. Solvere qui poterit, solvat, et ejus erit. Verum enim dixit, quia videlicet lectulus de ligno quidem erat, sed de fructifero ligno non erat, et idcirco veraciter de nulla arbore sectus erat, quia nimirum sicut jam dictum est, non quodlibet lignum, sed lignum fructiferum arbos est. Lignum itaque genus est, etenim de pluribus differentibus specie praedicatur, scilicet de ligno fructifero sive faciente fructum, et de ligno infructifero, sive non afferente fructum, sed semen tantum. Et hoc animatum quidem corpus, sed nondum sensibile est, vel esse dicitur. Porro animati pariter et sensibilis corporis, id est, animalis sive animae viventis, subinde distinguuntur differentiae ac species, dum dicitur: Producant aquae reptilia animae viventis, et volatile super terram (Gen. I), etc. Cum enim primum dicitur, producant aquae reptilia animae viventis, et postmodum subditur, producat terra animam |
CAPUT XVIII. De beato Hieronymo, magno scientiae viro, et quantorum illustrium virorum gratiam habentium scripserit catalogum. |
[119] CXXXV illustrium virorum vitas usque ad Theodosii XIV annum ex ordine digessit, omnesque, qui de Scripturis sanctis aliquid memoriae tradiderunt breviter descripsit, imitatus Tranquillum, Graecumque Apollonium, se quoque in calce voluminis, quasi abortivum minimumque omnium Christianorum ponens. |
DE OPERIBUS SPIRITUS SANCTI LIBER OCTAVUS DE PIETATE |
CAPUT V. De haeresi Novati presbyteri, qui in persecutione lapsis negavit posse ab Ecclesia remissionem dari, quomodo vel quam apostoli sententiam male intellexit. |
[120] Porro Novatus isto spiritu pietatis nudatus, Romanae Ecclesiae presbyter, elatione quadam tumidus, spem penitus salutis eis adimebat, etiam si digne poenituissent, qui in persecutione lapsi a fide cecidissent. Ab illo exorta est Novatianorum haeresis dicentium non negari quidem poenitentiam lapsis ejusmodi, sed remissionem ad Ecclesiam dari non posse, tantumque Dei judicio reservari. Contra hanc crudelitatem atque atrocitatem non minus synodalibus episcoporum decretis memorabile exstitit bonae memoriae Constantini imperatoris dictum, qui Novatianorum episcopum Acesium percunctatus cum haec ab illo, quae praedicta sunt audisset: O Acesi, inquit, pone scalam et solus ascende in coelum, si potes. Verum sectae illorum suffragari videbatur illud Apostoli dictum: Impossibile est enim eos qui semel sunt illuminati, gustaverunt etiam donum coeleste, et participes facti sunt Spiritus sancti, gustaverunt etiam bonum Dei verbum, virtutesque saeculi venturi, et prolapsi sunt, renovari rursus ad poenitentiam, rursum crucifigentes sibimetipsis Filium Dei, et ostentui habentes (Hebr. VI). At ille nequaquam poenitentiam aut remissionem peccatorum hoc dicto impugnavit, spemque veniae praeclusit, sed reiterationem baptismi fieri posse negavit. Hac sine dubio intentione, illud eum dixisse ipse litterae textus ostendit. Praemiserat enim: Quapropter intermittentes inchoationis Christi sermonem ad perfectionem feramur, non rursum jacientes fundamenta poenitentiae ab operibus mortuis et fidei ad Deum, baptismatum doctrinae, impositionis qu |
CAPUT VIII. Quomodo clementissimus pater revertentem filium stola prima induat, si sacerdotalem illi gloriam canonica neget auctoritas, et quod primam stolam in habitu monachico conversus possideat. |
[121] docetur, ita per quatuor orationes consecretur, et ita usque in diem tertium velatum habeat caput cum silentio summo, et debita reverentia, figuram gestans Dominicae passionis. Die autem tertia tollat abbas capitium de capite ejus, ut, deposita tristitia veteris peccati, revelata facie gloriam Domini speculetur. Secundo ergo baptizatus est, et emendatus ab omnibus peccatis. Et subinde: Tribus diebus sunt in silentio, juxta apostolos, qui ob metum Judaeorum in conclavi residebant, usque dum die tertio Dominus resurgens dicit illis: “Pax vobis (Joan. XX).” Sic abbas det pacem monacho, et capitium de capite ejus auferat. Sed et de ipso schemate monachi sanctae memoriae Bonifacius papa dicit post aliqua: Credimus, a sacerdotibus ligandi solvendique officium digne administrari, si tamen digne contigerit eos hoc ministerio sublimari. Quod evidenter affirmat quisquis statum monachorum habitumque considerat. Angelus enim Graece, Latine nuntius dicitur. Sacerdotes igitur, monachi atque canonici, qui Dei praecepta annuntiant, angeli vocantur. Sed unusquisque angelicus ordo quanto vicinius Deum contemplatur, tanto sublimius dignitate firmatur. Nunquid non cherubim sex alis velantur? Duae in capitio, quo caput tegitur, veris demonstrantur assertionibus. Illud vero quod brachiis extenditur, alas duas esse dicimus, et illud quo corpus conditur, alas duas. Sic sex alarum numerus certissime conficitur. Igitur filio prodigo revertenti, quantumcunque sit dejectus et infamis, habet et scit clementissimus pater, unde stolam primam, aut prope primam, proferre possit, scilicet habitum sanctae conversationis, habitum monachi, cum reverendum et omnino poenitentialem, atque ideo reverendum, quia poenitent |
CAPUT XI. Quod super collum Sauli vere Pater ceciderit, qui jam Paulus humilis et pius incedens, et discipulum informans, |
[122] “Exerce autem teipsum, inquit, ad pietatem.” Paulus apostolus, id quod nunc dicimus magnifice in semetipso expertus, quippe super collum cujus Pater iste mirabiliter cecidit, non quia revertebatur, sed ut reverteretur, qui erat aversus per ignorantiam ad hanc pietatem, qua in illa domo clementissimi Patris vivendum est, dilectum discipulum magis ac magis informans, dicit: Exerce autem teipsum ad pietatem. Nam corporalis exercitatio ad modicum utilis est, pietas autem ad omnia utilis est, promissionem habens vitae, quae nunc est, et futurae (I Tim. IV). Haec verba vere sapientis, verba magni ponderis, et statera digna sunt ponderari. Quod ut compendiosius facere possimus, exemplum duorum ad memoriam revocemus, Jacob, et Esau. Nam alter eorum, scilicet Esau, corporali exercitatione exercebatur, sicut scriptum est: Factus est Esau vir gnarus venandi, et homo agricola (Gen. XXV), alter vero, ad pietatem seipsum exercebat, sicut subjunctum est: Jacob autem simplex habitabat in tabernaculis (ibid.). Et revera corporalis exercitatio illi ad modicum utilis fuit. Ad quid modicum? Isaac, inquit Scriptura, amabat Esau, eo quod de venationibus ejus vesceretur (ibid.). Hoc vere modicum fuit, quod amabat eum Isaac, non enim ad maximam exinde utilitatem pervenit, sed ad permodicam, sicut scriptum est: Cumque ejulatu magno fleret, motus Isaac dixit: In pinguedine terrae, et in rore coeli desuper, erit benedictio tua (Gen. XXVII). Non hoc dicimus quod pro illa exercitatione corporali ad odium Dei pervenerit, de quo scriptum est: Jacob dilexi, Esau autem odio habui (Mal. I; Rom. IX). Nam illud promeruit odio fratris, quem interficere cogitavit, et contemptu patris et matris, quo alienigenis se commiscuit, et alienigenas uxores acc |
DE OPERIBUS SPIRITUS SANCTI LIBER NONUS DE TIMORE DOMINI |
CAPUT IV. De distinguenda significatione timoris. |
[123] Primo dicendum bifariam dividi significatum boni timoris, ita duntaxat ut non quidem aliunde, sed tamen pro diversis qualitatibus timentium, timor quo timetur Deus alius et alius sit. Est etenim timor servilis, et timor liberalis. Timor servilis, sive timor servorum est quo poena peccati timetur. Timor liberalis est idem timor filiorum quo detrimentum gratiae cavetur. Utrumque ab alterutro clarius distinguere conemur. Timor servilis, qui poenam habet, incipientium est, id est eorum qui nunc primum ad Deum respicere et gehennae ignis memores esse incipiunt, et ea memoria adversus, peccatum resistere contendunt. Hic non jam sapientia, sed tantum sapientiae initium est, nec adhuc omnino timor Domini, sed timor mortis, nec adhuc recte timor sanctus, sed tantum timor, aut certe timor poenalis, aut anxius dicitur. Porro timor liberalis perfectorum vel ad perfectionem tendentium est, id est eorum qui post conscientiam superiorum gratiarum sponte ad timorem propter cautelam sese demittunt. Differt hic ab illo plurimum et multis modis, maximeque in eo quod illum servilem atque poenalem perfecta charitas foras mittit (Joan. IV), iste autem liberalis et sanctus permanet in saeculum saeculi (Psal. XVIII). Hoc autem utrique commune est, quod uterque animam pungit, et quasi sanguinem animae lacrymas per oculos emittit, diversis tamen causis agentibus. Nam in illo causa est angustia mentis sollicitae ne in gehennam mittatur, in isto causa efficiens est ad desiderium animae eo quod peregrina sit et a regno differatur. De timore incipientium, qui et servilis sive poenalis dicitur, nunc locus et proposi |
CAPUT XIX. De eo quod dicturus est et iis, qui a sinistris ejus erunt: |
[124] “Discedite a me, maledicti, in ignem aeternum.” Tunc dicet et iis qui a sinistris ejus erunt: Discedite a me, maledicti, in ignem aeternum, qui praeparatus est diabolo et angelis ejus (Matth. XXV). Haec est auditio, vere et incomparabiliter mala, de qua Psalmista dicit: In memoria aeterna erit justus, et ab auditione mala non timebit (Psal. III). Quid enim auditu tam malum? Quod nomen tam pessimum? Maledictos dicit eos Benedictus et ipsa benedictio rectorum, et discedite, inquit in ignem aeternum. Non est hoc ex amaritudine, vel nimio motu animi in iram concitati, sed ex tranquillissima ratione judicii, ex vera maturitate, vel matura veritate judicis, rem vel meritum sicut est exprimentis, cum auctoritate Scripturarum, extra quam nec judicans dicet aliquid. Nam revera, et quod illos qui a dextris erunt, benedictos appellabit: Venite, inquiens, benedicti Patris mei, et his qui a sinistris erunt, dicet, discedite, maledicti, secundum Scripturam faciet antiquissimae et divinae auctoritatis. Antiquitus enim illi omnes, qui ad vitam praedestinabantur, et idcirco ad dextram statuentur, benedicti fuerunt, dicente Scriptura: Et creavit Deus hominem ad imaginem suam, masculum et feminam creavit eos: Benedixitque illis Deus, et ait: Crescite et multiplicamini, et replete terram, et subjicite eam (Gen. I), |