CAP. II


CAPUT 1

Super custodiam meam stabo, et figam gradum super munitionem, et contemplabor ut videam quid dicatur mihi, et quid respondeam ad arguentem me. Tale quid et Isaias loquitur: Super speculam Domini ego sum, jugiter stans per diem, et super custodiam meam ego sum stans totis noctibus (Isai. XXI). Et revera qui ad Deum loquitur et rationem postulat de judiciis ejus, oportet ut supra custodiam suam stet, et gradum figat super munitionem, ne forte labatur in sermone spiritus ejus, aut supra quam expedit quidpiam loquatur. Ne temere, inquit Ecclesiastes, quid loquaris, neque cor tuum sit velox ad proferendum sermonem coram Deo. Deus enim in coelo, et tu super terram; idcirco sint pauci sermones tui. (Eccles. V). Stabo ergo, inquit, super custodiam meam, et figam gradum super munitionem. Quae autem illa custodia, vel quid est illa munitio? Nimirum vera mentis humilitas. Illa namque virtus munitio firma, virtutumque omnium fida est custodia. Nec facile quis locum alium, petramve aliam reperire potuerit, de quo Moses saltem posteriora Dei dignus videre fuerit dicentis sibi: Ecce est apud me locus, stabis supra petram. Cumque transibit gloria mea, ponam te in foramine petrae (Exod. XXXIII), etc. Denique locum illum non quidem illic nominatum invenis, sed ejusdem Dei spiritus eum apud Psalmistam pulchre et magnifice nominavit, id est nimiam mentis humilitatem. Ait enim: Et dixit ut disperderet eos, si non Moses electus ejus stetisset in confractione in conspectu ejus (Psal. CV). Nunc talem locum, id est confractionem, nimiam, ut jam dictum est, mentis humilitatem esse, apud se testatur ipse, dum dicit: Discite a me quia mitis sum et humilis corde (Matth. XI). Sciens igitur, et iste tutam esse firmitatem ejusmodi loci, et quod exinde optimum sit cum Deo luctari, super custodiam, inquit, meam 269 stabo, et figam gradum super munitionem, et contemplabor, ut videam quid dicatur mihi, etquid respondeam ad arguentem me. Quemadmodum jam dictus Moses eodem loco posteriora Dei contemplatus est, ut videret quid diceretur sibi, et quid responderet ad arguentem se et dicentem, vade, descende, peccavit populus tuus, quem eduxisti de terra Aegypti (Exod. XXXII), et caetera. Denique et iste contemplatus est fortiter fixo gradu, ne veniret sibi pes superbiae, et vidit quid diceretur sibi, et quid responderet ad arguentem se, id est timore sancto, timore bono et necessario prementem se. Sequitur enim: Et respondebit ad me Dominus et dixit. Scribe visum, et explana eum super tabulas, et percurrat qui legerit eum, quia adhuc visus procul, et apparebit in finem, et non mentietur, si moram fecerit, exspecta eum, quia veniens veniet, et non tardabit. Haec et caetera quae sequuntur, dicta sunt ei, veluti attendebat, dicens: Et contemplabor, ut videam quid dicatur mihi. Post haec semet invenisse ostendit, quid responderet ad arguentem se. Domine, inquiens, audivi auditionem tuam et timui (Habac. III), et caetera. Igitur quia fortiter stabat, et in exigendo fortis erat, vidit illud, quod ut videret contemplabatur. Ait enim: Et respondit ad me Dominus, id est, ostendit mihi, et vidi oculo prophetali, quis finis futurus esset iniqua agentium, et quomodo haberet loqui et judicare ipse, qui nunc videtur tacere, devorante impio justiorem se. Et deinde ut alii quoque sperare scirent, dixit mihi: Scribe visum, id est scribe quod vidisti, scribe quod respondi tibi; scribe, inquam, visum, et non in obscuro sive occulto, sed explana eum super tabulas, id est plano sermone et manifesto, ut percurrat qui legerit eum, nihilo ejus offendente intellectum, hoc modo: Quia adhuc visus procul, et apparebit in finem et non mentietur, si moram fecerit exspecta eum, quia veniens veniet, et non tardabit. Quid enim hic non planum, et apertum ad intelligendum? Adhuc, inquit, procul est visus, id est non statim veniet ipse in terra visus, et cum hominibus conversatus, abiit procul, ascendit in coelum, dicentibus angelis, sic veniet quemadmodum vidistis eum ascendentem in coelum (Actor. I). Procul est adhuc, procul abiit, quia acceptus est in coelum. Apparebit autem in finem, et non mentietur, subauditur de omnibus quae locutus est, dum cum hominibus conversaretur. Exempli gratia: Virtutes, ait, coelorum movebuntur, et tunc videbunt Filium hominis venientem in nube cum potestate magna et majestate (Luc. XXI), sive et videbitis Filium hominis sedentem a dextris virtutis, et venientem in nubibus coeli (Matth. XXVI), et his similia. Ita venientem quisquis eum videre desiderat, et praesentem quoque vitam fastidit, in qua non potest eum videre, dicitque cum Apostolo, cupio dissolvi et esse cum Christo (Philip. I), Quisquis ille est, et hoc audiat, et hoc sibi dictum esse sciat: Si moram fecerit, exspecta eum, quia veniens veniet, id est certissime veniet, et cum venerit, non tanquam tardus aderit, sed totum praeteritum tempus videbitur fuisse, ut vera est, nimiae veritatis. Interim donec appareat in finem, praedicabitur Evangelium omni creaturae. Qui crediderit et baptizatus fuerit, salvus erit; qui vero non crediderit, condemnabitur (Marc. ult.). Hoc est, quod continuo sequitur: Ecce qui incredulus est, non erit recta anima ejus in semetipso; justus autem in fide sua vivet. Ecce apparebit, id est cito apparebit, et qui non credit Evangelio ejus, etiam si multum operetur, non erit recta, id est condemnabitur anima ejus, sicut vera et manifesta ratione testatur Apostolus, hoc brevi testimonio taliter: Justitia enim Dei in eo videlicet Evangelio revelatur, ex fide in fidem, sicut scriptum est, justus autem ex fide vivit (Rom. I). Et alibi: Sine fide, impossibile est placere Deo (Hebr. II). Et quis est incredulus, nisi superbus? Superbia namque incredulitatis causa efficiens est. Unde et protinus subditur: Et quomodo vinum potantem decipit, sic erit vir superbus, et non decorabitur, qui dilatavit quasi infernus animam suam, et ipse quasi mors non adimpletur, et congregabit ad se omnes gentes, et coacervabit ad se omnes populos. Ergo superbia magna est ebrietas, et ita mentem subvertit, vimque omnem debilitat sensus atque rationis, ut quod audit discernere non possit. Hoc ipsum Dominus in Evangelio confirmat verbis hujusmodi: Quomodo potestis vos credere, qui gloriam ab invicem accipitis, et gloriam quae a solo Deo est, non quaeritis? (Joan. V.) Qui gloriam ab invicem dixit recipitis, pro eo ut diceret, qui superbi estis. Pulcherrime asperitatem dictionis evitavit, et sensum non praeterivit. Unde si quis requisitus, quid sit superbire, respondeat gloriam ab invicem accipere, nimirum vera et pulchra atque irrefragabil: usus est diffinitione. Porro sensus dicti hujus, quod est gloriam accipere, verbis amplificatur praesentibus, qui dilatavit quasi infernus animam suam, videlicet semper majora ambiens, et ipse quasi mors non adimpletur, subauditur pecuniis, et congregabit ad se omnes gentes, et coacervabit ad se omnes populos, ut fecit suo tempore Nabuchodonosor, suo tempore Magnus Alexander, suo tempore Roma; quae, ut superius dictum est, altera fuit Babylonia. Omnes regnorum illorum cupidi et ambitiosi homines, nonne gloriam ab invicem accipiebant, et pro acceptione gloriae, ut alter alteri gloriam raperet, in invicem ruebant? Revera quo modo vinum potantem decipit, sic ejusmodi homines spiritu superbiae decepti fuerunt et sunt, nec ornamento fidei decorati sunt, sed nudi sunt, humilitatem crucis abhorrentes, utpote contrariam spiritui superbiae quo inebriati vel decepti sunt. Quid erit de illis, quando iste in finem apparebit? Imo ut singulari numero propositum sequamur capitulum, quomodo judicabitur vir superbus, et quomodo non decorabitur? Ait: Nunquid non omnes isti super eum parabolam sument, et loquelam aenigmatum ejus? Et dicetur: Vae ei qui multiplicat non sua usquequo, et aggravat contra se densum lutum. Nunquid non repente consurgent qui mordeant te, et suscitabunt te, lacerantes te, et eris in rapinam eis? Quia tu spoliasti gentes multas, et spoliabunt te omnes qui reliqui fuerint ex populis, propter sanguinem hominis, et iniquitatem terrae civitatis et omnium habitantium in ea. Interrogando acrius affirmat dum dicit: Nunquid non omnes isti, subauditur populi sive reliqui de omnibus populis, super eum parabolam sument, et caetera. Solet autem Scriptura sacra reliquos sive residuos appellare justos sive electos, ut illic: Et erit omnis qui relictus fuerit in Sion, et residuus in Hierusalem, sanctus vocabitur, omnis qui scriptus est in vita in Hierusalem (Isai. XL). Et alibi: Et mittet id quod salvatum fuerit de domo Juda, et quod reliquum est de Israel, radicem deorsum faciet, et fructum faciet sursum, quia de Hierusalem exibunt reliquiae, et salvatio de monte Sion (Isa. XXXVII). Ergo et hic omnes istos, de quibus dicit, quia tu spoliasti gentes multas, spoliabunt te omnes qui reliqui fuerint de populis, recte sanctos vel justos intelligimus, qui superfuerunt vel supersunt, quos supradictus vir superbus, dilatatam habens animam suam quasi infernum, et quasi mortem devorare, id est ad consensum animae vel voluntatis suae 270 pertrahere non potuit, quamvis igne, ferro, fame, bestiis et omnium tormentorum genere ad hoc certaverit et laboraverit, quod, ut superius jam dictum, primus ille Nabuchodonosor inchoavit, quando populis, tribubus et linguis, quas ad se congregaverat, atque coacervaverat, poenam edixit. Si quis, inquiens, non prostratus adoraverit statuam, eadem hora mittetur in fornacem ignis ardentis (Daniel. III). Quanta similia, imo majora fecit, major utique alterius Babylonis, id est Romae potentia? Quomodo gentes omnes ad se congregavit, et populos omnes ad se coacervavit, et quantis mortibus propositis exterminare voluit hunc visum, de memoria hominum, de quo nunc dicitur: Et apparebit in finem, et non mentietur? Equidem vir superbus, ut puta Nero, sive Decius, aut certe ipse diabolus, qui per eos ministerium iniquitatis operabatur, quasi mors et quasi infernus dilatatus, omnes omnino gentes, quantum in se fuit, devoravit, sed reliqui sunt et erunt aliqui, qui et admirantes eventus sui felicitatem, evasionis suae beatitudinem, et respicientes unde evaserint, exclamant, et dicunt universi: Nisi quia Dominus erat in nobis, dicat nunc Israel, nisi quia Dominus erat in nobis. Cum exsurgerent homines in nos, forsitan vivos deglutissent nos (Psal. CXXIII), et caetera. Nunquid non omnes isti super eum, scilicet virum superbum, imo super ipsum diabolum, et super universitatem omnium, quorum caput est superbiae filiorum parabolam sument, et loquelam aenigmatum ejus? Judicabunt enim sancti nationes, et dominabuntur populis (Sapient. III), sive ut alibi scriptum est: Stabunt in magna constantia adversus eos, qui se angustiaverunt, et qui abstulerunt labores illorum (ibid. V). Quomodo isti sument parabolam, et dominabuntur populis, sive ut quid est ista parabola, et quid aenigma ejus? Parabola sancta prophetica, sive legalis Scriptura est, quia videlicet tota fere, vel maxima parte parabolicis et aenigmaticis locutionibus plena est. Parabola namque comparatio est ex rebus dissimilibus. Verbi gratia, cum sermo Dei vel sententia judicialis gladio materiali comparatur, ut in psalmo, cum de istis reliquis, id est de omnibus sanctis canimus: Exsultationes Dei in gutture eorum, et gladii ancipites in manibus eorum (Psal. CXLIX), et caetera, usque: Ut faciant in eis judicium conscriptum. Porro, aenigma propositio est obscura, quae non facile intelligitur, nisi aperiatur, ut est illud: De comedente exivit cibus, et de forti egressa est dulcedo (Judic. XIV). Et hujusmodi locutiones passim in Scripturis inveniuntur, et valent non solum ad occultandas porcis margaritas, verum et ad hoc, ut in eorum difficultatibus bona exerceantur ingenia. Audiens enim sapiens sapientior erit, et intelligens gubernacula possidebit (Prov. I). Animadvertet parabolam, et interpretationem, verba sapientium, et aenigmata eorum. Igitur sument super eum, ait, parabolam et loquelam aenigmatum ejus, id est adimplebunt Scripturam, et manifestas facient obscuritates ejus, quae difficile et a paucis vix intelliguntur, nisi prius eveniant ea quae in ipsis significantur, atque ita rerum eventu dicta quae obscura erant aperiantur. Ac si quaereres, cujusmodi sit illa locutio, quam parabolam vocet, statim subjungit. Et dicetur: Vae ei, qui multiplicat non sua usquequo, et aggravat contra se densum lutum. Hoc namque parabolicum est, quod multiplicatas divitias densum lutum appellavit. Itidem et illud, quod subjungit: Nunquid non repente consurgent, qui mordeant te, et suscitabuntur lacerantes te, et eris in rapinam eis, parabolica sive aenigmatica sunt, quia videlicet isti reliqui, de quibus nunc sermo, scilicet omnes sancti vel justi, nequaquam ut littera sonat, dentibus mordere aut lacerare, ac manibus rapere consueverunt. Sciendum quoque, quia dicetur quidem tunc, sed non incipiet dici, tunc tale quid, quando apparebit in finem, quando veniens veniet judicaturus, qui hinc abiit judicatus. Jam enim dici coeptum est, ex quo ille abiit, jubens Evangelium omni creaturae praedicari. Dici coeptum est: Vae ei qui multiplicat non sua usquequo aggravat contra se densum lutum ab initio praedicationis Evangelii, in quo revelabitur, ait Apostolus, ira Dei de coelo super omnem impietatem et injustitiam hominum (Rom. I), dicetur tunc in finem eidem vae, taliter ut eat in ignem aeternum. Itidem fieri coeptum est per Evangelium, ut repente isti reliqui consurgerent, et morderent impium, et suscitarentur lacerantes eum, essetque eis in rapinam, taliter ut multos ab illo separarent, quod est mordere et manducare, juxta quod Petro dictum est: Macta et manduca (Act. X). Fiet autem in finem taliter, ut gladius exeat de ore illorum, ut sint gladii ancipites in manibus eorum, ad faciendam in eo vindictam (Psal. CXLIX), sive judicium conscriptum. Nam quod multos ab impietate convertere, hic sit corpus impii mordere et lacerare, ex eo quoque comprobatur, quod ad beatum Job Dominus loquitur: Concident eum amici, divident illum negotiatores, et nunquid implebis sagenas pelle ejus, et gurgustium piscium capite illius (Job XL)? subauditur, ut ego. Hoc fit nunc in bonum illorum, quos dentes isti, quales demonstrantur in Canticis, dicendo ad amicam, scilicet Ecclesiam: Dentes tui, sicut grex tonsarum, quae ascenderunt de lavacro (Cant. IV), quos, inquam, dentes, id est apostoli sive praedicatores, qui hic reliqui dicuntur, quasi manducando in corpus suum traducunt, tunc autem id quod sequitur, fiet in malum ejusdem impii, qui malo suo repulit appetitum dentium istorum. Quia tu spoliasti gentes multas, spoliabunt te omnes, qui reliqui fuerint de populis- Cum spoliationes multis fiant, ille modus omnium pessimus est, quo gens aut populus, sive homo quilibet unius Dei Creatoris sui honore spoliatur, et tunc vere est nudus. Hinc est illud in Exodo: Videns ergo Moses populum, quod esset nudatus, spoliaverat enim eum Aaron propter ignominiam sordis, et inter hostes nudum constituerat (Exod. XXXII), ignominiam sordis reatum dicit vituli quem fecerant, et quo facto, auxilio et gratia Dei nudati erant. Hoc modo quot gentes, quot populos spoliavit hic impius, in quem haec dicuntur? Igitur quia spoliasti gentes multas, id est tam iniquis persuasionibus separasti a Creatoris gratia, spoliabunt te isti reliqui ex eis judicando, ut tu, sicut tuo Creatore ornare noluisti, ita nec in ipsa, quam praeoptasti ulterius gloriari possis creatura Dei. Additurque adhuc: Propter sanguinem hominis, et iniquitatem terrae civitatis, et omnium habitantium in ea. Sanguis hominis homicidium est, et hoc profecto iniquitas est. Terra vero, cui possit iniquitas imputari, nimirum non aliud quam homo est. Civitatis quoque non aliud est, quam habitantium in ea, quia videlicet non murorum, aut aedificiorum, sive lapidum civitatis, sed hominum habitantium in civitate est vel esse potest iniquitas. Videtur ergo hic esse tropus, qui a grammaticis Graece tautologia, Latine quoque eloquium dicitur, dum res una plurimis verbis significatur, ad hoc ut veritas sive magnitudo rei splendidius producatur. Verumtamen et illud sciendum, quia cum omne homicidium sit vel fuerit iniquitas hujus impii, maxime sanguis civitatis ad Dei iniquitatem reputetur ei. Civitas, inquam, Dei, quod olim erat illa Hierusalem, in qua sola erat templum 271 Domini, et nunc est Ecclesia catholica per orbem terrarum, de qua Psalmista dicit: Fluminis impetus laetificat civitatem Dei (Psal. XLV). Illius civitatis sanguinem fudit impius Nabuchodonosor rex primae Babylonis. Istius autem fundere coepit impius Nero imperator alterius Babylonis, de qua Petrus in Epistola sua: Salutat vos, inquit, Ecclesia quae est in Babylone electa (I Petr. V). Una ex utraque secundum fidem et electionem civitatis facta est, et sanguis hujus civitatis Dei, iniquitas est terrae Babylonicae civitatis diaboli. Inter omnem sanguinem summa causa est sanguis hominis unius Jesu Christi, quem recte hic intelligimus, dum dicit, propter sanguinem hominis, et Judaei, qui fuderunt illum, pars fuerunt et sunt corporis impii, cui dicitur, spoliabunt te omnes qui reliqui fuerint de populis. Denique et isti maxime sunt spoliati et spoliandi, maxime, inquam, et in primis quemadmodum et Apostolus dicit: Ira et indignatio, tribulatio et augustia in omnem animam hominis operantis malum (Rom. II). Judaei primum et Graeci; in quo primum isti jam spoliati sunt? Nimirum in eo, quod perdiderunt non solum locum et gentem, verum etiam adoptionem filiorum (ibid. VIII), et gloriam, et testamenta, et legislationem, et obsequium, et promissa quae ipsorum erant, et ipsum Christum, qui ex ipsis est secundum carnem, qui est super omnia Deus benedictus in saecula: Amen. Omnibus bonis jam spoliaverunt eos, omnes qui reliqui sunt de populis, secundum speciem Jacob, quem Deus dilexit, qui primogenitum Esau spoliatum vestibus valde bonis, quas Rebecca apud se domi habebat, et induit eos (Gen. XXVII). Sic juste spoliati sunt, qui pars, ut jam dictum est, fuerunt et sunt corporis impii, qui gentes multas spoliavit, maxime cultu vel cognitione Creatoris, et isti quantum in ipsis fuit, multo nequius spoliaverunt, quia Christum, exspectationem gentium, ut periret nomen ejus, et neque ipsi, neque gentes eum haberent, interfecerunt. Igitur quoniam et hoc Apostolus dicit: Scimus quia quaecunque lex loquitur, his qui in lege sunt, loquitur (Rom. III). Praemiserat autem testimonium non de Mose, sed de Psalmis, non dubitemus, et ista, quae hic loquitur lex, id est, Scriptura sacra, his qui in lege sunt, eam loqui, et declamare in omnem animam hominis operantis malum, primum Judaei, deinde Graeci, sive gentilis. Vae qui congregat avaritiam malam domui suae, ut sit in excelso nidus ejus, et liberari se putat de manu mali. Quisnam ille est, qui congregat, vel congregavit avaritiam malam domui suae, magis quam populus Judaicus, coetus Pharisaicus? Omnes, inquit Apostolus, declinaverunt, simul inutiles facti sunt (Psal. XIII), de psalmo testimonium hoc assumens, statimque subjungit, id quod ante diximus: Scimus autem quoniam quaecunque lex loquitur, his qui in lege sunt loquitur. Igitur et istud primum ei, qui in lege est vel erat, dictum hoc non dubitemus. Vae qui congregat avaritiam malam domui suae, ut sit in excelso nidus ejus. Nam vere hoc fecit Judaeus. Equidem omnis impius avaritiam congregavit, et ob hoc vae ei, et Judaeus autem avaritiam, non qualemcunque, sed avaritiam malam congregavit, et idcirco primum vae ei. Nam quid rogo est, quod dicit: avaritiam malam? Quis unquam audivit in Scripturis, avaritiam bonam, ut ex illius oppositi hic oportuerit dari vel apponi differentiam hujuscemodi, dicendo avaritiam malam? Qualis ergo avaritia fuit, vel est Judaei, ut recte dicatur mala, et adjectio non sit superflua? Nimirum talis, ut totus orbis audivit. quia domum Dei, quae domus erat vel esse debebat orationis fecit speluncam latronum (Matth. XXI; Joan. II), et ipsum propterea, quia disputabat contra avaritiam illorum eamdem, interfecit domus Dominum. Quam mala fuit haec avaritia, praesertim eorum qui erant filii peregrinorum, qui pauperes spiritu patres habuerunt. Equidem avaritia nusquam bona, sed ibi excellenter et nimis mala. Et cui vel quasi domui suae congregavit avaritiam tam malam? Nimirum quae fuerat domus Domini, quia per congregationem avaritiae malae suam fecit illam domum, imo speluncam suam, speluncam latronum, et superbiae suae malum, quam denotavit protinus, subjungendo, ut sit nidus ejus in excelso. Avaritia namque sine superbia non est. Unde Sapientia cum dixisset: Avaro nihil esse scelestius, statim subjunxit: Quid superbis, terra et cinis? (Eccles. X.) Bene ergo dixit, ut sit in excelso nidus ejus, domum superbientis subsannans, ut nidum volucris, et liberari, inquit, se putat de manu mali; subauditur, pro altitudine illius nidi excelsi. Quod propheta alius prospiciens: Nolite, ait, confidere in verbis mendacii, dicentes: Templum Domini, templum Domini, templum est Domini (Jer. VII), etc. Itemque alius cum dixisset: Principes ejus, videlicet Sion, sive Hierusalem, in muneribus judicabant, et sacerdotes ejus in mercede docebant, et prophetae ejus in pecunia divinabant, protinus addidit: Et super Dominum requiescebant, dicentes: Nunquid non Dominus in medio nostrum? Non venient super nos mala (Mich. III). Hoc nimirum idem est quod hic ait: Et liberari se putat de manu mali. Mox conversus ad eum, de quo loquebatur, taliter in eum invehitur: Cogitasti domui tuae confusionem, concidisti populos multos, et peccavit anima tua, quia lapis de pariete clamabit, et lignum, quod inter juncturas est aedificiorum, respondebit. Revera omnis avarus cogitavit, id est cogitando avaritiam, acquisivit domui suae confusionem, quae confusio quanta sit, manifeste supra memorato Sapientiae loco datur intelligi, ubi cum dixisset: Avaro nihil esse scelestius, quid superbis, terra et cinis? Ita demum intulit: Cum enim morietur homo haereditabit serpentes, et bestias, et vermes (Eccles. X). Porro Judaeus, qui, ut jam dictum est, avaritiam tam malam congregavit, dupliciter domui suae confusionem cogitavit, id est acquisivit. Primo illam, quam apud prophetam alium, scilicet Michaeam audire potuerat. Ille enim cum dixisset id quod ante memoravimus, et super Dominum requiescebant, dicentes: Nunquid non Dominus in medio nostrum, non venient super nos mala, statim intulit: Propter hoc causa vestri Sion quasi ager arabitur, et Hierusalem quasi acervus lapidum erit, et mons templi in excelsa sylvarum (Mich. III). Profecto hujusmodi confusionem illi domui maxime Caiphas ille cogitavit, qui prophetavit, dicens: Vos nescitis quidquam, nec cogitatis, quia expedit, ut unus moriatur homo pro populo, et non tota gens pereat (Joan. XI). Hoc namque dicendo, timore ibi trepidavit, ubi non erat timor, sociorumque callide adauxit pavorem, imo pavoris fictionem dicentium: Si dimittimus eum sic, venient Romani, et tollent nostrum locum et gentem. Ita cogitando, concidisti, ait, populos multos, id est, causa fuisti, ut conciderentur populi multi. Occisorum namque, ut refert Josephus (lib. VII, c. 25), per omne tempus occisionis, fuere undecies centum millia, et horum, ait, plerique gentiles fuerunt, sed non indigenae. A totis enim regionibus ad azymorum diem festum congregati, bello subito circumfusi sunt, ut primo quidem illis pestifera lues ex loci angustia nasceretur, deinde citius fames. Concidisti ergo, ait, populos multos, et peccavit anima tua, id est nequam intentio tua. Nam peccatum 272 tuum non ex ignorantia, sed ex cogitationis tuae venit malitia. Vae tibi, quia lapis de pariete clamabit, et lignum, quod inter juncturas est aedificiorum, respondebit. Quis enim iste est lapis, nisi ille, qui seipsum per parabolam vineae significans (Matth. XXI), extra portam civitatis ejiciendum esse, et crucifigendum, ubi parabolam edixit, et judicium a Pharisaeis audivit, de malis agricolis, qui erant ipsi. Nunquam, ait, legistis in Scripturis: Lapidem quem reprobaverunt aedificantes, hic factus est in caput anguli, a Domino factum est istud, et est mirabile in oculis nostris? (Psal. CVII.) Et quod est lignum inter juncturas aedificiorum, nisi lignum crucis, per quod aedificia duo prius conjuncta erant, quandiu erant inimicitiae inter homines et Deum, Dominumque angelorum, sed per crucem pacificata vel conjuncta sunt? (Coloss. I.) Ita recte intelligitur dictum lignum, quod est inter juncturas aedificiorum, sive hominum, quod in terris vel de terra est aedificiorum, de duobus parietibus constat, qui sunt antiqua ante Christi adventum synagoga, et nova post ejus adventum Ecclesia, quos videlicet parietes, quia conjungit in semetipso, lapis angularis dicitur et est. Hinc alibi idem Apostolus: Ipse est enim pax nostra qui fecit utraque unum (Ephes. II), etc. Lapis igitur de pariete, inquit, clamabit, subauditur contra te, et lignum, quod inter juncturas est aedificiorum, respondebit, nimirum adversum te. Quid lapis clamabit, aut quid lignum respondebit? Nimirum id quod sequitur: Vae qui aedificat civitatem in sanguinibus, et praeparat urbem in iniquitate. Ne dubium sit, cui vae istud inclamat lapis ille, aut lignum illud, alius propheta, scilicet Michaeas dicit: Qui aedificatis Sion in sanguinibus, et Hierusalem in iniquitate (Mich. III). Ergo cui vae qui aedificat civitatem in sanguinibus, et praeparat urbem in iniquitate, populus est Judaicus, coetus est Pharisaicus, qui implevit mensuras patrum suorum, quia patres quidem ejus prophetas occiderunt, ipse autem prophetarum Dominum, ut veniret super eum omnis sanguis justus, qui effusus est super terram. Nunquid autem revera taliter civitatem aedificavit, aut in tanta iniquitate urbem praeparavit? Nequaquam, sed stultissimus ita putavit. Dixit enim: Occidamus eum, et nostra erit haereditas (Matth. XXIII). Idcirco locum et gentem perdidit, quia sanguinem fundere, hoc putavit esse aedificationem civitatis, et iniquitatem perpetrare, hoc putavit fore sibi praeparationem semper possidendae urbis. Alias autem et vere civitatem aedificavit in sanguinibus, et veraciter praeparavit urbem in iniquitate, non sibi, sed Deo viventi, non illam urbem aut civitatem terrenam Hierusalem, sed civitatem Dei viventis coelestem Hierusalem. Quantos enim prophetas occidit, quot sapientes et scribas interfecit, crucifixit, flagellavit in synagogis suis, et persecutus est de civitate in civitatem, tot lapides vivos quadravit, de qualibus recte concinas magno architecto sancto Spiritui, qui tonsionibus et pressuris expoliti suis coaptantur locis, per manum artificis disponuntur, permansuri sacris aedificiis. Hoc quidem rite perpendens ubi martyrem insignem pictoris arte, fustibus atque plumbatis subigi conspexit, hujusmodi distichon expressit:

Cuditur aeternae lapis urbis, gemmaque Christe,

Haec tua splendidius, poena famulante politur.

In hujusmodi officio sive aedificio populus Judaicus, et primus est et notissimus. Lapis, inquit, de pariete clamabit, et lignum quod inter juncturas est aedificiorum; unde jam dictum est, respondebit: Vae illi, qui civitatem sic aedificat, qui urbem sic praeparat, quia bonus quidem effectus, sed intentio est maligna. Quando vel ubi secundum veritatem hujus prophetiae lapis ille, lapis angularis, vae istud clamavit? Nimirum quando vel ubi dixit: Ecce ego mitto ad vos prophetas, et sapientes, et scribas, etc., usque: Amen dico vobis, venient haec omnia super generationem istam. Statim namque gravissime intulit: Jerusalem, Jerusalem, quae occidis prophetas, et lapidas eos, qui ad te missi sunt (Matth. XXIII). Quod ibi subaudiendum est, nisi vae tibi? Praemiserat namque, septies vae, sicut, o prudens lector, ibidem, scilicet apud Matthaeum, enumerare poteris: vae vobis, Scribae et Pharisaei, vae vobis, Scribae et Pharisaei; vae vobis, duces caeci; vae vobis, Scribae et Pharisaei; vae vobis, Scribae et Pharisaei; vae vobis, Scribae et Pharisaei; vae vobis, Scribae et Pharisaei, ad singulas exclamationes causis subjunctis, quarum novissima et septima haec est: Qui aedificatis sepulcra prophetarum, usque, et vos implete mensuram patrum vestrorum, ideo ecce ego mitto ad vos prophetas, et sapientes, et scribas, etc. Nonne iste impius, iste populus, vae septemplici damnatus, ille est Cain, cujus typum dictum est in illum unum hominem hujus nominis septuplum ultio dabitur de Cain (Genes. IV), qui numerus, quia insolubilis est, peccatum irremissibile significat? Plura hinc dici poterant, sed legentis fastidium vitantes, caetera persequamur. Ait: Nunquid non haec a Domino sunt exercituum? Puta quod dixerit: Nunquid non a Domino factum est istud, et est mirabile in oculis nostris? (Psal. CXVI). Quid est istud, nisi quod lapis quem reprobaverunt aedificantes, hic factus est in caput anguli, et hic lapis de pariete clamabit, et, ut jam dictum est, lignum crucis ejus, quod inter juncturas est aedificiorum, respondebit? Nunquid, inquam, non haec a Domino sunt exercituum? Nunquid non a Domino factum est istud? Plane a Domino exercituum sunt haec, plane a Domino factum est istud; unde probabimus, Sequitur: