IN SOPHONIAM PROPHETAM COMMENTARIORUM

LIBER PRIMUS

CAP. I


CAPUT 1

Verbum Domini quod factum est ad Sophoniam filium Chusi, filii Godoliae, filii Amariae, filii Ezechiae, in diebus Josiae filii Amon regis Juda. Praeter hunc et Johel, qui in ordine prophetarum secundus est, et Zacharias qui undecimus est, nullus eorum in titulo paternum nomen habet. Tradunt autem Hebraei, ait beatus Hieronymus, cujuscunque prophetae pater aut avus ponatur in titulo, ipsos quoque prophetas fuisse. Hoc si verum est, inquit, Sophonias propheta generatione, ut ita dicam, prophetica et gloriosa majorum suorum stirpe generatus est. Habuit enim patrem Chusi, avum Godoliam, proavum Amariam, atavum Ezechiam, et talem quadrigam ipse velut extremus auriga complevit. Verum qualiscunque illa traditio sit, illud magis delectat, quod secundum sequentis prophetiae modum, nomina congrua sunt, et secundum interpretationem nominum sese habet qualitas rerum vel sensuum, qui ab ipso vel per ipsum conscripti sunt. Denique secundum nomen Chusi, quod interpretatur humilitas, sive Aethiops meus, dicturus est in isto Dominus: ultra flumina Aethiopiae inde supplices mei (Soph. III), et secundum nomen Godoliae, quod interpretatur magnitudo Domini, nomenque Ezechiae, quod sonat fortitudinem Domini, magnifice et fortiter dicturus est: Juxta est dies Domini magnus, juxta et velox nimis, vox diei Domini amara, tribulabitur ibi fortis, et secundum nomen Amariae, quod vertitur in sermonem Domini, post acerrimam exclamationem magnitudinis atque fortitudinis, habiturus est sermonem exhortationis, sic incipiens: Convertite [Vulg., Convenite], congregamini, gens non amabilis, antequam veniat super vos ira furoris Domini (Soph. II). Porro secundum nomen suum Sophoniam, quod alii speculam, alii arcanum Domini transtulerunt, revera speculatorem magnae rei, scilicet judicii Domini, quod utique grande arcanum est, quia de illa die et hora praeter Deum nemo scit, hic ita incipit: Congregans congregabo omnia a facie terrae, dicit Dominus, congregans hominem et pecus, congregans volatile coeli et pisces maris. Profecto Dominus qui haec loquitur, Dei Filius est, Deus ipse et Dominus, quod ex eo vel maxime liquet quia longe inferius ita dicturus est: Quapropter exspecta me, dicit Dominus, in die resurrectionis meae, in futurum (Soph. III), etc. Non enim quaevis, sed quaedam ex tribus personis beatae Trinitatis, certa persona diem resurrectionis habitura erat, quae non est alia quam Dei Filius Deus et Dominus, tunc quidem homo futurus, passurus, moriturus atque resurrecturus; nunc autem jam homo factus, passus, mortuus, sepultus atque a mortuis resuscitatus, et adhuc in futurum diem resurrectionis habens universalis, quem nos, ut ipse jubet, exspectamus. Igitur ipse qui ia isto loquitur: Congregans congregabo omnia a facie terrae, congregans hominem et pecus, congregans volatile coeli et pisces maris, ipse est qui in Evangelio suo dicit: Et ego, si exaltatus fuero a terra, omnia traham ad meipsum (Joan. XII). Et de quo Psalmista ad Deum Patrem: Minuisti, inquit, eum paulo minus ab angelis, gloria et honore coronasti eum, et constituisti eum super opera manuum tuarum. Omnia subjecisti sub pedibus ejus, oves et boves universas, insuper et pecora campi, volucres coeli et pisces maris (Psal. VIII). Nunquid de bobus et ovibus, de avibus et piscibus cura est Deo? (I Cor. IX.) An non potius hic intelliguntur aut intelligi debent de omni populo et natione, de omnium tribuum et linguarum diversitate, de cunctis hominibus sive gentibus, quorum ita mores divisi, studia tam diversa sunt ut alii bobus, alii ovibus, alii avibus, alii piscibus similes recte dicantur? Haec omnia traxit ad seipsum. Haec, inquam, omnia, Domine, inquit Psalmista, subjecisti sub pedibus ejus. Futurum, ut Apostolus, de quo loquitur: Nunc autem necdum videmus omnia subjecta ei, subauditur, quia multi contradicunt ei (Hebr. IX). Verum jam factum est, quod ait: Et constituisti eum super opera manuum tuarum. Jam enim propter passionem mortis, gloria et honore coronatus est. Et data est mihi, ait, omnis potestas in coelo et in terra (Matth. XXVIII). Quomodo tandem vel in quo subjicientur ei, qui pertinaciter inimici ejus sunt, et contradicunt ei? Nimirum ita, vel in eo quod protinus sequitur: Et ruinae impiorum erunt, et disperdam homines a facie terrae, dicit Dominus. Haec evangelista Matthaeus et Joannes nobis luce clariora fecerunt. Nam quod hic ait: Congregans congregabo omnia a facie terrae, et ruinae impiorum erunt, hoc apud Matthaeum ita dicit Dominus omnium: Cum venerit Filius hominis in majestate sua, et omnes angeli ejus cum eo, tunc sedebit super sedem majestatis suae, et congregabuntur ante eum omnes gentes, etc., usque: Et ibunt hi in supplicium aeternum, justi autem (Matth. XXV), etc. Apud Joannem autem hoc modo: Amen dico vobis, quia venit hora in qua omnes qui in monumentis sunt, audient vocem Filii Dei, et procedent qui bona fecerunt in resurrectionem vitae, qui vero mala egerunt in resurrectionem judicii (Joan. V). Non igitur dubium vel obscurum est hoc dictum propheticum: Congregans congregabo omnia a facie terrae, dicit Dominus. Congregans hominem et pecus, congregans volatile coeli et pisces maris, et ruinae impiorum erunt, et disperdam homines a facie terrae, dicit Dominus; quia videlicet et hoc et illud, quod postmodum propheta loquitur: Juxta est dies Domini magnus, juxta et velox nimis, vox diei Domini amara, tribulabitur ibi fortis, dies irae dies illa, etc., de illo magno et universali judicio loquitur quod futurum esse in novissimo die omnes audivimus. Porro post istud initium, antequam illud dicat: Juxta est dies Domini magnus, duo judicia praenuntiantur, quae tunc futura vel facienda erant super Judam et super Hierusalem: alterum, propter sanguinem prophetarum, quem patres fuderunt; alterum, propter sanguinem ipsius Domini, quem fundendo implere habebant filii mensuram patrum suorum. Libet hic litteram perscribere utriusque vindictae sive judicii, quod, ut jam dictum est, venturum erat super civitatem illam, et jam venit. Sequitur. Et extendam manum meam super Judam, et super omnes habitatores Hierusalem, et disperdam de loco hoc reliquias Baal, et nomina aedituorum cum sacerdotibus, et eos qui adorant super tecta militiam coeli, et adorant et jurant in Domino, et jurant in Melchom, et qui avertuntur de post tergum Domini, et qui non quaesierunt Dominum, nec investigaverunt eum. Hoc ut dictum, ita et factum est postmodum per regem Nabuchodonosor, per exercitum Chaldaeorum. Sequitur de eo quod faciendum erat per manus Romanorum: Silete a facie Domini Dei, quia juxta est dies Domini, quia praeparavit hostiam, sanctificavit vocatos suos, etc., usque, et aedificabunt domos, et non habitabunt, et plantabunt vineas, et non bibent vinum earum, post quae statim subjungitur de illo die magno universalis judicii: Juxta est dies Domini magnus, juxta et velox nimis, etc., usque quia consummationem cum festinatione faciet cunctis habitantibus terram. Nunc per ordinem dicta tractemus. Et extendam, inquit, manum meam super Judam, et super omnes habitatores Hierusalem. Hoc ita praecedentibus continuatur, ut ubi dixit, et ruinae impiorum erunt, subaudias, Judaei primum et Graeci (Rom. II), juxta sensum Apostoli. Prior namque Judaeus quam gentilis mala quae merebatur recepit, etiam temporibus suis. Hoc et historiae tradunt, et prophetiae testantur per divinam providentiam fuisse ordinatum. Sume, ait Dominus ad Hieremiam, calicem vini furoris hujus de manu mea, et propinabis de illo cunctis gentibus, ad quas ego mittam te. Et accepi, inquit ille, calicem de manu Domini, et propinavi cunctis gentibus, ad quas misit me Dominus, Hierusalem, et cunctis civitatibus Juda, et regibus ejus, et principibus ejus (Jer. XXV), et deinde Pharaoni, inquit, regi Aegypti, et regibus terrae Philisthiim, regibus Tyri, et regibus Sidonis, et regibus terrae insularum, et regibus Arabiae, et regibus Occidentis, et regibus Zambri, et regibus Helani, et regibus Medorum, et cunctis regibus aquilonis, et cunctis principibus eorum, et omnibus regnis terrae, quae super faciem ejus sunt. Bibentes autem bibetis. Quia ecce in civitate in qua invocatum est nomen meum, ego incipio affligere, et vos quasi innocentes immunes eritis? (Ibid.) Igitur ruinae, inquit, impiorum erunt, et subaudiendum est, primum impii Judaei, et deinde impii Graeci sive gentilis. Nam et in istis particularibus vindictis, quae temporaliter fiunt, gente in gentem, et regno surgente adversus regnum, quod per meum fit judicium, in primis extendam manum meam super Judam et super omnes habitatores Hierusalem, videlicet propter sanguinem prophetarum quem fuderunt, maximeque propter Manassen in quem magis haec scelera redundabant, quem continuo propheticus sermo denotat, dicens: Et disperdam de loco hoc reliquias Baal, et nomina aedituorum cum sacerdoribus, et eos qui adorant, et jurant Domino, et jurant tu Melchom, et qui avertuntur de post tergum Domini, et qui non quaesierunt Dominum, nec investigaverunt eum. In tantam denique venerant impietatem ut in templo Dei, juxta quod scribit Ezechiel, et Regum liber quartus indicat, statuam Baal, quam imaginem zeli Dominus vocat, statuerint, et in eodem sanctuario idola pariter et Deum venerati sunt (Ezech. XIV). Unde signanter idolorum sacerdotes, non sacerdotes, sed aedituos appellavit, et aedituos ergo et sacerdotes quondam Dei, et eos qui super tecta ritu gentilium adorant militiam coeli, scilicet solem et lunam, et astra reliqua, et qui jurant in nomine Domini, simul et in nomine idoli Ammonitarum Melchom. Disperdam, inquit, de loco hoc, maxime, ut jam dictum est, propter peccata Manassen, qui amplius in hujusmodi Dominum irritavit, et implevit Hierusalem sanguine innoxio usque ad os (IV Reg. XXI). Etenim cum de Josia rege Scriptura narrasset: Verumtamen, inquit, non est aversus Dominus ab ira furoris sui magni, quo iratus est furor ejus contra Judam, propter irritationes quibus provocaverat eum Manasses (IV Reg. XXIII). Septem sunt enuntiationes, quo numero plerumque universitas significari solet, quarum prima est. Et disperdam de loco hoc reliquias Baal. Septima: Nec investigaverunt Dominum. Et si reciprocato ordine considerentur, sive numerentur, hoc modo: Non investigaverunt Dominum, et non quaesierunt eum, et avertentur de post tergum Domini, et jurant in Domino, et in Melchom, et adorant super tecta militiam coeli, et nomina habent aedituorum, et colunt Baal, semper malo praecedenti, id quod sequitur deterius est. Nam non investigasse Dominum, malum quidem est, non quaesisse autem dum inveniri possit, pejus, averti de post tergum Domini, id est Dominum contemnere, et voluntatem ejus nolle intelligere, profecto pessimum est in religione. Porro contra religionem jurare in Domino, et jurare in Melchom, quod interpretatur rex eorum, quod nomen simplicibus haud impium videri poterat, malum erat. Adorare autem super tecta militiam coeli, quod et ipsum rustica simplicitate fieri poterat, pejus erat; aedituos vero esse, vel sacerdotes in templo Domini, quandiu illic erat Baal, profecto pessimum erat. Summus omnium cumulus malorum, erat ipse Baal. Septem igitur enuntiationibus malorum omnium, majorum atque minorum declamata est universitas atque diversitas, propter quae tunc iram Juda et Jerusalem commeruit, ut super habitatores ejus manum suam extenderet Dominus qui haec dicit: Erat autem ille, qui necdum sciebat vocare patrem aut matrem, quia videlicet necdum natus erat, quod postea factum est, ea nativitate, qua didicit et scivit vocare patrem aut matrem, patrem utique adoptivum sive nutritium, aut matrem virginem. Recte igitur vocari poterat nomen ejus, accelera manum tuam extendere, festina peccatores de loco suo disperdere, et captivos in Babyloniam mittere, sicut apud alium prophetam vocari jussus est: Accelera spolia detrahere, festina praedari (Isa. VIII), pro eo quod antequam sciret puer vocare patrem suum et matrem suam, auferenda erat fortitudo Damasci et spolia Samariae, ipso agente. Sequitur: