CAPUT III. Verbum Dei magnifice quidem per opera, magnificentius vero per seipsum cognoscitur.

Quomodo autem nunc ex parte cognoscitur, non tantum uno modo cognoscitur, sed modis duobus. Cognoscitur enim ex operibus et cognoscitur ex semetipso. Et magnifice quidem ex operibus, sed longe magnificentius cognoscitur ex semetipso. Quibus ex operibus cognoscitur? utique ex omnibus quae facta sunt, quia videlicet

“omnia per ipsum facta sunt (Joan. I),”

angeli, archangeli, throni, dominationes, principatus, potestates, virtutes, cherubim et seraphim, coelum, terra, mare, et quaecunque in eis sunt, omnia per hoc Verbum facta sunt. Ipse enim scilicet Deus Pater, dixit et facta sunt, ipse mandavit et creata sunt (Psal. CL). Si dixit et facta sunt, utique per Verbum facta sunt. Ex omnibus his cognoscitur hoc Verbum, sicut cujuscunque artificis ex opere suo cognoscitur ingenium. Inde Apostolus:

“Invisibilia enim ipsius a creatura mundi, per ea quae facta sunt, intellecta conspiciuntur (Rom. I).”

Inter ipsa quae facta sunt, per quae cognoscitur, quoniam per ipsum facta sunt, non parum admirationis facit ipse ejusdem Verbi adversarius, quia ille quoque per eum factus est talis ac tantus, qualis vel quantus ex multis Scripturarum locis intelligi potest. Et ex illis maxime verbis ad beatum Job, quibus describitur mirabiliter dicente ipso: Qui sicut caetera, sic et illum fecit per Verbum.

“Ecce Beemoth, quem feci tecum,”

etc. (Job XL), usque ad illud:

“Non est super terram potestas, quae comparetur ei qui factus est, ut nullum timeret (Job XLI).”

Inter caetera, inquam, per quae hoc Verbum cognosci debet et illa mirabilis creatura et super ipsam celebrata ejusdem Verbi victoria, magnificum dant omnipotentiae vel fortitudinis ejus experimentum, quam videlicet victoriam pro posse narraturi, primum ipsas demonstrare nitimur personas victoris atque victi. Porro ex semetipso magnificentius, ut jam dictum est, Verbum ipsum cognoscitur, quando gratia praecellenti dilectam cujuslibet animam visitat fortiter atque suaviter afficit, propriae substantiae contactu. Haec talis cognitio sive experimentum valde paucorum est. Denique praeter apostolos et prophetas atque apostolicos viros, quorum vita summis virtutibus claruit, non facile quis existimare [existimari] potest beatitudinis hujus sortem consecutos [consecutus] esse, ut anima ejus adhuc degens in carne saltem ad momentum aliquoties vim sensumque percipiat illius substantiae fortissimae; et qui sensit, qui tactus est illa fortitudine spiritus hominis, tacet de re hujusmodi, suumque thesaurum silentio reverenter abscondit, quia ineffabile est quod sentit. Dicit quivis illorum: Factum est Verbum Domini ad me, sed non dicit, qualiter affecta fuit in illa hora mens sive anima ipsa, quae meruit adventum Verbi Domini ad se. Sed et frustra laboraret homo homini edicere.