LIBER TERTIUS


CAPUT 1

“Tota pulchra es, amica mea (Cant. IV),”

dicit sponsus in Canticis: et notum est, quod sponsus ille Christus, et amica ejus sancta prophetica atque apostolica Ecclesia sit. Quae autem illius amicae pulchritudo major esse potest, quam sensus veritatis et scientiae Dei, quae in sacris litteris latet? Sicut enim ex collocutione Dei splendida facta est exterior facies Mosi (Exod. XXXIV), sic et Mosi et prophetarum et apostolorum fideles animae interiori facie sancto scientiae spiritu illustratae splenduerunt, pulchrum et fulgidum habentes sensum veritatis. Item sicut oportuit Mosen velare faciem suam, quando loquebatur ad populum, videntes enim Aaron et filii ejus claritatem vultus ejus, timuerunt prope accedere, sic et Mosen et prophetas oportuit grossiori subtegere sensus intimi claritatem, quia videlicet illius temporis homines Judaei sive filii Israel nullatenus sustinerent si sacramenta Christi et Ecclesiae, quae noverant, planis et apertis vocibus praedicarent. Quomodo enim tunc sustinerent, quomodo Scripturas salvas esse vellent rebelles et increduli, cum nunc quoque ad videndum vel audiendum quidpiam spirituale nimis impatientes sint? Haec idcirco dicimus, ne nobis mirum videatur, quod hic Amos et prophetae caeteri tam obscure locuti sunt, juxta illud psalmi:

“Tenebrosa aqua in nubibus aeris (Psal. XVII),”

id est occulta scientia in prophetis. Nam hoc ipsum quod quasi tenebrose locuti sunt, oculo fecerunt simplici, et nullam habente partem tenebrarum, id est non propter invidentiam, sed propter cautelam, non invidendo legentibus intelligentiam, sed praecavendo legentium malitiam, quibus non omnia credenda sunt, sicut margaritae ante porcum mittendae non sunt (Matth. VII). Igitur cum audivimus dilectum dicentem:

“Tota pulchra es, amica mea, et macula non est in te,”

et deinde,

“surge, propera, amica mea, veni de Libano, veni coronaberis (Cant. IV),”

arbitremur Christum desiderare ut appareat pulchritudo sanctae Scripturae, pulchritudo veritatis propheticae, pulchritudo columbae, cujus, ut Psalmista dicit,

“pennae deargentatae, et posteriora dorsi ejus in pallore auri (Psal. LXVII).”

Et quia non decet, adducatur sive veniat illa per alios, nisi per illos qui diligunt munditiam cordis,

“Veni, inquit, de Libano, veni,”

quod idem est ac si dicat: Illi te tractent, qui secundum nomen Libani, quod interpretatur candidatio, id est mundi essent. Hujusce laboris, si digne fiat, primum breviter exprimit, dicendo, coronaberis. Hoc satis debet esse amatori sapientiae, quae pulchritudo est sanctae Ecclesiae, quod ipsa videlicet in sapientia coronetur. In quo enim sapientia, nisi in sapiente coronabitur? Proinde sicut in psalmo Dominus:

“Non nobis, Domine, non nobis, sed nomini tuo da gloriam (Psal. CXIII),”

ita et nunc inclamantes,

“non nobis, Domine, non nobis,”

sed verbo tuo, sapientiae tuae, Scripturis veritatis tuae, praepara coronam, coeptum peragamus studii cursum. Postquam toties dixit propheta, sive in propheta Dominus:

“Quaerite me et vivetis, quaerite Dominum et vivite, quaerite bonum et non malum, ut vivatis, etc.,”

repente terribiliter inclamat et dicit:

“Vae desiderantibus diem Domini. Ad quid eam vobis? Dies Domini ista tenebrae et lux. Quomodo si fugiat vir a facie leonis, et ursus occurrat ei, ingrediatur domum et innitatur manu super parietem, et mordeat eum coluber. Nunquid non tenebrae dies Domini, et non lux, et caligo, et non splendor in ea?”

Magna exclamatio, mira invectio dicentis:

“Vae desiderantibus diem Domini.”

Non adeo mirum videretur, si ita diceretur: Vae non timentibus diem Domini. Nam non timere, est omnino malorum sive impiorum hominum (Prov. XX), desiderare autem potest esse bonorum, adeo ut Apostolus dicat:

“Cupio dissolvi et cum Christo esse (Philipp. I).”

Denique talium quoque desiderium non sine quodam timore est. Quis enim gloriabitur castum se habere cor? Verum timor ille non servilis, sed filialis est, non poenam habet, quia magna illi in spe consolatio est. Cum ergo dicit:

“Vae desiderantibus diem Domini,”

quid nisi audaciam illorum percutit, qui in se confidunt tanquam justi? Non dubium, quin valde fatigatus illorum insania, qui erant ejusmodi, taliter inclamaverit. Quid enim prophetis resistendo et contradicendo dicere soliti fuerint, qualiter subsannare et irridere, suamque confidentiam ostentare consueverint, ex aliis colligimus Scripturae locis. Exempli gratia, cum dixisset Isaias:

“Vae qui trahitis iniquitatem in funiculis vanitatis, et quasi vinculum plaustri peccatum,”

subjunxit atque ait:

“Qui dicitis, Festinet, cito veniat opus ejus, ut videamus et appropiet et veniat consilium sancti Israel, et sciemus illud.”

Nimirum haec dicere est male et proterve desiderantium, male et stulte audientium. Et quis habitum male confidentis, et audacis animi satis in talibus mirari possit, qualium unus Sedecias, percussit Micheam in maxillam, et dixit:

“Mene ergo dimisit spiritus Domini, et locutus est tibi (III Reg. ult.).”

Sed et illud meminisse nunc ad rem pertinet, quod prophetis insultabant, juxta illud, quod cantantes et ludentes dicunt apud Isaiam:

“Manda remanda, manda remanda, exspecta reexspecta, exspecta reexspecta, modicum ibi, modicum ibi (Isa. XXVIII).”

Sic namque cantabant quasi desiderantes, et velut morae impatientes, tanquam non concedentes veracem debere prophetam videri, eo quod non citiores consequerentur verba prophetantis, sive Domini mandantis, et post verba nimium exspectantis. Sentire ergo possusumus, qualiter vel a qualibus defatigatus, sive exasperatus iste sic exclamaverit:

“Vae desiderantibus diem Domini. Ad quid eam vobis? Dies Domini ista tenebrae et non lux”

Laborat clamans, clamat laborans, ut illius diei Domini, antequam veniat sentire et effugere possimus angustiam. Nam ibi angustiae peccatoribus erunt undique,

“quomodo si fugiat, inquit, vir a facie leonis, et ursus occurrat ei, ingrediatur domum et innitatur manu super parietem, et mordeat eum coluber.”

Multa sunt quae ex istis similitudinibus conjici possunt. Nam juxta historiam, et secundum Judaeorum opinionem iste sensus videtur: Fugientibus a facie Nabuchodonosor leonis, occurret Assuerus, sub quo Esther narratur historia, sive destructo Assyriorum et Chaldaeorum imperio, Medi Persique consurgent. Cumque regnante Cyro fueritis reversi, et praecipiente Dario coeperitis aedificare domum Domini, et omnem fiduciam habueritis in templo, ita ut requiescatis in eo, et lassas manus super parietes inclinetis, tunc veniet Alexander rex Macedonum, sive Antiochus cognomento Epiphanes, qui moretur in templo, et vos instar colubri mordeat, nequaquam foris in Babylone et in Susis, sed intra terminos terrae sanctae. Haec Hebraeorum opinio nimis angusta est et tenuis, nec altitudinem attingit diei Domini, sed neque ad tempora Romani pertingit imperii, sub quo multo magis vae illis fuit quam sub Assyriorum, sive Chaldaeorum, Persarum et Medorum atque Macedonum regnis. Referamus ergo cuncta haec ad diem Domini, ad adventum Domini. Nam terror majestatis ejus leoni et urso non incongrue potest assimilari, praesertim cum Jeremias in Lamentationibus praemittens:

“Sed et cum clamavero et rogavero, exclusit orationem meam, conclusit vias meas lapidibus quadris, semitam meam subvertit;”

continuo subjunxerat:

“Ursus insidians factus est mihi, leo in absconditis (Thren. III).”

Itaque cum dicit,

“quomodo si fugiat vir a facie leonis, et ursus occurrat ei,”

in utraque similitudine diem intelligimus Domini, primum et secundum adventum Domini. Nam in primo adventu suo tanquam leo super illos venit. Denique occisus quidem est velut agnus

“et non aperuit os suum (Isa. LIII),”

sed tanquam leo resurrexit, et in omnem terram rugitum dedit, unde et in exordio hic idem propheta dixit:

“Dominus de Sion rugiet, et de Jerusalem dabit vocem suam.”

A facie leonis hujus tunc quidem fugerunt, sed non effugerunt, nam fugere volentibus occurrit, sive occurret ursus, id est inevitabilis terror secundi adventus, et merito talis ursus illis occurrit, quoniam fugerunt a facie leonis. Debuerant namque potius coram illo leone prosterni, id est agere poenitentiam ad praedicationem Evangelii Christi. Sicut enim leo prostrato parcere dicitur homini, sic parcit Christus peccatori poenitentiam agenti. Fugerunt ab eo tanquam rebelles et increduli, et fugiendo exierunt de domo Domini, de Ecclesia sanctorum Dei illo insequente, et vindictam exigente ejus qui effusus est super terram, omnis sanguis justi (Matth. XXIII), sicut signficavit eis, quando flagello de funiculis, vendentes et ementes omnes de templo ejecit (Luc. XII). Ita fugientes ille leo insecutus est et ursus occurrit, dum et sicut praenuntiaverat dicens:

“Erit enim pressura magna super terram, et ira populo huic (Luc. XXI),”

venientibus Romanis ceciderunt in ore gladii (Isai. VIII; Zach. XII), et in omnes gentes ducti sunt captivi, et quod futurum est,

“videbunt in quem transfixerunt (Joan. XIX),”

et de angustia avolare non potuerunt. Interea dum ita in leonem et ursum, id est inter iram primi et iram secundi coarctantur adventus, sive diei Domini, ingrediuntur domum et innituntur manu super parietem, confidendo in caeremoniis carnalibus, et patronum se putantes habere Moysen. Nam super illum, quasi super parietem manu innituntur, dum circumcidendo et sabbatizando in Moyse gloriantur, sicut auribus nostris eos jactitantes frequenter audimus.

“Hoc sciens Dominus, est qui accuset vos, ait, Moyses, in quo vos speratis (Joan. V).”

Nimirum spes illa non vera spes, sed diaboli deceptio est; idcirco cum dixisset,

“ingrediatur domum et innitatur manu super parietem,”

addidit,

“et mordeat eum coluber.”

Ita namque praesumentes et Antichristus hoc saeculo seducet, et in futuro diabolus cruciare non desinet. Hic dictis protinus inclamando percunctatur et dicit:

“Nunquid non tenebrae dies Domini et non lux et caligo, et non splendor in ea?”

Acriter interrogat, districte percunctatur sciens quia negari non potest quod praedixerat, dies Domini ista tenebrae et non lux. Sciens, inquam, confusionem esse tenebrosam, caliginemque confusam, nullamque splendore consilii lucem, ubi dum leo fugitur, ursus occurrit, et dum uterque declinatur, adest mordens coluber. Et bene percunctationis acrimoniam vimque geminavit verbis paululum diversis, dicendo:

“Tenebrae et non lux, caligo et non splendor.”

Nunc, sicut jam ante diximus, dies Domini non unus, sed duo, sive adventus Domini, non unus tantum sunt, sed duo: alter quo jam venit, alter sine dubio quo venturus est. Uterque Judaeis incredulis provenit in judicium damnationis, in damnationem caecitatis. Nam de primo,

“in judicium, inquit, ego veni in hunc mundum, ut qui non vident, videant, et qui vident, caeci fiant (Joan. IX).”

Et Apostolus:

“Caecitas, ait, contigit in Israel, et dedit illis spiritum compunctionis, oculos ut non videant, et aures ut non audiant (Rom. XI).”

Et in Isaia:

“Excaeca cor populi hujus, et aures ejus aggrava, et oculos ejus claude (Isa. VI).”

Item:

“Miscuit vobis Dominus spiritum saporis, et claudet oculos vestros, prophetas ac principes vestros, qui vident visiones operiet (Isa. XXIX).”

Et multa his similia. Porro de secundo adventu post multa dicit:

“Et suspiciet sursum, et ad terram intuebitur, et ecce tribulatio et tenebrae, dissolutio, angustiae, et caligo persequens, et non poterit avolare de angustia sua (Isa. VIII).”

Recte igitur non contentus fuit semel dixisse:

“Nunquid non tenebrae dies Domini et non lux,”

sed repetivit,

“et caligo et non splendor in ea,”

quia videlicet in utroque die, sive adventu Domini, cum exteriori angustia tribulationis, intus habent tenebras confusionis, et in utroque obscurantur oculi eorum ne videant, in utroque sit via illorum tenebrae et lubricum. Sequitur:

“Odi et projeci festivitates vestras, et non capiam odorem coetuum vestrorum. Quod si attuleritis holocaustomata et munera vestra, non suscipiam, et vota pinguium vestrorum non respiciam. Aufer a me tumultum carminum tuorum, et cantica lyrae tuae non audiam. Et revelabitur quasi aqua judicium et justitia quasi torrens fortis.”

Secundum sensum quem a pariete paulo ante habuimus. Ubi dixit, quod innitentem manu mordeat eum coluber, ista satis congrue subjunguntur. Nam, sicut illic diximus, paries cui innituntur, carnales caeremoniae sunt. Quomodo autem staret, sive innitentem super se portaret paries festivitatum, quas Deus odisset?

“Odi”

enim, inquit, et non solum odi, verum etiam

“projeci festivitates vestras.”

Recte ergo non sine magno mysterio Paulus, cum staret in concilio Judaeorum pro se rationem reddens, et princeps sacerdotum Ananias praeciperet astantibus sibi, percutere os ejus, tunc dixit ad eum:

“Percutiet te Deus, paries dealbate (Act. XXIII).”

Cumque qui astabant dicerent,

“summum sacerdotem Dei maledicis? Nesciebam, inquit, fratres, quia princeps sacerdotum est.”

Vere enim nesciebat, neque scire volebat aut debebat, quod princeps ille sacerdotum esset, cujus sacerdotium secundum prophetiam hanc odisset et projecisset, eo quod esset paries, super quem qui inniteretur manu, morderet eum coluber. Necdum vero percussus erat, stabatque adhuc paries illius sacerdotii dealbatus, utpote stante templo pulcherrimo, solitaque religione turbis locum frequentantibus atque concelebrantibus, sed postmodum futurum erat, ut per arma Romanorum percuteret atque deleret eum Deus. Ita paries ille percussus ex tunc neque dealbatus, neque superinductus est, ut gloriam pristinam recuperaret. Unde postmodum hic idem propheta dicit:

“Haec ostendit mihi, et ecce Dominus stabat super murum litum, et in manu ejus trulla cementarii. Et dixit Dominus ad me: Quid tu vides. Amos? Et dixi, trullam cementarii. Et dixit Dominus ad me: Ecce ponam trullam in medio populi mei Israel, non adjiciam ultra superinducere eum (Amos VII).”

Cuncta haec quae nunc reprobat dicens:

“Odi et projeci festivitates vestras, et non capiam odorem coetuum vestrorum, holocaustomata et munera vestra non suscipiam, et vota pinguium vestrorum non respiciam, aufer a me tumultum carminum tuorum, et cantica lyrae tuae non audiam;”

cuncta, inquam, haec, dum adhuc starent et celebrarentur, paries superinductus erat et dealbatus, nunc autem palam est, quia projecit ea Deus. Odisse autem, et projicere, et non odorari, humana dicitur similitudine, ut nos effectum Dei nostris sermonibus cognoscamus.