CAPUT 6

Quomodo autem patres illi, vel qua significatione quasi prima poma ficulneae dicantur, ille locus Scripturae nos instruit, quod Adam et Eva cum admisso peccato cognovissent se esse nudos, consuerunt folia ficus, et fecerunt sibi perizomata. Recte namque genus humanum propter hoc ipsum ficulnea dicitur, quia primi patres generis humani transgressores facti, foliis ficulneae pudenda contexisse noscuntur. Cujus nimirum ficulneae quasi prima poma fuerunt patres eorum, quia videlicet primis saeculi temporibus isti, de humano genere Deo placuerunt. Non quasi prima folia, sed quasi prima poma, inquit, inveni patres eorum. Quanto meliora sunt foliis poma, tanto utiliores caetera multitudine hominum inveni patres eorum. Etenim, quod non sine gemitu recolendum est, ficulnea haec multum in foliis luxuriata est, multa cito folia dilatavit, pauciora vero poma tardius protulit. Homines quos more suo natura produxit extra benedictionem vel gratiam Creatoris dicentis: Crescite et multiplicamini, et ad illam pertinentes iram, qua mulieri post admissum peccatum dixit: Multiplicabo aerumnas tuas et conceptus tuos, hujus ficulneae non poma sed folia sunt. Porro, filii benedictionis poma sunt ejusdem arboris, et patres Israel, de quibus jam dictum est, quasi prima poma fuerunt in summitate arboris, quia pro merito primae fidei principatum obtinent, et summi sunt in universitate generis humani. Ipsi autem, inquit, intraverunt ad Beelphegor. Non solum hoc fecerunt, sed inter omnia quae fecerunt, hoc fuit turpissimum, quod spiritu fornicationis seducti per mulieres Madian (Num. XXV), initiati sunt Beelphegor, quem Latini nuncupant Priapum. Et hoc facientes abalienati sunt, ait, in confusionem, id est alieni facti sunt, et non filii patrum talium quos vidi, quos cognovi, quos elegi, ut essem Deus eorum, et ab illa gloria traducti sunt in confusionem, in ignominiam Dei sui, ventris sui, et eorum quae sub ventre sunt, comedendo sacrificia mortuorum et fornicando cum mulieribus, quae illos ad sacrificia sua vocaverunt. Vis scire, quantam in confusionem abalienati sunt? Et facti sunt, ait, abominabiles, sicut ea quae dilexerunt. Ergo facti sunt sicut Beelphegor, ad quem intraverunt. Et revera sic facti sunt, testante alio propheta, cum dicit de simulacris ejusmodi: Similes illis fiant qui faciunt ea, et omnes qui confidunt in eis (Psal. CXIII). Et notandum, quod neque iste dixit, et facti sunt abominabiles sicut quae fecerunt, sed sicut ea quae dilexerunt, neque ille tantummodo dixit, similes illis qui faciunt ea, sed addidit, et omnes qui confidunt in eis. Talis unusquisque est, quale illud est quod diligit, vel in quo confidit, et hoc adeo verum est, ut qui Deum diligunt, vel qui Deo confidunt, auctoritate sanctae Scripturae dicantur etiam dii, vel filii Dei. Caeterum si quis faciat iniquitatem, et non etiam diligat, nondum recte dicitur abominabilis, sicut illa quae fecit. Potest enim fieri, ut recuperet honestatem et beatitudinem, Deo contegente mala ejus facta, juxta illud Psalmistae: Beati quorum remissae sunt iniquitates, et quorum tecta sunt peccata (Psal. LXXXI). Nomen eorum qui dilexerunt mala quae fecerunt, confestim exprimit, dicendo: Ephraim quasi avis avolavit. Etenim peccata Ephraim, id est Jeroboam, qui fuit de tribu Ephraim, tempore illo erant vituli aurei, et peccata illa sic dilexerunt, ut ne unus quidem de regibus decem tribuum recesserit ab eis, atque idcirco cuncti quicunque vel prius vel posterius fuerunt, suam diligentes iniquitatem, recte hic denotantur nomine Ephraim. Et vide qualiter opposuerit: Israel quasi uvas inveni, inquit, et partes eorum quasi prima poma in cacumine ficulneae vidi, Ephraim autem quasi avis avolavit. Secundum similitudinem hanc saepe contingit, in eadem vite, qua dependet uva, super eadem ficulnea in qua dulcia insunt poma, plerumque avis sedet sibi, sed longe aliter ad votum vel commodum agricolae propius accedentis. Denique uva pomumque manum ejus exspectat, ut carpat et in os suum mittat, avis autem exsiliens evolat. Sic nimirum Ephraim, quicunque ille est filius carnis non promissionis, non exspectavit manum Domini, non voluntati ejus paruit, sed indomitus effugiens, regem suum David dereliquit, Christum filium David denegavit. Israel autem, quicunque exstitit filius promissionis, radici bonae inhaerens, atque inde trahens amoris pinguedinem praestitit, et tanquam uva, vel ut pomum ficulneae, colligentem atque eligentem Dominum delectavit. In quo gloriatur uva ista, vel pomum istud, socium radicis, quod portat illa paternae fidei radix, in eo gloriari nequaquam illa poterit avis, ille volatilis et refuga Ephraim. Sed quid? Gloria eorum, inquit, a partu, et ab utero, et a conceptu. Et est sensus: In eo gloriantur quod secundum carnem semen sunt Abrahae, quod secundum carnem semen faciunt in Israel, quod uxores eorum multum pariunt, quod uteri nuptarum steriles non sunt, quod conceptus eorum multiplices sunt. In hujusmodi gloriantur, et dicunt: Semen Abrahae sumus, pater noster Abraham est (Joan. VIII). Quod et si enutrierint filios, absque liberis eos faciam in hominibus. Ac si dicat: Gloriantur ipsi tanquam commodi, et multum prole sua conferentes Israeliticae carni, sed palam faciam, quod non delecter ego in multitudine filiorum, qui non promissionis vel fidei, sed tantummodo carnis sunt filii. Nam et si enutrierint et educaverint, si usque ad adolescentiam, et usque ad juvenile robur, gloriam partus, gloriam uteri et conceptus sui perduxerint, faciam ut absque liberis sint, ut cadant in gladio filii coram parentum oculis, nullosque genuisse filios illis potius optabile sit. Non autem isto contentus ero: Sed et vae eis cum recessero ab eis. Ac si dicat: Non solum hoc malum erit eis, ut fiant absque liberis, ut cadant in ore gladii materialis filii quos enutrierint, sed postquam sic recessero ab eis, postquam sic tradidero illos in manu hostili, sequitur adhuc vae, id est judicium aeternae damnationis, juxta quod et Psalmista cum dixisset: Tradentur in manus gladii, confestim addidit, partes vulpium erunt (Psal. LXII). Idem enim est, ac si diceret: Corpora illorum gladiis, animae vero tradentur spiritibus malignis. Quam ob causam? Ait: Ephraim, ut vidi, Tyrus erat fundata in pulchritudine. Et est sensus: Idcirco tam terribile portabunt judicium, corpore et anima damnati, quia peccatum eorum non ex ignorantia vel infirmitate procedit, sed ex superbia, quam per Tyrum notum est significari. Exempli gratia, cum ad Ezechielem Dominus dicit: Fili hominis, dic principi Tyri: Haec dicit Dominus Deus: Eo quod elevatum est cor tuum, et dixisti, Deus ego sum, et in cathedra Dei sedi in corde maris, cum sis homo et non Deus, et dedisti cor tuum, quasi cor Dei (Ezech. XXVIII). Et subinde: Haec dicit Dominus Deus: Tu signaculum similitudinis, plenus sapientia, et perfectus decore in deliciis paradisi Dei fuisti; cum ergo praemittens, absque liberis eos faciam in hominibus, sed et vae eis, cum recessero ab eis, statim subjungit: Ephraim Tyrus erat, fundata in pulchritudine miro modo justae damnationis causam reddit sufficientem, id est, superbiae magnitudinem. Et recte per Tyrum vitium designatur peccatoris superbientis, peccata sua defendentis, quia videlicet sicut Tyrus circumvallata mari, non sine periculo pugnantium poterat impugnari, ita quicunque ejusmodi est, non sine periculo redarguentium solet redargui, ut hic idem populus, qui redarguentes prophetas et ipsum Dominum prophetarum occidit. Et notanda qualitas distinctionis, cum dicit, Ephraim, ut vidit, Tyrus erat. Idem est ac si dicat: Ephraim in oculis meis superbus apparebat. Gravissimae namque denotationis est, superbum quemque dici in oculis Domini, sicut econtra humilem esse vel dici in oculis Domini, magnae approbationis est. Porro pulchritudo est de qua dicit, fundata in pulchritudinem; falsa est et vana, qua superbi omnes sibimet pulchri videntur, dum suas sordes cognoscere dedignantur, quin et irasci solent, dum illis a corripiente quod sordidi sint, aliquo modo suggeritur. Sic Tyrus fundata est; sic sibi stare videtur, qui superbus et arrogans est. Propterea, justum est Ephraim pati id quod jam dictum est. Et hoc ipsum repetitur, cum protinus subjungit: Ephraim educit ad interfectionem filios suos. Ac si dicat: Propterea, sicut jam praemisi, dicens, absque liberis faciam eos, ita nunc repetens dico: Ephraim educit ad interfectionem filios suos, id est interficiendos, et morti destinatos generat filios, imo et ipse interficit eos malo exemplo, ut perinde interficiantur gladio. Sequitur: Da eis, Domine. Quid dabis eis? Da eis vulvam sine liberis, et ubera arentia. Mira inclamatio, mira postulatio. Audierat propheta magnam justae sententiae severitatem, justam filiorum interfectionem, et mirabiliter infelicium parentum miseratus angustiam exclamavit, et dixit: Da eis, Domine. Statimque sermone nondum peracto, datum quod quaerit dolenter apud semetipsum perpendens percunctatur, et dicit: Quid dabis eis? Quid volo ut des illis? Nunquid ut salvi sint? Nunquid ut vae non sit illis, aut ut vivant cum liberis? Non utique tale quid postulare ausus sum, sed da eis vulvam sine liberis, et ubera arentia. Quare? Nimirum quia dies illi tales erunt ut dicant: Beatae steriles et ventres quae non genuerunt, et ubera quae non lactaverunt (Luc. XXIII). Hoc sciens ipse Dominus cum ad crucifigendum duceretur, dixit mulieribus quae plangebant eum, et lamentabantur: Filiae Hierusalem, nolite flere super me, sed super vos ipsas flete, et super filios vestros, quoniam ecce venient dies, in quibus dicent: Beatae steriles et ventres quae non genuerunt, et ubera quae non lactaverunt. Itaque idcirco da eis vulvam, Domine, sine liberis, quia beati ventres qui non genuerunt, et idcirco da eis ubera arentia, quia beata ubera quae non lactaverunt. O infelix fecunditas et fecunda infelicitas, cujus in comparatione sterilitas, quae in illa gente pro maledictione reputabatur, beatitudo est! Haec interlocuto propheta, rationem suam prosequitur in sua persona divina majestas, et dicit: Omnes nequitiae eorum in Galgalis, quia ibi eos exosos habui. Supra dixerat: Vae eis cum recessero ab eis, etc., nunc dicit: Omnes nequitiae eorum in Galgalis. Et est sensus: Non mireris, o propheta, nec tibi plus justo dura videatur sententia sive ultio nimis festinata, quia nequitiae eorum quae vindicantur, propter quas sententia profertur, non novae sunt, sed inveteraverunt et ab antiquis diebus semper in pejus profecerunt. Pejus namque in Galgalis, quam in Bethel idola coluerunt, quia videlicet idolum vitulinum in Bethel coluerunt temporibus regum, sed supra jam temporibus judicum in Galgalis nequiter egerunt, hahendo illic idola, sicut scriptum est in libro Judicum: Cumque obtulisset Ahot regi Eglon munera, prosecutus est socios qui cum eo venerant, et reversus de Galgalis ubi erant idola, verbum, ait, secretum habeo ad te, o rex. Et post pauca: Ahot autem, dum illi turbarentur, aufugit, et pertransiit loca idolorum unde reversus fuerat (Judic. III). Et pulchre dictum, quia de loco idolorum, id est de Galgalis, reversus fuerat, animo quippe idololatriam, quam sectabatur Israel, reliquerat, et miro modo ante haec in eodem libro scriptum est: Ascenditque angelus Domini de Galgala ad locum flentium, et ait: Cur hoc fecistis? (Judic. II.) Denique idcirco de Galgala, ubi erant idola, sicut jam dictum est, angelus Domini ad eos ascendisse dicitur, ut subintelligas eum ad videndas nequitias descendisse illuc eodem descensionis modo, quo alibi dictum est: Clamor Sodomorum et Gomorrhae multiplicatus est; descendam et videbo utrum clamorem, qui venit ad me; opere compleverint, an non est ita, ut sciam (Gen. XVIII). Praeterea regem sibi fecerunt Saulem contra voluntatem Domini, et cum Dominus non laeteretur in eis, imo diceret ad Samuelem: Non te abjecerunt, sed me, ne regnem super eos, juxta omnia opera sua, quae fecerunt a die qua eduxi eos de Aegypto, usque ad diem hanc sicut dereliquerunt me, et servierunt diis alienis, sic faciunt etiam tibi (I Reg. VIII). Ipsi tantum contemnentes offensionem sive conquestionem Domini, laetabantur, sicut illic manifeste scriptum est: Et immolaverunt ibi victimas pacificas coram Domino, et laetatus est ibi Saul, et cuncti viri Israel nimis, (I Reg. XI). Vere nimis, quia nimium est, homines laetari cum male fecerint, et exsultare in rebus pessimis (Prov. II), sicut laetabantur hi cum tam male fecissent, ut Dominum abjicerent, ne regnaret super eos. Unde et hoc valde notandum, quia laetitia taliter laetantium ibidem in confusionem versa est. Illic enim Saul praesumptuose contra legem, qui non erat de tribu Levi, holocaustum obtulit, et propter hoc audire meruit: Nequaquam regnum tuum ultra consurget. Quaesivit Dominus sibi virum juxta cor suum; et praecepit ei Dominus, ut sit dux super populum suum, eo quod non servaveris quae praecepit Dominus (I Reg. XIII). Igitur non novae sunt nequitiae, propter quas nunc praedico vae illis, quia jamdudum istae illorum nequitiae fuerunt in Galgalis, et ibi laetati sunt in rebus pessimis. Et idcirco non plus justo festina nunc est sententia judicantis, quia sicut laetati sunt in malis, ita non desinent laetari donec loquantur super me labiis, et moveant capita sua dicentes: Vah! qui destruis templum Dei (Matth. XXVII), etc. Ibi, inquit, exosos eos habui. Ubi? In ipsis nequitiis, quia sic nequiter egerunt et agunt, ut etiam exsultent in rebus pessimis. Propter malitiam adinventionum eorum de domo mea ejiciam eos, non addam ut diligam eos. Hoc jam tertio factum est. Prius namque in Assyrios decem tribus ejecit Dominus de domo sua, id est de Bethel, quod interpretatur domus Dei, quod nomen Jacob urbi imposuit. Hieroboam vero fecit illam esse domum idoli. ponendo illic unum de vitulis aureis. Deinde tribum Juda ejecit de domo sua, id est de templo quod erat in Jerosolymis, et in Babylonem transmigrare fecit. Verumtamen tunc addidit, ut diligeret eos: reduxit enim eos soluta captivitate post septuaginta annos. Porro, jam tertio sic ejecit eos de domo sua, ut hoc ipsum terribili signo significare dignum duceret, cum flagello ejiciens vendentes et ementes de templo, dicens eis: Scriptum est: Domus mea domus orationis vocabitur, vos autem fecistis illam speluncam latronum (Matth. XXI). Ita ejectis illis postmodum, sicut illic significatum est, ut caderent in ore gladii, et captivi ducerentur in omnes gentes (Luc. XXI), non addam, inquit, ut diligam eos, quia videlicet cum in praesenti puniantur, non eveniet illis remissio saltem in futuro saeculo. Sciendum autem, quia de domo sua neminem Deus ejicit, nisi eum qui sponte sua, mente aversa, recedit. Sequitur ergo, et causam dicit, cur de domo sua sese illos ejicere praedixerit. Omnes principes eorum recedentes. Idem enim est ac si dicat: Idcirco de domo mea ejiciam illos, quia principes eorum omnes recedentes sunt, Omnes animo recesserunt, et quamvis labiis me honorent, cor eorum longe est a me (Isai. XXIX). Et quidem de regibus decem tribuum palam Scriptura refert, quia omnes recedentes a Deo fuerunt. Nullus enim illorum recessit a peccatis Jeroboam, qui peccare fecit Israel. Porro de Scribis et Pharisaeis et principibus sacerdotum, quod vere recedentes fuerint, Deus ipse judex fuit et testis, dicente Salvatore: Vos estis qui justificatis vos coram hominibus, Deus autem novit corda vestra (Luc. XVI), et caetera hujusmodi. Itaque, si quaeris cur de domo sua illos Deus ejecerit, cur in Ecclesia vel in domo Dei non sint recepti, dicit tibi: Quia omnes, qui recedentes sunt, id est quia priusquam corpore visibiliter ejicerentur, mente recesserunt, animo longe fuerunt, et idcirco etiam corporaliter ejecti sunt, et ipsa, quae sola diligebant, terrena, domus Dei lucra vel commoda perdiderunt. His dictis et tali causa reddita, confestim sententiam quam praescripserat, confirmat, repetens ita: Percussus est Ephraim, radix eorum exsiccata est, fructum nequaquam facient. Quod et si genuerunt, interficiam amantissima uteri eorum. Abjiciet eos Deus meus, quia non audierunt eum, et erunt vagi in nationibus. Quid enim supra dixerat: Quod et si enutrierint filios, absque liberis eos faciam in hominibus; idem nunc repetiit, dicendo, quod et si genuerint, interficiam amantissima uteri eorum. Porro, quod ait, percussus est Ephraim, radix eorum exsiccata est; fructum nequaquam facient; multum erat secundum sensum ipsorum, ut superius dixerat, gloria eorum a partu est, et ab utero, et a conceptu. Dum enim gloriantur in carnis fructu, et multiplici partu sive conceptu contendunt non impleri in se, quod nunc ait, radix eorum exsiccata est, fructum nequaquam facient. Cum ergo hoc dixissent, recte et opportune, quasi dicta corrigens, sententiamque integre perficiens, continuo subjunxit: Quod et si genuerint, interficiam amantissima uteri eorum. Ac si dicat: Quandiu genuerint et fructum ventris multiplicant, videtur eis quod fructum faciant, non putant quod radix eorum exsiccata sit, vel quod sint percussi ferro abscissionis, et de terra viventium eradicati; sed amantissimorum occisione filiorum discruciati, clamabunt et dicent, quod filios non genuisse melius fuisset sibi. Haec Deo dicente, statim in sua persona propheta verae ac justae sententiae testis consonat et dicit: Abjiciet eos Deus meus, quia non audierunt eum et erunt vagi in nationibus, Quibus utique verbis utramque damnationem exprimit, de qua jam superius dictum est: quia videlicet et secundum animam regno Dei privati sunt, quos Deus abjecit, et secundum corpus captivi, suoque loco expulsi, qui vagi sunt in nationibus; idcirco quia non audierunt eum, id est quia non intellexerunt, sed quia intelligere noluerunt. Sequitur: