CAPUT 2

Quare autem non dixit: Ne exspoliem et denudem eam, sed: Ne exspoliem, inquit, eam nudam? Aut quomodo exspoliari potest, si jam nuda est? Potest quidem sic intelligi dictum, ne exspoliem nudam, ac si diceretur, ne exspoliando faciam nudam. Verumtamen sic melius placet sentiri, quod et jam nuda sit et adhuc habeat, quo possit exspoliari. Est enim nuditas duplex sive gemina, altera visibilis, altera invisibilis. Denique nuditas invisibilis est, dum nudatur anima intus, gloria vel gratia Dei, secundum quam Scriptura sancta de eadem gente dicit: Videns Moses populum quod esset nudus (spoliaverat enim eum Aaron propter ignominiam sordis, et inter hostes nudum constituerat) (Exod. XXXII). Dixit enim hoc propterea, quia fecerant et adoraverant vitulum. Et sicut psalmus dicit: Immutaverunt gloriam suam in similitudinem vituli, comedentis fenum (Psal. CV). Nam idcirco spoliati erant Dei auxilio, imo et proinde dixit Deus, ut disperderet eos, si non idem Moses stetisset pro illis in conspectu ejus, corde confracto et contrito. Nuditas visibilis est, quando exterior quoque tollitur ornatus, exterior felicitas, qualis inter caetera maxime exstitit genti illi civitatis Hierosolymae et templi, quod in ea condidit Salomon, quaedam singularis gloria. Nimirum cum propheta hic ista loqueretur; nuda jam erat Samaria; sive decem tribus, nuditate illa, de quo, ut jam dictum est, Scriptura dixit: Videns Moses populum quod esset nudus, etc. Hoc enim tunc factum et dictum est propter scelus unius vituli conflatilis. Hic autem regnabat peccatum Jeroboam super eos in duobus vitulis aureis. Et quia taliter fornicaria gens semetipsam nudaverat auxilio vel gratia Dei, profecto merebatur spoliari etiam visibilibus et temporalibus bonis, id est cunctis terrae illius opibus, quas contulerat illi Deus, prior et legitimus vir. Ait ergo: Ne forte exspoliem eam nudam. Ac si dicat: Ne forte auferam illi cultum gloriae temporalis atque visibilis, ut in oculis hominum exspoliata sit, quos solos erubescere novit, propterea, quia jam nuda est in oculis meis, et illam nuditatem non erubescit. Additque continuo: Et statuam eam secundum diem nativitatis suae, et ponam eam quasi solitudinem, et statuam eam velut terram inviam, et interficiam siti. Quis fuit dies nativitatis fornicariae illius? Nimirum dies vel tempus, quando in Aegyptum descenderunt patres ejus, et peregrini facti sunt in terra non sua, ab ea quae illis promissa fuerat, filii Jacob, propter scelus in fratrem suum Joseph, quem vendiderunt. Nam idcirco et famem vocavit Deus super terram, quia Joseph ab illis in servum venundatus est, et idcirco in Aegyptum descendentes peregrini facti, et juste, judice Deo permittente, servituti subacti sunt. Ibi nata est ista fornicaria mulier, quia ibi germinantibus et multiplicatis filiis Israel, gens de paucissimis hominibus facta est. Et qualis ista, de qua nunc agitur, ibi nata est? Utique nuda nuditate utraque, de qua jam dictum est: nam quod bonis exterioribus et omni felicitate terrena, tunc in illo exortu suo nuda fuerit, fere nemo nescit. Neque enim aut regnum aut principatum aliquem tunc habebat, nec in aliquo saeculi hujus honore gloriari poterat, quando sub flagellis et verberibus in luto et latere talibus et tot dominis illudentibus serviebat. Porro quod gloria quoque Dei patrum suorum nuda fuerit in eisdem natalibus suis, quis nescit? Serviebat enim diis quoque monstrosis dominorum suorum et Aegyptiorum, juxta illud propheticum Ezechielis testimonium: Fili hominis, duae mulieres filiae matris unius fuerunt et fornicatae sunt in Aegypto, in adolescentia sua fornicatae sunt ibi, ibi subacta sunt ubera earum, et fractae sunt mammae pubertatis earum. Nomina autem earum Oolla major, et Ooliba soror ejus minor. Et habui eas, et pepererunt filios et filias (Ezech. XXIII), et reliqua. Igitur secundum diem nativitatis suae statuam illam cum dicit, quid subaudiendum est, nisi, ut jam praemiserat, nudam et exspoliatam, nudam a gloria unius Dei, exspoliatam a rebus vel honore regni, omnisque potentiae temporalis, sicut erat, quando in Aegypto servivit. Et nota quam proprie subjunxerit adhuc: Et ponam eam quasi solitudinem, et statuam eam velut terram inviam, et interficiam eam siti. Non dixit: Et ducam eam per solitudinem et per terram inviam, quod fecit tunc post diem nativitatis ejus, quando eduxit illam de terra Aegypti, sed, ipsam ponam, inquit, quasi solitudinem, et ipsam statuam quasi terram inviam, ut ipsa solitudo et terra deserta sive invia sit. Deserta a Deo, invia et solitaria scilicet et omni destituta sanctorum angelorum frequentia, et Michaelis quondam principis sui pervigili praesidio. Item non dixit: Et fatigabo eam siti, quod itidem tunc factum est, quando post eumdem diem nativitatis eduxit illam de terra Aegypti, sed interficiam eam, inquit, siti, ut jam non bibat de petra, quae virga crucis percussa est, cujus in typum tunc illi aquas largissimas fudit petra inanimata. Addidit adhuc: Et filiorum illius non miserebor, quoniam filii fornicationum sunt. Filii a matre hoc differunt, quo ab inventore malitiae imitatorem ejus differre perspicuum est. Nam sicut in bonam partem mater est anima, quaecunque ex spiritu Dei Verbum veritatis concepit; filius autem vel filia, quae ex ore illius, audiendo Verbum doctrinae proficit, sic, in malam partem, anima quaelibet malorum adinventrix mater, et qui ab illa decipitur filius est. Ergo in populo illo fornicaria mater Synagoga est, et qui ab ipsa decipiuntur populares filii sunt. Quamvis autem plus damnationis sit matri ejusmodi quam filiis, tamen quia parum distat in vitio decipere et decipi posse, recte et in filios effunditur materna damnatio, dum dicit: Et filiorum ejus non miserebor. Quare? Quoniam filii, inquit, fornicationum sunt. Quod idem est ac si dicat, quoniam et ipsi incorrigibiles sive immutabiles sunt. Nam de talibus Sapientia loquens, cum dixisset: Sed partibus judicans dabas locum poenitentiae, continuo subjunxit: Non ignorans quomodo iniqua est natura eorum, et naturalis malitia ipsorum, et quod non possit mutari cogitatio illorum in perpetuum. Semen enim erat maledictum ab initio (Sap. XII). Totum hoc exprimitur hic breviter per hoc dictum, quoniam filii fornicationum sunt, ut videlicet subaudias, quod iniqua natura eorum et naturalis malitia ipsorum, et quod non possit mutari cogitatio ipsorum in perpetuum, et quod ipsi aeque, ut Amorrhaei et Ethaei semen maledicti sunt. Nec vero hujusmodi dictis culpatur natura quam Deus creavit, sed vehementissime redarguitur abusio naturae, eo quod accidens malitia per consuetudinem in naturam versa sit. Justa ergo ratione sententiam defendit, qua dixerat, Et filiorum ejus non miserebor, dicendo, quoniam filii fornicationum sunt. Nihilominus et eamdem rationem confirmat sermo Dei concertator insuperabilis, subjungendo: Quia fornicata est mater eorum. Meminisse namque debemus, quia praesens locus judicatio est inter fornicariam et amatorem ejus quondam Deum, ab eo quod ait: Judicate, matrem vestram judicate. Dederat namque illi optionem, sive liberum arbitrium, dicendo: Auferat fornicationes suas, subauditur si velit mutari sententiam qua dixi, quoniam ipsa non uxor mea, et ego non vir ejus. At illa pertinaciter perseverat in fornicationibus suis, et adulteria diligit. Sequitur ergo. Et confusa est quae concepit eos, quia dixit: Vacam post amatores meos, qui dant panes mihi et aquas meas, lanam meam et linum meum, oleum meum et potum meum. Confusa est, inquit, quae concepit eos, videlicet quomodo confundi solet qui convincitur et causa cadit in judicio, non habens quod contra judices sive accusatores possit mutire, manifesto atque inexcusabili convictus crimine. Ego enim mittens prophetas meos, dicebam illi, sicut et nunc dico: Auferat fornicationes suas a facie sua, et adulteria sua de medio uberum suorum, id est, cesset colere vitulos aureos et facere sibi Baal. Illa autem dixit, et nunc usque perseveranter dicit, nequaquam, sed vadam post amatores meos. Nec vero solummodo verbis hoc dixit, verum etiam factis dicta sua defendit, eosdem occidendo prophetas. Unde et fugitans conquerebatur Elias: Domine, altaria tua destruxerunt, et prophetas tuos occiderunt gladio, et derelictus sum ego solus, et quaerunt animam meam (III Reg. XIX). Taliter dixit: Vadam post amatores meos daemones, quos in idolis colit, humani generis inimicos stultissimo errore vocans amatores suos, me contemnens Deum verum, verumque amicum, quomodo si contemnat mulier amatorem suum. Quomodo autem dixit, vel quando dicere coepit, qui dant panes mihi et aquas meas, lanam meam et linum meum, et oleum meum et potum meum? Nimirum, quando ascendens de terra Aegypti, tam cito recessit de via Domini, fecitque sibi vitulum conflatilem, et adoravit, atque immolans dixit: Isti sunt dii tui Israel, qui te eduxerunt de terra Aegypti (Exod. XXXII), tunc dicere coepit de falsis amatoribus suis, quod darent panes suos et et aquas suas sibi, et mentita est. Non enim illi, sed Deus Abraham, Deus Isaac et Deus Jacob panes de coelo pluebat illis, et aquas fundebat de petra per manum Moysi. Item, et quando vitulos aureos sibimet instituit, mentita est, quia dixit, praeloquente Hieroboam, quem relicta domo David, in adulterio secuta est. Ecce dii tui Israel, qui eduxerunt te de terra Aegypti (III Reg. XII). Profecto cum diceret, qui te eduxerunt de terra Aegypti, simul etiam astruebat quod ab illis accepisset omnia, quaecunque possidere vel obtinere potuit, ex quo ascendit terra Aegypti. Quae omnia hic, metaphoram mulieris superius coeptam servando, sermo propheticus congrua satis exprimit, sic illam depingens applaudere sibi, qui dant panes mihi et aquas meas, lanam meam et linum meum, oleum meum et potum meum. Lana quippe et linum materialia sunt instrumenta omnis muliebris opificii. Oleum autem et potus, res simul et nomina sunt voluptatis. Porro panes et aquae sunt necessitatis, quia sine illis humanae naturae infirmitas non subsistit. In omnibus his fornicaria mendax esse convincitur, quia non vituli illi, non Baal, quem Jezabel intulit, sed Deus, unus et verus haec illi contulit, ut provocata beneficiis diligeret eum, cunctis abominationibus deorum alienorum derelictis, sicut scriptum est: Et dedit illis regiones gentium, et labores populorum possederunt, ut custodiant justificationes ejus, et legem ejus requirant. Sequitur: Propter hoc, ecce ego sepiam viam tuam spinis, et sepiam eam maceria, et vias suas non inveniet, et sequetur amatores suos, et non apprehendet eos, et quaeret eos et non inveniet. Et dicet: Vadam et revertar ad virum meum priorem, quia bene mihi erat tunc magis quam nunc. Notanda diligenter digressio veracis et justae invectionis. Nec dum enim coeptam culpae ejus invectionem asperrimam finierat, et tam cito quamdam promissionis qualiscunque suavitatem repente inserit, maxime cum ita dicit: Et dicet: Vadam et revertar ad virum meum priorem, quia bene mihi erat tunc magis quam nunc. Nam, et si ad talia, qualia nunc loquebatur, quia filii fornicationum sunt, quia fornicata est mater eorum, etc., sic impatientes fuere reges et principes ipsius populi, ut plerosque occiderent ex prophetis, attamen talia patientius audire potuerunt, quale istud est in quo ad Deum suum filii Israel reversuri fore praedicuntur. Denique hoc suavitatis temperamento breviter interposito, confestim illam quam coeperat accusationem prosequitur, et dicit: Et haec nescivit, quia ego dedi frumentum, et vinum, et oleum, et argentum ei multiplicavi, et aurum, quae fecerunt Baal. Idcirco convertar, et sumam frumentum meum in tempore suo, et vinum meum in tempore suo, et liberabo lanam meam et linum meum, quae operiebant ignominiam ejus. Et nunc revelabo stultitiam ejus, in oculis amatorum ejus, et vir non eruet eam de manu mea. Et cessare faciam omne gaudium ejus, solemnitatem ejus, neomeniam ejus, Sabbatum ejus et omnia festa tempora ejus. Et corrumpam vineam ejus et ficum ejus, de quibus dixit: Mercedes hae meae sunt, quas dederunt mihi amatores mei. Et ponam eam in saltum et comedet eam bestia agri, et volucres coeli, et reptilia terrae. Et visitabo super eam dies Baalim quibus incendebat incensum, et ornabatur in aure sua et monili suo, et ibat post amatores suos, et mei obliviscebatur, dicit Dominus. Totum hoc cursu continuo hic praescripsimus, ut id quod sequitur, suo itidem sensui copulemus. Nam sicut haec, quae dicta sunt: Et haec nescivit, quia ego dedi ei frumentum, vinum, etc., prioribus illis per constructionem conjungenda sunt, quia dixit: Vadam post amatores meos, qui dant panes mihi et aquas meas, lanam meam et linum meum, oleum meum et potum meum. Sic nihilominus dictis illis, Et dicet: Vadam et revertar ad virum meum priorem, quia bene erat mihi tunc magis quam nunc, ista, quae sequuntur, in constructione conjungenda sunt: Propter hoc, ecce ego lactabo eam, et ducam eam in solitudinem, et loquar ad cor ejus, et dabo vinitores ejus ex eodem loco, et vallem Achor ad aperiendam spem. Et canet ibi juxta dies juventutis suae, et juxta dies ascensionis suae de terra Aegypti. Et erit in illo die, dicit Dominus: vocabit me vir meus, et non vocabit me ultra Baalim, etc. Neque enim propterea, quia Baal incendebat incensum, et illa ornabatur inaure sua et monili suo, et ibat post amatores suos, et Domini obliviscebatur, remuneranda erat, ut diceret Dominus: Propter hoc, ecce ego lactabo eam, et ducam eam in solitudinem, et loquar ad cor ejus, etc., sed propterea, quia quaerendo amatores suos et non inveniendo eos, dictura erat id quod superius dictum est: Vadam et revertar ad virum meum priorem, quia bene mihi tunc erat magis quam nunc. Lactanda erat Spiritu gratiae, et inundationis misericordiae. Sic sermo divinus, medicinae potens experientissimus, voces suas ponderatas, atque ad mensuram libratas dispensat, amara dulcibus et amaris dulcia permiscens, offensionem labiorum infantilium et gutturis impatientis fugit atque devitat, quatenus medicamentum quocunque modo temperatum penitus infundat, atque intrinsecus in summa auctoritate contineatur sancta Scriptura Spiritus sanctus obtineat. Nec vero quasi adulando id efficit, nec eidem generationi quam filios fornicationum appellaverat, jactationem secretae allocutionis et dispensationem fidei promittit; sed cum vera discretione et discreta veritate procedens sermo propheticus, in una eademque gente, et illos, quibus amara, et illos perspicit quibus dulcia jure propinentur. Nam una eademque gens sive Synagoga, aut certe Ecclesia, in semetipsa continet bonos et malos, id est, eos qui veraciter corpus Christi dicantur et sint, et eos qui propter simulationem corpus ejusdem dicantur, cum non sint. Hinc est de illa septem regulis Tyconii sententia, de corpore Domini permisto, sive de corpore Domini simulato et vero, et haec in isto loco plurimum valet, ut discernas et discrete intelligas esse in una eademque gente sive Ecclesia, et eos quibus dulcissime consolatio gratiae suaviter offeratur, et eos quibus propter impoenitens cor, ira et tribulatio promittatur. Et quis sapientiam propheticam digne admiretur in eo quod sicut boni et reprobi permisti sunt, et nunc discerni non valeant, ita voces suas permiscet et moderatur, et comprehendi vel deprehendi non potest quas hominum personas justificet atque condemnet? Mirentur ergo saeculares saecularium rhetorum artificiosas compositiones, affectatas ad captandam hominum benevolentiam. Ecclesiastici et spirituales veram et discretam sanctorum mirentur eloquentiam, per quos Deus locutus est. His breviter dictis, pro continuatione litterae, jam nunc eadem dicta prophetica repetentes, diligentius singula percurramus. Propter hoc, inquit, ecce ego sepiam viam suam spinis, et sepiam eam maceria, et semitas non inveniet. Via vel semita dicentis: Vadam post amatores meos, qui dant panes meos et aquas meas, ad infernum deducunt. Quae nimirum si planae sint et absque offendiculis, ita ut prosperetur prosperitate temporali anima, quae se a Creatore suo avertit, vix aut nunquam revocari potest, vel audire vocem post tergum monentis. Si autem adversa occurrerint, et tribulatio vel angustia temporalis currentem comprehenderit, tunc reminiscitur, ut saepe factum est, Domini Dei sui, sicut de ipsis filiis Israel, contra quos maxime hic propheticus sermo dirigitur, scriptum est: primum in Aegypto, quia ingemiscentes propter opera vociferati sunt, ascenditque clamor eorum ad Dominum pro operibus, et audivit gemitum eorum (Exod. III). Deinde et in libro Judicum persaepe scriptum est, quia cum dereliquissent Dominum, et propter hoc tradidisset illos in manus gentium, clamaverunt ad Dominum, et saepe liberavit eos (Judic. III). Igitur quod nunc ait: Ecce ego sepiam viam tuam spinis, et sepiam eam maceria, magnae est miserationis: nam si non id faceret, tunc potius iratus et miserationum suarum oblitus esset Deus, quemadmodum Psalmista cum dixisset: Exacerbavit Dominum peccator, continuo subjunxit, secundum multitudinem irae suae non quaeret (Psal. IX). Spinae namque adversitatis utiliter compungunt atque lacerant pedem ad mala currentis et inhiantis deliciis perniciosis, ut saltem spinarum talium punctione, talisque maceriae offensione commonita rationalis anima dicat: Vadam, et revertar ad virum meum priorem, quia bene mihi erat tunc magis quam nunc, id est, serviam Deo vivo et vero, et non superbiae hominum vel malignorum spirituum, quia etiam in praesenti vita multo suavius est portare jugum Domini, quam servum vel ancillam fieri hominum. Hoc aliqui ex gente illa fecerunt, hoc recogitaverunt, et sic ad cor suum reversi, portas aeternae mortis quibus appropinquaverant refugerunt. Notandum deinde, quam sapienter sermo divinus mendacium illud redarguat dicentis de amatoribus suis, qui dant panes mihi, et aquas meas, lanam meam, et linum meum, et oleum meum, et potum meum. Ait enim: Et haec nescivit, quia dedi ei frumentum, et vinum, et oleum (Psal. IV), et argentum multiplicavi ei, et aurum quae fecerunt Baal. Nescivit quod nescire non debuerat, quia videlicet non ut caeterae gentes, sic Israelitica gens opulenta facta est. Aliae namque a progenitoribus suis potentibus saeculi acquisitas vel possessas haereditario jure obtinuerunt terras. Haec autem gens de peregrinis et advenis patribus nata est. Peregrinus erat Abraham, peregrinus Isaac, peregrinus Jacob, pertranseuntes de gente in gentem, et de regno ad populum alterum (Psal. CIV), et nullam propriam terram habuerunt. Exspectabant enim fundamenta habentem civitatem, ut ait Apostolus, cujus artifex et conditor est Deus (Hebr. XI). Et quidem fides illorum hoc emeruit, ut illud quoque quod non quaerebant, scilicet terras vel regiones gentium, ipsis et semini ipsorum repromitteret Deus. At illi qui protinus ex ipsis orti sunt, videlicet filii Jacob, eadem promissione sese indignos effecerunt, vendendo fratrem suum Joseph (Gen. XXXVII). Nam idcirco peregrini facti sunt et in Aegypto servierunt. Sed et in deserto per quod ducebat eos, immeritos gratia liberatoris, verum sese indignos eadem promissione fecerunt, ita ut diceret Dominus ad Moysen: Cerno quod populus iste durae cervicis sit, dimitte me ut irascatur furor meus contra eos, et deleam eos, faciamque te in gentem magnam (Exod. XXXII). Ita qui nullam terram ex possessione paterna haereditabant, ipsam quoque quam divina largitas propter fidem patrum illis promiserat, terram non consequi meruerant, nisi Deus propter gloriam et veritatem suam confirmandam, cumque patribus eorum meritam illis suspendisset iram, et exhibuisset misericordiam, eodem Moyse suggerente illi in confractione, id est, nimia humilitate cordis: Recordare Abraham, Isaac et Jacob servorum tuorum, quibus jurasti per temetipsum, dicens: Multiplicabo semen vestrum sicut stellas coeli, et universam terram hanc, de qua locutus sum, dabo semini vestro, et possidebitis eam semper (ibid.). Hoc ista nescivit, septem autem mulieres optime scivit, quae in Isaia dicunt: Panem nostrum comedemus, vestimentis nostris operiemur, tantummodo invocetur nomen tuum super nos, aufer opprobrium nostrum (Isa. IV). Hoc namque omnes dicunt Ecclesiae gentium in sugillationem meretricis hujus, quae nec panem quem comederet, nec vestimenta quibus operiretur habuit, sed sub conditione accepit ut invocaret nomen Domini, quemadmodum Psalmista dicit: Et dedit illis regiones gentium, et labores populorum possederunt, ut custodiant justificationes ejus et legem ejus requirant (Psal. CIV). Nos, inquiunt istae, tale nihil ex te pro mercede quaerimus, ut propter Evangelium vel fidem tuam suscipiendam terras vel regiones alienas nobis conferas, sed panem nostrum comedemus et vestimentis nostris operiemur quae ante notitiam tui nominis habemus; imo et tibi, et his qui nomen tuum praedicant, panem nostrum et vestimenta nostra libenter impertiemur, tantummodo dignare dici et esse Deus noster, et opprobrium vitae, vel conversationis pristinae nobis aufer ut non simus absque viro, et non simus sicut hactenus eramus sine Deo in hoc mundo. Dicat ergo: Et haec nescivit, id est, scire aut reminisci noluit, quia ego dedi ei frumentum, et vinum, et oleum, videlicet dando terram frumenti, et vini, et olei feracem, et argentum multiplicavi ei et aurum, maxime diebus Salomonis, de quo Scriptura refert: Non erat argentum, nec alicujus pretii putabatur in diebus Salomonis, quia classis regis per mare cum classe Hyram semel per tres annos ibat in Tharsis, deferens inde aurum et argentum, dentes elephantorum, et simias, et pavos (III Reg. X). Porro, ex illa auri abundantia fecit Samaria, scindendo se a domo David et a domo Salomonis, primum duos vitulos aureos, et deinde Baal. Cum ergo dixisset, et argentum multiplicavi ei et aurum, pulchre continuo addidit: Quae fecerunt Baal. O dira ingratitudo! De auro et de argento meo fecerunt mihi contraria, vitulos et Baal, caeteraque deorum portenta. Idcirco convertar, et sumam frumentum meum in tempore suo, et vinum meum in tempore suo, et liberabo lanam meam, et linum meum, quae operiebant ignominiam ejus. Convertar, inquit, et conversus abibo; recedam, et derelinquam eam ut, sicut jam dixi, ipsa non sit uxor mea, et ego non sim vir ejus. Hoc enim pro parte illorum recte dicit, quos poenitentiam non acturos fuisse praescivit. Nam, quod praemissum est: Et sequetur amatores suos, et non apprehendet eos: et quaeret eos et non inveniet, et dicet: Vadam et revertar ad virum meum priorem, pro parte illorum dictum est, qui reversi sunt aut revertentur ad Dominum, saltem post experimenta malorum, postquam anima per vexationem ad intellectum reducta, illos, quos sequebatur et quaerebat velut amatores, non apprehendit aut invenit sicut amatores, sed sicut hostes crudelissimos, ut vere sunt, experta est. Convertar ergo, inquit, id est recedam, et haec uxor mea jam non erit. Nec isto contentus, adhuc etiam bona temporalia tollam, quae illi non quasi pro dote prima contuli. Hoc enim est, quod continuo subjungit: Et sumam frumentum meum in tempore suo, et liberabo lanam meam et linum meum, quae operiebant ignominiam ejus. Et est sensus: Terram illi optimam dederam et afferentem frumentum in tempore suo, et vinum in tempore suo. Quod utique frumentum vel vinum meum est, quia terra ipsa, sicut per Moysen dixi, mea est; vos autem coloni mei estis (Levit. XXII). Sane hic per frumentum et vinum universa vult intelligi quaecunque ad victum pertinentia terra illa proferre potuit. Porro per lanam et linum omnem intelligamus vestitum. Sumam ergo, inquit, frumentum meum, et vinum meum, et liberabo lanam meam, et linum meum, id est, ad paupertatem et omnimodam victus et vestitus inopiam redigam eam, ut sit, sicut supradictum est, secundum diem nativitatis suae, id est, nihil possideat suo jure, sicut quando nata est et servivit in Aegypto, nihil, nisi miserae servitutis poenam cognoscitur habuisse. Et notanda diligenter dictionis acrimonia, dum dicit: Et liberabo lanam meam, et linum meum. Idem enim est ac si dicat: Tantae illam esse perversitatis ut rebus quoque inanimatis condolendum sit, quod serviant illi, et magnam esse captivitatem lanae et lini, quod usibus ejus famulentur, quae sit ancilla peccati. Quomodo autem vel quando haec operiebant ignominiam ejus? ut taceamus interim de communi usu, quo passim corpora virorum ac mulierum tegebantur, quamvis et hoc indignissimum fuerit, quod pannis adoperti quos dederat Deus, libidinibus polluebantur et simulacris prosternebantur ut, inquam, de hoc nunc taceamus, in eo quam magnifice lana et linum Domini operiebant ignominiam ejus, quod sanctuarium Domini et omnis cultus tabernaculi vel sacerdotii ejus de lana et lino mirifice compositus, secundum modum, quem ipse Moysi dictaverat, in sola gente illa tunc habebatur. Nam vestimentorum quae fecit Moyses fratri suo Aaron, secundum ordinem vel imperium Domini dicentis: Haec autem erunt vestimenta, in quibus sanctificatus Aaron ministret mihi, rationale et superhumerale, tunicam et lineam strictam, cydarim, et baltheum. Facies illi et filiis ejus, ut sacerdotio fungantur mihi, accipiesque aurum, et hyacinthum, et purpuram, coccumque bis tinctum, et byssum (Exod. XXVIII), horum, inquam, decorem simul et sacramentum nullus sermo noster explicare sufficit. Quam illius mulieris, id est Israeliticae ignominiam gentis, lana illa et linum illud operiebant? Nimirum peccata ejus actualia simulque originale peccatum, quo admisso, primi parentes nostri ignominiam suam, id est pudenda sua foliis fici operuerunt (Gen. III). Illam ignominiam in gente illa, lana et linea sacerdotalis cultus ornamenta operiebant. Notandum quod dicitur, quia operiebant quidem, sed non etiam delebant. Nam tantummodo sanguini Christi Jesu illa talis ignominia non solum operitur, sed etiam deletur et abluitur. Itaque cum dicit: Et liberabo lanam meam, et linum meum, quae operiebant ignominiam ejus, subintelligendum est ac si diceret: Auferam illi umbraticum quoque sacerdotium, quo communis nuditas generis humani in gente hac utcunque tegebatur. Nam, et postmodum dicit illi: Quia tu scientiam repulisti, repellam te, ne sacerdotio fungaris mihi. Magna igitur vituperatio sacerdotum ejusmodi, cum dicuntur lana et linum liberari tanquam a servitute ignobili, quibus utique magna nobilitas est, quanta potest esse rebus inanimatis, adhiberi ad cultum sacerdotii sive altaris Domini (III Reg. XII). Sequitur adhuc: Et nunc revelabo stultitiam ejus, in oculis amatorum ejus, et vir non eruet eam de manu mea. Et cessare faciam omne gaudium ejus, solemnitatem ejus, neomeniam ejus, Sabbatum ejus et omnia festa temporalia ejus. Liberatis, ut jam dictum est, lana et lino Domini quae operiebant ignominiam ejus, revelatur stultitia ejus in oculis amatorum ejus, ut in oculis ipsorum appareat contemptibilis, quibus perverse complacere voluit, quia captivitate genti illi ingruente, ita privatur temporalibus bonis ut non habeat, in qua gaudere possit, celebrando festivitates suas, profecto vilis inter gentes apparuit, et insultaverunt ei nationes, quarum dominis velut amatoribus sese impudica prostituit. Nihilominus quod sequitur: Et corrumpat vineam ejus, et ficum ejus, de quibus dixit: Mercedes hae meae sunt, quas dederunt mihi amatores mei, et ponam eam in saltum, et comedet eam bestia agri, et volueres coeli et reptilia terrae. Sic factum esse constat, quia nimirum ex quo dixit, formatis vitulis aureis: Hi sunt dii tui, Israel, qui eduxerunt te de terra Aegypti, quod erat dicere: Mercedes hae meae sunt, quas dederunt mihi amatores mei, non cessavit cum eis fornicari, et propter hoc Assyriorum atque Chaldaeorum exercitus veniens, omnia terrae illius devastavit nascentia, quorum ficus et vinea delicatissima sunt, et deficientibus habitatoribus, ea quae nascebantur bestiae agri et volucres coeli, et reptibilia terrae licenter comederunt. Verumtamen nondum finis, neque enim poena impoenitentis consummanda vel finienda erat illa tantum vastitate hostili, sed temporalem vindictam comitatur aeterna, sicut Moyses in cantico Deuteronomii protestatus est: Ignis succensus in furore meo et ardebit usque ad inferni novissima (Deut. XXXII). Sequitur ergo: Et visitabo super eam dies Baalim, quibus incendebat incensum, et ornabatur inaure sua et monili suo, et ibat post amatores suos, et mei obliviscebatur, dicit Dominus. Cum enim dicit: Et visitabo dies Baalim, id est, dies vel solemnitates idolorum; plurale namque est Baalim, deflexum a singulari, quod est Baal; cum, inquam, visitabo dicit, subaudiendum est in die ultionis. Sic enim ad Moysen dixerat, quando primum idolum, id est, vitulum conflatitem in deserto populus sibi fecerat: Ego autem in die ultionis visitabo et hoc peccatum eorum (Exod. XXXII). Quaecunque extunc idola populus ille coluit, simul hic uno significantur plurali nomine Baalim, quia videlicet tunc sorduerat Israel cultu Baal, quando iste prophetavit, et contra illum fere maxima causa erat prophetis, quia propter eum Jezabel prophetas Domini occidit. Quis autem est ille dies ultionis, nisi idem, qui credendus est dies salutis? Denique tempus vel dies, de quo Apostolus dicit: Ecce nunc tempus acceptabile, ecce nunc dies salutis (II Cor. VI), sicut credentibus dies salutis vel propitiationis, sic econtra non credentibus est dies ultionis, in qua Judaeorum perfidiam ulciscitur ipse, de quo Psalmista dicit: Deus ultionum Dominus, Deus ultionum libere egit. Exaltare, qui judicas terram, redde retributionem superbis (Psal. XCIII). In ista die ultionis visitantur super gentem illam dies Baalim, visitatione, quam totus orbis novit, quia et secundum corpus captivi, et secundum animam in tenebras exteriores missi, propter dies Baalim, quibus incendebant incensum patres eorum, quorum iniquitatem sic imitati sunt, ut merito propter illam subeant damnationis judicium. Porro primum idolum, quod post exitum de Aegypto coluerunt, factum est de ornatu inaurium muliebrium, sicut scriptum est: Dixitquead eos Aaron: Tollite inaures aureas de uxorum, filiorumque, et filiarum vestrarum auribus, et afferte ad me. Fecit populus quae jusserat, deferens inaures ad Aaron, quas cum ille accepisset, formavit opere fusorio, et fecit ex eis vitulum conflatilem. Dixeruntque: Hi sunt dii tui, Israel, qui te eduxerunt de terra Aegypti (Exod. XXXII). Recte igitur cum dixisset: Et visitabo super eam dies Baalim, quibus incendebant incensum, statim intulit: Et ornabatur inaure sua et monili suo. Nam quia primum, ut jam dictum est, de inauribus suis sibi formavit idolum, recte inauribus et monilibus suis ad honorem sive cultum Baalim sese ornasse culpatur, ut in omni idolo, quod ex tnnc coluit, formatura prioris idoli, quod ex inauribus factum est, judici Deo jure ad memoriam revocetur, ut aemulando dicat: Et ibat post amatores suos, et mei obliviscebatur. Sequitur: Propter hoc, ecce ego lactabo eam, et ducam eam in solitudinem, et loquar ad cor ejus, et dabo ei vinitores ejus ex eodem loco, et vallem Achor ad aperiendam spem, et canet ibi juxta dies juventutis suae et juxta dies ascensionis suae de terra Aegypti. Propter hoc, inquit, ecce ego lactabo eam. Praemiserat autem: Et visitabo super eam dies Baalim, etc. Num ad unam eamdemque partem sermo respicit, cum illic ira, hic autem manifeste sonat gratia. Ergo, ut supra jam dictum est, ad meliorem partem sermo recurrit id est, ad eam, quae saltem malis commonita seipsam, et Deum suum tandem recognoscit, et dicit illud, quod hic idem propheta supra praemisit: vadam, et revertar ad virum meum priorem, quia bene mihi erat tunc magis quam nunc. Nam ut hoc manifestius fiat, capitulum hoc totum hic ponendum est.