CAPUT 4

Dicamus itaque, imo quaeramus, quid sit lactari eam, et duci in solitudinem, et loqui ad cor ejus, et dari ei vinitores ejus ex eodem loco, et caetera quae sequuntur. Propter hoc, inquit: Ecce ego lactabo eam. Lactari, est dulciter foveri, et propter imbecillitatem ad infantiles delicias reduci. Hoc omnino reprehensibile est in illis qui ex Judaei sunt conversi. Nam illis loquens Apostolus, dicit: Etenim cum deberetis magistri esse propter tempus, rursus indigetis, ut vos doceamini quae sint elementa exordii sermonum Dei, et facti estis quibus lacte opus sit, non solido cibo (Hebr. V). Omnis enim, qui lactis est particeps, expers est sermonis justitiae: parvulus enim est. Perfectorum autem est solidus cibus, eorum qui pro consuetudine exercitatos habent sensus ad discretionem boni et mali. Porro gentium fides idcirco laudis et meriti majoris est, quia et si illam lactari oportuit, citius tamen solidi cibi, id est, sermonis justitiae, videlicet spiritualis doctrinae, perceptibilis exstitit lactatio haec, qua in Christi adventu omnis Ecclesia, tam ex Judaeis quam ex gentibus veniens lactata est. Similis lactationi illi est qua lactata fuit illa generatio filiorum Israel, quae ascendit de terra Aegypti. Idcirco cum dixisset, et ecce ego lactabo eam, addidit, ducam eam et in solitudinem, paucisque interpositis: Et canet, inquit, ibi juxta dies juventutis suae, et juxta dies ascensionis suae de terra Aegypti. Quis enim nesciat, gentem, sive generationem illam septam spinis in Aegypto habuisse viam, et perinde lactatam fuisse et ductam in solitudinem per quadraginta annos, et cecinisse ascendendo: Nam quia oderant filios Israel Aegyptii, et affligebant illudentes eis, atque ad amaritudinem perducebant vitam eorum operibus duris luti et lateris, omnique famulatu quo in terrae operibus premebantur (Exod. I), quae verae erant spinae miseriarum, idcirco ingemiscentes vociferati sunt ad Dominum, qui vere prior fuerat vir fidei patrum ipsorum Abraham, Isaac et Jacob, cujus nequaquam recordarentur, servientes diis Aegyptiorum, nisi afflictio vehemens extorsisset gemitum, sensumque excitasset in negligentia propter abundantiam piscium, et propter ollas carnium consopitum. Tunc propter hoc gentem eamdem lactavit Deus multis miraculis, quibus Pharaonem et Aegyptum flagellavit, quod nimirum dulce fuit huic, cum videret pro se tam mirabiliter pugnari de coelo. Quid multa? Transivit mare Rubrum, merso Pharaone cum curribus et equitibus suis, atque ascendendo cecinit: Cantemus Domino, gloriose enim magnificatus est, equum et ascensorem projecit in mare (Exod. XV). Ita ducta est in solitudinem, prosequente lactatione Domini, ita ut panem plueret illi Dominus, et percussa petra, copiosam daret aquam sitientibus tam jumentis quam hominibus, atque illic locutus est ad cor ejus circumducendo et docendo eam, imo et tentando eam, quemadmodum et Moyses quodam loco dixit: Tentat vos Dominus Deus vester (Deut. III). Lactationi illi, ut jam dictum est, simile facturum se pollicetur: dicendo Propter hoc, ecce ego lactabo eam et ducam eam in solitudinem, etc. Quod et fecit adventu Filii sui per sacramentum passionis et resurrectionis ejusdem Domini nostri Jesu Christi. Nam omnes, quicunque relictis erroribus pristinis, ad ipsum vivum et verum Deum conversi sunt, quod est reverti ad priorem virum, propter hoc ipsum quod taliter reversi sunt, lactavit idem Dominus Ecclesiam suam, non solum verbo dulcissimae praedicationis, verum etiam dulcissimis charismatibus Spiritus sancti, et jucundis miraculis, quae tunc temporis per apostolos et apostolicos viros abundanter et delectabiliter dignatus est operari. Ait ergo: Propter hoc, ecce ego lactabo eam. Continuo quoque addidit: Et ducam eam in solitudinem. Scimus enim quia mirabilibus, quae operata est gratia Spiritus sancti, quae super apostolos venit, ita delectati sunt credentes, ut solitariam quoque vitam appeterent, sicut in Actibus apostolorum scriptum est, nec quisquam eorum, qui possidebat aliquid, suum esse dicebat, sed erant illis omnia communia (Act. II, IV). Addit adhuc: Et loquar ad cor ejus. Et hoc fecit ipse qui promittit, hoc ore suo promisit et implevit homo factus ipse qui haec loquitur in prophetis. Dixit enim: Paracletus autem Spiritus sanctus, quem mittet Pater in nomine meo, ille vos docebit omnia, et suggeret vobis omnia quaecunque dixero vobis (Joan XIV). Item: Cum autem veniet ille Spiritus veritatis, docebit vos omnem veritatem, et quae ventura sant annuntiabit vobis (Joan. XVI). Qui haec in articulo passionis suae dixerat, postmodum resurgens, secundum quod promiserat, locutus est ad cor eorum, sive docuit eos per Spiritum sanctum omnem veritatem, sicut scriptum est: Tunc aperuit illis sensum ut intelligerent Scripturas (Luc. XXIV). Amplius autem die quinquagesimo, dando illis Spiritum sanctum locutus est ad cor eorum, et extunc in Ecclesia non desunt, quorum mentibus veritatem insinuet et notitiam Scripturarum, ut veritas impleatur dicentis: Et loquar ad cor ejus. Addit adhuc: Et dabo vinitores ejus ex eodem loco. Vinitores ejus, apostoli sunt, et quique apostolici successores efficii, id est, praedicatores veritatis. Ipsa namque de qua vel in quam haec dicuntur: Ecclesia Domini vinea est, vel vinea dicitur, sicut multis in locis Scripturarum legimus. Ut in Isaia: Vinea Domini Sabaoth domus Israel est (Isa. V). Item in David: Vineam de Aegypto transtulisti (Psal. IX). Recte ergo curatores ejus hic vinitores dicuntur, et istos non undeque, sed ex eodem loco, inquit, dabo ei, id est, de genere ipsius, de gente ipsa quaecunque vinea Domini dici vel esse meretur. Nam ubicunque vinea Domini est, ubicunque per orbem terrarum sancta Ecclesia diffusa est, in medio ejus vel inter ipsos qui inhabitant fideles, vivunt et ambulant aliqui, quos praelatos Ecclesia sibi eligere possit, agente et ordinante ipso, qui hic loquitur dicens, et dabo ei vinitores ejus ex eodem loco, ut spiritus sui dona non desint in omni loco suae dominationis. Sic quondam in initio hujusce plantationis, quando comprimebatur inter spinas Aegypti Moysen et Aaron ex eodem loco vinitores dedit, sic itidem, quando in Babylone captiva transmigravit Zorobabel, Jesum, Neemiam et Esdram vinitores, ex eodem loco dedit. Sic in adventu suo, quando fructum ex vinea requisivit et a malis rejectus est agricolis, vinitores optimos illi (Matth. XXI), scilicet apostolos ex eodem loco dedit. Sic ubicunque per omnes gentes eamdem vineam, id est, Ecclesiam suam dilatavit, vinitores illi et patronos inclytos, martyres et confessores, et virgines, ex eisdem locis dedit, et nunc usque praelatos et necessarios dare non desinit. Sequitur adhuc: Et vallem Achor ad aperiendam spem. Subauditur, dabo ei. Brevissima commemoratione magnum et amplum veteris Scripturae locum nobis illuminat, qui hujusmodi est. Achor filius Carmi, de tribu Juda, tulit aliquid de anathemate Hiericho, de qua dixerat Josue ad omnem Israel: Vociferamini, tradidit enim vobis Dominus civitatem, sitque civitas haec anathema, et omnia qui in ea sunt (Josue VI). Propter hoc iratus est Dominus, nec potuit Israel stare ante hostes suos, sed terga vertit, et fugit, et percussus est a viris urbis Hai, dicente Domino ad Josue: Non ero ultra vobiscum, donec conteratis eum, qui hujus sceleris reus est (Josue VII). Factumque est, et sorte deprehensum Achor, duxerunt ad vallem Achor, lapidavit eum omnis Israel, vocatumque est nomen loci illius, vallis Achor, usque hodie. Tunc demum dixit Dominus ad Josue: Ne timeas, neque formides (Josue VIII), etc. Hoc taliter secundum historiam factum, promittit se Dominus rursus spiritualiter facturum. Futuro namque tempore dixit, et dabo ei rinitores ex eodem loco, ad vallem Achor. Ad quid? Ad aperiendam spem, inquit, id est, ne ipsa de sua spe dubia vel incerta sit. Pulchrum ergo illius facti historici pandit mysterium, videlicet quia sicut tunc postquam interfectus est Achor, filii Israel sumpserunt spem vincendi hostes, nec frustrati sunt; sic postquam Synagoga Judaeorum cum civitate Hierusalem destructa est a Romanis, templumque succensum et ipsi Judaei interempti, et in totum mundum sunt captivi, apostolis caeterisque credentibus aperta est spes victoriae, qua totum mundum fidei in Christum subjugaverunt. Itaque hic in Evangelio, Achor de tribu Juda fuerit Judas Iscarioth, discipulus Christi, principis confessionis nostrae de tribu Juda, et cum eo paritez coetus ille malignantium Scribarum et Pharisaeorum, cum quibus de proditione Salvatoris occultum et furtivum habuit consilium. Revera namque tunc Achor furatus est de anathemate urbis Hiericho, quando fur, loculorum Domini Judas ille in pretium sanguinis accepit triginta argenteos. Neque enim civitas illa secundum malignitatem inhabitantium tam Hierusalem dicenda est, quam Hiericho. Ceciderunt muri civitatis illius jam tunc visibiliter in oculis Domini, quando Dominum negando et tradendo ad crucifigendum omne coeleste praesidium a se repulit; tunc autem etiam visibiliter, quando Romano exercitu circumdata et subversa est, et sicut sorte deprehensus Achor ille suo ore confessus est, et dixit: Vere ego peccavi Domino Deo Israel, et sic et sic feci: et haec et haec concupiscens abstuli (Josue VII). Sic iste Judas Iscarioth, ore Domini traditor designatus, postmodum confessus est projiciens triginta argenteos in templo, dicensque senioribus et principibus sacerdotum: Peccavi, tradens sanguinem justum (Matth. XXVII); lapidatusque est Achor, prout cum Juda traditore illo, totus ille coetus traditionis coemptor, nec remansit lapis super lapidem (Matth. XXIV). Et hoc totum factum est ad aperiendam spem. Si enim templum illud et civitas illa in sua gloria permansisset, multum Evangelio Christi obstitisset, nimis gentium fidem et spem impedisset, multos dubitare fecisset. Amplius dicam, quia etiamsi omnes credidissent et fidem Christi recepissent, itaque ita factum esset ut non venirent Romani tollere locum et gentem (Joan. XI), nihilominus evangelicam veritatem et Christianae fidei regulam conturbassent. Hoc ex paucis illis qui crediderunt, facili argumento comprobatur. Pauci quippe ad fidem fuerunt conversi, comparatione totius Judaicae multitudinis. Scriptum est autem in Actibus apostolorum: Quia quidam ex illis descendentes Antiochiam de Judaea, docebant fratres, qui crediderant ex gentibus, et dicebant: Quia nisi circumcidamini secundum morem Moysi, non potestis salvi fieri (Act. XV). Factaque est seditio non minima Paulo et Barnabae adversus illos, et convenientibus apostolis et senioribus videre de verbo hoc, cum magna conquisitio fieret, vix ad tempus sedati sunt per testimonia Scripturarum (ibid.). Quid igitur fieri potuisset, vel quantam turbam seditiosos Judaeos putas facturos fuisse, si ad fidem Christi conversi fuissent? Utique pertinacius Evangelium circumcisioni miscuissent, et de utroque neutrum aut nihil fecissent. Quia si circumcidamini, inquit Apostolus, Christus vobis nihil prodest (Galat. V). Proinde laudanda et veneranda est providentia Dei, quae illos excaecavit, sicut in Isaia dicit: Excaeca cor populi hujus, et aures aggrava, et oculos claude, ne forte videat oculis suis, et auribus suis audiat, et corde suo intelligat, et convertatur, et sanem eum (Isa. VI). Multo enim melius est, ab illis non cognosci Christum et non recipi baptismatis sacramentum, per quod, qui convertuntur, sanantur, accipiendo remissionem peccatorum, quam ita cognosci Christum et baptizari, ut nihilominus circumcisio carnis et carnalis Judaismus exerceatur. Hoc namque pacto, et sibi nihil contulissent, et gentibus plurimum nocuissent. Post omnia haec dicit: Et canet ibi juxta dies juventulis suae, et juxta dies ascensionis suae de terra Aegypti. Canet ibi, inquit. Ubi? In illa lactatione, in illa deductione, in illa cordis allocutione, in illa spei adapertione. Ibi canet, ibi laudes et gratias referet. Quomodo? Juxta dies juventutis suae, et juxta dies ascensionis suae de terra Aegypti, id est, sicut cecinit in diebus in quibus juvenis fuit, in diebus quibus ascendit de terra Aegypti. Tunc enim Ecclesia Dei juvenis fuit, et quasi colorem sanguinis sequens juvenilem judicium non habuit maturae et securae senectutis, in eo ut spiritualia corporalibus, coelestia praeferret terrenis. Quomodo cecinit in diebus illis? Signatis postibus suis sanguine agni et percussis primogenitis Aegypti, mare rubrum transiens, merso Pharaone cum curribus et equitibus suis, cecinit carmen hoc: Cantemus Domino: gloriose enim honorificatus est (Exod. XV), etc. Juxta dies illos, id est secundum quod in illis diebus praefiguratum est, ecce nunc Ecclesia sancta signatis frontibus signaculo crucis et sacramento Dominicae passionis, atque ita exterminato primogenito mortis, id est peccato originali, transiens mare Rubrum, id est sacri baptismi sacramentum sanguine Christi rubicundum, sepultis omnibus, carmen gloriosum, cujus illud Moysi canticum fuit praefiguratum, sicut in Apocalysi scriptum est: Et vidi tanquam mare vitreum, et mistum igne, et eos qui vicerunt bestiam, et imaginem illius, et numerum nominis ejus, stantes supra mare vitreum, habentes citharas Dei: et contantes canticum Moysi servi Dei, et canticum Agni, dicentes: Magna et mirabilia opera tua, Domine Deus omnipotens; justae et verae viae tuae, Rex saeculorum (Apoc. XV), etc. Sequitur: Et erit in illo die, ait Dominus, vocabit me: Vir meus, et non vocavit me ultra Baalim, et auferam nomina Baalim de ore ejus, et non recordabitur ultra nominis eorum. Hoc ut dicitur, ita factum est, et fit. Docente namque magistro et Domino nostro Jesu Christo, et Spiritu sancto nunc didicit B. Ecclesia Deum vocare virum suum, maxime quia bona et magna Ecclesiae pars, B. virgo Maria sic Deo altissimo mirabiliter conjuncta est ut semen ejus, id est Verbum ejus, unicum Filium ejus utero proprio conciperet, Deumque et hominem et ad salutem omnium credentium feliciter pareret. Post ipsam omnis anima, quaecunque Verbi ejusdem incarnati fidem mente ad justitiam concipit, et oris confessione ad salutem parit (Rom. X), universa Ecclesia, quae de multis hujusmodi credentibus consistit, recte dicit Deo: Vir meus; quia uxor Dei dici ei esse meretur. Et non vocabit me, inquit, ultra Baalim, subauditur, ut hactenus fecit. Denique formatis vitulis et assumpto Baal, caeterisque deorum portentis, quae hoc significantur plurali vocabulo Baalim, quoties dixit: Isti sunt dii tui, Israel, qui eduxerunt te de terra Aegypti (Exod. XXXII), toties quod auditu quoque nefas est, Israel illum, qui se eduxerat de terra Aegypti, vocavit Baalim. Et auferam, ait, nomina Baalim de ore ejus, et non recordabitur ultra nominis eorum, videlicet juxta illud apostolicum, aut turpido, aut stultiloquium, nec nominetur in vobis sicut decet sanctos (Ephes. V). Nam potest quidem Baalim tolerabilem habere interpretationem, id est habens me, quod de Deo vero fidelis anima recte potest dicere, sed hoc nomen Baalim, quod ab Jezabel introductum est in idolo Sidoniorum quod illi Baal dicunt, nimis pollutum et inquinatum est; et idcirco nulla nominis ejusdem interpretatio, quamvis pulchra, placere debet. Non ergo, inquit, ultra recordabitur nominis eorum, et ego vicissim non recordabor nominis ejus sive nominum, sicut in psalmo scriptum est: Non congregabo conventicula eorum de sanguinibus, nec memor ero nominum eorum per labia mea (Psal. III), id est, omnium eorum quae impie gesserunt, pro quibus raptores, adulteri et similia sunt nominati, non recordabor nec pro his puniam eos. Et percutiam eis foedus in illa die cum bestia agri et cum volucre coeli, et cum reptili terrae, et arcum et gladium, et bellum conteram de terra, et dormire eos faciam fiducialiter. Et percutiam eis, inquit. Quibus? Singulari namque numero utebatur, dicendo: Vocabit me: Vir meus; et auferam nomina Baalim de ore ejus, et nominis eorum non recordabitur. Nunc autem in plurali numero loquitur dicens: Et percutiam eis. Quibus ergo? Nimirum supra dictis vinitoribus ejus, id est praedicatoribus ejus. Illis namque percussit Dominus foedus cum bestia agri, et cum volucre coeli, et cum reptili terrae. Quod primum juxta litteram recte intelligi potest. Habentes namque gratiam operationis virtutum apostoli et Patres sancti, et bestiis, et volucribus atque reptilibus sive serpentibus imperasse leguntur, et obedierunt eis tam prompte ut miraculo essent populis, ad gloriam Christi, quasi foedus pepigissent cum eis. Denique, juxta hunc sensum tam pulchre quam veraciter et nunc dicitur: Et percutiam eis foedus cum brutis animantibus. Porro, juxta anagogen, vinitoribus ejusdem Dominus cum bestiis, cum volucribus et cum reptilibus foedus percussit, quia sanctis apostolis caeterisque ex circumcisione credentibus, gentiles in unitate fidei et gratia Evangelii consociavit, quorum prior vita vel conversatio merebatur bestiis, volucribus atque reptilibus assimilari, juxta illam apostoli Petri visionem, de qua in Actibus apostolorum scriptum est: Et vidi coelum apertum, et descendens vas quoddam velut linteum magnum quatuor initiis submitti de coelo in terram, in quo erant omnia quadrupedia, et serpentia terrae, et volatilia coeli; et facta est vox ad eum: Surge, Petre, occide, et manduca (Act. X). Per illa namque gentes significari ipse intelligens postmodum dixit: Vos scitis quomodo abominatum sit viro Judaeo conjungi aut accedere ad alienigenam; sed mihi ostendit Deus neminem communem et immundum dicere hominem (ibid.). Cum talibus percussit eis foedus Dominus, videlicet dicendo illi: Quae Deus purificavit, ne tu communia dixeris (ibid.), aut immunda. Sed et quoties homo saecularis vel potens, aut superbus, aut immitis, aut subdolus mores in melius commutando, arctius sanctae religionis propositum assumit, et humilibus, mitibus atque simplicibus sese conjungit, percutitur a Domino sanctis foedus cum bestiis, et reptilibus ejusmodi, et impletur prophetia Isaiae, dicentis: Habitabit lupus tum agno, et pardus cum haedo accubabit; vitulus et ovis et leo simul morabuntur, et puer parvulus minabit eos. Vitulus et ursus pascentur: simul requiescent catuli eorum, et leo quasi bos comedet paleas. Et delectabitur infans ab ubere super foramina aspidis, et in cavernam reguli, qui ablactatus fuerit, manum suam mittet (Isa. XI). Nam quod idem alibi dicit Isaias de diebus novissimis, id est de adventu Domini: Et judicabit gentes, et arguet populos multos, et conflabunt gladios suos in vomeres, et lanceas suas in falces; non levabit gens contra gentem gladium, nec exercebuntur ultra ad praelium (Isa. II), idipsum continuo subjungit iste, imo Deus in isto cum dicit: Et arcum et gladium, et bellam conteram de terra. Hoc enim toties fit, quoties homo bellator et militiae saeculari dudum deditus, arma bellica quibus homines occiduntur projicit, et monastico sive clericali transformatus habitu canit insignia pacis, aut certe factus eremita, qui dudum gladium lanceamque vibrabat, vomere terram scindit, et falce segetem et herbam secat exiguam, sustentando corpusculo necessariam. Sed et in singulis hominibus spiritualiter arcum et gladium, et bellum conterit Dominus, quando post pugnam vitiorum qua fatigabatur miles legitimus, dicens: Condelector legi Dei, secundum interiorem hominem; video autem legem in membris meis repugnantem legi mentis meae, tandem liberatur de corpore mortis hujus et hoc gratia Dei per Jesum Christum (Rom. VII). Nam et in psalmo maxime de hac pace scriptum est: Et factus est in pace locus ejus, subauditur Dei, et habitatio ejus in Sion. Continuoque sequitur: Ibi confregit potentias arcuum, scutum et gladium et bellum (Psal. LVII), id est omnem impugnationem vitiorum. Sequitur adhuc: Et dormire eos faciam fiducialiter. Subauditur, in illa pace. Ibi namque dormitur fiducialiter, videlicet illa dormitione de qua in Canticis loquitur sponsa: Ego dormio, et cor meum vigilat (Cant. V). Vigilanti namque corde fiducialiter dormitur, quando remotis curis saecularibus et repressis vitiorum motibus solum Deum libera per gratiam Dei anima suaviter contemplari delectatur. Vel certe dormire eos fiducialiter, id est somnum mortis excipere faciam confidenter, videlicet pro bona conscientia, quali fretus Apostolus, dissolvi, et cum Christo esse cupiebat (Philip. II). His dictis de vinitoribus, confestim ad eamdem vineam, id est Ecclesiam universam facit apostropham, dicitque ad eam: Et sponsabo te mihi in sempiternum; et sponsabo te mihi in judicio, et justitia, et misericordia, et miserationibus; et sponsabo te mihi in fide, et scies quia ego Dominus. Mira familiaritas! mira gratia! mulier ista, cui haec loquitur, fornicatrix fuerat; post amatores suos ibat, nisi quod spinis offensa, et maceria ita ut non posset invenire vias suas, tandem dixit: Vadam et revertar ad virum meum priorem, quia bene erat mihi tunc, magis quam nunc. Ecce autem ad desponsationem adducitur et convertitur ad illam amator Deus, et inter blanditias ineffabiles sponsa fore promittitur, quasi virgo, imo vere virgo. Nam Corinthiis qui utique gentes fuerant, et post multos amatores, id est post multos deos ierat anima eorum, loquitur Apostolus: Aemulor enim vos Dei aemulatione: despondi enim vos uni viro virginem castam exhibere Christo (II Cor. XI). Talis animarum amator Deus ut quantumcunque anima fornicata fuerit, statim ut Deo vero per fidem conjungitur, virgo sit. Hoc homo facere non potest: neque enim talis est carnis natura, sive lex. Secundum carnem virgo esse non potest, quae semel corrupta est; imo nec legitima uxor, quae semel a viro suo repudiata est. Idcirco per prophetam alium dicit ad hanc ipsam mulierem: Vulgo dicitur: Si dimiserit vir uxorem suam, et recedens ab eo, duxerit virum alterum, nunquid revertetur ad eam ultro? Nunquid non polluta et contaminata erit mulier illa? Tu autem fornicata es cum amatoribus multis, tamen revertere ad me, dicit Dominus, et ego suscipiam te (Jer. III). Cum dicit: Et ego suscipiam te, subaudiendum est secundum praedicta testimonia: et sponsam et virginem faciam te. Nunc igitur diligenter considerandum est familiaritatis et gratiae hujus trina repetitio: Et sponsabo te mihi in sempiternum; et sponsabo te mihi in judicio et justitia, et in misericordia, et miserationibus; et sponsabo te mihi in fide. Quid est illud primum quod promittit dicendo: Et sponsabo te mihi in sempiternum? Quid, nisi nuptias illas repromittit, quarum jucunditate respersa omnis sancta Scriptura legenti et intelligenti animae dulcescit? In quodam loco Evangelii sui Sponsus iste dicit: Simile est regnum coelorum homini qui fecit nuptias filio suo (Matth. XXII). Nuptiae istae jam nobis innotuerunt quales sint, quia tunc Deus Pater et rex filio suo nuptias fecit, quando illum incarnari voluit, et nuptiarum istarum thalamus fuit uterus virginis. In illo namque utero natura mulieris hujus, natura nostra, natura humana, conjuncta est naturae Dei: et exinde qui Deus erat, processit Christus, Deus et homo, sponsam habens; et ideo sponsus, sicut scriptum est in psalmo: Et ipse tanquam sponsus procedens de thalamo suo (Psal. XVIII). Ista sponsalia aeterna sunt. Cum ergo dixisset: Et sponsabo te mihi, addidit, in sempiternum, id est naturam tuae carnis semel suscipiens ultra non dimittam, nec evanescet, ut quidam haeretici putant, sed et Verbum et caro, id est et Deus et homo ero in sempiternum. Quid porro est illud secundum quod promittit dicens: Et sponsabo te mihi in judicio et justitia, et misericordia et miserationibus? Quid nisi judicium illud promittit, quod homo factus ipse Deus fecit contra principem mundi moriendo propter delicta nostra, ut illum ejiceret foras? Illa namque hora instante dixit: Nunc judicium est mundi, nunc princeps mundi ejicietur foras (Joan. XII). Proinde justitia nostra, resurrectio ejus est. Quia crucifixus est, inquit Apostolus, propter delicta nostra, et resurrexit propter justificationem nostram (Rom. IV). Misericordia ejus est remissio peccatorum, quod est primum sancti Spiritus datum, de quo ipsa die, qua resurrexit, cum insufflaret stans in medio discipulorum suorum dixit eis: Accipite Spiritum sanctum, quorum remiseritis peccata remittuntur eis (Joan. XX). Miserationes ejus, divisiones gratiarum sunt: quod est secundum ejusdem Spiritus sancti datum, de quo scriptum est: Quia die Pentecostes apparuerunt apostolis dispertitae linguae, tanquam ignis, seditque supra singulos eorum (Act. II). In his igitur sponsabo te mihi, inquit, in judicio et justitia et misericordia, et miserationibus. id est, fundam sanguinem meum et moriar pro te. Unde judicatus princeps mundi ejiciatur foras, et resurgam propter justificationem tuam, et miserebor tui, dando Spiritum sanctum in remissionem peccatorum, et miserebor te dando et distribuendo tibi divisiones gratiarum, id est gratiam sanitatum, operationem virtutum, genera linguarum (I Cor. XII), etc. Quid deinde est illud tertium quod promittit, dicendo: Et sponsabo te mihi in fide? Quid nisi illud, quod ad Romanos scribens, vehementissime concertat Apostolus: Justificari hominem ex fide, non ex operibus? (Rom. IV.) Quid, inquit, dicemus invenisse Abraham patrem nostrum secundum carnem? Si enim Abraham ex operibus justificatus est, habet gloriam, sed non apud Deum. Quid enim Scriptura dicit? Credidit Abraham Deo, et reputatum est illi ad justitiam (Gen. XV). Ei autem, qui operatur, merces non imputatur secundum gratiam, sed secundum debitum. Ei vero qui non operatur, credenti autem in eum qui justificat impium, reputatur fides ad justitiam, sicut et David dicit, beatitudinem hominis, cui Deus accepto fert justitiam sine operibus: Beati quorum remissae sunt iniquitates, et quorum lecta sunt peccata (Psal. XIII), etc., usque ad id quod ait: Justificati igitur ex fide, pacem habemus ad Deum per Dominum nostrum Jesum Christum (Rom. III). Igitur cum dicit: Et sponsabo te mihi in fide, subaudiendum est, et non operibus, quia videlicet ex operibus legis non justificabitur omnis caro coram illo. Justitia autem Dei per fidem Jesu Christi super omnes, qui credunt. Sane cum haec dicimus aut legimus, non opera decem praeceptorum, quae in tabulis lapideis digito Dei conscripta sunt repudiamus, sed opera ceremoniarum carnalium in quibus Judaeus gloriatur, eum oderit eas Deus, sicut in Isaia loquitur: Neomeniam et Sabbatum, et festivitates alias non feram. Kalendas vestras, et solemnitates vestras odivit anima mea (Isa. I). Tandem hac felici dispensatione promissa, et quasi triplici funiculo trina repetitionis insolubiliter confirmata, summam sponsahum totiusque dotis breviter appendit dicendo: Et scies quia ego Dominus. Quid enim? Nunquid parum est scire quod iste sit Dominus? Nempe sapientes illi magistri et legisperiti Scribae et Pharisaei, qui tulerant, vel tulisse videbantur sibi clavim scientiae, nescierunt (Luc. XI). Cum enim tentassent hunc Dominum, ut quasi sapientes in sermone caperent eum (Matth. XXII), velut inscium, memor Scripturae dicentis: Responde stulto secundum stultitiam suam, ne sibi sapiens videatur (Prov. XXVI), talionem illis reddidit, proponendo quaestionem hujusmodi: Quid vobis videtur de Christo? Cujus filius est? Dicentibus illis, David: Quomodo, inquit, David in spiritu vocat eum Dominum, dicens: Dixit Dominus Domino meo: Sede a dextris meis, donec ponam inimicos tuos scabellum pedum tuorum (Psal. CIX). Si ergo David vocat eum Dominum, quomodo filius ejus est? Et nemo poterat ei respondere verbum (Matth. XXII). Nescierunt, imo scire noluerunt de filio David, quomodo vel unde sit filius David. Tu autem scies, inquit; scies, inquam, quia ego Dominus, non solum David, cujus secundum carnem filius sum, verum etiam et angelorum et hominum, et coeli et terrae, et maris et omnium quae in eis sunt, quorum utique Creator, et idcirco Dominus sum. Ne quis parum hoc existimet, nimirum haec sententia vita aeterna est. Dixit enim ipse quodam loco ad Patrem: Haec est autem vita aeterna, ut cognoscant te solum Deum verum, et quem misisti Jesum Christum (Joan. XVII). Scientia haec non ex magisterio hominis, sed ex revelatione procedit Dei Patris, et in hac revelatione vera beatitudo est. Unde ad Petrum cum ille incoepisset scire, quod iste Dominus sit, taliter locutus est: Beatus, es Simon Bar Jona, quia caro et sanguis non revelavit tibi, sed Pater meus, qui in coelis est (Matth. XVI). Sequitur: Et erit in die illa: Exaudiam, dicit Dominus, exaudiam coeles, et illi exaudient terram, et terra exaudiet triticum et vinum, et oleum, et haec exaudient Israel. Si solam spectes in istis quoque dictis litteram, valde exile est, neque majestati ejus, qui haec loquitur, Domini Dei condignum apparet, quod sonuit littera haec. Etenim metonymica quidem transfiguratione littera decorata est, dum coeli, et terra, et triticum, et vinum et oleum exaudiri, vel exaudire dicuntur; sed hic in superficie nihil aliud repromitti sentitur, nisi quod temporale est, quo anima non reficitur, sed solus venter qui destruendus est impletur. Ut ergo dignum Deo in ista quoque littera sensum consequamur, levemus ad illum mentis oculos, cui dicit Psalmista: Revela oculos meos, et considerabo mirabilia de lege tua (Psal. XVIII). Primum est, ut istas exauditiones enumeremus: Dominus exaudit coelos, et coeli exaudiunt terram, et terra exaudit triticum, et vinum, et oleum, et haec exaudiunt Israel. Nimirum quatuor exauditiones sunt et occulta gradatio, sed eam Apostolus planiorem atque clariorem facit, dum ad Romanos scribens, praemisso: Omnis quicunque invocaverit nomen Domini salvus erit, continuo subjungit: Quomodo ergo invocabunt in quem non crediderunt? Aut quomodo credent ei, quem non audierunt? Quomodo autem audient sine praedicante? Quomodo vero praedicabunt, nisi mittantur? (Rom. X.) Gradatio namque verbis diversa, sed sensibus eadem est nisi quod hic descendendo, Apostolus autem quasi ascendendo gradus eosdem disponit. Denique coeli quos hic Dominus sese exaudire promittit, ipsi sunt praedicatores de quibus in quarto gradu dicit Apostolus: Quomodo praedicabunt nisi mittantur? Si testimonium quaeris, notum et promptum est illud Psalmistae: Coeli enarrant gloriam Dei (Psal. XVIII), id est, apostoli caeterique praedicatores annuntiant Evangelium Christi Filii Dei. Itaque cum dicit hic Dominus: Exaudiam coelos, sic intelligendum est: Spiritu sancto implebo apostolos, ut videlicet auctoritatem habeant praedicandi, tanquam a Deo missi. Quomodo enim praedicabunt, nisi mittantur? Item cum dicit: Et illi exaudient terram, sic intelligendum est: Et illis praedicantibus audient inhabitantes terram, juxta illud: In omnem terram exivit sonus eorum, et in fines orbis terrae verba eorum (Psal. XVIII). Quomodo enim audient sine praedicante? Coeli ergo audient terram, id est apostoli per nimiam charitatem non sustinebunt, quin descendant ad erudiendam terrenorum hominum ignorantiam. Item cum dicit: Et terra exaudiet triticum, et vinum, et oleum, sic intelligendum est: Et terreni homines credendo suscipient bonum Dei verbum, quemadmodum terra haec inanimata suscipit semen, sive plantaria paritura triticum, et vinum, et oleum. Sic nimirum et non aliter, nonnisi audiendo credere poterunt. Quomodo enim credent ei, quem non audierunt? Item quod dicit: Et haec exaudient Israel, sic intelligendum est: Et eorum credulitas invocabit semen Dei, id est Christum, quem, nisi credunt, invocare non poterunt. Quomodo enim invocabunt, in quem non crediderunt? Totum ergo quod habemus, quod Dominum Jesum Christum scire et invocare meruimus, miserentis Dei gratiae ascribendum est, quia videlicet non prior Dominus exaudisset coelos, neque coeli exaudirent terram, neque terra exaudiret triticum et vinum, et oleum, neque haec exaudirent Israel, nisi Deus vel Spiritus sanctus praedicatores misisset; neque illi praedicarent, ac per hos homines neque audirent, neque crederent, neque Christum invocarent. Proprietates istarum exauditionum, adhuc breviter percurrere libet. Exaudivit Dominus coelos, quando desiderantes ipsum visitavit apostolos, primo et secundo post resurrectionem suam. Primo, ipsa die, qua resurrexit, quando de ipso loquentibus, sicut Lucas narrat, et dicentibus, quod surrexit Dominus vere, et apparuit Simoni, stetit in medio eorum, et dixit eis: Pax vobis (Luc. XXIV); et, sicut Joannes refert: Insufflavit et dixit: Accipite Spiritum sanctum, quorum remiseritis peccata, remittuntur eis (Joan. XX). Hoc enim est primum, quod dedit illis Spiritus sancti datum in remissionem peccatorum. Secundo, quando cum essent omnes perseverantes unanimes in oratione cum mulieribus et Maria matre Jesu, et fratribus ejus (Act. I), misit eis Spiritum sanctum in divisionem gratiarum, quas linguae dispartitae significabant quae apparuerunt. Hoc enim est alterum Spiritus sancti datum, quo illis dedit vel distribuit diversorum dona charismatum. Propter istas duas visitationes, quibus illis Spiritus sanctus datus est, pulchre non contentus est semel dixisse: Exaudiam; sed repetivit, et eodem bis usus est verbo. Et erit, inquiens, in die illa: Exaudiam, dicit Dominus, et exaudiam coelos. Exaudierunt coeli terram, quando apostoli vocibus sanctae Scripturae, quae pro terra sive pro gentibus, agunt, obedierunt. Exempli gratia, cum dixissent: Vobis quidem oportebat primum loqui verbum Dei; sed quoniam repulistis illud, et indignos vos judicastis aeternae vitae, ecce convertimur ad gentes, statim addiderunt: Sic enim praecepit nobis Dominus: Posui te in lucem gentibus, ut sis in salutem usque ad extremum terrae (Isa. XLIX; Act. XIII). Item: Cum pertransissent Mysiam, descenderunt Troadem, et visio per noctem Paulo ostensa est. Vir Macedo quidam erat stans et deprecans eum, dicens: Transiens in Macedoniam adjuva nos (Act. XVI). Hoc viso, certi facti sunt, quia vocasset eos Deus, et evangelizare eis. Exaudivit terra triticum, et vinum, et oleum, quando gentilitas obedivit Evangelio Christi, ut viveret secundum ejus imperium, ut confirmaret se secundum Dei verbum, quod est bonum et spirituale triticum, et secundum Spiritus sancti beneplacitum, cujus jam dicta duo data recte intelliguntur per vinum et oleum. Haec autem exaudierunt et exaudire non desinunt Israel, dum saturant ora mutorum et saturando aperiunt, et linguas infantium disertas faciunt, et aures referant ad audiendum et obediendum, juxta illud quod de hoc eodem tritico et vino et oleo saturandos prospiciens Spiritus praedixit in psalmo: Edent pauperes et saturabuntur et laudabunt Dominum (Psal. XXI). Laudabunt quippe, non aliud est quam invocabunt, quod hic significatur per exauditionis verbum. Sequitur: Et seminabo eam mihi in terram, et miserebor ejus, quae fuit absque misericordia; et dicam non populo meo: Populus meus es tu, et ipse dicet: Deus meus es tu. Seminabo eam mihi in terram, subauditur universam, id est disseminando verbum praedicationis, Ecclesiam catholicam in toto orbe terrarum diffundam, ut non sit tantum in una Judaica gente, sed in omni gente et natione, juxta quod in psalmo testatur Filius, dictum sibi esse a Patre: Postula a me, et dabo tibi gentes haereditatem tuam, et possessionem tuam terminos terrae (Psal. II). Et miserebor, inquit, ejus. Cujus ejus? Quae fuit absque misericordia. Haec omnia faciendo, quae huc usque pollicitus sum, lactando et ducendo eam in solitudinem, loquendo ad cor ejus, et caetera peragendo, miserebor ejus: et haec est misericordia, quam faciam illi, quae fuit absque misericordia. Jam supra hoc diximus, cuncta haec quae hoc prolixae promissionis capitulo sub relativis pronominibus contineantur ab eo, quod ait: Ecce ego lactabo eam, ista clausula compleri, quae fuit absque misericordia, atque hic tandem designari, ad quam fiant promissiones hujusmodi, mira non solum veritate, verum etiam elocutionis arte, ut non usquequaque irascatur contra Scripturam quam servari oportebat, illa contra quam superius dictum est: Voca nomen ejus, Absque misericordia (Ose. I). Putat namque ipsa quae vocatur Absque misericordia, sibimet bona haec promitti, et semetipsam esse de qua nunc dicitur: Et miserebor ejus, quae fuit absque misericordia. Verum longe aliud est vocari, vel esse absque misericordia, atque aliud fuisse absque misericordia. Nam absque misericordia vocatur, et est domus carnalis Israel, cui non addam, inquit, ultra misereri (ibid.). Absque misericordia vero fuit gentilitas, cui nunc miseretur Deus. Hoc manifestius liquet ex eo quod protinus addidit: Et dicam non populo meo: Populus meus es tu; et ipse dicet: Deus meus es tu. Iste namque populus gentilis est, cui Paulus dicit: Qui eratis illo in tempore sine Christo, alienati a conversatione Israel, et hospites testamentorum promissionis, spem non habentes, et sine Deo in hoc mundo. Nunc autem in Christo Jesu vos, quia aliquando eratis longe, facti estis prope in sanguine Christi (Ephes. II).