RUPERTI OPERA

RUPERTI JUNIORIS ADHUC ET NONDUM PRESBYTERI OPERA HAEC SUNT.

Hymnus Saphicus de Spiritu sancto.

Hymnus Iambicus de Spiritu sancto.

Libellus de diversis Scripturarum sententiis .

Carmen heroicum de Incarnatione Domini .

Libellus solutae orationis de statu coenobii S. Laurentii in Monte Leodii, ab Eraclo Leodiensium episcopo usque ad Ogbertum .

Carmen Saphicum de eodem.

Vita S. Augustini.

Vita S. Odiliae virginis.

RUPERTI PRESBYTERI OPERA.

Cantus de sanctis Theobaldo martyre, Goare et Severo, confessoribus.

De divinis officiis lib. XII (an. 1111). Praefigitur ejus epistola dedicatoria ad Cunonem episcopum Ratisponensem multo post scripta (post. an. 1126).

Commentarii in Job. libri X .

De voluntate Dei liber I (post. an. 1114), cum prologo ad Guillelmum episcopum Catalaunensem et Anselmum decanum Laudunensem.

De omnipotentia Dei liber I, cum prologo ad G. et A.

Commentariorum in Evangelium Joannis libri XIV, cum epistola ad Cunonem abbatem Sigebergensem, quae incipit: Meditatus.

De S. Trinitate et ejus operibus libri XLII (ante triennium incoepti, an. 1117 perfecti), cum prologo ad Cunonem abbatem.

In Apocalypsim libri XII, cum prologo ad Fridericum Coloniensem archiepiscopum.

In Cantica canticorum libri VII, cum prologo.

In sex minores prophetas priores libri XVII, cum prologo ad Fridericum Coloniensem.

De victoria Verbi Dei libri XIII, cum praeratione ad Cunonem abbatem.

In sex posteriores prophetas libri XVII, cum prologo ad Ekkembertum abbatem Corbeiensem.

RUPERTI JAM ABBATIS OPERA.

In Matthaeum (De gloria Filii) libri XIII (ann. 1126 inchoati sed perfecti post libros in Regul.), cum pro logo ad Cunonem jam episcopum.

In libros Regum (De glorioso rege David), ad Fridericum archiepiscopum Coloniensem libri XV .

In Regulam S. Benedicti ad Cunonem libri IV

Annulus seu Dialogus Christiani et Judaei libri III

De glorificatione Trinitatis et de processione Spiritus sancti libri IX, cum prologo ad Cunonem episcopum Ratisponensem, et cum epistola ad Romanum pontificem.

De incendio oppidi Tuitii liber I (an. 1128).

Meditationes mortis libri II.

In Ecclesiasten libri V, cum epistola ad Gregorium.

Vita S. Heriberti archiepiscopi Coloniensis liber I, cum prologo ad Macuwardum.

Passio B. Eliphii martyris, liber I, cum prologo ad Albanum abbatem S. Martini.

Altercatio clerici et monachi liber I.

Epistola Ruperti ad Evehardum coenobii Brunwilarensis abbatem.

Responsio Ruperti de virginitatis laesione, et quod corrupta possit consecrari.

Adversus quosdam religiosos, quorum unus presbyter concubinarius, presbyteris licitum esse uti concubinis impudenter asseruerat.

Omnium Ruperti Operum index iste fidelissimus non solum quanta et quam beata fuerit sancti illius doctoris fecunditas, quae tot suo parente dignos partus edidit; sed etiam quid in caeteris desit, vel minus exacto dispositum sit ordine legentibus indicat. Ex ipso itaque vel dimissa revocando, vel extra ordinem posita suae sedi restituendo, omnes alios Ruperti librorum catalogos hic juvat emendare. Ex ipsomet Ruperto tres Operum ipsius habeo indiculos. Primus occurrit in libro primo in Regulam S. Benedicti, ad Cunonem abbatem. Secundus legitur in epistola ad Cunonem jam episcopum, quae libris De divinis officiis praefigi solet. Tertius scribitur in epistola Ruperti ad Romanum pontificem.

Quamvis autem ab ipsomet auctore descripti sint hujusmodi catalogi, plurimum tamen in recensendis, numerandis et ordinandis Ruperti Operibus differunt. Unde quae, quot et quo ordine a Ruperto composita fuerint nisi ex iis quae supra adduximus, multo studio colligas, eadem, qua Bellarminus et alii, hallucinatione peccabis, qui, unum ex Ruperti catalogis secuti, partem pro toto dederunt. Qui error ut vitetur, praestat quae in ipsis desunt, et quae minus accurate ordinata sunt paucis hic adnotare.

PRIMUS OPERUM RUPERTI CATALOGUS AB IPSOMET RUPERTO.

Locutus sum imprimis, inquit Rupertus, opusculum de divinis officiis, sive sacramentis per circulum anni distinctum libellis duodecim.

Deinde in Evangelium secundum Joannem libros XIV.

Et post hoc de S. Trinitate et operibus ejus libros XLII.

Deinde in Apocalypsim Joannis libros XII.

Deinde in duodecim prophetas libros XXXI.

Deinde de victoria Verbi Dei libros XII.

Et nunc novissime de gloria et honore Filii hominis secundum Evangelium Matthaei; et in hoc totus eras, tu autem me interpellasti.

ALTER OPERUM RUPERTI CATALOGUS EX IPSO RUPERTO.

Sunt autem praesentium primitiarum sic vocat opus De divinis officiis , libelli duodecim.

Commentariorum in Job librorum decem, abbreviatum ex abundantia sensuum atque dictorum B. Gregorii.

Tractatus in Evangelium Joannis lib. XIV.

Opus de operibus sanctae et individuae Trinitatis librorum XLII.

Opus in Apocalypsim Joannis librorum XII

Opus in duodecim minores prophetas librorum XXX.

Opusculum de victoria Verbi Dei librorum XII.

Opus de gloria et honore Filii hominis secundum Evangelium Matthaei.

Et opus ex libris Regum de glorioso rege David; quorum in altero usque ad octavum; in altero usque ad undecimum librum processi, in quibus nunc tenor, quae cum vita comite perfecero, dimittam, et ista per manum tuam in conspectu Domini.

Opusculum quoque in Canticis canticorum septem libellis explicui.

TERTIUS OPERUM RUPERTI CATALOGUS EX IPSOMET RUPERTO.

Accipias ergo inprimis praesens opus novem distinctum libellis, de glorificatione Trinitatis et processione Spiritus sancti.

Sunt alia quae nunc usque praesentare non potui.

Opus quoddam tredecim librorum de victoria Verbi Dei.

Itemque opus de gloria et honore Filii hominis in totidem libellis.

In duodecim prophetas libri XXX.

In Evangelium Joannis libri XIV.

De sancta Trinitate et operibus ejus lib. XLIII. [IX].

In Samuelem et David libri XV.

In honorem B. M. Virginis super Cantica libri VII.

Scripseram et ante haec omnia opusculum de sacramentis, sive officiis divinis per circulum anni distinctum libellis, sive tomis duodecim.

Hi sunt Ruperti catalogi quibus ipse sua opera recenset, circa quae tamen nonnulla observanda sunt.

Primo quod non exactam compositionis seriem Rupertus teneat in ulla ex illis suorum operum enumerationibus, ut ex superius productis fit manifestum; in primo enim et secundo catalogo iste ordo magis servatur, qui in tertio prorsus invertitur.

Secundo quod nullus ex istis suorum operum elenchis omnes Ruperti libros contineat. Junioris enim aetatis praeludia, sed nec libri De voluntate et omnipotentia Dei, et Annulus, et libri in Regulam sancti Benedicti in nullo, nequidem in tertio catalogo, post eos edito, descripti leguntur.

Tertio quod non omnes qui in uno censentur, in altero, quamvis posteriori, numerantur. In tertio enim non meminit Commentarii in Job, qui tamen in secundo computatur.

Quarto quod Ruperti Opera non illum eumdem in uno catalogo libellorum numerum habeant, qui scribitur in aliis; in tertio enim quadraginta tres libri de operibus sanctae Trinitatis numerantur, cum tamen in primo et secundo quadraginta duo libri duntaxat legantur; qui numerus sane legitimus est, utpote quem ipse Rupertus distinctius exprimit in epistola ad Cunonem abbatem, in qua suum istud opus sic distribuit:

“Fecimus ergo de proprio Patris opere a prima creatione usque ad id quod Adam de paradiso ejectus est, libros tres; deinde de proprio Filii opere, quo a justitia vel morte Abel per figuras pervenit usque ad susceptionem carnis et mortem crucis libros triginta. Deinde de proprio Spiritus sancti opere, scilicet ab incarnatione ejusdem Christi usque ad finem saeculi, libros novem. Simul fiunt libri quadraginta duo.”

Haec ibi Rupertus, ex quibus typographi error facile deprehenditur in tertio catalogo numerantis quadraginta tres istius operis libros, et quidem est facile corrigendus.

Circa librorum in duodecim prophetas numerum mihi major difficultas occurrit. Nam in primo catalogo unus et triginta libri notantur; in secundo vero et tertio triginta tantum descriptos reperio. Et in ipsa librorum serie duo et triginta numerantur. In tanta numerorum varietate standum puto pro ipsa serie in qua ex integro duo et triginta in duodecim minores prophetas libri compositi inveniuntur; inter quos nullum abundantem nec ullum deficientem habemus. Quapropter hos qui triginta in editis leguntur, illos eosdem esse censeo qui aliis in indicibus vel unus et triginta vel triginta tantum computantur. Totum igitur discrimen istud hujusmodi catalogorum sit in notis numerabilibus positum, quod haud dubie contigit ex transcriptionum multiplicitate, vel scribarum incuria, qua etiam factum fuisse non inficias ierim ut quinque duntaxat libri in Oseam notentur etiam in editis, in quibus tamen sex libri habentur in huncce prophetam. Numerus etiam librorum De victoria Verbi in hisce Ruperti catalogis varius est. Primus enim et alter hoc opus in duodecim libros distribuunt. Tertius vero in tredecim. Et quidem in prologo ad libros in sex posteriores prophetas. Rupertus ait:

“Ecce tredecim libellis, Deo adjuvante, consummavi illud opusculum de Victoria Verbi Dei.”

At postea in libro septimo De glorificatione S. Trinitatis ac processione Spiritus sancti capite decimo quarto in fine, aliud sic loquitur:

“Nostrum illud opus existit in duodecim libellis quod intitulatur De victoria Verbi Dei.”

In ipsis etiam typis modo duodecim, modo tredecim libri De victoria Verbi numerantur. In omnibus tamen excusis tredecim libri De victoria Verbi reperiuntur, et numerus iste in tertio et ultimo Ruperti catalogo scribitur, sicut et in prologo ad libros in sex posteriores prophetas. Sed et epistola Meingoh ad Rupertum, librum duodecimum De gloria Filii hominis vocat istius operis De gloria Filii hominis penultimum; in epistola vero ad summum pontificem opus istud totidem libros habere dicitur, quot habet opus De victoria Verbi. Unde consequens est librum similiter istius operis De victoria Verbi duodecimum, esse penultimum, et ita opus istud De verbi victoria in decimo tertio libro pariter finiti.

Cum ergo jam constet, hoc errore correcto, opus De victoria Verbi tredecim libellis esse perfectum, nulla superest difficultas circa librorum De gloria Filii hominis numerum, qui neque in primo neque in secundo Ruperti catalogo definitus habetur. Cum enim in tertio, qui est ex epistola ad Romanum pontificem, totidem De gloria Filii hominis libros posuerit quot De verbi victoria

“Opus quoddam, inquit, tredecim librorum De victoria Verbi Dei. Itemque opus De gloria et honore Filii hominis in totidem libellis, ”

certo certius est opus istud De gloria Filii hominis tredecim libris compleri, qui et in omnibus editis leguntur. Numerum autem hunc hujusmodi librorum in duobus prioribus catalogis Rupertus non definivit eo quod opus istud nondum esset completum ut, iisdem in locis ipse declarat . Alios Ruperti Operum indices jam advertamus. Trithemius lib. De viris illustribus ad Rupertum, haec Opera Ruperti indicat.

AD CUNONEM ABBATEM SIGEBERGENSEM POSTEA EPISCOPUM RATISPONENSEM.

De victoria Verbi Dei, libri XIII,

“Nuper cum tu hospes.”

In Genesim libri IX,

“Cuicunque fideli animae.”

In Cantica canticorum libri VII,

“Qui contra hominem.”

In librum S. Job libri X.

In libros regum de David libri XV.

De sancta Trinitate, in Vetus Testamentum libri XLII.

In Apocalypsim Joannis libri XII,

“Ut tu quoque.”

De officiis divinis, libri XII,

“Ea quae.”

Meditationes de incendio Tuitiensi libri III,

“Ecce quomodo.”

In duodecim prophetas minores libri XXX.

In Evangelium Matthaei libri VIII.

In Evangelium Joannis libri XIV.

Super Regulam S. Benedicti liber

Apologeticum ejusdem operis, liber I.

Epistolarum ad diversos liber I.

Fertur et alia plura scripsisse, et Novum et Vetus Testamentum pro majori parte in multis libris explanasse; de quibus usque ad praesens nihil vidimus.

Haec Trithemius de Ruperti operibus. Quandoquidem vero nonnullae circa haec moveri possunt difficultates, aliqua circa hunc indicem duximus adnotanda.

Primo non omnia Ruperti opera isto indice demonstrari, ut ipse Trithemius ad calcem expressit; et ex praeallatis jam patet. Siluit enim libros De voluntate et omnipotentia Dei. Annulum omisit. Libros De glorificatione Trinitatis et processione Spiritus sancti tacuit. Nec libros in Ecclesiasten exhibuit. Puerilia non loquor, quae nec iste loqui voluit.

Secundo, maximam tamen Ruperti Operum partem isto indice proferri. Unde ipsa quingentis annis latuisse, minus bene a Bellarmino positum observabimus infra.

Tertio, neque in eo vel materiae vel compositionis servari seriem, quae ex supra positis est repetenda.

Quarto, dedicationis titulum, quem in istius elenchi capite Trithemius praefixit, non omnia spectare opera quae ipsi subjiciuntur; quasi ea omnia Cunoni abbati Sigebergensi, postea episcopo Ratisponensi, dicaverit; ex illis enim aliqua, puta libros in Apocalypsim, libros in sex priores prophetas, et libros De David ex libris Regum, sub Friderici Coloniensis episcopi nomine, et ad ejus vota conscripsit; aliqua, puta De gloria Filii hominis, De victoria Verbi, etc., nomine Cunonis titulavit, ut ipse in epistola ad Cunonem episcopum Ratisponensem scribit. Alia denique sine splendore cujusquam tituli dimisit. Non ergo hunc titulum in Trithemio Ruperti Opera praeferunt quasi quae omnia Cunoni dicata fuerint, sed quasi proprium librorum De victoria Verbi, quos in capite elenchi Trithemius scripsit, et quos Rupertus ipse in epistola ad Cunonem episcopum dicit esse pene Cunonis proprios.

Verum et absque injuria singulis Ruperti operibus hunc titulum Trithemius praefigere potuit, tum quod ipse Rupertus sua omnia Cunonis magis esse prae dilectionis protectione et sollicitudine, quam sua non semel profiteatur diversis ad eum epistolis. Tum quod Rupertus sua opera quasi cartallum Cunoni jam episcopo detulerit, ut ea suscipiens de manu illius ipsa poneret ante altare Domini Dei, ut Rupertus scribit in epistola (Primitias), ad Cunonem episcopum, quae libros De divinis officiis solet praecedere.

Quinto novem libros in Genesim a Trithemio enumerari distinctos a duobus et quadraginta libris De sancta Trinitate et ejus operibus in Vetus Testamentum error est, quem arguunt ipsae primae voces a quibus libros istos in Genesim incipere Trithemius indicat. Constat enim voces istas, cuicunque animae fideli, initium esse prologi librorum duorum et quadraginta De trinitate inter quos iste etiam prologus libros in Genesim computat. Praeterea divinis his novem libellis in Genesim, non quadraginta duo, sed triginta tres tantum essent numerandi.

Sexto in editis habetur modo liber unicus, qui aureus dicitur, et inscribitur De incendio oppidi Tuitii, quem alii duo libri De meditatione mortis subsequuntur. Trithemius vero hunc primum, qui incipit, Ecce quomodo, istis duobus attexens, tres libros meditationum de incendio Tuitiensi posuit. Nec abs re quidem, scribendi enim opusculi istius, inquit Rupertus, quod nuncupare placet meditationem mortis occasio fuit ignis periculum, quod in praecedenti libello enarravit.

Septimo, male numerat solummodo triginta libros in duodecim prophetas, qui juxta editos et superius probata, duo et triginta sunt computandi.

Octavo, Trithemius octo duntaxat Ruperti libros in Matthaeum recenset, cum tamen tredecim habeantur ex editis et ex supra notatis. Rupertus quidem in epistola ad Cunonem jam episcopum scribit se usque ad octavum librum De gloria Filii hominis in Matthaeum processisse; et hinc factum credere fas est ut Trithemius nonnisi octo libros in Matthaeum numeraverit. Verum si ea quae supra protulimus, consuluisset, hoc opus didicisset tredecim libris esse perfectum.

Nono, in Regulam sancti Benedicti unum librum adducit, et unum apologeticum, cum tamen liber apologeticus sit primus ex libris quatuor in Regulam. At quandoquidem primus ille liber Ruperti habet Apologiam et sequentium prologus ab ipso Ruperto dicitur libro secundo in Regulam, cap. 13. Secundus vero ad Cunonis instantiam, exponit ordinem nocturnarum vigiliarum noctis Dominicae. Tertius autem, cujus titulus est, De altaris officio, diversas de labore manuum, colore et numero vestium monachorum solvit difficultates. Quartus denique altercationem clerici dicentis, Ego sum Augustini, et monachi dicentis, Ego sum Benedicti, multa charitate et sapientia comprimens, clericum posse fieri monachum, et monachum posse fieri clericum docet. Solum illum, qui in praedictis secundus est sanctissimi Patris nostri regulae expositionem censuit Trithemius, ad tertii titulum magis quam ad rem attendens, et quartum putans minus pertinere ad sanctae Regulae enucleationem. Et ita Trithemius unum in Regulam libellum posuit. Duos posteriores, tertium scilicet et quartum, quos omisit, ipsi minime notos credere nihil vetat.

Denique Ruperti epistolarum ad diversos librum unum indicat Trithemius. Sed modo vix exstant Ruperti epistolae, praeter eas quae diversis ipsius operibus praefiguntur vice prologi, aut prologis adjunctae. Liber autem quem Trithemius hic indicat, non illarum est quae vicem habent prologi, illas enim cum Ruperti operibus recensuit, ut advertere quivis facile potest ex primis vocibus, quibus quasi operum Ruperti initiis haec opera Trithemius denolat, exempli gratia: De victoria Verbi libri tredecim,

“nuper cum tu hospes.”

Quae tamen voces non librorum, sed prologorum sunt initia; haec enim verba, nuper cum tu hospes sunt initium non operis de victoria Verbi, sed epistolae Ruperti ad Cunonem per modum praefationis ad illud opus.

Praeter istas, quas Trithemius Ruperti operibus accensuit, et quae sunt vice prologi, alias Ruperti epistolas jam non habemus, nisi ipsius epistolam ad Cunonem quae incipit, Meditatus, Rupertique libros Cunoni dicat, et alteram ad eumdem Cunonem jam episcopum Ratisponensem: Primitias frugum terrae qua Rupertus sua opera definit; epistolam ad sedis apostolicae praesulem Romanum pontificem: Ante faciem tuam, qua ipsi sua omnia Opera devovet; epistolam ad Evehardum monasterii Brunwilarensis abbatem septimum: Vetus, et longa querela, et epistolam ad abbates, per modum opusculi, de laesione virginitatis, et quod virgo secreto corrupta possit consecrari.

RUPERTI OPERUM CATALOGUS EX REINERO MONASTERII S. LAURENTII IN MONTE LEODII MONACHO, IN LIBRO DE VIRIS ILLUSTRIBUS IPSIUS MONASTERII, DE RUPERTO.

Rupertus junior scripsit.

Libellum metrice in laudem Spiritus sancti.

Item alium de diversis Scripturarum sententiis.

Item alium versu heroico de Incarnatione Domini.

Item libellum de statu, bonis et malis coenobii S. Laurentii ab Euraclo Leodiensium episcopo usque ad Ogbertum.

Item opusculum de eadem materia, Saphico metro.

Item Vitam S. Augustini.

Et Vitam S. Odiliae virginis.

Factus presbyter:

Cantus de SS. Theobaldo martyre, Goare ac Severo, confessoribus.

De diviris officiis sive sacramentis, quae celebrantur in Ecclesia per anni circulum, edidit libellos duodecim.

Deinde in Evangelium Joannis libros XIV.

De S. Trinitate et operibus ejus libros XLII.

In Apocalypsim libros XII.

In XII prophetas libros XXXI.

De victoria Verbi libros XIII.

In Evangelium Matthaei libros XIII.

In Cantica canticorum lib. VII.

In Samuelem, de David lib. XV.

De glorificatione sanctae Trinitatis et processione Spiritus sancti libros IX.

Annulum lib. V.

In Regulam S. Benedicti lib. IV.

De voluntate Dei librum apologeticum.

De incendio Tuitiensi lib. I.

De meditatione mortis lib. I.

Contra religiosos quosdam, quorum unus presbyter, imo concubinarius, presbyteros concubinis licenter uti posse menstruatis pagellis astruxerat.

Alterum de monacho, qui clericus factus, egressus est monasterium, et suum errorem defensabat improbis.

Omnibus, quas legerim, plenior et accuratior est ista venerabilis Ruperti operum facta a Reinero enumeratio, quae tamen in aliquibus etiam deficit.

Primo omisit commentarium in Job, et librum unum De omnipotentia Dei, Vitam S. Heriberti, sancti Eliphii passionem, librum De laesione virginitatis, et commentarios in Ecclesiasten.

Secundo, libros unum et triginta in duodecim prophetas numerat, quos tamen duos et triginta computandos vidimus. Hunc errorem scriptionis puto, quae in exhibendis numerabilibus characteribus, vulgo ciffris, facile ac saepe labitur. Simili errore et Annulus in quinque libros distribuitur: Rupertus enim in prologo De glorificatione S. Trinitatis et de processione Spiritus sancti non per numeros, sed ex integro scribit se opusculum istud tribus edidisse libellis. Et quidem ternarius iste numerus librorum recte consonat propositae dissertationi adversus Judaeos: Primo gloriam S. Trinitatis testimonium habere in lege et prophetis; secundo, susceptionem carnis magis ad personam Filii pertinuisse; tertio tempus quo Jesus Christus natus est, illud esse quod patriarcha Jacob praelocutus est hoc vaticinio: Non auferetur sceptrum de Juda et dux de femore ejus, donec veniat qui mittendus est. Pari denique lapsu librum unum duntaxat De meditatione mortis notavit.

Librum autem De monacho qui, etc. ipsummet puto, quem inscriptum legimus, Altercatio clerici et monachi.

VENERABILIS RUPERTI OPERUM CENSUS A SIXTO SENENSI AN. 1566 EDITUS IN LIB. IV. BIBLIOTHECAE SANCTAE DE RUPERTO TUITIENSI .

De sancta Trinitate et operibus ejus in utrumque Testamentum ad Cunonem abbatem Sigebergensem libri duo et quadraginta; quorum quadraginta suorum librorum simul adnotatorum hic est Judex:

PARS. I. De sancta Trinitate, et operibus Patris in prima tria Geneseos capita commentariorum libri tres quorum primus incipit,

“Scripturarum omnium.”

PARS. II. De Trinitate et operibus Filii commentariorum libri XXX, videlicet. In residuum libri Geneseos commentariorum lib. VI:

“Humanae creaturae.”

In Exodum commentariorum lib. IV:

“Qua causa, vel quo ordine.”

In Leviticum lib. II:

“Liber iste.”

In Numer. commentariorum lib. II:

“Apertum in Apocalypsi.”

In Deuteronomium lib. II:

“Iste liber.”

In Josue liber I:

“Septem periochis.”

In Judicum et Ruth liber I:

“Post mortem Josue.”

In quatuor libros Regum.

Liber Psalmorum lib. I:

“Post ampla virentis.”

In Isaiam lib. I:

“Omnis anima quae.”

In Jeremiam lib. I:

“Quintae aetatis.”

In Ezechielem lib. I:

“Hac mundi aetate.”

In Danielem, Zachariam et Malachiam simul lib. II:

“Aperiente Christo.”

In Machabaeos lib. I.

In volumen quatuor evangelistarum lib. I:

“Sexta mundi aetate.”

PARS. III. De operibus Spiritus sancti a Christi adventu usque ad finem saeculi libri IX:

“Omnipotentis iram.”

Praeter haec scripsit:

De Incarnatione Domini, in Cantica canticorum lib. VII:

“Qui contra hominem.”

In duodecim prophetas minores, ad Fridericum, archiepiscopum Coloniensem libri XXX:

“Spiritui sancto.”

De gloria et honore Filii hominis in Matthaeum, ad Cunonem abbatem lib. XIII:

“Exigis a me.”

In Joannis Evangelium lib. XII:

“Discipulus quem.”

In Apocalypsim ad Fridericum archiepiscopum Coloniensem lib. XII:

“Ut tu quoque.”

Ex his omnibus Ruperti mortem quasi laborum metam Sixtus Senensis sic posuit: Moritur anno Domini millesimo centesimo vicesimo quarto.

Quam mutilus sit index iste ex supra jam positis fit cuique manifestum; ac etiam quam gravis fuerit Sixti Senensis in iis de quibus scribebat inquirendis negligentia: ipsius enim aetate plura Ruperti opera Joannis Coclaei ut plurimum studio publicam in lucem edita prodierant; plura etiam Trithemius jam ante repererat, quae agens de Ruperto in libro De scriptoribus ecclesiasticis in suo Catalogo descripserat. Non solum omissionum istarum tenetur reus, silentio dimittens duodecim libros De divinis officiis. Duos libros De voluntate et omnipotentia Dei, De Verbi victoria libros XIII; De rege David quindecim libros, et novem De glorificatione sanctae Trinitatis, et De processione Spiritus sancti; et alia quae supra memoravimus Ruperti opera; verum etiam in his quae recensuit, plurima ipsi non dimittenda commisit.

Primo quidem computi lege cum duos et quadraginta libros De sancta Trinitate et operibus ejus numerasset, et quidem recte, ita singulos hujusmodi libros distribuit, ut ex singulis non nisi octo et triginta possint colligi. Non attendenti, dum divideret, quatuor exciderunt: si non unum duntaxat, sed quinque libros posuisset in libros Regum, adjuncto libro Psalmorum, distributus numerus collectum adaequasset; scribendi sunt itaque non liber unicus, sed quinque in libros Regum et librum Psalmorum. Si errorem hunc typographo quis velit tribuendum, esto; sed in alios labitur Senensis. Nam secundo librum unum in Isaiam, et in Ezechielem librum unum computat, et duos in Danielem. Cum in Daniele sit unicus, duo vero sint in Isaiam, et duo in Ezechielem; sed et librum unum in Machabaeos indicat, qui suppositus est, nuilibi enim reperitur; unde nec ejus initium, sicut et caeterorum Sixtus posuit.

Tertio in duodecim prophetas minores triginta tantum libros numerando deficit, dum excessum duorum rejicit.

Quarto cum libros De gloria et honore Filii hominis. Cunoni abbati dicatos scribit, ipsi eorum initium quod profert, Exigis a me, manifeste repugnat; in isto enim prologo Rupertus Cunonem venerabilem coenobii Sigebergensis quondam abbatem, nunc esse Ratisponensis Ecclesiae antistitem verbis expressis declarat; unde et opus istud De gloria Filii hominis non ante annum millesimum centesimum vicesimum sextum, quo Cuno creatus est episcopus, incoeptum fuisse deduximus.

Turpissime tandem Sixtus hallucinatus est, cum Rupertum asseruit anno Domini millesimo centesimo vicesimo quarto obiisse, qui se anno millesimo centesimo vicesimo octavo oppidi Tuitii descripsisse incendium in hujusmodi libro certissimam fidem facit. Quam verum Psalmistae istud, mendaces filii hominum in numeris et ponderibus qui vix ullo veri et aequi judicio, ea quae tradunt appendentes, falsa pro veris ingerunt. Hinc discant studiosi non esse scriptoribus leviter credendum; quod et saepe sum expertus, et Sixtus Senensis hic argumento est: Majorne sit Bellarmino habenda fides in causa Ruperti, jam expendamus.

EXPENDITUR VENERABILIS RUPERTI OPERUM CATALOGUS EX BELLARMINI LIBRO DE SCRIPTORIBUS ECCLESIASTICIS , AD ANNUM 1119, DE RUPERTO.

De divinis officiis lib. XII.

In Job commentariolum abbreviatum lib. X.

In Joannis Evangelium lib. XIV.

De operibus S. Trinitatis lib. XLII.

In Apocalypsim lib. XII.

In duodecim prophetas minores lib. XXX.

De victoria Verbi lib. XIII.

De gloria et honore Filii hominis secundum Evangelium Matthaei lib. VIII.

De glorioso rege David, ex lib. Regum lib. XI.

In Cantica canticorum lib. VII.

Bellarminum hic se non nisi ab ipsomet Ruperto in epistola ad Cunonem episcopum conscriptum Catalogum fatetur exscribere. Sincera quidem et laudanda confessio: at ipse proferre veluti omnium quae a Ruperto scripta sunt, operum, non levis est tam eminentis auctoris lapsus; qui enim susceperat scriptorum ecclesiasticorum opera recensere, libro in ultima aetate, ut ipse ait in praefatione ad lectorem, recognito, expolito et aucto in communem utilitatem, nosse debuerat non pauca in isto ipsiusmet Ruperti catalogo desiderari tum ante, tum post illum edita. Si enim ea quae de scriptoribus Ecclesiasticis agentem decebat, diligentia vel fide consuluisset ipsa Ruperti opera quae coloniae jam prodierant, aut saltem Trithemii catalogum in libro De Scriptoribus ecclesiasticis; vel Sixti Senensis censum mancum hunc quasi integrum indicem non exposuisset, qui dum aliqua prodit, plurima silet; quae simul, ut vera loqueretur, prodere debuit.

Si denique eo, quo librorum censor tenetur studio inquisisset Ruperti opera aut pervolvisset, librorum De gloria Filii hominis et librorum De rege David non definisset numerum; didicisset enim illum, quem sequi voluit Ruperti catalogum, ab eo fuisse descriptum antequam ista Rupertus perfecisset opuscula, quae postea complevit; hoc quidem libris XV, et illud XIII libellis, ut ex ipso Ruperto supra demonstratum est.

At ista Ruperti forte Bellarmino presto non erant. Bene quidem XIII libros De victoria Verbi numerat, ac totidem De gloria Filii hominis, et De glorioso rege David, XV numerandos ex Ruperti epistola ad Romanum pontificem si accepisset, erroris et proinde belli minus haberet. Utinam felicius Ruperti libros suo tempore jam editos in duodecim prophetas minores computasset; non triginta solum, sed duos et triginta posuisset, errorem typi corrigens, non sequens: prudenter tamen Catalogi errorem ex typo sequi maluit, quam emendare quod nescivit. Ne tamen de suo nihil in Rupertum adnotasse diceretur, mutilo huic Ruperti Operum catalogo duas adjicit observationes, quarum prima librorum De divinis officiis censuram habet, secunda Ruperti errores denotat; at istarum Bellarmini observationum crisim infra dabimus; primae quidem paulo post operum Ruperti catalogos, ubi duodecim librorum De divinis officiis censuram novo calculo subjiciemus; alterius vero, ubi Rupertum ab omni errore et a Bellarmini censura vindicavimus.

VENERABILIS RUPERTI ABBATIS TUITIENSIS OPERUM ELENCHUS A CENTURIATORIBUS EDITUS CENTURIA XII, C. 10.

De victoria verbi Dei libri XIII.

In Genesim lib. IX.

In Exodum lib. IV.

In Leviticum lib. II.

In Numeros lib. II.

In Deuteronomium lib. II.

In Josue lib. I.

In Judices lib. I.

In libros Regum lib. V.

In Isaiam lib. II.

In Jeremiam lib. II.

In Ezechielem lib. II.

In Danielem lib. I.

In duodecim prophetas minores lib. XXXII.

In Job. lib. X.

In Cantica canticorum lib. VII.

In Matthaeum lib. XIII.

In Evangelium Joannis lib. XIV.

Apologeticum pro eodem opere lib. I.

In Apocalypsim Joannis lib. XII.

De processione Spiritus sancti lib. IX.

De officiis divinis lib. XII.

Meditationum lib. III.

Disputationum Christiani et Judaei lib. I.

In Regulam S. Benedicti lib. I.

De quatuor difficillimis quaestionibus lib. I.

Sermonum lib. I.

Epistolarum lib. I.

Obiit anno millesimo centesimo vicesimo quarto, juxta Trithemium.

Elenchus iste Centuriatorum in aliis deficit, excedit in aliis; et quidem ex duobus et quadraginta libris De sanctae Trinitatis operibus, tres et triginta duntaxat enumerat, omissis quippe novem libris De operibus Spiritus sancti, et uno libro in volumen quatuor Evangeliorum; quorum numerum ut impleat, duos libros censet in Jeremiam, in quem unicus est. Omittit et ea omnia quae Rupertus junior composuit. Apologeticum autem pro opere in Evangelium Joannis inepte ponit, cum Rupertus apologeticum, qui primus est in Regulam S. Benedicti, non pro isto duntaxat opere scripserit, ut legens facile intelligit.

Unico libro disputationem Christiani et Judaei concludit; quam tamen ipse Rupertus se tribus libellis edisseruisse testatur.

In Regulam S. Benedicti unicum librum dat, et quatuor habentur. Unum insuper librum quatuor difficillimis quaestionibus deputat; et librum unum Sermonum Ruperto tribuit, sicut et unum Epistolarum: unde mihi utcunque videtur quod hic liber unicus in Regulam apud Centuriatores ille sit qui in editis secundus est et agit de noctis Dominicae vigiliis, juxta sancti Benedicti Regulam. Librum vero quem quatuor difficillimis quaestionibus ascribit, tertium et quartum in Regulam puto; ita ut duos in unum contraxerint Centuriatores. De libro Epistolarum eadem censeo quae supra in Trithemii catalogum observavimus. At librum sermonum, quem nemo novit, nemo vidit, cujus nemo meminit, Centuriatorum commentum dico. Nec magis eorum quam Sixti errorem praeteribo, qui cum ipso Rupertum anno millesimo centesimo vicesimo obiisse tradunt ex Trithemio; non advertentes quod dixerit Trithemius eum quidem claruisse anno millesimo centesimo vicesimo quarto sub Henrico; obiisse vero sub Lothario, qui anno millesimo centesimo vicesimo sexto imperium obtinuit, juxta Dodechinum in Appendice ad Marianum Scotum.

INDEX VENERABILIS RUPERTI OPERUM QUAE MODO EDITA EXSTANT IN DUOS TOMOS DISTRIBUTA IN EDITIONE PARISIENSI.

Tomus primus.---De operibus S. Trinitatis cum prologo et cum epistola Ruperti ad Cunonem abbatem, Cuicunque fideli animae, libri XLII.

In duodecim prophetas minores lib. XXXII cum prologo ad opus istud, et altero ad libros in Ozeam, et tertio ad Commentarios in sex posteriores prophetas.

In Cantica canticorum libri VII cum prologo.

In Job lib. I cum prologo.

In Ecclesiasten libri V cum prologo ad Gregorium.

Tomus secundus.---De gloria et honore filii hominis in Matthaeum lib. XIII cum prologo ad Cunonem episcopum Ratisponensem, et hymno Saphico De Spiritu sancto, qui in libro duodecimo legitur; et hymno Iambico de eodem, qui librum decimum tertium excipit.

De glorificatione sanctae Trinitatis et de processione Spiritus sancti lib. IX, praeeunte Ruperti epistola ad Romanum pontificem; et praefixo insuper prologo ad Cunonem episcopum Ratisponensem.

In Joannis evangelium lib. XIV cum prologo, et in editione Coloniensi cum epistola nuncupatoria ad Cunonem abbatem, quae incipit: Meditatus, quae editioni huic Parisiensi est omni jure restituenda.

In Apocalypsim lib. XIII cum prologo ad Fridericum archiepiscopum Coloniensem, et aliis ad aliquos libros.

De victoria Verbi lib. XII cum praefationibus ad Cunonem abbatem.

De divinis officiis lib. XII, praemissa epistola ad Cunonem episcopum, praeter brevem prologum. Hic prologus sub hoc titulo, Prologus Roberti in libro de divinis officiis, praemittitur huic eidem operi in decem duntaxat libros distributo, nullo tamen capite praetermisso, in ms. cod. Sangermanensi.

De incendio oppidi Tuitii lib. I.

De meditatione mortis lib. II.

Vita S. Heriberti archiepiscopi Coloniensis liber I, cum praefatione ad Macwardum olim abbatem, tunc istius Ecclesiae archipraesulem.

Passio B. Eliphii martyris lib. I cum prologo ad Albanum abbatem S. Martini.

De voluntate Dei ad Guillelmum episcopum Catalaunensem, et Anselmum scholasticum Laudunensem.

De voluntate et omnipotentia Dei lib. I cum praefatione ad S.; scribendum G., id est Guillelmum, et A., id est Anselmum.

In Regulam S. Benedicti lib. IV.

Quorum primus est Ruperti Apologeticus; secundus, De vigiliis noctis Dominicae; tertius, De opere manuum, et de vestimentis monachorum; quartus De contentione dicentium,

“Ego sum Augustini; ego Benedicti.”

Altercatio monachi et clerici quod liceat monacho praedicare lib. I.

Epistola Ruperti ad Evehardum coenobii Brunovilarensis abbatem; Quod liceat fratres ecclesiis praeficere.

Epistola cujusdam ad Rupertum; et Ruperti ad eumdem Responsio; De laesione virginitatis; et an corrupta possit consecrari.

Ex isto indice, qui Ruperti commentarios in prius Testamentum priori tomo ascripsit; caetera vero quae modo habentur, ipsius opera alteri tomo commisit; jacturam lugeas quindecim librorum De rege David et Annuli tribus libris quasi totidem gemmis distincti, quo Judaei Ecclesiam Christi sponsam agnoscerent, et matrem habere gestirent; caeterorum denique Ruperti opusculorum, quae temporum malitia nobis suffurata est, et alicujus studiosi nobis aliquando cura restituet. Trithemius aliqua se reperisse, quae in suo Catalogo subjecit, de aliis pluribus audivisse, sed nihil vidisse testatur. Joannes Coclaeus, disputationibus adversus Lutheranos celebris, plurima Ruperti opera e bibliothecarum scriniis, annis 1526, 1528, 1532, multo studio eduxit in publicum. Non pauca tandem his accesserunt in editione Parisiensi. Caetera dabit aetas justior.

Interim vero lector amans aequi judicet quo veri studio Bellarminus, in suo De scriptoribus ecclesiasticis opere, quod anno millesimo sexcentesimo duodecimo expolivit et auxit, de Ruperti operibus pronuntiaverit; quod nostro primum tempore coeperint lucem aspicere; et quod error impanationis, quem Ruperto tribuit, ipsi sit causa ut opera Ruperti Tuitiensis alioquin, inquit, non mala et indocta jacuerint sine luce et honore in tenebris oblivionis annis circiter quadringentis.

Duplex istud Bellarmini figmentum destruit Honorius presbyter Augustodunensis, qui juxta ipsum Bellarminum, circa annum millesimum ducentesimum vicesimum, proximo scilicet post Rupertum saeculo, paucis multa de Ruperto Tuitiensi locutus ait eum Spiritu sancto per visionem illuminatum totam pene Scripturam egregio stylo composuisse.

Quod qui de Ruperto testaretur, si Ruperti opera sine luce in tenebris et sine honore jacuissent annis circiter quadringintis? Qui composita dicere potuit circa annum millesimum ducentesimum vicesimum, quae non nisi Bellarmini tempore nostro scilicet praesenti saeculo decimo septimo, coeperunt lumen aspicere? An igitur sine luce per tot saecula jacuit, cujus is splendor fuit ut a quadringentis annis proclametur a Spiritu sancto illuminatus totam pene Scripturam egregio stylo exposuisse? An nostro primum tempore coepit lumen aspicere, qui omnium a se saeculorum ipse lumen fuit? An denique quingentis annis in tenebris inhonorus latuit, qui ortus duodecimo saeculo, cujus gloria fuit, ipsum saeculum decimum tertium, quo nomen ejus tanto encomio celebratur, saeculum decimum quintum, decimum sextum et decimum septimum puriori lumine illustravit, iis editis operibus, quae jam ante Trithemii aetatem prodierant, et quae se vidisse ipse fidem facit?

Nulla ergo fide, quia nulla dicentis alicujus auctoritate; nullo jure, quia nullo testimonio; sed multa injuria contra haec probatae fidei testimonia Bellarminus pronuntiavit Ruperti opera quadringentis circiter annis sine honore et luce jacuisse. Scio quidem Bellarminum hallucinari, dum Honorium Augustodunensem computat anno millesimo ducentesimo vicesimo ex Trithemio, qui tamen illum scribit claruisse sub Henrico quinto anno millesimo centesimo vicesimo aetate scilicet Ruperti. At parum sibi constantem Bellarminum in opere quantumvis expolito, ex ista ipsius chronographia prodere hic satis sit.

Alterum quod in Rupertum Bellarminus eadem ista adnotatione protulit, mihi gravis est: utpote quod Ruperto erroris notam inurat, quae ipsius adeo deturpet gloriam ut ejus opera aeternis dignissima saeculis, ad quadringintorum annorum tenebras damnet. Qua, precor, aequitatis lege, vel ex eo quod ejus opera latuerint, Bellarminus inferre potest quod Rupertus erraverit; vel ex eo quod ipse erraverit, ut minus erudite supponit, inducere potest quod quadringentis annis ejus opera latuerint.

Quasi vero auctoris error in causa sit cur ejus opera lateant. Quid, Bellarminum latuit a mendacibus filiis hominum erroris professores audiri magis quam veritatis magistros? Bellarminum latuit in lucem expedite prodire innumera commenta erroris, dum in tenebris jacent plurima veritatis opera? An quia Augustinus erravit, diu latuit ejus opus quod imperfectum dicebatur, et modo perfectum est. An quia errarunt eximii tot scriptores, eorum adhuc operum jacturam lugemus? Magis aemulam veri mendacitatem, magis invidam boni temporum et hominum malitiam, nobis hos sapientiae scientiaeque thesauros surripuisse, Bellarminus judicasset. Verum si haec causa Bellarmino visa est, sane opus illud, ex quo maxime caetera sine luce jacuerant, prae caeteris latuisse ipse videri debuit, quod tamen nusquam latuisse ipse testatur; sibi enim minime cohaerens Bellarminus opus istud De divinis officiis, quod Ruperto adjudicat, et in quo Ruperti errores maxime deprehendisse se dicit, prae caeteris lucem publicam habuisse significat, dum fatetur Ruperti hoc opus ante haecce tempora sub nomine modo Fulgentii, modo Ambrosii, modo Isidori in publicum prodiisse, juxta Thomae Valdensis testimonium, qui circa annum millesimum quadringintesimum tricesimum floruit. At forte Bellarminus hoc opus, quod sui nomen auctoris non praeferebat, censet latuisse. Igitur et liber De imitatione Christi hactenus latuisse censendus est, qui nullius vel alieni, ut plurimum nomen praefert auctoris. Quod si minus decet ipsum ista proferre, et opus istud ex quo Ruperti errores maxime arguit publicum non agnoscere: eum minime decet dixisse Ruperti opera prae ipsius errore quadringentis annis sine luce jacuisse et in tenebris latuisse, quasi quae ex fidei Ruperti deliquio defecissent. Aliunde igitur factum puta, ut non singula Ruperti opera singulis temporibus, sed alia aliis sint edita; utque in aliis recensendis vel raros, vel seros scriptores videas; et quidem circa ipsorum numerum et ordinem longe diversos. Nihil enim nostro Ruperto hac in re contigit, quod et caeteris scriptoribus ut plurimum accidisse non reperias, quorum opera vel injuria temporis, vel hominum incuria, vel nimia libros transcribendi transmittendique difficultate, alia aliis in locis, aliisque temporibus prodierunt, perierunt plurima. Rupertus circa ultima suae aetatis tempora ipse suorum operum exemplaria amisisse conqueritur . Unde jam non est quod stupeas ipsismet Ruperti operum exemplaribus ad diversos distractis non nisi multo labore a studiosis conquisita Ruperti opera publici juris facta fuisse et nonnulla etiamnum desiderari; quae quis dabit? Interim