CAPUT XX. Quod hominem Deus de limo terrae fecit, et de eo quod dicit Apostolus:

“O homo, tu quis es, qui respondeas Deo?”

Formavit igitur Dominus hominem de limo terrae, et inspiravit in faciem ejus spiraculum vitae, et factus est homo in animam viventem. Supra jam dixerat, quia creavit Deus hominem, sed non dixerat quomodo et unde fecit eum. Dixerat, quia masculum et feminam creavit eos, sed non dixerat quod feminam fecit de masculo. Et quidem de creatione masculi, et feminae si nihil amplius diceret, quam quod supra dixerat masculum et feminam creavit eos, forte et de isto similiter opinaremur, quod ita Deus masculum et feminam creaverit simul, ut neuter altero prior crearetur, repente exorti, mutuos sibi praebuerint conspectus: sicut, verbi gratia, de sole et luna hodieque inter doctos diversa sententia est: aliis dicentibus, quod lunam creans Deus, statim plenam ostenderit, soli opponens remotam dimidia parte coeli; aliis e contra asserentibus, quod utrumque ut simul fecit, ita et in coitu posuerit, ut paulatim luna de sublatere solis emergeret, cum cremento mutuati luminis. Sublata est hujusmodi dubitatio historica narratione, quae sic inchoatur: Formavit igitur Dominus hominem de limo terrae. Solum namque masculum hic intelligi oportet, quia postmodum de masculo femina formata est. Formavit, inquit, de limo terrae. Duo dicta sunt, quae et diligenter advertere operae pretium est, quia videlicet formavit, et non undecunque, sed de limo terrae formavit. Hoc namque (sicut dignum erat) perpendentes homines sancti, pulchra plasmata in gloriam et honorem praeparata, hunc ipsum Creatorem suum plasten, seipsos autem lutum appellaverunt, eleganti confessione, lacrymosa declamatione. Et nunc Domine, inquit Isaias, tu Pater noster es, et nos lutum: et fictor noster, et opera manuum tuarum omnes nos (Isa. LXIV). Et ad Jeremiam loquitur idem plastes noster Deus: Nunquid sicut figulus iste, non potero vobis facere, domus Israel? Ecce sicut lutum in manu figuli, ita vos in manu mea domus Israel (Jer. XVIII), etc. Ostenderat enim illi figulum facientem opus suum super rotam. Et dissipatum est, inquit, vas quod ipse faciebat e luto manibus suis. Conversusque fecit illud vas alterum sicut placuerat in oculis ejus ut faceret (Isa. XLV). Hinc idem qui supra dicit Isaias: Vae qui contradicit fictori suo, testa de Samiis terrae (ibid.). Haec et illis similia sciens ille jurisperitus coelestis Paulus ait: O homo, tu quis es, qui respondeas Deo? Nunquid potest figmentum dicere ei qui se finxit: Quare me fecisti sic? Aut nunquid non habet potestatem figulus facere de eodem luto aliud quidem vas in honorem, aliud vero in contumeliam? (Rom. IX.) Itaque et nos cum legimus quia formavit Dominus hominem de limo terrae, non discutiendum nobis est cur ita fecerit, sed potius illud timendum unicuique nostrum de seipso, ne vas quod fecit ipse, dissipetur in manibus ejus, et, hoc abjecto, faciat aliud vas, sicut placuit in oculis ejus ut faceret. Attamen sobrie quaerere, id est, mirare licet cur Deus posset ruinas angelorum novis angelis reaedificare et totidem quod ceciderunt simul creare et in coelum levare, ut unius generis esset plebs cuncta, omnisque nobilitas coelestis patriae? cur homines alterius naturae vel conditionis fecit, quos reponeret pro angelis, et non cunctos aut multos simul, sed unum tantummodo plasmavit, de quo propagarentur caeteri? Hoc, ut praedictum est, et similia sobrie quaerentibus nobis non incongruit, neque propter nos facta vel dicta est illa Apostoli objectio: O homo, tu quis es, qui respondeas Deo? nec illa sententia Domini, qua propter irrisores dictum est apostolis: Nolite margaritas vestras mittere ante porcos (Matth. VII). Quaerimus enim non alta sapientes, ut Deo respondeamus, aut judicia ejus comprehendere praesumamus, sed ut appropinquantes pedibus ejus, de doctrina illius accipiamus. Unde et hoc in praesenti responsum accipimus, quo dignum est ut contenti simus, quia quod habuit hoc de thesauro cordis sui protulit omnium artifex Deus. Dicit nobis evangelista de Verbo ejus: Quod factum est in ipso vita erat (Joan. I). Nonne ergo qualis in ipso vita erat, talia foris opera fieri oportebat? Eleva si habes oculos, et vide non in augusto theatro, sed in orbe terrarum ludentem, et cum filiis hominum deliciantem Dei sapientiam (Eccli. XXIV), et recogita sic ludendo cum filiis hominum, quae vel quanta fecerit, quae vel qualia dixerit: Coeli eruditi sunt spectando hoc terrarum circo ejus ludum, vel delicias habitas cum filiis hominum, et aliquis homuncio fastidit quasi ludum superfluum? Nempe ex hoc spectaculo innotuit, ut Apostolus ait, principatibus vel potestatibus multiformis Dei sapientia (Ephes. III).